Мазмұны:
Кіріспе..................................................................................................................3
1. Сұраныстың теориялық негіздері..............................................................4
Сұраныс туралы түсінік............................................................................4
Сұраныстың өзгеруі..................................................................................6
Сұраныстың икемділігі...........................................................................12
2.Ұсыныстың теориялық негіздері..............................................................16
2.1 Ұсыныс туралы түсінік...............................................................................16
2.2. Ұсыныс көлемінің өзгеруі.........................................................................18
2.3. Ұсыныс икемділігі......................................................................................18
3.Нарықтағы сұраныс пен ұсыныстың тепе-теңдігі................................20
3.1 Сұраныс пен ұсыныс тепе-теңдігінің қалыптасуына негіз
факторлар.........................................................................................................20
Қорытынды .......................................................................................................22
Қолданылған әдебиеттер...................................................................................23
Қосымша А-1
Қосымша А-2
Қосымша Ә
Қосымша Б
Кіріспе.
Бұл тақырып бір-бірімен бәсекелес көптеген сатушылар мен сатып
Сұраныс пен ұсынысқа талдау жасау кезінде сатылатын және
Сұраныс жағдайына көптеген оның ішінде экономикалық ,аймақтық ,
1.Сұраныстың теориялық негіздері
1.1 Сұраныс туралы түсінік.
Сұраныс деп – тұтынушылардың белгілі бір өнімді таңдау
Мысалы тағамның бағасы өзгерген кезде оны сатып алу
Бұл сұраныс кестесі(қосымша А-1) осы 9 мүмкіндіктің
Сұраныс көлемі – сұранысқа әсер ететін басқа факторлар
Егер сұранысты координаттар осіне түсіріп,бейнелеуге де болады. Бұл
сұраныс қисығы деп атаймыз.
баға (теңгемен)
1 2 3
1.-сурет. Сұраныс қисығы.
Сұраныс қисығы зерттеліп отырған тауардың сатып алынатын бағасы
Күнделікті өмірде адамдар тауарды төмен бағамен және көп
Әр уақыттада тұтынушы өнімнің алғашқы бірлігінен көп қанағат
Сұраныс заңын табыс әсері және ауыстыру тиімділігі арқылы
Табыс қалай әсер етеді? Баға төмен болған жағдайда
Енді ауыстыру тиімділіг деген не? Тұтынушы кейбір қымбат
Тұтынушылар көбінесе қымбат тағамдарды олардан арзандау тағамдармен ауыстыруға
1.2. Сұраныстың өзгеруі.
1.-суреттегі сұраныс қисығы картоптың бағасы мен тұтынушылардың
Егер де берілген факторлардың кез келген біреуі өзгерсе
Сұраныс қисығының бойымен қозғалу сұраныс көлемінің өзгерісі деп
1.-суреттен көретініміз, картоптың бағасы 700-ден 800-ге дейін өскенде,
Q d ( f (Р)
мұнда, Q d – cұраныс көлемі,
Р- зерттеліп отырған тауардың бағасы.
Нақты өмірде сұраныс көлеміне әсер ететін факторлар көп.
Q d (f (Р, Р а , Р
мұнда, Q d -белгілі бір уақыттағы берілген
Р 1, Р а, Р в ….,-берілген
тұтынушының табысы,
Т-тұтынушының талғамы, бағалауы.
Бұл мысалда қарастырылып отырған тауардың бағасы мен осы
Ал енді сұраныс көлеміне басқа факторлар да ықпал
Сұраныс көлемінің
өзгеруі а
Қой етінің мөлшері,кг
1.1-сурет. Қой етінің бағасы өсуінің құс етіне деген
Ал 1.1ә-суретте осы жоғарыда айтылған жағдайдың салдарынан құс
(D 1 қисығының бойындағы А / нүктесі) ,
1.1 а-суреттегі сұраныс қисығының бойымен жылжуды экономистер
Сұраныс көлемінің өзгеруі қарастырып отырған тауардың бағасының
Осы мысалда тұтынушылар қой еті қымбаттаған уақытта
Егер бір тауардың бағасы қымбаттаған уақытта екінші тауарға
Тұтынушылар бірге қолданылатын тауарлардың бағасы өзгерген жағдайда басқаша
Бензиннің 1 литрінің бағасы 30 теңгеден 40 теңгеге
Ал бензиннің бағасының өзгеруінің салдарынан автокөліктің бағасы
Сонымен, егер бір тауардың бағасы жоғарылаған уақытта, екінші
Бірін-бірі толықтыратын тауарларға мынадай мысал келтіруге болады: автокөлік
Тауарға деген сұраныс көлеміне тұтынушылардың табысы үлкен әсер
Егер тұтынушылардың табысы жоғарылаған кезде, зерттеліп отырған тауарға
Мысалы, тұтынушылардың табысы өскен сайын қой етіне деген
Табыс өзгергенде қой етіне деген сұраныс өзгеріп, ал
Кейбір жағдайда тұтынушылардың табыс өскенде сұранысы азаятын
Сұранысқа әсер ететін басқа да маңызды, бірақ кей
Талғам өзгеруі- бұл сұранысты өзгертетін себептердің бірі.
Бағаның өзгеруін күту- бұл фактор да сұраныс қисығына
1.3. Сұраныстың икемділігі.
Бұл жердегі бағалық икемділік коэффициенті ( Е р)
Бұл көрсеткіш сұраныс көлемінің осы тауардың бағасы өзгеруіне
Сұраныстың бағалық икемділігін анықтаған кезде тауарға деген сұраныс
Егер сұраныс көлемінің өсу проценті бағаның өсу процентінен
Сұраныстың бағалық икемділігін график арқылы көрейік.
Бұл графикте сұраныс көлемі бағаның өзгеруіне сезімталдықпен жауап
Сұраныс көлемінің проценттік өзгеруі бағаның проценттік өзгеруінен көп
Мұнда TR-түсім,m
Р-тауардың бағасы,
Q-сатылған тауардың көлемі, дана
Бұл жағдайда баға төмендегеннен түсім көбейіп отыр.
Сонымен осы суретте көрсетілген сұранысты икемді деп атаймыз.
Көбінесе, ауыстырушы тауарларды көп болатын тауарларға деген сұраныс
Егер бағаның өсу проценті сұраныс көлемінің өсу процентінен
Егер бағаның 1 проценттік өзгеруі, сұраныс көлемін осы
Сұраныстың бағалық икемділігін қарастырған уақытта оларды нүктелік және
Сұраныстың бағалық икемділік коэффициентін ( Е р (D))
E р (D) (Q/(P*P/Q-нүктелік икемділік.
E p (D)( Q 2 -Q
Q 1 Q 2 -1 және 2
Р 1 , Р 2 –1,2 мерзімді уақыт
Сұраныстың бағалық икемділігінің абсолюттік мәні 1 мен (,
Егер Е р (D) мәні оң болса,
Сұраныстың бағалық икемділігін есептеуді заттың бағасы өзгеруіне байланысты
Сұраныстың бағалық икемділігіне мынадай факторлар әсер етеді:
қарастырып отырған тауарды ауыстырушы тауарлар көп болса, онда
тұтынушылардың баға өзгеруіне бейімделуі,
баға өзгеруін күтуі.
Сұраныстың табыстық икемділігі (Е і) тұтынушы табысының көлемі
Сұраныстың табыстық икемділігі мынадай формуламен анықталады:
Е j (D) (dQ/dJ*J/Q
E j (D)-1 және 2 сұраныстың табыстық икемділік
dQ/dJ- сұраныс функциясының табыс арқылы алынатын алғашқы туындысы
J-тұтынушы табысы
Q-сұраныс көлемі
Егер табыс пен сұраныс көлемі белгілі бір уақыт
E j(D)( Q 2-Q 1/J 2-J 1*J 1+J
Мұнда, Q 1, Q 2-1 және 2
J 1, J 2- 1 және 2 кезеңге
Микроэкономикада тауарлар бірін-бірі ауыстыратын және толықтыратын болғандықтан, бір
Е p y (D x) (dQ x/dP y*
Мұнда, Е р (Dx)- қиылысқан икемділік коэффициенті
DQx/dPy- сұраныс функциясы Ру арқылы алынған алғашқы туындысы
Ру-у тауарының бағасы
Qx-х тауарына деген сұраныс көлемі.
Егер У тауарының бағасы мен Х тауарына сұраныс
E p y (D x)(Q x 2-Q x
Qx 1,Qx 2- 1 және 2 кезеңдегі Х
P y 1, Py 2-1 және 2
Е р у(D x)(0, яғни оң сан болса,
2.Ұсыныстың теориялық негіздері
2.1. Ұсыныс туралы түсінік.
Ұсыныс деп-тауардың бағасы мен сатушылардың белгілі бір уақыт
Тауардың бағасы мен сатушылар ұсынатын тауар көлемінің арасындағы
Мәліметтер ұсыныс заңы(қосымша ә) бейнелейді, шұжықты ұсыну көлемі
Ұсыныс қисығы белгілі бір уақыттағы баға мен ұсыныс
Ұсыныс қисығы баға (P) мен тауардың ұсынылатын
Q s(f (p)
Q s- ұсыныс көлемі, m ,кг
Р-тауардың бағасы, теңге.
Ұсыныс концепциясы тауардың бағасы мен сатушылардың сатуға ұсынған
Мысалы, жанармайға бағаның өсуі таксидің шығынын жоғарылатады, нәтижесінде
Тауар өндірісінің технологиясы сатушылардың нарыққа шығуына әсер етеді.
Мысалы, ет өңдейтін технологияның жақсаруы шұжықтың әрбір кг-ын
Бірдей ресурстардың көмегімен өндіруге болатын тауардың бағасы өзгеруінің
Мысалы, жүгеріге деген бағаның жоғарылауы фермерлердің нарықта бидайды
Осы айтылғандарды ескере отырып, ұсыныс функциясының жалпы түрін
Q s(f ( P, P a, P b,
Мұнда, Q s- ұсыныс көлемі,
Р-зерттеліп отырған тауардың бағасы,
Р а, Р в-осы тауарды өндіруде қолданылатын материалдар
P n- бірдей ресурстар көмегімен өндіруге болатын
Т-салық мөлшері,
К-қолданылатын технология тәсілі,
F-нарықтағы осы тауарды сатушылар саны.[8,104б.]
2.2. Ұсыныс көлемінің өзгеруі.
Ұсыныс қисығы тауарды нарыққа шығуға итермелейтін бағадан
Ұсыныстың өзгеруі-ұсыныс қисығының тауардың бағасынан басқа факторлар әсер
Мысалы, малға беретін жемнің бағасының төмендеуі шұжық ұсынысының
2.3. Ұсыныс икемділігі.
Ұсыныс көлеміне әсер ететін ең басты фактор осы
E p (S)- баға 1 процентке өзгерген уақытта,
Ұсыныс икемділігін қарастырғанда уақытты 3 кезеңге бөлеміз:
1 дәл қазіргі кезең
2 қысқа кезең
3 ұзақ мерзімді кезең.
E p (S)(0, ұсыныс өте икемсіз болады.
(Р> (Q
1>Ep (S)>0, икемсіз ұсыныс.
(Q> (P
E p (S)>1, ұсыныс икемді.
Ұсыныс икемділігі мынадай формулалармен анықталады:
1 егер ұсыныс функциясы берілген болса,
E p (S)(dQs/dP*P/Qs
DQs/dP- ұсыныс функциясының Р арқылы алынған алғашқы туындысы
Р-қарастырып отырған тауардың бағасы
Q-осы тауарды ұсыну көлемі
2 нүктелік икемділік
E p (S)((Q/(P*P/Q
3 доғалық икемділік
E p (S)(Q 2-Q 1/P 2-P 1*P 1+P
Сұраныс пен ұсыныс икемділіктері микроэкономикалық талдауда жиі қолданылады.[7,142б.]
3.Нарықтағы ұсыныс пен сұраныстың тепе-теңдігі
Сұраныс пен ұсыныс тепе-теңдігінің қалыптасуына негіз болатын
Әрбір экономикалық модельдегі тепе-теңдік сол модельді түсіндіре алатын
Егер біз сұраныстың1.1 және ұсыныстың 3.1 суреттерін
Баға Р 0-ге тең болғанда ғана сұраныс көлемі
Егер нарықта тауардың бағасы Р 1 деп белгіленсе
Сұраныс немесе ұсыныс өзгеруі нарықтағы тепе-теңдіктің өзгеруіне әкеліп
Нарықтағы тепе-теңдік Е нүктесінде болған. Сұраныс көбейгеннен кейін
Нарықтағы алғашқы тепе-теңдік Е нүктесінде орналасқан.Ұсыныс жоғарылауына
Егер сұраныс пен ұсыныс бір мезгілде өзгеретін болса,
Қорытынды
Тақырыпты қорытындылай келе сұраныс пен ұсыныс бүкіл экономикалық
1 баға
2 басқа тауарлардың бағасы
3 табыс
Сұраныс пен ұсыныстың өзара әсерінен жаңа экономикалық құбылыс
Сұраныс пен ұсыныс бір-бірімен өзара байланыста және қайшылықта
Қолданылған әдебиеттер:
1.Н.Қ.Мамыров, Қ.С. Есенғалиева, М.Ә.тілеужанова Микроэкономика
Макконелл К.Р, Брю С.Л. экономикс М: Республика 1992
Пиндайк Р, Рубинфельд Д. Микроэкономика М: Экономика Дело
Фишер, Дорнбуш Экономика
Курс экономической теории: учебник – 5-е дополненное и
« Жалпы экономикалық теория ». Оқулық.
Әкімбеков С., Баймұхаметова А., Жанайдаров У. Экономикалық теория.
Крымова В. «Экономикалық теория» - Алматы, 2003ж.
Қосымша А-1
Картопқа сұраныс.
1 кг-ның бағасы (теңгемен) Сұраныс көлемі (1
1100
1000
900
800
700
600
500
400
300 4.5
5
5.5
6
6.5
7
7.5
8
8.5
Қосымша А-2
Сұраныстың бағалық икемділігі Жалпы түсім (шығындар өзгеруі)
Баға төмендегенде Баға жоғарылағанда
Икемді сұраныс ( Е р(1) Көбейеді Азаяды
Икемсіз сұраныс ( Е р(1) азаяды көбейеді
Икемділігі бірге тең сұраныс (Е р(1) өзгермейді өзгермейді
Қосымша Ә
.
Шұжықты ұсыну көлемі.
1 кг-ның бағасы (теңгемен) Ұсыныс көлемі (1 айға,
900
800
700
600
500
400
300
100
Қосымша Б
Нарықтық жағдай Сұраныс көлемі мен ұсы- ныс көлемінің
Тепе-теңдік Q d(Qs
Тепе-теңдік
Тапшылық Qd>Qs Төмендейді
артықшылық Qd