МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ.......................................................................................................................3
1 ШЫҒЫС ҚАЗАҚСТАН ОРМАН ШАРУАШЫЛЫҒЫ.......................................5
1.1 Шығыс Қазақстандағы орман қорларының географиялық
жағдайы...........................................................................................................5
1.2 Шығыс Қазақстан орман шаруашылығының тарихы...........................8
1.3 Орманды жерлердің жер бедері мен топырақ ерекшеліктері............14
1.4 Орман ағаш аурулары............................................................................21
2 КАТОНҚАРАҒАЙ МЕМЛЕКЕТТІК ҰЛТТЫҚ ТАБИҒИ САЯЖАЙЫ
ОРМАН ШАРУАШЫЛЫҒЫНЫҢ ҚАЗІРГІ КҮЙІ..............................................23
2.1 Мемлекеттік ұлттық саяжайдың құрылу тарихы................................23
2.2 Катонқарағай мемлекеттік ұлттық табиғи саяжайының климаты.........................................................................................................33
2.3 Катонқарағай мемлекеттік ұлттық табиғи саяжайының гидрологиясы................................................................................................36
2.4 Катонқарағай мемлекеттік ұлттық табиғи саяжайы аумағы
ормандарына ағаш зиянкестерінің әсер етуі........................................40
2.5 Катонқарағай мемлекеттік ұлттық табиғи саяжайы аумағы
2.6 Катонқарағай мемлекеттік ұлттық табиғи саяжайы
орманының қазіргі қоры............................................................................51
2.7 Орман қоғаудағы негізгі тиімді шаралар.............................................52
Орманды өрттен қорғау шаралары......................................................55
ҚОРЫТЫНДЫ..........................................................................................................60
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ..............................................................62
ҚОСЫМША А Катонқарағай мемлекеттік ұлттық табиғи паркінің
ҚОСЫМША Б Катонқарағай орман жүйесінің таралу жағдайы.......................65
ҚОСЫМША В Катонқарағай мемлекеттік ұлттық табиғи саяжайы бойынша
ҚОСЫМША Г Орманды қалпына келтірудегі жұмыстар (2008-2010ж.).........67
КІРІСПЕ
Өзектілігі: Орманды аймақтардың бірі - Шығыс Қазақстан облысы
Диплом жұмысын орындаудағы негізгі мақсат - Катонқарағай мемлекеттік
Міндеттері:
- Шығыс Қазақстан және Катонқарағай мемлекеттік ұлттық табиғи
- Катонқарағай мемлекеттік ұлттық табиғи саяжайының
- Катонқарағай мемлекеттік ұлттық табиғи саяжайының орман шаруашылығының
Зерттеу нысаны. Ғылыми жобаның зерттеу нысаны ретінде Катон
Зерттеудің әдістері. Зерттеу жүргізу, сараптау және тұжырымдама жасау
Жобаның дереккөздері. Аталған мәселелердің шешімін табу үшін зерттеуші
еңбектерді басшылыққа алдық. Атап айтқанда: Ш.Нұртаев «Орман шаруашылығын
Дипломдық жұмыстың жаңашылдығы. Ізденіс жұмыстарының нәтижесінде өлкеміздегі ағаш
Дипломдық жұмыстың тәжірибелік маңызы. Зерттеу жұмысының жас студенттерге
Жобаның құрылымы. Бітіру жұмысымыз кіріспеден, негізгі бөлімнен,
1 ШЫҒЫС ҚАЗАҚСТАН ОРМАН ШАРУАШЫЛЫҒЫ
1.1 Шығыс Қазақстандағы орман қорларының географиялық жағдайы
Орман – жер шарындағы климаттың және адамдардың шаруашылығы
Орманды - жер шарының «өкпесі» деп бекер айтылмаған.
Орман пайдалану құқықтық нормалары - орманды пайдалану реті
Орманды рационалды пайдалану мен өндіруге, және де ластанудан,
Орманды қорғау және пайдалану саласындағы мемлекетік шараларды жалпы
Орман шаруашылығы – экономиканың бір саласы. Ормандарды зерттеу,
(Сурет 1.1).
Сурет 1.1 Орманның пайдалы функциялары
Қазақстан жер ресурстарына бай болғанымен, орманға бай емес.
Орманды териториясының көлемі жағынан Қазақстан Ресей Федерациясынан кейін
Қазақстанның жалпы аумағында орман және бұталар алып жатқан
Қазақстан аумағының орман шаруашылығы географиялық ерекшеліктеріне қарай үлкен
1) шығыстағы Алтай таулы ормандары (бағалы қылқан жапырақты
2) солтүстіктегі орманды дала (қайың, көктеректен тұратын шоқ
3) оңтүстік шығыстағы Тянь-Шань тауындағы және Іле Алатауындағы
4) оңтүстіктің шөлейтті жеріндегі сексеуілді орман. Сонымен қатар
Кесте 1.1
Ертіс бойындағы жолақты қарағай ормандары
Көрсеткіштер Өл
шем бірлігі Павлодар және Шығыс Қазақстан облыстарында барлық
Павло
дар Шығыс Қазақстан
Орман қоры жерлерінің жалпы алаңы
соның ішінде:
Орманмен қамтылған алқаптар га 479681 158470 320211
Оның ішінде орман екпелері га 98903 35423 63480
Кесілген ағаштар га 46024 26326 19698
Өртенгендер, қурап кеткен екпелер га 127199 12882 114317
Ашық алаңқайлар га 95691 23688 72003
Сирек орман га 6211 909 5302
Қарағай екпелерінің алаңы га 451112 151695 299417
Қарағай екпелерінің қоры
Қарағай екпелерінің орташа қоры м3 106,6
Қарағай екпелерінің орташа жасы жыл
Шығыс Қазақстан облысы - Шығыс және Семей болып
Орман қоры жерінің алаңы 3600 мың гектарды, немесе
Облыстың аумағында жануарлар мен құстардың 394 түрі мекен
Облыстағы мемлекеттік орман қорының аумағында республикалық маңызы бар
Шығыс Қазақстан облысының коммуналдық меншігіндегі орман шаруашылықтарының мемлекеттік
Шығыс аймағының орман қорының қазіргі жер жағдайы орманды
569,9 мың гектарды қылқан жапырақты екпе ағаштар алып
Қылқан жапырақты ағаштардан майқарағай, балқарағай, қарағай, шырша және
1.2 Шығыс Қазақстан орман шаруашылығының тарихы
Алтайдың майқарағай ормандары ғана 371 мың га алқапты
Кеңес Одағы ыдырап, орман шаруашылығындағы байланыс үзілген соң
Шығыс Қазақстанда қорықтық аумақтарды құру қажеттілігі туралы мәселе
Шығыс Қазақстан облысы Қазақстан Республикасының қиыр солтүстік шығысында
Сауыр жоталарында тянь-шянь шыршасының табиғи екпелері сақталған
жалғыз жер Теректі қонысы, ал оңтүстік Алтайда
Алайда бұл аймақтарды сақтау іс жүзінде дұрыс жолға
Шығыс Қазақстан үшін екі резерват жеткіліксіз еді. 30-жылдардың
1976 жылы Қазақстан Алтайында бірінші рет екі шақырымдық
Бұдан кейін (1979 ж.) «Рахман бұлағы»
1982 жылы облыстық маңызы
1986 жылы бес қаумалға және «Көкшілтау самырсын тоғайы»
1992 жылы Қазақстанның шығысында Қара және Ақ Үбінің
2001 жылдың маусымында бірегей, Оңтүстік Алтайдың эталондық
Осы жылы Үкіметтің 2001 жылғы 21 маусымдағы
Шығыс Қазақстан облыстық орман және аңшылық шаруашылығы аумақтық
Шығыс Қазақстан облысының ормандары Қазақстан Алтайы мен Сауырдың
Шығыс Қазақстан облысының коммуналдық меншігіндегі орман шаруашылықтарының мемлекеттік
Кесте 1.2
Катонқарағай мемлекеттік ұлттық табиғи паркінің орман
Орман шаруашылығы Ауданы, га Орта класс
Кесте 1.2 жалғасы
Берел 139246 ІІІ, 3
Аршаты 72807 ІІІ, 0
Белов 78765 ІІ, 8
Медведка 9978 ІІ, 4
Алтай 25302 ІІ, 2
Чернова 75952 ІІ, 7
Усть-Язово 45534 ІІ, 6
Шыңғыстай 51944 ІІІ, 3
Барлығы 515538
569,9 мың гектарды қылқан жапырақты екпе ағаштар алып
Қылқан жапырақты ағаштардан майқарағай, балқарағай, қарағай, шырша және
Облыста қызметі бірінші кезекте орман қоғамдастығына және жануарлар
Облыстың аумағында Марқакөл және Батыс-Алтай қорықтары, Катон- қарағай
2006 жылғы қаңтарда Ертіс жағалауының реликті қарағайлы ормандарын
Өткен жылы 2010 жылы аймақта орман алқаптарын өсіріп,
Кенді Алтай ормандарының ағаштары құрылысқа, химия және целюлоза
Сурет 1.2 Шығыс Қазақстандағы қорғалатын аумақтар жүйесі
Орман шаруашылығы саласындағы қызметкерлер саны соңғы уақытта күрт
Қазіргі кезде өңір бойынша соңғы 50 жылдағы орман
Мемлекет басшысының Қазақстан халқына жолдауын іске асыру мақсатында
Бағдарламаны іске асыру ормандарды қорғауды, күзетуді және молықтыруды
Көктемгі кезеңде орман шаруашылығының мемлекеттік мекемелері қолданыстағы 9
Шығыс Қазақстан облысы табиғи ресурстар және табиғат пайдалануды
Бағдарламаның маңызды бағыты елді мекендерді көгалдандыру және олардың
«Жасыл ел» бағдарламасына студент жастарды тарту бойынша үлкен
ұйымдардың, 806 өзін-өзі басқаратын мектеп ұйымдарының, 316 балалардың
қоғамдық ұйымдарының өкілдері қатысты.
Табиғаттың ғажайып сыйы – орманға деген мемлекеттік көзқарастың
1.3 Орманды жерлердің жер бедері мен топырақ ерекшеліктері
Орман – халықтың бағалы қазынасы. Орманды жерлердің топырағы
Орман өзінен алшақ жатқан жерлерге де әсер етеді.
Ағаштар мен шөптер - топыраққа әртүрлі әсер етеді.
Шығыс және Семей болып екі аймаққа бөлінеді. Шығыс
Облыстың орманды алқабы 2 млн. га. жерге орналасқан.
Облыстың топырақ-өсімдік жамылғысына биіктік белдеулік тән. Жазық бөлігінде
Катон-Қарағай мемлекеттік ұлттық табиғи парктің топырақ қабаты тік
Шалғынды - далалы белдемде шалғынды - шымтопырақты сілтісіздендірілген
Жер бедері топырақ түзілу факторы ретінде екі түрге
Микробедер - аласа және таяз кедір-бұдыр, тегіс емес
Жер бедері топырақтың беткі қабатында ылғалдың таралуына, яғни
Жер бедерінің әр түрлі болуына қарай, оған судың
Топырақтың қазылғандағы тік қабаттары топырақтың профилі (пішін) деп
Топырақтың және оның қабаттарының түстеріне әсер ететін негізгі
1) Гумус заттары. Олар топыраққа қара немесе қара
2) Темір және марганец топырақтары. Сары, қызыл, сия
3) Кремний қосылыстары, әк, каолинит, алюминий гидроксиді және
Топырақтың сіңіру қасиеті деп, оның топырақ ішіндегі ерітінділерінің
Жоғарыда топырақтың құнарына әсер ететін көптеген топырақ қасиеттеріне
1) Топырақтардың физикалық қасиеттеріне оның суға төзгіш
2) Топырақтардың химиялық және физика – химиялық қасиеттеріне:
3)Топырақтың биологиялық қасиеттеріне: микробиологиялық белсенділіктің жоғарылығы негізінен бактериялардың
4) Бүкіл өсімдіктердің өсіп-өнуі мезгілінде гидротермикалық режимнін
Осы көрсеткіштердің қосындысы топырақтың құнарлылығын анықтайды. [6. 55б.]
Қара топырақ - ең құнарлы топырақ. Ол орман
Орман топырақтың құрылысына, су алмасуына, онда органикалық және
Орманның мәнін түсіну үшін орманда және еркіндікте бірегей
Орманда өсетін ағаштардың желегі жоғары, көтеріңкі болады. Ағаштар
Осындай ағаштар халық шаруашылығының сүрекке қажеттілігін қанағаттандыруда аса
Бір- біріне және орналасқан аумағына әсер ете отырып,
және көрші ағаштарға жаңа сападағы ықшам климат жағдайын
Еркін жағдайда өсетін ағаштардың бұтақтары төмен орналасқан желектерінің
Республика ормандарында көз жіберсек, оның солтүстігінде қайың, көктеректің
Қазақстанда өзге елдерде кездесетiн топырақ түрлерiнiң түгелдей дерлiгi
Қазақстанда топырағы мен климаты жағынан ерекшеленетiн 4 биiктiк
топырағы таралған. Ал Батыс Тянь-Шаньда (Оңт. Қазақстанда) сұр
таудың қоңыр топырағы басым.
Солтүстік Қазақстандағы Батыс Сiбiр ойпатынан оңтүстіктегі Алатау өңiрлерiне
Қазақстанның жазық бөлiгi орманды далалық, дала, шөлейт және
Оңтүстік Алтай жоталарындағы жер бедерлерінің топырақтарың талдаудың негізгі
Ормандағы топырақ ерекшеліктері әртүрлі. Мысалы, орман астарының орман
Тірі топырақ жамылғысы - орман шымылдығы астында, кесілген
Тірі жамылғы топыраққа және орманның басқа да құрам
Ормандағы топырақтың тірі жабындысы шалғынның, батпақтың, даланың өсімдіктерінен
Орман қордасы - шірудің түрлі дәрежесіндегі топырақ бетіндегі
қалдықтарының жинағы.
Өсімдік қалдықтарынан орман қордасы жинақы, қат-қабат болып келеді,
Орман қордасы жыл бойы жапырақтардан, қылқандардан, бұталардан, бұтақшалардан,
Ризосфера - өсімдік тамыры жететін топырақ қабаты. Ол
Тұқымдармен барлық ағаш түрлері, ал түбірөркендер арқылы -
Түбір өркендермен кайың, емен, шаған, үйеңкі, жөке және
Топырақпен жанасып, төмен орналасқан бұтақтар тамырлана отырып жаңа
Топырақта бактериялар, саңырауқұлақтар, актиномицеттер және балдырлар сияқты әр
Бактериялар - топырақта ең көп тараған микроағзалар тобы.
Актиномициттер құнарлы, органикалық заттарға бай, бейтарап реакциялы топырақта
Саңырауқұлақтар - жіпше тәрізді гетеротрофты ағзалар, олар топырақта
Балдырлар - топырақтың барлық түрлерінің жоғарғы қабатында тараған.
Олардың жасушасында хлорофилл бар, сондықтан көмір қышқылын сіңіріп,
топыраққа оттегін бөліп шығарады. Бактериялардың шамадан тыс көбеюі
Қыналар - саңырауқұлақтар мен балдырлардан тұрады. Саңырауқұлақтар балдырларды
Микроағзалар топырақ түзілу процесінде маңызды және сан алуан
Топырақта мекендейтін қарапайым, омыртқалы, омыртқасыз жануарларға жататын ірі
Омыртқасыз жануарлар - жауын құрты, буын аяқтылар, кенелер
Жәндіктер - қоңыз, құмырсқалар және тағы басқалар топырақта
1.4 Орман ағаш аурулары
Адамзат тарихында орманның маңызы зор. Оның ауа райын
Орманды өрт қауіпінен, заңсыз ағаш кесушілерден, белгіленген орманды
Фитопотология – бұл ағаш аурулары, оның туу себептермен
Кең тараған және қауіпті өсімдік ауруларының көбін саңырауқұлақтар,
Орман фитопатологиясының ғылым болып қалануы, дамуы көптеген ғалымдардың
Өсімдіктер, ағаштар тіршілігін жойғанға дейін қоршаған ортамен тығыз
Орман аурулары - қоршаған ортаның қолайсыз факторларынан немесе
Орманның аса қауiптi зиянкестерi - жаппай көбейiп, таралатын,
ормандарға зияндылықтың экономикалық шегiнен асып кететiн залал келтiретiн
Мемлекеттiк орман қорын орман зиянкестерi мен ауруларынан қорғау
Мемлекеттiк орман қорын орман зиянкестерi мен ауруларынан қорғау:
1) ағымдағы, экспедициялық, аэровизуальдi және басқа да орман-патологиялық
2) орман зиянкестерi мен ауруларының өсiп-көбеюiн жалпы, алдын
3) орман зиянкестерi мен ауруларына қарсы күрес жөнiндегi
4) орман зиянкестерi мен ауруларының алдын алу мен
Біздің зерттеу аумағымыз Катонқарағай мемлекеттік ұлттық табиғи саяжайының
Бірді - екілі ауру түрлерін ескермесек, кейін ауру
2 КатоНҚарағай мемлекеттік ұлттық табиғи САЯЖАЙЫ
2.1 Мемлекеттік ұлттық саяжайдың құрылу тарихы
Халық өзін табиғаттың туындысы деп ұғынып, оның байлығын
Соңғы жылдары елімізде табиғат қорғау шараларына айрықша көңіл
Қазіргі кезде Қазақстан территориясын шаруашылық жағынан игерудің қарқыны
Қорғауға алынған обьектілер мен ландшафтылардың ғылыми, мәдени, танымдық,
Флористикалық алуан түрлілікті сақтауда мемлекеттік табиғи қорықтар мен
Катонқарағайдың талайды тамсандырған, таңдай қаға таң қалдырған ғажап
Кеңес үкіметінің соңғы жылдарындағы ормандарды жаппай отау,
браконьерліктің етек алуы, оның үстіне шетелдіктердің аң аулауына
Өйткені, Қазақстан Республикасының «Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы»
Қазақстан Республикасы Үкметінің 2001 жылдың 17 шілдесіндегі қаулысымен
Катонқарағайлық мемлекеттік ұлттық табиғи паркінің құрамында 3 филиал
Жоба бойынша кешен аумағына Катонқарағайдың солтүстік - шығысындағы
Парктың құрылуындағы негізгі мақсат – ерекше экологиялық, ғылыми,
Негізгі аумақтық - шектелген міндеттер:
- Жаңа жұмыс орындарын құру;
- Тұрғындарды тұрақтандыру;
- Ғылыми зерттеулер жүргізу және ортаның жағдайын
- Туризмді және демалысты ұйымдастыру кіреді.
Қосымша міндеттер:
- Айналадағы ортаның денсаулығын және экологиялық баланстың қолайлығына
- экожүйенің өнімділігін сақтау;
- эррозияға қарсы күрес.
Ұлттық парктің аумағы сонау Белқарағайдан басталып, арысы Шындығатайға
(Сурет 2.3).
Ұлттық парктің территориясы республикамыздағы ағашы мол орманды алқапты
Сурет 2. 3 Катонқарағай мемлекеттік ұлттық табиғи
Оның үстіне ол экологиялық маңызы, әрі құңды орман
Ұлттық парк аумағында оның аумағының табиғи, тарихи-мәдени ерекшеліктерін
1)Қорық режиміндегі аймақ. Осы аймақ шегінде ғылыми кеңестің
кепілдемесі мен уәкілетті органның рұқсаты негізінде қорық аймақтың
Қорық режиміндегі аймақтың жалпы ауданы 151236 гектарды құрайды.
Аймақ жобаланған аумақтың оңтүстік-шығысында, Оңтүстік Алтай жотасының шығыс
Шығыста аймақ Ресеймен (Укок шоқысы демалыс өңірі) және
Оңтүстік шекарасы Темірқаба өзені бойымен, Тақыр тауы арқылы
Солтүстік шекара Қалмақшы өзені бойымен, Фомин бұлағы және
Қорық режіміндегі аймақтық аумағында келесі шараларды жүргізуге рұқсат
а) Ғылыми- зерттеу жұмыстарын орындауға;
б) Қорық режиміндегі аймақты қорғау мен қалпына келтіру
Қорық режимі аумағында:
- жердің гидрологиялық режимін өзгертуші әрекеттерге;
- пайдалы қазбаларды барлауға, табуға;
- топырақ бүркемесінің минералдардың шығуының,
- шайыр, сүрек шырынын дайындауға, емдік шөптерді, техникалық
- шөп шабуға, мал жаюға, бал омарталарын орналастыруға,
- өнеркәсіп объектілерін орналастыруға және салуға, үйлер мен
- жергілікті флора мен фаунаға бөтен өсімдіктер мен
- су ағарлар мен су қоймалары бойынша ағаш
- арнайы шекаралық қызметке пайдалынатын машиналар мен ұлттық
- үй жануарларын тоқтаусыз айдап әкетуге;
- ұлттық парктің ғылыми зерттеу жоспарлары мен тақырыптарында
- қаралмаған зоологиялық, ботаникалық және микрологиялық коллекция жинауға
2) Қаумалдық режимінің аймағы. Осы аймақтар шегінде табиғи
Қаумалдық режим аймақтарында табиғи кешендер мен объектілерді сақтауға
Қаумалдық режиміндегі аймақтың ауданы 492241 гектарды құрайды.
Бұл қорыққа «Райман қайнары» шипажайының аумағы да кіреді
Ұлттық табиғи паркінің заказдық режим аймағы шағын аймақтарға
1) Рекреациялық пайдаланудың шағын аймағы:
107173га ауданы бар шағын аймаққа шекарасы қорық аймаққа
- Өрел ауылы - Берел ауылы - Қараайрық
- Шығыс бағытында: Берел ауылы - Рахман қайнары
- Рахман қайнары - Қара Берел
лагерь. Әкімшілік - өндірістік мақсаттағы шағын аймақтар
Келушілерге және туристерге қызмет көрсету шағын аймақтары елді-мекендерге
негізгі керектігін қанағат ету үшін қажет шектеулі шаруашылық
жұмыстар жүргізіледі.
Ауданы 385068 га құрайтын бұл шағын аймаққа төмендегі
Солтүстік жағынан Ақсу региондық бөлімшесі, оның құрамына Ақсу
Жануарлар дүниесін қорғау мен ұтымды пайдалану мақсатында Қазақстан
Шектелген шаруашылық қызметтер - 385 068 гектар. Катонқарағайлық
Табиғи саяжайдың негізгі міндетіне: әлемнің негізгі биотикалық кешендерінің
- табиғи ортаның экологиялық әртүрлілігін қолдау;
- мәдени мұраның учаскелерін және нысандарын сақтау;
- табиғаттың әсем жерлерін сақтау;
- ауданның экономикалық дамуында қосымша күш құру;
Таратып айтқанда – құрып бара жатқан орман байлығын
Катонқарағай аймағының ормандары өзіндік бір табиғи кешенді
құрайды, мұнда самырсынды көне бірлестіктер басым. Орман жамылғысының
Катонқарағай мемлекеттік ұлттық табиғи паркінің іс-қызметіндегі маңызды бағыттың
Мектеп оқушылары орман байлығын қорғауда көмек көрсетіп тұрады.
Катонқарағай мемлекеттік ұлттық парктегі жануарлар мен өсімдіктерді қорғау
Саяжайдың 643477 га созылған аумағында мемлекеттік инспекторлар жануарларды
Әрбір зонаның өз ерекшеліктеріне қарай оларға тән өсімдік
Катонқарағай мемлекеттік ұлттық табиғи паркінің табиғатты қорғау
ісінде зор рөл атқарып отырғанын онда жүзеге асырылып
Орман қорларының жағдайын жақсарту, ерекше қорғалатын
аймақтардың жағдайын жақсарту, қалпына келтіру, сақтау және қорғау
1) Ұлттық паркте қорғалатын аймақты қорғауды
2) Ғылыми зерттеу институттарымен байланысты нығайту;
3) «Дәрілік өсімдіктерді жинау және
4) Заңсыз кесу, қасақана өртеу және орманда өртті
5) Ерекше қорғалатын аймақтарда
6) Орманда болған заң бұзушылық, браконьерлік, өрт және
Өткен жылы қоғам байлығына көз алартушыларға қарсы 174
Табиғи парк өздерінің орман алаңын жыл сайын ұлғайтуға
Осы бағыттағы келелі істердің бірі әртүрлі акциялар. Мысалы,
тұрғындарды тез өсетін ағаш түрлерін өсіру плантациялары тәжірибелерін
Теректерді отырғызу - барлық ағаш отырғызу технологиясын, тәртібін
Жердің шалғайлығына қарамастан, жыл сайын ауданға денсаулықтарын түзеу
Табиғи саяжай туризмді дамытуға да көңіл бөлуде. Мемлекеттік
Саяхатшылар мен аңшылардың келуінен туындаған мәселелер, жұмыссыздық, браконьерлік,
Қазақстан – Ресей бағытындағы дәстүрлі саяхаттық маршруттар, аңдардың
Бұл күндері Катон – Қарағай мемлекеттік ұлттық табиғи
Белқарағай орманшылығында 40 гектар жерде питомник бар.
Питомниктегі биіктігі небәрі үш-төрт сантиметрлік көшеттер ек-үш жылдай
Қорғау шараларын тиімді атқару мақсатында 30 шебер учаскесі,
Алтайдың орман байлығы қырағы күзетте. Қазақстан орманының 70
Паркте табиғаты әсем және тарихи көзтартарлық орындар мол.
Орман - тоғай ішіне, тауға барған кезде табиғатқа
Қазір мұнда 356 адам жұмыс істеуде. Олардың ішінде
2.2 Катонқарағай мемлекеттік ұлттық табиғи саяжайының климаты
Климат факторларының орман өсетін бір аймақ шегінде ғана
Өсімдіктердің өсуі бірнеше факторлардың бір мезгілде, бірге қосылғандай
және бұл факторларды бір-бірімен ауыстыруға болмайды.
Орманның тіршілік жағдайларын зерттегенде өсуге қажетті факторлардың ғана
Алтайдың солтүстік және батыс бөліктеріндегі климат неғұрлым жұмсақтау:
Табиғи-климаттық зонасына әркелкілік тән. Климаты тым континенттік, оңтүстік
Парк шекаралары қиырына оңтүстік макробеткейлі Катон жоталары, Ресей
Катонқарағай ауданы агроклиматтық жағдайы бойынша таулы және қатты-континенттік
Катонқарағай мемлекеттік ұлттық табиғи паркінің жазы жылы және
Тауларда көктем ұзаққа созылады, аңғарлардың биігірек уческелерімен
Мұндағы қазақстан аумағындағы үшін ең төмен қаңтардың орташа
Жаз едәуір салқын және таулы белдеудің жабық аңғарлары
Биік таулы және таулы-орманды аймақтың ауа-райы өте ылғалды,
биіктікте қалыптасқан. Тау жамылғылары жазғы отардағы жайылым ретінде,
Жауын-шашынның маусым бойынша дұрыс түсуі өсімдік әлемінің дамуына
Катонқарағай жазығындағы қар жамылғысының салыстырмалы аз болуы жазықтағы
Бірінші қар түсуінен кейін 20-25 күн аралығында тұрақты
Бүкіл территорияда табиғат жағдайы мал шаруашылығына қолайлы. Аймақтың
Кері ықпал ететін факторлар: жердің сату базарларынан, жабдықтау
2.3 Катонқарағай мемлекеттік ұлттық табиғи саяжайының гидрологиясы
Облыста республика көлеміндегі су қоймасының 40% -і шоғырланған.
Басты өзені Ертіс, және оның салалары Қалжыр, Күршім,
Көлемі 1га.-дан 528 кв.км. жететін 2000 нан астам
Ауданның гидрографикалық желісі сансыз көлдер, өзендер, бұлақтардан тұрады.
Таулы далалар аңғарларда, қазаншұңқырларда және үстірттерде ойдым-
ойдым келеді. Олардың климаты айрықша континенттігімен ерекшеленеді: қыста
Алтайда, әсіресе оның батысы мен солтүстік бөліктерінде өзен
Алтайдың барлық өзендері Обь өзені бассейніне жатады, тек
Обь өзені бассейніне жататындар: Телецк көлінен ағып шығатын
Өзендер негізінен қар және жаңбыр есебінен қоректенеді. Грунттан
қоректену едәуір нашарлау, өйткені беттің ылдилығы және су
Қардың алдымен аңғарларда, онан кейін тауларда (қарлар мен
Алтайдың биік таулы бөлігінің (ауданның орта биіктігі –
Алтай мен Кузнецк Алатауының тау-орман белдеуінің өзендері (ауданның
Сөйтіп жылдың бүкіл жылы кезінде өзендер тасумен болады.
Алтайдың барлық өзендері кеме қатынасына және ағаш ағызуға
Су электр станцияларын салуға қолайлы жағдайлар көп: өзен
Ертіс өзенінің су электр станциясын салуға ең қолайлы
Алтайда көлемі және шығуы жағынан әр түрлі көлдер
Телецк көлі жоталардың ортасында теңіз деңгейінен 436 м
Қазіргі кезде ұлттық парк жерінде мұздықтың екі орталығы:
Паркте 400-ге тарта көл бар. Ең үлкен көл
2.4 Катонқарағай мемлекеттік ұлттық табиғи саяжайы аумағы ормандарына
Адамзат өмірін ағаштарсыз елестету қиын. Сол үшін соңғы
орманды қорғау мәселелері әлемдік форумдарда көтеріліп жүр. Бұл
Дипломдық жұмыста, ормандағы қайың, қарағай, терек, үйеңкі,
Мақсатымыз Катонқарағай мемлекеттік ұлттық табиғи саяжайының орман шаруашылығының
Аталған мақсатқа байланысты Катонқарағай мемлекеттік ұлттық табиғи саяжайы
Бірінші, шырша ағашын зерттеу кезінде төмендегіні байқадық:
Ауру көбінесе оң жақтағы шыршаларды зақымдады
Ауру жас шыршаларда кездескенде оларды кесу керек және
Терек ағашын зерттеген кезде одан төмендегі ауруларды байқадық:
Күресу жолдары: мамыр айынан бастап қыркүйекке дейін ағаштарды
Теректердің қара некрозы – бұл аурудың қоздырғышы да
жетіледі.
Күресу жолдары: 1% бордос сұйығымен бүркеу қажет.
Терек жапырақтарының зеңмен қапталуы. Бұл жапырақтарда маусымның соңы
Күресу жолдары: күзде төгілген жапырақтарды өртеп жіберу керек
Қайың ағашын зерттеген кезде оның бұтақтарын саңырауқұлақтар зақымдайтыны
Күресу жолдары. Көктемде зақымдалған ағаштарды 1% бордос сұйығымен
Қайыңның ұнтақ шық ауруы. Көктемде саңырауқұлақ пайда болып,
Күресу жолдары: жылына 3-4 рет күкірт ұнтақтарымен шашу
Қарағай. Қарағай ағашын зерттеген кезде төмендегі кездесетін ауруларды
Күресу жолдары: мамыр айының соңында маусым айының басында
Қарағайдың ценангиялық некрозы саңырауқұлақтар класымен шақырылады. Саңырауқұлақ қабықты,
Күресу жолдары: Өсімдіктердің зақымдалған бөліктерін кесу, қурап қалған
Ал қарағай шайыр рак ауруына шалдықпауы үшін мамыр
Ауруға шалдыққан ағаштарды уақытында анықтап, олармен күресу жолдарын
Ағаш ауруларының түрін зерттеу барысында, біз мынадай нәтижеге
келдік:
1) Ең бірінші ағаштарды отырғызғанда, олардың ішінен ауруға
2) Зерттеу кезінде ағаш ауруларының 80%-не жуығы зиянды
насекомдардың дернәсілдері қоздырылатыны анықталды.
Ағаштарды бағдарлық тексеру кезінде зиянкестер мен энтомофагтардың түр
Өсімдіктің бітелермен зақымдалу дәрежесі 3 балдық шкаламен (көрсеткішпен)
1 балл - өсімдік жапырағының 10-15% бөлігінде бірлі-жарым
(біте) кездеседі;
2 балл - жапырақтың 50% бөлігін бірлі-жарым зиянкес
3 балл - жапырақтың 50% -дан астам бөлігін
Нәтижесінде анықталған зиянкестер кесте түрінде көрсетілді ( Кесте
Кесте 2.3
Ағаш зиянкестерінің түрлері
Былқылдақ денелілер Тікқанаттылар отряды Қатты қанаттылар отряды Қабыршақ
Жалаңа шырыштар тұқымдастары Шегірткелер, шекшектер, шілделіктер тұқымдастары Шырылдақтар
қараденелілер тұқымдастары Қоңыр көбелектер, жапырақ ширатқыш
тар тұқымдасы Саршұнақтар тышқандар, т.б.
Биопрепараттарды қолдану. Зиянкестерге қарсы биологиялық күресте биопрепараттарды пайдаланудың
Қазақстанда ауылшаруашылық дақылдарын қорғау үшін қолданылатын антомофагтар мен
Химиялық шаралар. Бұл тәсіл зиянды ағзаларға улы химиялық
Сурет 2.4 Биологиялық күрес тәсілінде қолдантылатын биопрепараттардың
Өйткені, оны қолдану үшін әр түрлі машиналар мен
Химиялың тәсілдің тағы бір ескеретін кемшілігі, синтезделіп алынған
Сондықтан зиянды ағзалармен химиялық жолмен күресу жұмыстарын іске
Қазіргі кезде қолданылатын препараттардың түрлері (ассортименті) едәуір көп.
Ағзаларға ену және оларға әсер етуіне қарай пестицидтер:
Химиялық құрамындағы элементтерге қарай (мыс немесе сынапты, фосфорлы)
Ең көп таралғаны - препараттарды қолданылатын ағзалар түрлеріне
Зиянды бунақденелілерге қолданылатын препараттарды инсектицид, кенеге қарсы қолданылатынды
Катонқарағай мемлекттік ұлттық табиғи паркінің табиғатты қорғау ісінде
Орман қорларының жағдайын жақсарту, ерекше қорғалатын аймақтардың жағдайын
- Парктегі ағаштарды қадағалау (визуалды);
- Антисептикалық (марганцовка, купорос).
Биохимиялық әдістер;
- Ұлттық паркте қорғалатын аймақты қорғауды
- Ғылыми зерттеу институттарымен байланысты нығайту.
Зиянкестердің негізгі топтары: бунақденелілер, кенелер, кеміргіштер және нематодалар.
Ұлттық парктегі кейбір зиянкестерге тоқтала кетсек:
Сурет 2.5 Xeris A Costa
Xeris A Costa – Шығыс Қазақстан облысының
Сурет 2.6 Ancylocheira strigosa Cebl - Қылқанды
Қылқанды тайга қоңызы. Қазақстанда кеңінен таралған түр, Сауыр
Сурет 2.7 Serropalpidae - Көлеңкесүйгіштер тұқымдасы
Serropalpidae – Қазақстандағы қылқан жапырақтылар тұқымдасында
Қоңыздардың бiрқатар туыстастары өсiмдiк қоректiлер, басқалары жыртқыштар және
Көптеген қоңыздар ағашты өсiмдiктерге қатты зиян келтiредi. Мысалы,
Бiзтұмсық қоңыздар — Curculionidae тұқымдасының 45000- ға жуық
Сүген немесе мұртты қоңыздар — Cerambycidae тұқымдасының ұзындығы
Жәндіктердің биоценоз тұрақтылығын сақтауда айрықша маңызы бар. Олардың
Орманның бір қауiптi зиянкесi -
Сурет 2.8 Ағаш зиянкестері. А — шыртылдақ
Жапырақты ормандарда кең таралған, ұзындығы 20—29 мм, мұртшаларының
Орманның аса қауіпті зиянкестерімен және ауруларымен күрес жөнінде
Орман зиянкестерінің ошақтары негізінен Шығыс Қазақстан (128,3 мың
Катонқарағай мемлекеттік ұлттық табиғи паркінің территориясы республикамыздағы ағашы
Кесте 2.4
Зиянкестерді зерттеу байқаулары
Зиянкестер Дернәсілдердің жасы және басының жалпақтығы, мм
І ІІ ІІІ IV V VI VII VIII
Қарағай жібек құрты 1,2 1,6 2,4 2,7 3,6
Сібір жібек құрты 1,0 1,4 1,9 2,7 3,7
Қарағай қоңыр көбелегі 0,4 0,7 1,4 2,1 3,0
Шыртылдақ қоңыз 0,5 0,8 1,2 1,5 1,9 2,2
Қараденелі қоңыз 0,6 0,8 1,2 1,5 1,8 2,0
Қызылбасты қоңыз 0,7 0,9 1,2 1,5 1,7 2,0
Катонқарағай мемлекеттік ұлттықтабиғи паркінің табиғи резерватында қарағай қылқанына
2010 жылғы 1- қаңтардағы жағдай бойынша республикада орман
Мамандар зерттеу жүргізу барысында тағы бір орман зиянкесінің
Өсімдіктердің тамырларын зақым келтіруші насекомдарға зауза қоңыздарының дернәсілдері
Көлемі тарыдай қоңыр қоңызды ел ішінде «жапырақжегіш» деп
Көптеген жас ағаштардың қурап қалуына осы кеміргіш жәндіктер
Фитосанитар мамандар жыл сайын бұл зиянкестерге қарсы залалсыздандыру
Ағаштарға басты қауіп төндірушілер- зиянкес қоңыздың ұсақ құрттары.
Зиянкестердің ортақ белгілері әмбебап сипаттағы кейбір шараларды ұсынуға
Бұлардан басқа көбелектер, уховертка, құмырсқа, шыбындар, ткачтер тез
2.5 Катонқарағай мемлекеттік ұлттық табиғи саяжайы аумағы
Шығыс Қазақстан облысында соңғы 30 жыл ішінде өрт
өзгесі белгісіз себептермен. Нәтижесінде 3,8 га орман түгелдей
2008 жылы 8 тамызда Рахман қайнары емдеу-сауықтыру орны
өрт болды. Жел және құрғақ ауа райы әсерінен
Жалпы өртке 412 адам, 3 тік ұшақ, 46
18 тамызда өрт толығымен сөндірілді. Өрт қауіпсіздік деңгейі
Кесте 2.5
Катонқарағай мемлекеттік ұлттық табиғи саяжайы аумағында
орманшылықтар бойынша өрт қауіпсіздігі деңгейі
Орманшылық Аудан, га Орташа деңгей
Берел 139246 III
Өрел 16010 II
Аршаты 72807 III
Ақсу 78765 II
Медведка 9978 II
Алтай 25302 II
Чернова 75952 II
Усть-Язова 45534 II
Шынғыстай 51944 III
2.6 Катонқарағай мемлекеттік ұлттық табиғи саяжайы орманының
Саяжайдың ормандылық көрсеткіші - 33,8%, ормансыз
Басым ағаш түрлері:
- Кәдімгі қарағай. Ауданы – 359га, қор –
- Сібір шыршасы. Ауданы – 12728га, қор –
-Сібір майқарағайы. Ауданы – 26857га, қор – 4381
-Сібір балқарағайы. Ауданы – 49682га, қор – 8056
-Сібір самырсыны. Ауданы – 37471га, қор – 7787
Қылқан жапырақтылар бойынша қорытынды: Ауданы– 127097га, қор –
- Қайың. Ауданы – 23101га, қор– 1859 мың.м3.
- Көктерек. Ауданы – 15397га, қор – 981
- Терек. Ауданы – 100га, қор– 87 мың.м3.
- Тал. Ауданы – 71га, қор– 5 мың.м3.
Жалпақжапырақтылар бойынша қорытынды: Ауданы– 38669га, жалпы қор– 2854
Бұталар – 51493 га.
Орман ағаштарының 77,9% - III-IV бонитетті (Сурет 2.9).
Сурет 2.9 Катонқарағай мемлекеттік ұлттық табиғи саяжайы
орманының қазіргі қоры
2.7 Орман қоғаудағы негізгі тиімді шаралар
Орманды қорғау - орман қорын тиімді пайдалану, оны
Қазақстанның орманының аздығы орман шаруашылығы қызметкерлерінен қолда бар
Республикамыздық барлық облыстарында азды-көпті орман алқаптары бар. Кейбір
Осылардың ішінде өнеркәсіп үшін бағалы деп саналатыны
Халық шаруашылық маңызы бойынша Қазақстан ормандарын үш топқа
Екінші топтағы ормандарда жыл сайын өсім мөлшерінде ғана
Үшінші топқа орманды жерлерде орналасқан барлық ормандар кіреді.
Ағаш қоры мен көлемі бойынша Шығыс Қазақстанның қылқанжапырақты
Орман қорын көбейту немесе қалпына келтіруде көшеттен немесе
Кесте 2.6
Катонқарағай ауданы аймағындағы қылқан жапырақты ағаштардың тұқымын егу
Түрі Тұқымды егуге дайындау әдістері Тұқымға өсу энергиясы
күзгі көктемгі
Кәдімгі шырша Дайындамайды 9-12 сағат бойы суға
сульфид), фентиурамен, БМК фундазолмен өңдейді.
Сібір самырсыны Дайындықты қажет етпейді 9-12сағат бойы суға
Кесте 2.6 жалғасы
Сібір балқарағайы Дайындамайды 0,5% марганец калилі ерітіндісінде сулайды.
Ормандар бірнеше жікке де бөлінеді. Мәселен біздің републикамызда
Өнеркәсіптік ормандарға негізінен Шығыс Қазақстанның қылқан жапырақты орман
Ауыл шаруашылық ормандарына – далалық, шөлейт жерлерде және
Орман сонымен бірге денсаулық сақтау ортасы. Сондықтан курорт
Орман милиорациясы - орман шаруашылығының құрғақшылық, ағаштардың құрауы
Ормандардың қоршаған ортаны тазарту функциясы, олардың зақымдануымен, тұрақтылығының
Ормандардың зақымдануының жалпы заңдылықтары мен одан қорғау
іс-шаралары төмендегідей:
1) Ормандардың зақымдануы күкіртті ангидрид пен оның туындыларымен
2) Улы заттар өсімдіктерге не құрғақ тұнбалар түрінде,
3) Улы заттардың өсімдіктерге әсері баяу улану немесе
4) Улануға және жойылуға көбіне қылқан жапырақта ормандар
5) Жалпақ жапырақты ағаштардан улы заттардың әсерінен емен,
6)Улы заттарға қыналардың сезімталдығы жоғары. Оларды ластанудың индикаторы
7) Ластанған атмосферада ағашты және көптеген көпжылдық өсімдіктердің
8)Адам үшін жасалған ластаушы заттардың шекті рұқсат етілетін
9)Атмосфераның ластануының ормандарға тигізетін зиянды әсерін
кеміту үшін орманда – биологиялық іс-шаралар қолданылады. Оларға:
Ағаштарды өсірумен, оларды күтіп, баптаудың және табиғи-сәндік орталар
Бүгінде республикадағы ерекше қорғалатын табиғи аумақтарға (ЕҚТА) жататын
Бір сөзбен айтқанда, еліміздің табиғи байлығы – орман
2.8 Орманды өрттен қорғау шаралары
Орман қорын сақтау мен көбейту үшін оны күзету
Ормандардағы өрттердің бәрі сыртқы себептерден болады: ағаштардың арасында
Орманды жерге саяхат жасаудың ең қауіпті салдары -
Орман өрттері болуының ең типтік себептері:
- сөндірілмеген шылым не сіріңке;
- аңшы атқан соң, тығын бықсып жана бастайды;
- механизатор орманда майланған материалды тастап кеткен, қауіпсіздік
- саяхатшылар, ауыл шаруашылығының жұмысшылары кепкен шөптің үстіне,
- орман алаңдарында шөпті немесе орманның жанындағы өрісте
- күн сәулесі түсетін жерге тасталған шынының сынығы
- орманда шаруашылық жұмыстарын (жарылғышпен тамырынан жұлу, қоқысты
Ормандағы өрттер төменгі, жер астындағы (торфты) және жоғарғы
Жоғарғы жиі болатын өрт қатты желде болу мүмкін:
Шымтезек өрттер ақырын қозғалады, тәулігіне бірнеше метрден. Олар
Шағын өртті (шегінің ені – 1 км-ге дейін)
арнайы құралдарсыз жарты сағаттың ішінде тоқтата алады.
Ормандарды өрттен қорғау іс шараларына төмендегілер жатады:
- Орман өрттерін болдырмауға алдын-алу шаралары (елді мекендерде
- Өрттің шыққан жерін табу (станционарлы бақылау матчаларын
- Өртті өшіру құралдары мен күштерін ұйымдастыру (химиялық
- Орманды өрттен қорғауды материалдық – техникалық және
Өрт қаупі мына жағдайларда бір класс жоғары белгіленеді:
- Қылқанды ормандардағы төменгі өрттердің, жоғарғы қабаты өртіне
- Ормандардың құрғақ жерлерінде, өрт қаупі жоғары болатын
- Өндірістік кәсіпорындарға және жалпы пайдаланылатын жолдар мен
Өрт қаупіне қарсы іс шараларды жобалау кезінде, орман
Мемлекеттік орман иеленушілердің орман өрт сөндіру станциялары (ОӨС)
Орман өрттерін сөндіру жөніндегі тиімді шаралардың және аса
Катонқарағай мемлекеттік ұлттық табиғи паркінің құрылған уақыт
насихат жұмысының жүргізілуінің арқасында және қорғаудың күшейтілуінің
нәтижесінде заң бұзушылық факторлары азайды.
Мемлекеттiк орман қорын күзету мен қорғаудың негiзгi мiндеттерi:
1) ормандағы өрттердiң алдын алу, оларды дер кезiнде
2) мемлекеттiк орман қоры аумағындағы барлық жұмыс iстейтiн
3) орманды заңсыз ағаш кесуден, зақымдаудан, ұрлаудан және
4) орман пайдаланушылардың сүрiктi түбiрiмен босату ережелерiн және
5) орман зиянкестерi мен ауруларының ошақтарын дер кезiнде
6) биотехникалық iс-шараларды жүргiзу;
7) мемлекеттiк орман қоры аумағында аң аулау мен
8) мемлекеттiк орман қорының күзетiлуiн, қорғалуын, ормандардың молықтырылуын,
9) Қазақстан Республикасының экологиялық заңнамасында белгіленген экологиялық талаптардың
Орман қорын күзету мен қорғау жөнiндегi іс-шараларды жүзеге
1) Қазақстан Республикасының Үкiметi, уәкiлеттi орган мен оның
2) Ормандарды өрттен қорғау жөнiндегi iс-шаралар Қазақстан Республикасының
3) Ормандағы өрт қауiпсiздiгi ережелерiне сәйкес өрт қаупi
4) Облыстардың (республикалық маңызы бар қаланың, астананың) жергiлiктi
5) Жеке тұлғалар мен заңды тұлғаларды ормандағы өрттердi
ҚОРЫТЫНДЫ
Табиғи ортаның қазіргі уақыттағы өзгерістері орман ағаштарын қорғау
Орман қорының қазіргі жағдайын анықтай отырып, оның болашағына
Елімізде орман қорының 80%-ға жуығы солтүстік және солтүстік-шығыс
Дипломдық жұмысында Катонқарағай мемлекеттік ұлттық табиғи саяжайы аумағы
Қарағай, қайың, шырша, терек ағаштарында мекендеуші зиянкестер мен
Орманшылықтар бойынша өрт қауіпсіздік деңгейі анықталды. Негізінен өрт
Орман тығыздылығы орташа (0,5), яғни IV бонитетті. Бірақ
Қолайсыз кимат жағдайлырына, найзағай, антропогендік әсерлерге байланысты 2014
Катонқарағай мемлекеттік ұлттық табиғи парктен алынған мәліметтерді талдай
- Ұлттық парктегі ормандарда зиянкестер ошағы мен ағаш
- Орманды көбейту шаралары соңғы жылдары айтарлықтай өсуде.
Катонқарағай мемлекеттік ұлттық табиғи паркіндегі экологиялық жағдайды жақсарту
- Қылқан жапырақты ағаш көшеттерін көптеп отырғызу
- Өрт сөндіру құралдарын алуға қаражат бөлу
- Әрбір жыл сайын «Табиғат жазбалары» мониторингін жүргізу
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1 Белгібаев М., Нұрпейісова А. Шығыс Қазақстан
қорықтары // Қазақстан географиясы және экология мектепте және
2 ҚР Орман кодексі. А: 2000
3 Орман және табиғатты қорғау. М: 1980
4 Әліпбай С. Көрікті Катон жерінде, Алтайдың биік
Әліпбай// Егемен Қазақстан. - 2006.- 30 мамыр. -
5 А.М.Лыков, А. А. Коротко, Т. Г. Громокова
почвоведением»
6 М. Құспанов «Топырақ, өсімдік, тыңайтқыш»
7 Егорина А.В., Зинченко
география Восточно-Казахстанской области. - Усть-Каменогорск, 2000
8 Гуриков Д.Е. Экология наука для всех. А
9 Бейсенова Ә,Б., Самакова А.С,
және табиғатты тиімді пайдалану. Алматы, 2000
10 Есжанова Ж.Т. Катонқарағай мемлекеттік ұлттық паркінің
экологиялық жағдайы // «Ососбо охраняемые природные территории ВКО:
11 Абылқанова Ж.А. Катонқарағай мемлекеттік ұлттық паркінде
қорғалатын аймақтық мәселелер // «Ососбо охраняемые природные
территории ВКО: проблемы и пути решения». Материалы областной
научно-практической конференции.- Өскемен, 2010.- б. 23-26.
12 Шимшиков Б. Заповедники Казахстана // Жалпы биология:
мектепте оқыту, 2006.- №2.- 25-28 б.
13 Есімбек О. Ұлттық табиғи паркте / О.
18 тамыз. - Б.2.
14 Жұмағұлов Е. Қатонқарағай - табиғат тартуы /
Дүние. - 2003. - N5. - Б. 23-24
15 Мұқатай Ж. Орман алқабы көбейіп келеді /
- 2010.- 9 сәуір. - Б. 3.
16 Бейсенова Э.Б., Самакова
және табиғатты тиімді пайдалану.
17 Мамбетқазиев Е.Ә., Сыбанбеков Қ.Ж.М Табиғат қорғау: /
құралы. – Алматы: Қайнар, 1990ж.
18 Орман шаруашылығы, ерекше
және жануарлар дүниесі жайлы нормативтік құықтық актілер
(2007 жыл 2 том, ҚР ауыл шаруашылығы және
19 Мырзабеков Ж.М. Особо охраняемые природные территории
Казахстана.- Алматы, - 2000.
20 Нұртаев Ш.Н., Сапарбаев Е.Т. Орман шаруашылығын
механикаландыру: Оқулық -. Астана: Фолиант, 2008.- 408 б.
21 Иващенко А.А. Заповедники и национальные парки Казахстана.-
Алматы, ТОО «Алматыкітап», 2006.- 284 с.
22 Филоненко-Алексеева А.Л. Полевая практика по
природоведению: Экскурсии в природу. м: ВЛАДОС, 2000 –384б.
23 Өсімдіктер өмірі.Том 4. ред: Гривушидский И.В. М:
24 Система введения сельского хозяйства ВКО. ред. Оспанбаев
Ж.О. Ө: 2004
25 Справочник работника лесного хоз-ва. А:1989
26 Охрана леса от повреждении дикими животными М:
27 Төлеуов С. Бұлт ұйықтаған ұжмақ жер /
2009. - №3. - Б. 84-94.
28 Асқаров, Әлібек. Алтай. Алтын бесік, ата жұрт
танымдық тұрғыдағы саяхат сафари жазбалары / Ә. Асқаров.
29 Жылқыайдаров М. Орман-елге де ырыс,жерге де ырыс
Жылқыайдаров // Атамекен. - 2001.-10 тамыз. - Б.
30 Кемелбаева А. «Ағаш - жерді қимайды, жер
А.Кемелбаева // Абай. - 2004. - N1. -
31 Сейсенұлы Д. Қарағайлы орман хақында : Мәселенің
Сейсенұлы // Егемен Қазақстан. - 2002.-24 желтоқсан. -
32 Қойшыбаев М. Өсімдіктер қорғау саласындағы өзекті мәселелер
/ М.Қойшыбаев // Егемен Қазақстан. - 2006.- 28
33 Оспанова, Гүлшаһар Садвакасовна. Экология : оқулық /
Оспанова, Г. Т. Бозшатаева. - Алматы : Экономика,
34 Нұртаев, Шаншар Нұртайұлы. Орман шаруашылығын
механикаландыру : оқулық / Ш. Н. Нұртаев, Е.
35 Сәрсекова Д.Н. Орманшылық: Оқу құралы.- Өскемен: ШҚМТУ,
2008.-118 б.
36 Бейсенова Э.Б., Самакова
Экология және табиғатты
37 Егорина А.В., Зинченко
география Восточно-Казахстанской области. - Усть-Каменогорск, 2000.
38 Кырыкбаев Р.Н. «Труды Катонкарагайского национального парка»
Усть – Каменогорск. ТОО «ПРОФИТ» 2006 г.
39 Мырзабеков Ж.М. Особо охраняемые природные территории
Казахстана, Алматы, 2000.
40 Катонқарағай Ұлттық табиғи саяжайының 2011 жылғы есебі
Қосымша А
Катонқарағай мемлекеттік ұлттық табиғи паркінің схемасы
Қосымша Б
Катонқарағай орман жүйесінің таралу жағдайы
№ Орман түрлері Ағаш типтері Таралу биіктіктері (см)
1 Балқарағай Ерникті балқарағай
Жалаңаштанған балқарағай
Қаражиекті балқарағай
Шөптесінді балқарағай
Жергілікті тұқымды балқарағай 1500-2300 400
2 Майқарағай Субальпілік майқарағай
Самырсынды мүкті майқарағай
Балқарағайлы мүкті майқарағай
Самырсынды – шөптесін майқарағай
Қарақатты майқарағай
Тобылғылы майқарағай
Биік шөптесінді майқарағай
Дәнді шөптесінді майқарағай 2000-2100 500
3 Шырша
1800-2000 400
4 Самырсын Сирек орманды самырсындар
Қара жидекті самырсын
Жасыл мүкті папортникті 1800-1900 150
самырсын
Биік шөпті самырсын
Тау аңғарлы самырсын
5 Қайың
1600-1700 150
6 Терек Құрғақ терек
Шөптесінді терек 1600-1700 80
Қосымша В
Катонқарағай мемлекеттік ұлттық табиғи саяжайы бойынша орманшылықтардың таралуы
№ Орманшылықтар Ауданы, га Орманмен жамылған аудан,
1 Алтай
25302 14934 71
2 Чернова
75952 31172 121
3 Шыңғыстай
51944 24008 98
4 Медведка
9978 5254 21
5 Ақсу
78765 26010 119
6 Усть-Язова
45334 27489 105
7 Өрел
16010 11476 142
8 Берел
139246 38687 89
9 Аршаты 72807 37580 131
Барлығы
515538 217221 -
Қосымша Г
Орманды қалпына келтірудегі жұмыстар (2008-2010ж., га)
43