М А З М Ұ Н Ы
К І Р І С П Е
Тарау І. Қаржылардың және қаржылық қызметтің жалпы
сипаттамасы.
І.1. Қаржылардың түсінігі мен мәні.
1.2. Мемлекеттің қаржылық қызметі.
Тарау ІІ. Қаржылық құқықтық қатынастар, мемлекеттің
қаржылық қызметінің нәтижесі.
2.1. Қаржылық құқықтық қатынастардың түсінігі, белгілері және
құрлымы.
2.2. Қаржылық құқықтық қатынастардың түрлері.
Тарау ІІІ. Қаржылық қатынасты реттеуді жүзеге асыратын
мемлекеттік органдардың қызметінің құқықтық негіздері.
3.1. Мемлекеттік басқару органдарының қаржылық қатынастарды
реттеу саласындағы құзыреті.
3.2. Республикалық қаржы бақылау комитетінің қызметінің
құқықтық негіздері.
3.3. Қаржы рыногы мен қаржылық ұйымдарды реттеу және
қадағалау жµніндегі Қазақстан Республикасының Агенттігінің
құзыреті.
Қ О Р Ы Т Ы Н Д Ы
П А Й Д А Л А Н ЫЛ
К І Р І С П Е
Бiтiру жұмысымда қаржылық құқықтық қатынастар: түсінігі, белгілері, құрлымы және
Қаржылық құқықтың маңызы әсіресе экономиканы нарықтық негізге кµшіру, түрлендіруге
Бірінші кезеңде бұл түрлендірулердің салық жүйесіне тигізген ықпалына байланысты
Алайда, соңғы кездерде нарықтық қатынастарға кµшуімізге байланысты экономика, қаржылар
Біріншіден, мемлекет бұрын да қазіргі кезеңде де µзінің табиғи
Екіншіден, мемлекеттің экономика, рµлі күшейе бермек;
‡шіншіден, мемлекет ешқашан да нарықтық экономикаға қарсы тұрмайды, қайта
Тµртіншіден, нарықтық µзіндік реттеу стихиялық процестер туындатады жµне ол
Бесіншіден, жоғарыда айтқанымыздай нарықтық µзіндік реттеу анархия мен хаосқа
Бұл жерде айта кететін бір жәйт, мемлекеттік басқару ілімі,
Қазіргі кезде осыған байланысты сонымен бірге µтпелі кезең, мемлекет,
І. Тарау. Қаржылардың және қаржылық қызметтің жалпы сипаттамасы
І.1. Қаржылардың түсінігі мен мәні
Қаржылардың қоғам және жекелеген азаматтардың µмірінде алатын орны, олардың
Ал қаржылардың атқаратын басты рµлі мемлекетке жүктелген функцияларды орындау
¤ркениетті, нарықтық мемлекеттердің µзінде де қаржыларға айрықша кµңіл бµлінеді.
Сонымен, қаржылардың кµпқырлы ұғым екенін байқадық. Сондықтан, оның мәнін
Біріншіден, қаржылар деп, µндіріс және тұтынуда экономикалық ресурстардың бір
Екіншіден, қаржылар ақша қаражаттарының жиынтығы ретінде қаржыландыру терминімен байланысты
‡шіншіден, арнайы және дербес экономикалық категория ретінде қаржылар бµлу
Жасалған ұлттық табыстың құнын қайта бµлу ақшалай табысты мемлекеттік
Осы айрықша нысандағы экономикалық қатынастар қаржылар болып саналады. Сонымен,
Енді осы қаржылар жµнінде оқымысты ғалымдардың кµзқарастарына кµз жүгірте
Қазіргі кезде “финанс” – қаржы терминінің мағынасы ақшалармен тығыз
Осы терминнің тағы бір сирек айтылатын мағынасы “мемлекеттік ақшалар”
А.И.Худяковтың айтуынша қаржы термині қандай да болмасын мағынада түсіндірілсе
Егер арнайы мағынада қаржыларды – мемлекеттік қаржылар десек, яғни
Қаржылар экономикалық категория ретінде де айқындалады. Экономикалық мағынада қаржылар
Бұл жерде былайша түсіндіруге болады: ақшалардың µзіндік тұтынушылық күні
В.И.Белинский қаржыларды экономикалық категория ретінде және қаржылық ресурстар ретінде
Қаржылардың құндық экономикалық категория емес екеніне ешкімнің күмәні жоқ
Ал қаржылардың пайдалану негізіне белгілі бір кезеңдегі, яғни қазіргі
Бұл жерден байқайтынымыз, қаржылардың ақшалай қатынастарға негізделетіні және күнделікті
Тағы бір айта кететін жәйт, ақшалардың µзі немесе ақша
Ақшалар жалпыға бірдей құндылық баламасы ретінде шаруашылық айналымына қызмет
Қаржылардың экономикалық категория ретінде ақшалардан айырмашылығы, олар тек ақша
Сондықтан қаржылық ресурстар деген ұғымды қарастырсақ, онда
Ресейлік ғалым Горбунова О.Н. қандай да болмасын мемлекетте жиынтық
Мемлекеттік қаржыларды µзінің материалдық мәні бойынша ақша қаражаттары қорларынан
Горбунова О.Н. мемлекет µзінің экономикалық және әлеуметтік процестерін басқару
Қаржылар жиынтық қоғамдық µнімді және ұлттық табысты білетін экономикалық
Мемлекетті басқарудың ең жақсы тәсілі ақша қаражаттарының кµмегімен басқару
Ресейлік оқымысты заңгер А.Жданов қаржыларды мемлекеттің және жеке мекемелердің
Ресейлік ғалым О.Н. Горбунова қаржы жүйесін екі тұрғыдан
а) әрқайсысы тиісті ақша қорларын құратын және пайдаланатын қаржылық
ә) µздерінің құзыреттерінің шегінде қаржылық қызметті жүзеге асыратын мемлекеттік
Ал қаржылық институттардың жиынтығы µзіне орай мемлекеттің қаржы жүйесін
Федералдық, федерация субъектілерінің бюджеттерінен және муниципалдық бюджеттерден тұратын бюджет
Бюджеттен тыс орталықтандырылған мақсатты қорлар;
Бюджеттен тыс орталықтандырылмаған мақсатты қорлар;
Шаруашылық субъектілер мен салалардың қаржысы;
Мүлікті және жеке басты сақтандыру;
Мемлекеттік және банктік кредит.
Қаржы жүйесі мемлекеттің қаржылық қызметін тікелей жүзеге асыратын қаржылық
Қаржылық органдар жүйесін әдетте қаржы министрлігі басқарады. Қаржы министрлігі,
Негізінде “қаржылар” ақша түріндегі қоғамдық µнімдерді білуге байланысты экономикалық
Экономикалық теория курсынан қоғамдық қатынастар құрамына кіретін ақшалай қатынастарды
Қазақстандық экономист-ғалым Мельников В.Д. қаржылардың қаржылық қатынастардың қалыптасуын және
Осы ұдайы µндірістің тµрт сатысы арқылы қоғамдық µндіріс процесіне
Қоғамдық µнімнің жаңағыдай екі формаға қалыптасуы, олардың әрбір
Бұл жерде µндірілген µнімдер мен басқа да қажетті заттар,
Қаржылардың мағынасын түсіну үшін жекеленген кәсіпорынның µндірістік қорларын µзіндік
Кәсіпорын осы µнімдерді µткізу барысында тиісті ақша қаражаттарын немесе
Табылған пайданың немесе табыстың бір бµлігі орталықтандырылған қорларды қалыптастыру
Бұл құндар ақша түріндегі дербес қозғалысқа ие болғаннан кейін
Экономика µмірінде ақша қаражаттары, әдетте, құнның баламалығы (эквиваленттілігі) негізінде,
Қаржылық қорды басқа ақша қаражаттарынан ерекшелендіріп тұратын µзгешелік, олар
Сонымен, қаржылардың айрықша экономикалық категория ретіндегі µздеріне тән ерекшеліктері
Қаржылардың экономикалық табиғатына келсек, онда олардың
Ақаша қаражаттары қорларының қалыптастырылуы және олардың тауарлық қатынастарда (А-Т)
Мемлекеттен басқа қоғамдық µндіріске қатысатын субъектілердің ақшалай қызметтері, қаржылық
Сонымен, қорыта келгенде қаржылар деп, мемлекеттің ақшалай кірістерін жиыстыру,
Енді осы жоғарыда айтылған барлық ғылыми кµзқарастарды тұжырымдасақ “қаржы“
Мемлекеттік қаржылық ресурстарды әрдайым белгілі бір ақша қорлары ретінде
Экономикалық категория ретінде “қаржы” деп, мемлекеттің ақшалай ресурстарын жоспарлы
І.2. Мемлекеттің қаржылық қызметі
Мемлекеттік ақша қорлары, әрқашанда мемлекеттің қаржылық қызметінің түпкілікті объектісі
ақша қорларын жұмылдыру (жиыстыру) функциясы;
2) мемлекеттік кәсіпорындар мен ұйымдарды (материалдық µндіріс аясындағы және
3) бақылау функциясы;
Бірінші функцияның мәні мынада: жаңа, қаржылар туралы сµз қозғағанымызда
Бірақ біз мемлекеттің алға қойған негізгі мақсаты – тек
‡шінші функция мемлекеттің ақша қорларын қалыптастыру және білу, сондай-ақ
Қаржылардың функциялары жµніндегі оқымысты ғалымдар әлі де пікір- талас
Бірінші концепцияны жақтаушылар, қаржылар қоғамдық ұдайы µндірістің екінші, яғни
Осы концепцияға сай қаржылар білу және бақылау функцияларын ғана
Осы білу функциясының кµмегімен жалпы қоғамдық µнімді және оның
Олар келтірген дәлелдер мына тµмендегідей болып келеді:
қоғамдық ұдайы µндірістің сатылары бір-бірімен тығыз байланысқан;
қаржылар тек қана ұдайы µндіріс сатыларын ғана қамтамасыз етіп
қаржылар қоғамдық µнім қозғалысының барлық сатыларында пайдаланылатын жан-жақты бақылау
Мемлекетке қажетті ақша қаражаттарын жұмылдырудың (жиыстыру) тікелей түсім кµзі
¦лттық табысты бµлу кезінде мемлекеттің, кәсіпорындар мен бірлестіктердің және
Мемлекеттің қарамағында ең мол ақша қаражаттары қорлары – бюджеттен
Қаржы жүйесі деп, мемлекеттің ақшалай қорларын қалыптастыру, білу және
Ал қаржылық-экономикалық институттар дегеніміз мемлекеттің ақша қорларын қалыптастыру, бµлу
Орталықтандырылған институттар (қаржылар) мына тµмендегідей болып келеді:
Жалпы мемлекеттік орталықтандырылған қаржылар республикалық бюджет арқылы кµрсетіледі.
Жергілікті орталықтандырылған қаржылар. Жергілікті µкілді органдардың бюджеттері арқылы кµрсетіледі.
Мемлекеттік банктердің қаржылары. Осы банктердің ақша қорлары мынадай кµрініс
Мемлекеттің мүлікті жүне жеке басты міндетті сақтандыру қаржылары, мынадай
Мұнда айта кететін бір жәйт бар. Банкілердің қаржыларын оқулықтарда,
Ал мемлекеттік емес банкілердің қызметтері қаржылық қызметке жатпайды. Жеке
Сақтандыру қызметімен айналысатын мемлекеттік емес заңды ұйымдар мен мекемелердің
Негізінде, мемлекеттік емес заңды ұйымдар мен мекемелердің және азаматтардың
Қаржылық қатынастардың тауар-ақша қатынастарынан туындайтынын және оларға қызмет ететінін
Орталықтандырылмаған институттарға (қаржыларға) мыналар жатады: 1) Мемлекеттік басқару органдарының
Мемлекеттік шаруашылық субъектілерінің қаржылары. Осы субъектілердің, яғни мемлекеттік кәсіпорындар
Мемлекеттік қазыналық ұйымдар мен мекемелердің қорлары. Осы субъектілердің ақша
ІІ. Тарау. Қаржылық құқықтық қатынастар, мемлекеттің
қаржылық қызметінің нәтижесі
2.1. Қаржылық құқықтық қатынастардың түсінігі, белгілері және
құрлымы
Құқықтық қатынастар қоғамдық қатынастардың ерекше түрлері болып есептеледі. Сондықтан
Бұл жерде айта кететін бір жай, қандай да болмасын
Құқықтық қатынастар құқықтық қатынас түрінде болу үшін; біріншіден, осы
Тек осы құқықтық нормаларды жүзеге асыру кезінде ғана қоғамдық
Мемлекеттің алға қойған мақсаттарын орындауға қажетті мемлекеттің ақша қаражаттары
Сонымен, қаржылық құқықтық қатынастар деп, құқықтық нормалар мен реттелген
Қаржылық құқықтық қатынас мемлекеттің қаржылық – экономикалық қатынастарды құқықпен
Қаржылық құқықтық Қаржылық құқықтық қатынастардың барлық құқықтық қатынастарға тән
қатынас µздерінің саласына байланысты қаржылық құқықтық болып есептелінеді;
қаржылық құқықтық қатынас міндетті түрдегі субьектісі-мемлекеттің біртұтас µзі немесе
Қаржылық құқықтық қатынас материалдық обьектісі тауар немесе басқа да
Қаржылық құқықтық қатынас мемлекеттік-µктем түрде жүргізіледі, сондықтан қатынасқа қатысушылардың
Қаржылық құқықтық қатынас маңызы бойынша қаржылық-экономикалық қатынастар болып табылады.
Бұл жерде айта кететін бір жай қаржылық-экономикалық және қаржылық
2.2. Қаржылық құқықтық қатынастардың түрлері.
Қаржылық – құқықтық қатынастар екі түрге бµлінеді:
А) Маңызы бойынша: 1) материалдық қаржылық құқықтық қатынас;
2) ұйымдыстырушылық қаржылық құқықтық қатынас;
Материалдық қаржылық құқықтық қатынастар – ақша қаражаттарының тікелей біржақты
¦йымдастырушы қаржылық құқықтық қатынастар-қаржы жүйесінің барлық құрамалы бµлімдерінің µзара
Ә) Обьектісі бойынша: 1) бюджеттік; 2) салықтық; 3)банкілік; 4)
Мемлекеттік бюджеттік қатынастарды реттеу саласындағы құрылымын: Қазақстан Республикасының Президенті;
Қазақстан Республикасының Президенті бюджеттік қатынастарды реттеу саласында: республикалық бюджетті
Қазақстан Республикасыны Парламенті бюджеттік қатынастарды реттеу саласында:
Республикалық бюджетті, сондай-ақ республикалық бюджетке µзгерістер мен толықтырулар енгізуді
Қазақстан Республикасының ‡кіметі мен Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау жµніндегі
Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау жµніндегі есеп комитеті бюджеттік қатынастарды
Республикалық бюджеттің атқарылуына сыртқы бақылауды жүргізу тәртібін белгілейді;
Ішкі бақылау жµніндегі орталық уәкілетті органмен бірлесіп, мемлекеттік қаржы
Республикалық бюджеттің атқарылуына сыртқы бақылауды жүзеге асырады;
Тµтенше мемлекеттік бюджеттің атқарылуына бақылауды жүзеге асырады;
Бақылау іс-шараларының қорытындылары бойынша қабылданған шешімдердің орындалуын бақылауды жүзеге
Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес µзге де µкілеттіктерді жүзеге асырады.
Қазақстан Республикасының ‡кіметі бюджеттік қатынастарды реттеу саласында: Қазақстан Республикасының
Жергілікті мемлекеттік басқарудың үлгілік құрылымын және жергілікті атқарушы органдардың
Қазақстан Республикасының ¦лттық Банкімен Қазақстан Республикасының ¦лттық қорын қалыптастыру
Қазақстпан Республикасының заңдарына және Қазақстан Республикасы Президентінің актілеріне сәйкес
Қазақстан Республикасы ‡кіметінің орта мерзімі фискалдық саясатының жобасын әзірлейді;
Мемлекеттік және мемлекет кепілдік қарыз алуды және борышты жоспарлау
Бюджеттік кредиттеуді жоспарлау мен талдауды жүзеге асырады.
Экономикалық жоспарлау жµніндегі орталық уәкілетті орган бюджеттік қатынастарды реттеу
Республиакның әлеуметтік-экономикалық дамуының орта мерзімді жоспарының жобасын әзірлейді.
Басым бюджеттік инвестициялық жобалардың тізбесін қалыптастырады.
Гранттарды тартуға басымдылығы бар µтінімдердің тізбесімен қалыптастырады және оны
Бюджеттік инвестициялар мен гранттардың тиімділігне бағалауды жүргізеді.
Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес µзге де µкілеттіктерді жүзеге асырады.
Бюджеттің атқарылуы жµніндегі орталық уәкілетті орган:
Республикалық бюджетті атқарады және жергілікті бюджеттердің атқарылуына қызмет кµрсетуді
Тиісті қаржы жылына арналған республикалық бюджет туралы, бюджетке µзгерістер
Тиісті қаржы жылына арналған республикалық бюджет туралы заңды іске
Бюджетке түсетін түсімдерді болжауға және мемлекеттік бюджетке кірістердің түсуі
Республикалық бюджеттің түсімдері мен оны қаржыландырудың жиынтық жоспарларын бекітеді
Республикалық бюджеттік бағдарламалардың әкімшілеріне рұқсаттар береді.
Мемлекеттік мекемелердің азаматтық-құқықтық мәмілелерін тіркеуді жүзеге асырады.
Мемлекеттік мекемелердң міндеттемелері бойынша тµлемдерді жүзеге асырады
Уақытша бос бюджеттік ақшаны Қазақстан Республикасының ¦лттық Банкіндегі салымдарға
Банктік шоттардан шетел валютасын қайта айырбастау тәртібін айқындайды.
Бюджетті атқару жµніндегі орталық уәкілетті органда мемлекеттік мекемелердің шоттарын
Бюджеттік есепке алуды жүргізу тәртібін айқындайды.
Есептік жасаудың және табыс етудің тәртібін айқындайды.
Қазақстан Республикасы ‡кіметінің қарыздарын алады, пайдаланады тіркейді, µтейді және
Мемлекеттік емес қарыздардың мемлекеттік кепілдіктері бойынша міндеттемелердің орындалуын қамтамасыз
Бюджет қаражатын игеру мониторингін жүзеге асырады.
Республикалық бюджеттің атқарылуыбарысында республикалық бюджеттік бағдарламалардың тиімділігін бағалауды жүзеге
Республикалық және жергілікті бюджеттердің атқарылуы, бюджеттік есепке алу есептілік
Қазақстан Республикасы ‡кіметінің тапсырмасы бойынша келіссµздер жүргізеді, Қазақстан Респуьбликасы
Қазақстан Республикасы ‡кіметінің қарыздарына және мемлекеттік кепілдіктері бар мемлекеттік
Áàíêòiê ºûçìåòòi” º½ºûºòûº íåãiçi áîëûï òàáûëàòûí º½ºûºòûº íîðìàëàðäû íîðìàòèâòiê
²àçàºñòàí Ðåñïóáëèêàñû Êîíñòèòóöèÿñûíû” 1-áàáûíû” 2-òàðìà¹ûíäà:"Ðåñïóáëèêà ºûçìåòiíi” ò¾áåãåéëi ïðèíöèïòåði ºî¹àìäûº
Ðåñïóáëèêà ¶êiìåòòi ìåí ¼çãå äå ìåìëåêåòòiê îðãàíäàð ¼çäåðiíå áåðiëãåí
Áàíêòiê ºûçìåò àÿñûíäà "²àçàºñòàí ðåñïóáëèêàñûíäà ºîëäàíûëàòûí º½ºûº êîíñòèòóöèÿñûíû”
²àçàºñòàííû” æ¾éåñiíäå õàëûºàðàëûº áàíêòiê ºûçìåòòåð ñòàíäàðòòàðû ìiíäåòòiò¾ðäå ºîëäàíûëàäû, "²àçàºñòàí
²àçàºñòàí Ðåñïóáëèêàñû µëòòûº Áàíêiñi ìåí Äàìó áàíêiñi ºàçàºñòàí Ðåñïóáëèêàñû
Ðåñïóáëèêàäà¹û ìåìëåêåòòiê áèëiê áiðò½òàñ, îë Êîíñòèòóöèÿ ìåí çà”äàð íåãiçiíäå
Áàíêòiê ºûçìåòòi åðiêòi åðêií ò¾ðäå àðºûëû ýêîíîìèêàëûº áåëñåíäiëiê ê¼ðñåòó
Îñû àéòûë¹àí æà¹äàÿòòàðäàí áàíêòiê ºûçìåòêå áàéëàíûñòû çà”è ïðèíöèï-íîðìàëàðäû” ê¼ðiíiñ
Áàíêòiê ºûçìåòòi” ºî¹àìäûº ìåìëåêåòòiê ìà”ûçûí àäàìäàðäû” æàëïû ì¾ääåñií æî¹àðû
Áàíêòiê ºûçìåò ïåí áàíê æ¾éåñií ½éûìäàñòûðó, ðåòòåó, áàºûëàó-ºàäà¹àëàó æ¸íå
Áàíê æ¾éåñíi” àóºûìûíäà¹û áàðëûº áàíêòåð ìåí áàñºà äà ½éûìäàðäû”
Æî¹àðûäà áàÿíäà¹àí æà¹äàéëàð¹à áàéëàíûñòû áàíêòiê ºûçìåò àÿñûíäà¹û ºî¹àìäûº-ìåìëåêåòòiê æ¸íå
²àçàºñòàííû” áàíê æ¾éåñiíi” º½ðûëó æ¸íå äàìó ïðèíöèïòåðiíå ºîñà áàíêòiê
Ñîíûìåí, "µëòòûº Áàíê òóðàëû", "Áàíêòåð æ¸íå áàíêòiê ºûçìåò òóðàëû"
ºàçàºñòàí Ðåñïóáëèêàñûíû” áàíê æ¾éåñií åêi äå”ãåéëi åòiï º½ðó ïðèíöèï;
²àçàºñòàí Ðåñïóáëèêàñû µëòòûº Áàíêiñiíi” ò¸óåëñiçäiãií ïðèíöèïi. "²Ð µëòòûº Áàíêi
3) ²àçàºñòàí Ðåñïóáëèêàñû µëòòûº áàíêiñiíi” çà” æ¾çiíäå áåëãiëåíãåí ¼çiíå
Сақтандыру саласындағы мемлекеттік реттеудің негізгі міндеттері:
Қазақстан Республикасында тұрақты сақтандыру жүйесін жасау мен қолдау және
Сақтандыру саласындағы мемлекеттік саясатты іске асыруды, сақтандыру рыногындағы істің
Уәкілетті мемлекеттік орган – мемлекеттің Қазақстан Респаубликасының заңдарына сәйекес
Қазақстан Республикасының Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу мен
¤з құзыреті шегінде сақтандыру нарығының барлық қатысушылары, тарату µндірісінің
Транс шекаралық сақтандыруды және қайта сақтандыруды жүргізудің шарттары мен
Сақтандыру брокері қызметінің шарттарын айқындайды. Сақтандыру, қайта сақтандыру ұйымы
Сақтандыру ұйымының филиалын құру ерекшеліктерін айқындайды. Сақтандыру брокерін мемлекеттік
Сақтандыру және қайта сақтандыру ұйымдарының басшысы қызметкерлеріне арналған біліктілік
Сақтандыру және қайта сақтандыру ұйымдарына, сақтандыру брокерлеріне, актуарийлерге және
ІІІ. Тарау. Қаржылар саласындағы мемлекеттік басқаруды іс жүзіне асыратын
3.1. Мемлекеттік басқару органдарының қаржылық қатынастарды реттеу саласындағы құзыреті
Енді қаржылық реттеу мәселелеріне тоқталамыз. Қаржыны реттеу дегеніміз, мемлекеттің
Мемлекеттік қаржылық қатынастарды реттеу саласындағы құрылымын: Қазақстан Республикасының Президенті;
Қазақстан Республикасының Президенті қаржылық қатынастарды реттеу саласында: республикалық бюджетті
Қазақстан Республикасыны Парламенті қаржылық қатынастарды реттеу саласында:
Республикалық бюджетті, сондай-ақ республикалық бюджетке µзгерістер мен толықтырулар енгізуді
Қазақстан Республикасының ‡кіметі мен Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау жµніндегі
Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау жµніндегі есеп комитеті бюджеттік
Республикалық бюджеттің атқарылуына сыртқы бақылауды жүргізу тәртібін белгілейді;
Ішкі бақылау жµніндегі орталық уәкілетті органмен бірлесіп, мемлекеттік қаржы
Республикалық бюджеттің атқарылуына сыртқы бақылауды жүзеге асырады;
Тµтенше мемлекеттік бюджеттің атқарылуына бақылауды жүзеге асырады;
Бақылау іс-шараларының қорытындылары бойынша қабылданған шешімдердің орындалуын бақылауды жүзеге
Қазақстан Республикасының ‡кіметі қаржылық қатынастарды реттеу саласында: Қазақстан Республикасының
Қазақстан Республикасы ‡кіметінің орта мерзімді фискалдық саясатын бекітеді
Бірыңғай сыныптаманы бекітеді және оны жасау тәртібін айқындайды; Қаржылық
Жергілікті мемлекеттік басқарудың үлгілік құрылымын және жергілікті атқарушы органдардың
Қазақстан Республикасының ¦лттық Банкімен Қазақстан Республикасының ¦лттық қорын қалыптастыру
Қазақстан Республикасы ‡кіметінің орта мерзімі фискалдық саясатының жобасын әзірлейді;
Мемлекеттік және мемлекет кепілдік қарыз алуды және борышты жоспарлау
Бюджеттік кредиттеуді жоспарлау мен талдауды жүзеге асырады.
Экономикалық жоспарлау жµніндегі орталық уәкілетті орган қаржылық қатынастарды реттеу
Республиканың әлеуметтік-экономикалық дамуының орта мерзімді жоспарының жобасын әзірлейді.
Басым қаржылық инвестициялық жобалардың тізбесін қалыптастырады.
Гранттарды тартуға басымдылығы бар µтінімдердің тізбесмін қалыптастырады және оны
Қаржылық инвестициялар мен гранттардың тиімділігне бағалауды жүргізеді.
Қаржының атқарылуы жµніндегі орталық уәкілетті орган:
Республикалық қаржыны атқарады және жергілікті қаржылардың атқарылуына қызмет кµрсетуді
Тиісті қаржы жылына арналған республикалық бюджетке µзгерістер мен
Тиісті қаржы жылына арналған республикалық қаржы туралы заңды іске
Қаржылық қорға түсетін түсімдерді болжауға және мемлекеттік қаржыға кірістердің
Республикалық қаржылық қордың түсімдері мен оны қаржыландырудың жиынтық жоспарларын
Республикалық бюджеттік бағдарламалардың әкімшілеріне рұқсаттар береді.
Мемлекеттік мекемелердің азаматтық-құқықтық мәмілелерін тіркеуді жүзеге асырады.
Мемлекеттік мекемелердң міндеттемелері бойынша тµлемдерді жүзеге асырады
Уақытша бос бюджеттік ақшаны Қазақстан Республикасының ¦лттық Банкіндегі салымдарға
Банктік шоттардан шетел валютасын қайта айырбастау тәртібін айқындайды.
Бюджетті атқару жµніндегі орталық уәкілетті органда мемлекеттік мекемелердің шоттарын
Бюджеттік есепке алуды жүргізу тәртібін айқындайды.
Есептік жасаудың және табыс етудің тәртібін айқындайды.
Қазақстан Республикасы ‡кіметінің қарыздарын алады, пайдаланады тіркейді, µтейді және
Мемлекеттік емес қарыздардың мемлекеттік кепілдіктері бойынша міндеттемелердің орындалуын қамтамасыз
Бюджет қаражатын игеру мониторингін жүзеге асырады.
Республикалық бюджеттің атқарылуы барысында республикалық бюджеттік бағдарламалардың тиімділігін бағалауды
Республикалық және жергілікті бюджеттердің атқарылуы, бюджеттік есепке алу есептілік
Қазақстан Республикасы ‡кіметінің тапсырмасы бойынша келіссµздер жүргізеді, Қазақстан Респуьбликасы
Қазақстан Республикасы ‡кіметінің қарыздарына және мемлекеттік кепілдіктері бар мемлекеттік
Республикалық бюджет қаражаты есебінен бюджет кредиттерінің берілуін, оларға қызмет
Ішкі бақылау жµніндегі орталық уәкілетті орган:
Мемлекеттік қаржылық бақылау обьектілері қызметінің Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкесітгіне
Республикалық және жергілікті бюджеттердің атқарылуы ол бойынша есеп және
Бақылау іс-шараларының қорытындылары бойынша қабылданған шешімдердің орындалуына бақылауды жүзеге
Облыс, республикалық маңызы бар қала, астана, аудан әкімдігі: жергілікті
Жергілікті бюджеттің атқарылуын қамтамасыз етеді және мәслихатқа оның атқарылуы
Тиісті қаржы жылына арналған жергілікті бюджет туралы жергілікті µкілді
Жергілікті атқарушы органның орта мерзімді фискалдық саясатын бекітеді.
Экономикалық бюджеттік жоспаарлау бюджетті атқару жµніндегі жергілікті уәкілетті органдарды
Облыстың республикалық маңызы бар қаланың астананың ауданның бюджет комиссиясын
Бюджеттік комиссия- бюджет жоьасын уақытылы және сапалы әзірлеу мен
Республикалық бюджетті комиссия және облыстардың республикалық маңызы бар қалалардың
Бюджеттік комиссиялардың құзыретіне: алдағы үш жылдық кезеңге арналған орта
Алдағы үш жылдық кезеңде және жоспарланып отырған қаржы жылында
Республикалық немесе жергілікті бюджеттердің шығыстарын ұлғайтуды немесе түсімдерін қысқартуды
Тиісті қаржы жылына арналған бюджеттерді нақтылау жµнінде ұсыныстар талдап-жасау.
Бюджеттік бағдарламалардың іске асырылуын бағалау нәтижелерін қарау және сролар
Бюджеттік жоспарлау жµніндегі орталық немесе жергілікті уәкілетті органдар тиісінше
Бюджеттік комиссияның тµрағасы болмаған кезде оның функцияларын бюджеттік комиссия
Бюджеттік комиссияның хатшысы бюджеттік комиссияның қызметін қамтамасыз ету жµніндегі
Жұмыс органы бюджеттік комиссия айқындайтын мерзімдер мен күн тәртіптеріне
Бюджетті жоспарлау жоспарланып отырған кезеңге арналған бюджет түсімдерінің кµлемін
Бюджет бір қаржы жылына жоспарланады. Кезекті қаржы жылына арналған
Республикалық бюджеттің жобасын әзірлеу тәртібін Қазақстан Республикасының Президенті айқындайды.
Қазақстан Республикасы ‡кіметінің алдағы үш жылдық кезеңге арналған орта
Жергілікті атқарушы органның алдағы үш жылдық кезеңге арналған орта
Орта мерзімді фискалдық саясатты әзірлеу тәртібін Қазақстан Республикасының ‡кіметі
Заттай нормалар – қажетті материалдық немесе материалдық емес игіліктерді
Заттай нормаларды орталық мемлекеттік органдар әзірлнйді және Қазақстан Республикасының
Орталық мемлекеттік органдар мемлекеттік бюджеттің және республиканың әлеуметтік-экономикалық дамуының
Бюджет түсімдерін болжауды республиканың немесе аймақтық орта мерзімді әлеуметтік-экономикалық
Тауарлардың құны түріндегі бюджетке түсімдерді кµрсетуге гранттар алған кезде
3.2. Республикалық қаржы бақылау комитетінің қызметінің құқықтық негіздері
Қаржы бақылау комитеті республикалық және жергілікті бюджеттердің атқарылуын бақылауды
Комитеттің негізгі міндеттері:
Республикалық бюджеттің атқарылуын ішкі бақылауды және жергілікті бюджеттердің атқарылуын
Республикалық және жергілікті бюджеттердің атқарылуын ішкі бақылаудың және жергілікті
Қойылған міндеттерге сәйкес Комитет мынадай функцияларды жүзеге асырады:
Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау саласында орталық мемлекеттік органдардың ішкі
Орталық мемлекеттік органдар жүзеге асыратын бақылаудың тиімділігін арттыру жµнінде
Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау жµніндегі есеп комитетіне және мәслихаттардың
Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес республикалық және жергілікті бюджеттер қаражаттарының
Обьектілер лауазымды адамдарының республикалық және жергілікті бюджеттердің қаражаттарын пайдаланудағы
Республикалық және жергілікті бюджеттердің атқарылуын бақылау саласында кадрлардың біліктілігін
Қазақстан Республикасының заңнамасымен µзіне жүктелген µзге де функцияларды жүзеге
Міндеттерді іске асыру және µз функцияларын жүзеге асыру мақсатында
мыналарды бақылауды жүзеге асырады;
республикалық және жергілікті бюджеттердің есебінен ұсталатын мемлекеттік мекемелердің Қазақстан
республикалық бюджетке түсімдер: шаруашылық серіктестіктеріндегі мемлекеттік үлестерге табыс, республикалықмемлекеттік
Комитеттің құзыретіне кіретін мәселелер бойынша сатып алу-сату республикалық мемлекеттік
Республикалық бюджеттен берілген бюджет қаражаттарының, оның ішінде кредиттердің, сондай-ақ
Республикалық бюджет, оның ішінде мемлекет тапсырыс бойынша республикалық бюджеттік
Республикалық бюджет есебінен ұсталатын мемлекеттік мекемелердің қаржылық есептілігі.
Республикалық және жергілікті бюджеттердің атқарылуы туралы Қазақстан Республикасының бюджеттік
Бекітілген республикалық бюджеттік бағдарламалардың (кіші бағдарламалардың) экономикалық тиімділігіне
µздері белгілеген мерзімде бақылау обьектілерінен республикалық және жергілікті бюджеттердің
орталық атқарушы органдардың ішкі бақылау қызметтерінен жоспарлар, есептер және
республикалық және жергілікті бюджеттердің атқарылуында анықталған бұзушылықтар фактілері бойынша
республикалық және жергілікті бюджеттердің атқарылуына бақылау жүргізуге мемлекеттік органдардың
заңмен қорғалатын коммерциялық және µзге де құпиялар құпиялылығы режимінің
нормативтік құқықтық базаны және бақылау жүргізу әдістемесін жетілдіру мәселелері
акционерлік қоғамдар акцияларының мемлекеттік пакеттері иеленуге және пайдалануға берілген
Комитетің құзыретіне кіретін мәселелер бойынша мемлекеттік органдардың ішкі бақылау
3.3. Қаржы рыногы мен қаржылық ұйымдарды реттеу және қадағалау
²àçiðãi ¼òïåëi êåçå”äå ²àçàºñòàí Ðåñïóáëèêàñûíû” ýêîíîìèêàñûíà, ñîíû” iøiíäå áàíêòiê
Íàðûº æà¹äàéûíäà¹û áàíêòåðäi” ºûçìåòií ìåìëåêåòòiê ðåòòåó ìåìëåêåòòiê áàñºàðóäû” áàñòû
Äåìåê, ²àçàºñòàí Ðåñïóáëèêàñûíû” ºàðæû æ¾éåñiíi” º½ðàìäàñ á¼ëiãi áîëûï òàáûëàòûí
Ìûñàëû, õàëûºàðàëûº áàíêòiê ºàòûíàñòàð àóºûìûíäà¹û, ñîíû” iøiíäå Åóðîïàëûº Îäàºòû”
Åøáið áàíê ìåêåìåñi ðåòòåó ìåí ºàæà¹àëàóäàí òûñ ºàëìàó¹à òèiñ;
²àäà¹àëàó ìåí ðåòòåó áàíêòåðäi” ºûçìåòiíå ñàé áîëó¹à òèiñ äåãåí
Áàíêòiê ºûçìåò àÿñûíäà æà”àøà ñèïàòòà æ¾çåãå àñûðûëûï æàòºàí ìåìëåêåòòiê
²àçàºñòàííû” ê¼ðíåêòi ¹àëûìû-àêàäåìèê Ì.Áàéìàõàíîâ ìåìëåêåòòi” ½¹ûìû ìåí ôóíêöèÿëàðûí
´òïåëi êåçå”äåãi áàíêòiê ºûçìåòòåðäi ½éûìäàñòûðó-ðåòòåó áàñòàóû ìåìëåêåòòiê ðåòòåóäi” æåòåêøi
Áiçäi” îéûìûçøà, á½ë æåðäå àéòûëìûø ìåìëåêåòòiê ðåòòåóìåí ºàòàð ìåìëåêåòòiê
Ðåñåé ¹àëûìû À.Ïðîçîðîâ ºàçiðãi áàíê æ¾éåñiíäåãi ìåìëåêåòòiê ðåòòåó ìîäåëií
Áàíêòiê ºûçìåòòi ìåìëåêåòòiê ðåòòåó-ºàäà¹àëàó òóðàëû ²àçàºñòàí Ðåñïóáëèêàñûíû” çà” àêòiëåðiíäåãi
Òiêåëåé ¸êiìøiëiê íåìåñå æàíàìà ýêîíîìèêàëûº ûºïàë åòåòií ¸êiìøiëiê-º½ºûºòûº ¸äiñòåð
²àçàºñòàí Ðåñïóáëèêàñûíû” áàíê æ¾éåñi ìåí áàíêòiê ºûçìåòòåðãå áàéëàíûñòû æ¾ðãiçiëåòií
²àçàºñòàíäûº ¹àëûì Ë.Æèëåíêîâàíû” ïàéûìäàóûíøà: "Åë ýêîíîìèêàñûíû” äå”ãåéiíå àñà ºîìàºòû
Äåìåê, áàíêòiê îïåðàöèÿëàðäû òèiñòi áà¹ûòòà æ¾ðãiçó áàðûñûíäà ýêîíîìèêà ñåêòîðëàðû
Ë.Äàâûäîâà ìåí Ä.Ðàéìàíîâ "²àçàºñòàí µëòòûº Áàíêi áàíêòåðäi” ºàðæûëûº îðíûºòûëû¹ûí
²àçàºñòàíäûº ýêîíîìèñò - ¹àëûì È.Èñàåâ áàíêòiê ºûçìåòòi áàºûëàó æ¸íå
Æî¹àðûäà, çà”òàíóøû æ¸íå ýêîíîìèñò ¹àëûìäàð ò½æûðûìäà¹àí ¹ûëûìè ýêîíîìèñò ¹àëûìäàð
Áiçäi” îéûìûçøà, ¼òïåëi êåçå”äåãi ºàçàºñòàí áàíêòåðiíi” ºûçìåòií ìåìëåêåòòiê ðåòòåóäi”
´ç êåçåãiíäå ¸ëåóìåòòiê-ýêîíîìèêàëûº, çà”äûº-¸êiìøiëiê æ¸íå ñàÿñè ðåòòåó æ¼íiíäåãi ½ñûíûñòàðäû
Áåëãiëi Ðåñåé ¹àëûìû çà”òàíóøû Þ.Êîçëîâ "Ìåìëåêåòòiê ðåòòåó òàð
Þ.Êîçëîâòû” îñûíäàé ºîðûòûíäûñûíà îðàé "áàíêòiê ºûçìåòòåð àÿñûí ìåìëåêåòòiê ðåòòåó
Áàíê æ¾éåñiíäåãi æ¸íå áàíêòåðäi” ºûçìåòòåðiíå áàéëàíûñòû ìåìëåêåòòiê ºàäà¹àëàó, ñîíû”
²àçiðãi áàíêòiê ºàäà¹àëàó áàíê æ¾éåñií òîëû¹ûìåí ºàìòàìàéäû. ´éòòòêåíi îíû”
Á½ë æåðäå åñêåðåòií áið ìà”ûçäû æàéò, ²àçàºñòàí µëòòûº Áàíêiíi”
Ñîíûìåí, º½çûðåòòi ìåìëåêåòòiê îðãàíäàðäû” ðåòòåó æ¸íå ºàäà¹àëàó æ¼íiíäåãi ºûçìåòòåði
Ðåñåé ¹àëûìû Þ.Êðîõèíà Ðåñåé Áàíêi æ¾çåãå àñûðàòûí àºøà-êðåäèòòiê æ¸íå
ýêñïîðòàí ò¾ñêåí âàëþòàëàðäû” áið á¼ëiãií ìiíäåòòi ò¾ðäå ñàòó òóðàëû
âàëþòàëûº ðûíîêòà øåòåëäiê âàëþòàíû ñàòûï àëó – ñàòó æ¼íiíäåãi
"âàëþòàëûº êîðèäîðäû" áåëãiëåó";
îòàíäûº áàíêòåðãå âàëþòàëàðäû” ºàéòàðûëóûí òåæåï îòûð¹àí ýêñïîðòòàóøûëàð¹à ýêîíîìèêàëûº æ¸íå
²îðûòûíäû
Бітіру жұмысымды қорыта келгенде қаржылық қатынастардың қазіргі таңда біздің
Қазақстан Республикасы µз тәуелсіздігін алғаннан бері үлкен жетістіктерге жетті
Халықаралық қарым – қатынастардың, сауданың дамуы уақыт µте келе
Сол сияқты қаржылар саласындағы мемлекетіміздің заңдарымен ғана шектеле алмаймыз.
Республикамыздағы салықтық қызмет 2001жылғы қабылданған салықтық кодекске сәйкес дамып
Мемлекет қаржыларды, экономиканы дамыту, тұрақтандыру барысында қуатты экономикалық тетік
Қазіргі таңдағы ең басты нәрсе Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығындағы егеменді
Қазақстан Республикасындағы қаржылық қызметті мемлекеттік басқару реттеудің нәтижесі несиелік-қаржылық
Демек, бұл жердегі басты процеске қаржы жүйесіне тікелей қатысты
Осындай ой пікірлерімізге орай банктік құқықтық қатынастар аясындағы мемлекеттік-құқықтық
Сондықтан, мемлекеттік қаржылық басқару реттеуді жүзеге асыратын уәкілетті органдар
Бұл жерде ескеретін маңызды мән - жай, µтпелі кезең
²îëäàíûë¹àí ¸äåáèåòòåð.
Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауы. Алматы
Назарбаев Н.А. Қазақстан-2030. Алматы-Білім 1997ж. 72-73 б.б.
Худяков А.И. Финансовое право РК (общая часть). Алматы: ТОО
Мухитдинов Н.Б., Найманбаев С.М., Сермиов У.С, Қаржылар саласындағы басқарудың
Найманбаев С.М. Қазақстан Республикасының қаржылық хұқы. (оқулық) – Алматы,
Финансы. Денежное обращение. Кредит: учебник для вузов.
под ред. проф. Л. А. Дробозиной - М, Финансы,
7. Финансы. Учебное пособие. Под ред. А.М.Ковалевой - М
8. Коков В., Любимцев Ю. Бюджетный федерализм: проблемы
9. Павлова Л. Бюджетное финансирование и проблема государственного долга
10. Подпорина И. Современные проблемы
11. Основы теории финансового права. Худяков А.И.- А., 1995
12. Мельников В.Д., Ильясов К.К. Финансы; Учебник. – Алматы:,
13. Теория государственного управления. Курс лекций. – М.: Юрид.лит.,
14. А.Желудков., Новикова. Финансовое право. Москва., Приор 1999г.
15. С.Ә.Досқалиев. Қазақстанның халықаралық экономикалық қатынастары.
16. Козлов., Попов Л.Л. Административное право. Москва 1999г.
17. Сейткасимов Г.С. Банковское дело. Қаржы-Қаражат,1998г.
18. Найманбаев С.М. Салықтық құқық. Алматы 1996ж., 20 с.
19. Жданов А.А. Финансовое право РК. Москва 1995г. 23-с.
Пайдаланылған нормативтік құқықтық актілер тізімі:
Қазақстан Республикасының Конституциясы. 1995ж 30 тамыз, (1998 ж.
Қазақстан Республикасының Бюджет Кодексі. Алматы, Юрист, 2004. –128 б.
Қазақстан Республикасының 1995 жылғы 30-наурыздағы “Қазақстан Республикасының ¦лттық Банкі
Қазақстан Республикасының 2001 жылғы 12-маусымдағы “Салық және бюджетке тµленетін
Қазақстан Респубилкасы ‡кіметінің “Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің Қаржы бақылау
Қазақстан Республикасының ‡кіметінің ҚР Қаржы министрлігінің қаржылық бақылау комитетінің
Қазақстан Республикасының ‡кіметінің ҚР экономика және бюджетті жоспарлау министрлігі
Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігінің Салық комитеті туралы Ереже. 29.10.04.ж.
Қаржы рыногы және қаржылық ұйымдарды мемлекеттік реттеу мен қадағалау
10. Қазақстан Респаубликасындағы банктер және банк қызметі туралы 1995ж.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҒЫЛЫМ ЖӘНЕ БІЛІМ МИНИСТРЛІГІ
Т.РЫСҚ¦ЛОВ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ЭКОНОМИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
“САЛЫҚ ЖӘНЕ САЛЫҚ САЛУ” КАФЕДРАСЫ
Д И П Л О М Д Ы Қ
Тақырыбы: Қаржылық құқықтық қатынастар: түсінігі, белгілері, құрылымы және түрлері.
Студент: Ануаров Сейтшілік Ануарұлы
Мамандығы: Қаржы және қаржылық құқық
Курсы: 4
Ғылыми жетекші: Тұрлығазиев Қ.С.
Рецензент:
Жұмыс мемлекеттік аттестациялық комиссиясына “.................”2005 жылы №.............. хаттама
Кафедра меңгерушісі,
Э.Ғ.Д., доцент
А Л М А Т Ы – 2 0
А.И.Худяков. Основы теории финансового права Алматы, Жеті жарѓы
О.Н. Горбунова. Финансовое право, Москва. Юрист 1996г.
Ќаржылар саласындаѓы басќарудыњ ќ±ќыќтыќ негіздері. Ìóõèòäèíîâ Í.Á., Íàéìàíáàåâ Ñ.Ì.
Ќазаќстан Республикасыныњ ќаржылыќ ќ±ќы. С.М.Найманбаев, Алматы,Демеу, 1994ж.
А.Желудков., Новикова. Финансовое право. Москва 1999г.
Ќаржылар саласындаѓы мемлекеттік басќару. Мухитдинов Н.Б., Найманбаев С.М. Алматы
Мельников В.Д., Ильясов К.К, Финансы: Учебник. Алматы. 2001, -
А.И. Худяков. Финансовое право РК, ТОО Баспа Алматы 2001ж.,
Е.В.Платонова., НовыковА. Финансовое право. Москва 2000г.
Мельников В.Д., Ильясов К.К, Финансы: Учебник. Алматы. 2001, -
Ќазаќстан Республикасыныњ Бюджет Кодексі. Алматы 2004. -75 бет
Подпорина И. Современные проблемы
С.Є.Досќалиев. Ќазаќстанныњ халыќаралыќ экономикалыќ ќатынастары.
Жданов А.А. Финансовое право РК. Москва 1995г.
Финансы. Денежное обращение. Кредит: учебник для вузов.
под ред. проф. Л. А. Дробозиной - М, Финансы,
КозловЮ.М., Попов Л.Л. Административное право. Москва 1999г.
Теория государственного управления. Курс лекций. – М.: Юрид.лит., 1997г.