МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
1. ЖАЛПЫ БЮДЖЕТ ТУРАЛЫ ТҮСІНІК, ОНЫҢ ҚАРЖЫ ЖҮЙЕСІНДЕГІ АЛАТЫН
1.1. Бюджет жүйесінің мәні мен мазмұны
1.2. Бюджет жүйесінің құрылымы
1.3. Бюджетті жоспарлау мен болжаудың механизмі
2. ҚАЗАҚСТАН РЕПУБЛИКАСЫНЫҢ 2004-2005 ЖЫЛДАРДАҒЫ БЮДЖЕТІНІҢ ОРЫНДАЛУЫНА ТАЛДАУ ЖӘНЕ
2.1. Қазақстан Республикасының 2004-2005 жылдардағы бюджетінің орындалуына талдау
2.2.Қазақстан Республикасының 2006-шы жылға бюджеттік болжамы.
3. НАРЫҚ ЭКОНОМИКАСЫНДА БЮДЖЕТТІ ЖОСПАРЛАУ МЕН БОЛЖАУДЫҢ НЕГІЗГІ БАҒЫТТАРЫ.
3.1. Бюджетті жоспарлау мен болжаудың негізгі проблемалары
3.2. Бюджетті жоспарлау мен болжауды жетілдірудің жолдары
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
КІРІСПЕ.
Тақырыптың өзектілігі. Бүгінгі таңда көптеген дамыған мемлекеттерде бюджет жүйесі
Бюджет – бұл жалпы категория. Қаржыға қатысты жеке экономикалық
Қазақстан Республикасының бюджетін толықтырып отыру мемлекетіміздің салық саясатымен тығыз
Менің диплом жұмысым үш тарау, қорытынды, қолданылған әдебиеттер
Диплом жұмысымның мақсаты бюджет жүйесінің қаржылық көрсеткіштеріне сүйене отырып,
1-тарауда мен жалпы бюджет жүйесінің мәнін ашуға тырыстым,
2-тарау аналитикалық тарау болғандықтан мен Қазақстан Республикасының 2004-2005 жылдардағы
3-тарауда мен ең алдымен Қазақстан Республикасының бүгінгі таңдағы бюджетті
Жұмыстың ақпараттық негізі ретінде Қазақстан Республикасының ресми нормативтік құқықтық
1. ЖАЛПЫ БЮДЖЕТ ТУРАЛЫ ТҮСІНІК, ОНЫҢ ҚАРЖЫ ЖҮЙЕСІНДЕГІ АЛАТЫН
1.1. Бюджет жүйесінің мәні мен мазмұны.
Бюджет жүйесі дегеніміз – мемлекеттің заңды ұйымдармен, азаматтармен және
Бюджет жүйесінің негізі болып мына аталған қаржылық қатынастар есептелінеді:
Орталықтандырылған ақшалай қорды құру және шығындарды бюджеттен қаржыландыру процесіндегі
Бюджеттік қаржыландырудағы өндірістік емес саладағы ұйымдар, мекемелер мен мемлекет
Мемлекет пен халық арасындағы бюджет табыстарын құру және әртүрлі
Қаржылық банк жүйелері институттары арасындағы (Қаржы министрлігі, Ұлттық банк,
Мемлекеттің шет елдермен орталықтандырылған ақшалай қорлар құру процесіндегі қатынастар
Қаржылық қатынастардың осы түрлерінің бәрі мемлекет дайындаған принциптері мен
Бюджет жүйесі экономикалық қатынастарға және құқықтық нормаларға негізделген түрлі
Бюджет жүйесінің құрамы елдің ұлттық-мемлекеттік құрылымымен анықталады. Мемлекеттің федеративтік
Федеративтік мемлекеттерде бюджет жүйесі үш буыннан тұрады:
- мемлекеттік бюджет немесе федералдық бюджет немесе орталық мемлекеттің
- федерация мүшелерінің бюджеттері (АҚШ-та – штаттардың,
- жергілікті бюджеттер.
Унитарлық мемлекеттерде екі буынды бюджет жүйесі қолданылады: орталық (республикалық)
Қазақстан Республикасының бюджет жүйесі бюджет құрылымының унитарлық типімен анықталады,
Бюджет жүйесі мемлекеттің қаржы жүйесінің құрамдас бөлігі ретінде мемлекеттің
Мемлекеттік органдардың өздерінің функцияларын орындауы үшін басқарудың барлық деңгейлерінде
Дүние жүзінің әртүрлі елдерінде бюджет құрылысы мемлекеттің құрылысына, аумақтық-әкімшілік
Қазақстан Республикасында жиынтығында мемлекеттік бюджетті құрайтын бекітілетін, атқарылатын және
- республикалық бюджет;
- облыстық бюджет, республикалық маңызы бар қаланың, астананың
- аудандық (облыстық маңызы бар қаланың)
Сурет 1 – Қазақстан Республикасының бюджет жүйесі.
Қазақстанда төтенше немесе соғыс жағдайында төтенше мемлекеттік бюджеттің әзірленуі,
Бюджет кодексіне сәйкес, мемлекеттік бюджет араларындағы өзара өтелетін операцияларды
Мемлекеттік (республикалық) және жергілікті (муниципалдық) бюджеттер кез-келген басқа мемлекеттердегідей
Қазақстан Республикасы мемлекеттік бюджетінің басты бөлігі республикалық бюджетте шоғырланған.
Республикалық бюджет – бұл салықтық және басқа да түсімдер
Жергілікті бюджет (әкімшілік-аймақтық бірліктердің бюджеттері) – облыстық бюджет, республикалық
Бюджет кодексімен айқындалған салықтық және басқа да түсімдер есебінен
Бюджет заңнамасымен айқындалған салықтық және басқа да түсімдер есебінен
Тиісті қаржы жылына арналған республикалық бюджет Қазақстан Республикасының заңымен
Төтенше мемлекеттік бюджетті бюджеттік жөніндегі орталық уәкілетті орган әзірлейді
Қазақстан Республикасының бүкіл аймағында төтенше немесе соғыс жағдайын енгізу
Төтенше мемлекеттік бюджеттің қабылданғаны туралы Қазақстан Республикасының Парламенті дереу
Төтенше мемлекеттік бюджеттің қолданылуы тоқтатылғаннан бастап республикалық және жергілікті
Қазақстан Республикасының жекелеген жерлерінде төтенше жағдай енгізілген ретте төтенше
Қазақстан Республикасының бірнеше аймақтарының аумақтарында бір мезгілде төтенше жағдай
Бюджет жүйесінің жұмыс істеуі бюджеттердің әртүрлі деңгейлерінің өзара байланысына
Қазақстан Республикасының бюджет жүйесі мемлекеттік бюджет жүйесіне кіретін барлық
Бюджеттің бірлігі қағидаты – бюджет жүйесін ұйымдық-экономикалық орталықтандырудың дәрежесін
Бюджеттердің бірлігі бірыңғай бюджет заңнамасын қолданумен, соның ішінде Үкімет
Алайда бюджеттердің бірлігі бюджет жүйесін құрудың маңызды қағидаты болып
Биліктің әрбір органы өз бюджетін жасайды, бекітеді және оны
Бюджеттің толықтығы бюджетке үкіметтің барлық қаржы операцияларының, оның жинайтын
Бюджет іске асатындай болуы тиіс, нақты экономикалық және саяси
Реалистік қағидаты – параметрлердің экономиканың ағымдағы жай-күйінің көрсеткіштеріне, сондай-ақ
Реалистік қағидаты бюджет тізімдемесін бұрмалауды болдырмау және бұзылуын жою
Транспоренттілік қағидаты – бюджет заңнамасы саласындағы нормативтік құқықтық актілерді,
Дәйектілік қағидаты – бұл мемлекеттік басқару органдарының бюджет қатынастары
Тиімділік пен нәтижелілік қағидаты – бұл бюджеттік бағдарламалардың паспорты
Басымдық қағидаты – бюджеттік процесті республиканың немесе аймақтың әлеуметтік-экономикалық
Жауапкершілік қағидаты – бюджеттік процеске қатысушыларды бюджет заңнамасын бұзғаны
Бюджеттердің жариялылығы қағидаты бекітілген бюджеттер мен алдағы қаржы жылына
Бюджет кірістерінің қалыптасуы (ең алдымен салықтар, алымдар арқылы) бюджет
Бюджет жүйесін құрудың барлық қағидаттары өзара үйлестірілген және бірін-бірі
Нақтылы жағдайда бұл қағидаттардан жиі ауытқиды. Мысалы, кейде бюджеттің
Бюджет жүйесі реттеуші кіріс көздерін пайдалану, мақсатты және аймақтық
Сонымен, жоғарыдағы жазылған бюджет жүйесінің мәні мен мазмұнын түйіндейтін
1.2. Бюджет жүйесінің құрылымы.
Жалпы бюджет жүйесінің құрылымы бірнеше бөлімдерден тұрады. Соның ішінде
Бюджет – бұл жалпы категория, қаржыға қатысты жеке (ерекше),
Мемлекеттік бюджеттің экономикалық қатынастар жиынтығы ретінде объективтік сипаттамасы бар.
Ақшалай қаражаттардың орталықтандырылуы бүкіл халық шаруашылығы аумағында қорлардың үзіліссіз
Құндық бөліп тарату спецификалық бюджеттік сфераның болуы сонымен қатар
Мемлекеттік бюджетте мемлекет арқылы жүзеге асатын қаржылық орталықтандыру принципі
Мемлекеттік бюджет құндық бөліп таратудың ерекше саласы ретінде спецификалық
Біз көріп отырғандай мемлекеттік бюджетке белгіленген қаржы қатнастары ретінде
Мемлекет қолындағы жалпы өнім құнының жартсының жекеленуін және оның
Халық шаруашылығы салаларының арасындағы, елдер аумағының, экономика секторларының арасындағы
Құндық тартудың таурлы түрдегі қоғамдық өнімнің қозғалысымен тікелей байланысты
Қоғамдық өнімді құнмен бюджеттік таратудың пропорциясы мен түрлері жалпы
Бюджеттік тарату саласы қаржы-несие жүйесінің басқа салаларына (кәсіпорындар мен
Сонымен, мемлекеттік бюджет басқада экономикалық категориялар сияқты өндірістік қатынастарды
Бюджеттік қор – бұл құндық тарату белгілі сатылардан өтіп,
Бюджеттің қызметі оның кірісі және шығысы арқылы іске асады
Объективті қоғамдық түрлермен бірге, ұйымдық, яғни, ішкі экономикалық қатынастардың
Нақ осы ұйымдық формалардың арқасында бюджетті экономиканың тұтқасы және
Сонымен, мемлекеттік бюджет экономикалық категория ретінде жалпы өнім құнын,
Мемлекеттік меншіктің өндірістің меншігіне ауысуы шаруашылықты ұйымдастырылған түрде жүргізуге
Бюджеттік байланыстардың мақсаттылығы мемлекеттің ақша қаражаттарының орталықтандырылған қорының қозғалысына
Мемлекеттік бюджеттің көрсеткіштері жыл сайын республиканың жоғарғы кеңес қабылдайтын
Бюджет қаржылық жоспар ретінде, бір жағына материалдық өндіріс салаларының
Бюджеттің өндірісті емес сала ұйымдарының қаржылық жоспарымен байланысты одан
Мемлекеттік бюджеттің еліміздің негізгі қаржылық жоспары ретінде баяндалуы бюджеттің
Қаржылық байланыстардың орасан зор әр алуандығында жеке ортақ ерекшеліктерімен
Қаржы қатынастарының белгілі бір жиынтығы ретіндегі мемлекеттік бюджетке ең
Құндық бөліністің айрықшалықты сферасы ретінде мемлекеттік бюджет мына өзгеше
мемлекеттен жалпы қоғамдық өнімнің бір бөлігін оқшауландырумен және оны
құнды жасау және оны тұтыну процесін шарттастыратын материалдық өндіріс
қоғамдық өнімнің, оның тауар нысанындағы қозғалысымен тікелей байланысты емес
Мемлекеттік бюджет, кез-келген басқа экономикалық категория сияқты, өндірістік қатынастарды
Мемлекеттік бюджет экономикалық категория ретінде жалпы қаржы сияқты бөлу
Мемлекеттік бюджеттің сан қырлы маңызын ескере отырып, оны тек
Нарықтық механизмге көшу жағдайында мемлекеттік бюджеттің қаражаттары ең алдымен
Шығындар мен салықтар арқылы бюджет экономика мен инвестицияларды реттеудің
Қаржылық жоспарлау процесінде бюджет ұлттық шаруашылықтың салаларына және өндірістік
Сонымен бюджет жүйесінің тағы бір маңызды бөлігі бұл –
Мемлекеттік бюджет ұлттық экономиканы басқарудың басты механизмдерінің бірі. Ол
Ақырында, мемлекеттік бюджет орындалуы міндетті мемлекет заңдарының бірі болып
Сөйтіп, бюджетті осы жоғарыда айтылғандардың жиынтығы ретінде қараған жөн.
Негізгі қаржы жоспары Қондырма бөлігі
(субъективтік жағы)
Мемлекет заңы
Әлеуметтік-экономикалық дамуды басқару механизмі
Мемлекеттік бюджет
Базис бөлігі
Мемлекеттің орталықтандырылған ақша қоры
Ресурстар
(Обективтік жағы) Экономикалық категория Ресурстар
Сурет 2 – Мемлекеттік бюджеттің сапалық сипаттамасы.
Нарықтық қатынастардың қалыптасуы жағдайында жергілікті органдар қызметінің аясы кеңейе
Жергілікті қаржының әлеуметтік-экономикалық мәні жалпымемлекеттік қаржыға ұқсас.
Жергілікті қаржының рөлі, оның құрылымы мен бағыты бүтіндей билікпен
Жалпы жергілікті қаржының жай-күйі әрқашанда, біріншіден, елдің жалпы экономикалық
Өркениетті батыс елдерінде жергілікті қаржы мемлекеттің қаржы ресурстарын қалыптастыру
Қазақстан Республикасының экономикасы дамуының қазіргі кезеңінде реформа ауыртпалығының салмағы
“Бюджеттік бөлініс” салықтар мен алымдардың әртүрлі деңгейдегі бюджеттерге түсуін
Нарықтық экономикаға өту және тиісті экономикалық реформаларды жүргізу кезінде
1994 жылға дейін Қазақстанда 3045 жергілікті бюджеттер болған еді.
Аймақтардың шаруашылық қызметінің ұлғаюы республикалық және жергілікті бюджеттердің өзара
Осыған байланысты түрлі деңгейдегі бюджеттер арасындағы бюджеттік құқықтарды айқын
Қазақстан Республикасындағы бюджеттер арасындағы қатынастардың жүйесі қалыптасу мен даму
Қазақстан Республикасындағы басқаруды орталықсыздандыру мемлекеттік басқару мен бекітіліп берілген
1.3. Бюджетті жоспарлау мен болжаудың механизмі.
Кез-келген мемлекет өзінің объективтік нақты қаржылық қарым-қатынасының қызығышулықпен өсуін
Бұдан әрі басшылықпен өткізілген реформалар және белгіленген экономикада қаржыларды
Осындай қызметтер арнайы ұйымдастырылған құрылымдармен жүзеге асырылады, болжау, жоспарлау,
Осы аталған элементтер күнделікті мемлекеттік мекемелердің, заңды және жеке
Қаржылық басқару бюджеттік механизм арқылы жүзеге асырылады. Бюджеттік механизм
Сондықтан да ақша қатынастары, ақша құралдары әдістерінің мобилизациясы мемлекет
Бюджеттік механизм өзінің кезегінде салық мобилизациясын және салықтық емес
Өзінің функцияларының ерекшеліктеріне қарамай осы құрылымдық үзбелер және толық
Қаржылармен қалай стратегиялық болса, солай жедел басқарылады. Стратегиялық қаржылардың
Президент есептеу комитетінің республикалық бюджеттің орындалуы мен бақылауына екі
салық салу, басқа да төлемдердің жинағын бекіту;
республикалық бюджетте;
білім, денсаулық сақтау, әлеуметтік қамтамассыз ету;
мекемелерді және олардың дуние мүлкін жекешелендіру;
қоршаған ортаны қорғау;
мемлекеттің қауіпсіздігін және қорғанысын қамтамассыз ету;
меншіктік тәртіп және басқа материалдық құқық;
негізгі ұйымдастырулар және мемлекеттік органдардың әрекетшілдігі және жергілікті өзін-өзі
Сенат пен Мәжіліске Парламенттің жұмысшы мүшелерінің тұрақты комитеті болады
Қазақстан Республикасының Үкіметіне Қазақстан Республикасының Конституциясының 66-бабына сәйкес құқықтық
мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық саясатының негізгі бағыттарын өңдеу, оның қорғаныс қабілеттілігін,
Парламент республикалық бюджеттің орындалуын, қамтамассыз етуін ұсыну;
экономиканың өркендеуі.
Сонымен бюджеттік жоспарлау – бұл белгілі бір кезеңге арналған
2. ҚАЗАҚСТАН РЕПУБЛИКАСЫНЫҢ 2004-2005 ЖЫЛДАРДАҒЫ БЮДЖЕТІНІҢ ОРЫНДАЛУЫНА ТАЛДАУ ЖӘНЕ
2.1. Қазақстан Республикасының 2004-2005 жылдардағы бюджетінің орындалуына талдау.
2004 жылыға республикалық бюджетке түскен түсімдер көлемі 692,4 млрд.
2003 жылғымен (582,8 млрд. теңге) салыстырғанда кредитті ескере отырып
2004 жылы республикалық бюджеттің 91,6%-ын табыстар құрады (соның ішінде
Шығындардың негізгі бөлігі әлеуметтік сала – 32,9% (230,4 млрд.
Осы 2005 жылы жергілікті бюджетке түскен түсімдер 448,6 млрд
1 кесте - 2004 жылға республикалық және жергілікті бюджеттердің
Көрсеткіштер Республикалық бюджет
(сыртқы зайымдарды қоса) Жергілікті бюджет
2004 жыл-дың кассалық атқарылуы, млн. теңге қоры-тынды-сына
%-бен бір жылға бекітілген бюджетке кассалық атқары-луының %-ы 2004
%-бен бір жылға бекітілген бюджетке кассалық атқары-луының
%-ы
1 2 3 4 5 6 7
Түсімдер 692422 100,0 74,1 448624 100,0 74,8
Табыстар 634058 91,6 74,8 281145 62,7 74,1
соның ішінде
Салықтық түсімдер 567310 89,5 74,3 266990 95,0 73,9
Салықтық емес түсімдер 62009 9,8 83,7 5767 2,1 63,8
Капиталмен жасалатын операциялардан түскен түсімдер
4739
0,7
46,2
8388
3,0
91,0
Алынған ресми трансферттер 50375 7,3 72,1 164666 36,7 78,8
Кредиттерді қайтару 7989 1,2 48,1 2813 0,6 25,3
Шығыстар 541868 100,0 72,2 435566 100,0 69,0
Шығындар 700625 94,4 71,6 428868 98,5
соның ішінде
Жалпы сипаттағы мемлекеттік қызмет көрсету
42301
6,0
66,8
14715
3,4
68,9
Қорғаныс 36456 5,2 72,1 7136 1,7 70,1
Қоғамдық тәртіп пен қауіпсіздік
68071
9,7
71,8
17437
4,1
72,0
1 кестенің жалғасы
1 2 3 4 5 6 7
Әлеуметтік қамтамассыз ету және әлеуметтік көмек беру
26182
3,7
72,0
122731
28,6
73,0
Білім беру 16872 2,4 56,1 76301 17,8 70,8
Денсаулық сақтау 173405 24,8 72,7 29175 6,8 70,6
Тұрғын-үй коммуналдық шаруашылық
20550
2,9
72,1
36497
8,5
52,0
Мәдениет, спорт, туризм және ақпарат-тық кеңістік
13983
2,0
73,5
20826
4,9
75,8
Отын-энергети-калық кешен және жер қой-науын пайда-лану
19591
2,8
78,5
4734
1,1
47,4
Ауы, су, орман, балық шаруа-шылығы және қоршаған орта-ны қорғау
48987
7,0
74,7
5893
1,4
70,5
Өнеркәсіп және құрылыс
1228
0,2
76,9
546
0,1
74,2
Көлік және байланыс
61586
8,8
69,8
24550
5,7
71,3
Өзгелер 35284 5,0 64,0 17322 4,0 64,8
Борыш қызметі 21236 3,0 56,6 660 0,2 54,3
Ресми трансферттер 114893 16,4 80,0 50375 11,7 72,1
Кредиттер 41243 5,6 84,0 6698 1,5 72,9
Бюджет тапшы-лығы (профициті)
-49446
13058
Ақпарат көзі: Қазақстан Республикасы Статистика агенттігі. // Қазақстан және
2004 жылы жергілікті бюджетке түскен түсімдердің құрылымындағы табыстар 62,7%
Жергілікті бюджет шығындарының елеулі бөлігін ресми трансферттер – 11,7%
2003 жылығы деректерімен салыстырғанда жергілікті бюджеттің шығындары (428,9 млрд.
Міне 2004 жылдың республикалық және жергілікті бюджеттерінің орындалуына қысқаша
Қазақстан республикасының жедел деректеріне сәйкес 2005 жылдға табыс көлемі
2 кесте - .2005 жылға республикалық және жергілікті бюджеттердің
Көрсеткіштер Республикалық бюджет
(сыртқы зайымдарды қоса) Жергілікті бюджет
2005 жылдға кассалық атқарылуы, млн. теңге қоры-тынды-сына
%-бен бір жылға бекітілген бюджетке кассалық атқары-луының %-ы 2005
%-бен бір жылға бекітілген бюджетке кассалық атқары-луының
%-ы
1 2 3 4 5 6 7
Табыстар 1124002 100,0 89,3 551115 100,0 75,7
соның ішінде:
Салықтық түсімдер 1007905 89,7 90,1 312956 56,8 75,5
Салықтық емес түсімдер 34754 3,1 94,9 8191 1,5 88,8
Капиталмен жасалатын операциялардан түскен түсімдер
3089
0,3
36,2
16910
3,1
68,3
Алынған ресми трансферттер 78254 6,9 82,4 213058 38,6 76,2
Шығындар 892244 100,0 72,7 552872 100,0 70,7
соның ішінде:
Жалпы сипаттағы мемлекеттік қызмет көрсету
52846
5,9
63,9
19121
3,5
69,4
Қорғаныс 51608 5,8 69,3 5103 0,9 73,3
Қоғамдық тәртіп пен қауіпсіздік
90063
10,1
72,1
19972
3,6
73,0
Әлеуметтік қамсыздандыру және әлеумет-тік көмек
231743
25,9
73,3
24739
4,5
71,4
Білім беру 45562 5,1 68,1 150901 27,3 70,6
2 кестенің жалғасы
1 2 3 4 5 6 7
Денсаулық сақтау 37037 4,2 65,2 105455 19,1 69,7
Тұрғын-үй коммуналдық шаруашылық
21079
2,4
73,4
74289
13,4
63,3
Мәдениет, спорт, туризм және ақпараттық кеңістік
19572
2,2
75,4
23384
4,2
73,8
Отын-энерге-тикалық кешен және жер қой-науын пайда-лану
20333
2,3
84,3
5337
0,9
55,9
Ауы, су, орман, балық шаруа-шылығы және қоршаған орта-ны қорғау
47341
5,3
73,8
5542
1,0
67,9
Өнеркәсіп және құрылыс 941 0,1 73,5 2299 0,4 55,3
Көлік және байланыс 66706 7,5 73,3 33060 6,0 75,8
Өзгелер 37642 4,2 60,4 3360 0,6 49,3
Борыш қызметі 20798 2,3 69,2 869 0,2 78,8
Ресми трансферттер 148973 16,7 83,8 79441 14,4 81,4
Операциялық сальдо 231758
-1757
Таза бюджеттік кредиттеу 40907
-946
Қаржы активтерімен байланысты сальдо
79032
4574
Бюджет тапшы-лығы (профициті)
111819
-5385
Ақпарат көзі: Қазақстан Республикасы Статистика агенттігі. // Қазақстан және
2005 жылдға табыс жылдың нақтыланған бюджетіне қатынасы бойынша 85,8%,
Салық түсімдері құрылымында негізгі үлес корпоративтік табыс салығына –
Бюджеттің барлық шығындар көлемінен әлеуметтік қызмет көрсетуге 51,8%, жалпы
2005 жылға мемлекеттік бюджет тапшылығын қаржыландырудың (профицитті пайдалану) жалпы
2005 жылға республикалық бюджетке түскен табыс көлемі – 1124
2004 жылмен (741,9 млрд. теңге) салыстырғанда шығындар 20,3%-ға өсіп,
2005 жылда республикалық бюджет табысының 89,6%-ын – салықтар, 3,1%-ы
Шығындардың негізгі бөлігі әлеуметтік салаға – 37,4% (333,9 млрд.
Жергілікті бюджетке осы жылы түскен табыс 551,1 млрд. теңгені
Сонымен елімізде республикалық бюджеттің инвестициялық саясатына тоқталатын болсам. 2005
3 кесте - Негізгі капиталға инвестициялар.
2005 жыл
%-бен
млн. теңге өңірдің респуб-лика көлеміндегі үлесі, %-бен
Қазақстан Республикасы 1402030 100,0 351,1
Ақмола 14648 1,0 101,5
Ақтөбе 101649 7,3 119,7
Алматы 49466 3,5 124,3
Атырау 501052 35,7 164,4
Шығыс Қазақстан 40635 2,9 123,4
Жамбыл 11066 0,8 100,3
Батыс Қазақстан 45912 3,3 63,2
Қарағанды 82443 5,9 159,6
Қостанай 30821 2,2 101,5
Қызылорда 34573 2,5 117,2
Маңғыстау 74866 5,3 106,4
Павлодар 32103 2,3 119,8
Солтүстік Қазақстан 19803 1,4 152,5
Оңтүстік Қазақстан 38250 2,7 144,0
Астана қаласы 139553 10,0 103,8
Алматы қаласы 185190 13,2 111,6
Ақпарат көзі: Қазақстан Республикасы Статистика агенттігі. // Қазақстан және
Негізгі капиталға инвестициялар. 2005 жылы негізгі капиталға жұмсалған инвестициялар
2005 жылы инвестицияның өсуі 2004 жылмен салыстырғанда республиканың 15
2004 жылмен салыстырғанда инвестиция көлемінің төмендеуі Батыс Қазақстан (1,6
Сонымен 2005 жылдың негізгі капиталға инвестициялардың қаржыландыру көздерін келесі
4 кесте - Негізгі капиталға инвестициялар қаржыландыру көздері
2005 жыл,
млн. теңге соның ішінде:
Респуб-ликалық бюджет Жер-гілікті бюд-жет кәсіпорын-дар мен ұй-ымдардың меншікті қаржылары
Қазақстан Республикасы 1402030 137693 25779 807117 362409 69032
Ақмола 14648 2903 515 9863 278 1089
Ақтөбе 101649 9446 1269 65973 20532 4429
Алматы 49466 4334 1887 36635 4054 2556
Атырау 501052 5903 1365 213954 268859 10971
Шығыс Қазақстан 40635 7741 1996 26268 2968 1662
Жамбыл 11066 2638 1160 6297
971
Батыс Қазақстан 45612 9072 1061 16592 18814 373
Қарағанды 82443 3048 1319 42514 31653 3909
Қостанай 30821 6979 768 22941
133
Қызылорда 34573 6022 2354 24604 1498 95
Маңғыстау 74866 3106 546 62083 7589 1542
Павлодар 32103 2141 552 25904
3506
Солтүстік Қазақстан 19803 3005 511 6481 143 9963
Оңтүстік Қазақстан 38250 5968 2201 24253 3664 2164
Астана қаласы 139553 48421 7363 81047 1886 836
Алматы қаласы 185190 16966 912 141708 471 25133
Ақпарат көзі: Қазақстан Республикасы Статистика агенттігі. // Қазақстан және
Сурет 3 - 2005 ж. Негізгі капиталға инвестициялар.
3-суретте біз Қазақстан Республикасының 2005 жылдағы негізгі капиталдарға
2005 жылда шаруашылық жүргізуші субъектілердің меншікті қаражаттары (57,6%) және
Негізгі капиталға жұмсалған инвестициялардың негізгі көлемін жеке меншік нысанындағы
Мұнай және табиғи газ өндіру – негізгі капиталға жұмсалған
2005 жылда шетел инвестицияларының жалпыреспубликалық көлемінің қомақты үлесі Атырау
2.2.Қазақстан Республикасының 2006-шы жылға бюджеттік болжамы.
2006-шы жылға арналған Республикалық бюджеттің болжамы мынкадай көлемдерде бекітілді:
1) Кірістер – 1 468 225 079 мың теңге,
салықтық түсімдер – 1 308 070 000 мың теңге;
салықтық емес түсімдер – 37 692 594 мың
негізгі капиталдан сатудан түсетін түсімдер – 8 185 895
ресми трансферттердің түсімдері – 119 476 590 мың теңге;
2) Шығындар – 1 476 210 603 мың теңге;
3) Операциялық сальдо – -7 985 524 мың
4) Таза бюджеддік кредит беру – 16 578 146
бюджеттік кредиттер – 38 193 533 мың теңге;
бюджеттік кредиттерді өтеу – 21 615 387 мың теңге;
5) Қаржы активетірімен жасалынатын операциялар бойынша сальдо – 89
қаржы активтерін сатып алу – 91 200 554 мың
мемлекеттің қаржы активтерін сатудан түсетін түсімдер – 2 000
6) Тапшылық – 113 764 224 мың теңге немесе
7) Бюджет тапшылығын қаржыландыру – 113 764 224 мың
2006-шы жылға арналған республикалық бюджетке мынадай түсімдер көзделді:
“Байқоныр” кешенін Ресей Федерациясының пайдаланғаны үшін 14 605 000
әскери полигондарды Ресей Федерациясы пайдаланғаны үшін республикалық бюджеттің кірістерінде
406 400 мың теңгесі ақшалай нысанда түседі;
3 086 100 мың теңгесі Қазақстан Республикасы мен Ресей
Шикізат секторы ұйымдарынан Республикалық бюджетке есептелетін түсімдердің 2006-шы жылға
біріңғай бюджеттік сыныптаудың кірістер сипатамасының рояльти коды бойынша –
2006-шы жылға арналған Республикалық бюджетте облыстық бюджеттерден, Астана және
Ақтөбе облысынан – 1 601 322 мың теңге;
Атырау облысынан – 35 621 410 мың теңге;
Маңғыстау облысынан – 19 439 802 мың теңге;
Алматы қаласынан – 56 507 741 мың теңге;
Астана қаласынан – 6 306 315 мың теңге сомасында
2006-шы жылғы 1-ші қаңтардан бастап:
1) Жалақының ең төменгі мөлшері – 9 200 теңге.
2) Базалық зейнетақы төлемінің мөлшері – 3 000 теңге.
3) Зейнетақының ең төменгі мөлшері – 6 700 теңге.
4) Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес жәрдемақыларды және өзге
5) Базалалық әлеуметтік төлемдердің мөлшерін есептеу үшін ең төменгі
2006-шы жылға арналған республикалық бюджетте:
бала тууға байланысты 15 еселенген айлық есептік көрсеткіш мөлшерінде
2006-шы жылғы бірінші шілдеден бастап бала бір жасқа толғанға
Көрсетілген қаражат Қазақстан Республикасының Үкіметі айқындайтын тәртіппен бөлінеді деп
2006-шы арналған Республикалық бюджетте 1997-1998 жылдары үшін әскери қызметшілерге
Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрлігіне – 147 840 мың теңге;
Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігіне – 190 781 мың
Қазақстан Респуликасы Ұлттық қауыпсіздік комитетіне – 10 907 мың
Қазақстан Республикасы Республикалық ұланына – 36 344 мың теңге;
Қазақтан Республикасы Бас прокуратурасына – 3 114 мың теңге
2006-шы жылға арналған Республикалық бюджетте Қазақстан Республикасы мен Ресей
2006-шы жылға арналған Республикалық бюджетте Республикалық бюджеттен облыстық бюджеттерге
Ақмола облысына – 15 958 655 мың теңге;
Алматы облысына – 17 707 954 мың теңге;
Шығыс Қазақстан облысына – 17 610 210 мың теңге;
Жамбыл облысына – 17 395 854 мың теңге;
Батыс Қазақстан облысына – 8 490 201 мың теңге;
Қарағанда облысына – 5 908 832 мың теңге;
Қостанай облысына – 10 934 747 мың теңге;
Қызылорда облысына – 12 329 913 мың теңге;
Павлодар облысына – 1 617 733 мың теңге;
Солтүстік Қазақстан облысына – 13 367 240 мың теңге;
Оңтүстік Қазақстан облысына – 31 828 251 мың теңге
2006-шы жылға арналған республикалық бюджетте облыстық бюджеттерге, астана және
жергілікті атқарушы органдардың мемлекеттік тапсырысы негізінде кәсіптік орта оқу
жергілікті атқарушы органдардың мемлекеттік тапсырысы негізінде кәсіптік орта оқу
жаңадан іске қосылатын денсаулық сақтау объектілерін ұстауға – 283
дәрілік заттарды, вакциналарды және басқа иммунды биологиялық препараттарды сатып
жергілікті деңгейдегі қан орталықтарын материалдық-техникалық жарақтандыруға – 200 000
табысы аз отбасылардың 18 жасқа дейінгі балаларына мемлекеттік жәрдемақылар
қалалық телекоммуникация желілерінің обоненттері болып табылатын әлеуметтік жағынан қорғалатын
ауыз сумен жабдықтаудың баламсыз көзі болып табылатын сумен жабдықтаудың
әлеуметтік маңызы бар ауданаралық және ішкі қатынастарда темір жол
көші-қон полициясының штат санын ұлғайтуға – 332 305 мың
Мемлекеттік атаулы әлеуметтік көмекті төлеуге көзделіп келген қаражат есебінен
Көрсетілген сомаларды облыстық бюджеттерге, Астана және Алматы қалаларының бюджеттеріне
2006 жылға арналған республикалық бюджетте Семей ядролық сынақ полигонындағы
2006 жылға арналған республикалық бюджетте облыстық бюджеттерге, Астана және
тұқым шаруашылығын дамытуды қолдауға – 1 260 034 мың
асыл тұқымды мал шаруашылығын дамытуға – 1 891 109
өндірілетін ауыл шаруашылығы дақылдарының шығымдылығы мен сапасын арттыруды қолдауға
көктемгі егіс және жиын-терін жұмыстарын жүргізу үшін қажетті тауар-материалдық
ауыл шаруашылығы тауарларын өндірушілерге су жеткізу жөніндегі қызметтердің құнын
мал шаруашылығы өнімдерінің өнімділігі мен сапасын арттыруды субсидиялауға –
2006 жылға арналған республикалық бюджетте Алматы қаласына республикалық бюджеттен
2006 жылға арналған республикалық бюджетте облыстық бюджеттерге, Астана және
Ақмола облысына – 2 184 252 мың теңге;
Ақтөбе облысына – 1 936 002 мың теңге;
Алматы облысына – 2 897 026 мың теңге;
Атырау облысына - 1 834 337 мың теңге;
Шығыс Қазақстан облысына – 3 273 279 мың теңге;
Жамбыл облысына – 2 752 117 мың теңге;
Батыс Қазақстан облысына – 1 901 141 мың теңге;
Қарағанды облысына – 3 412 648 мың теңге;
Қостанай облысына – 2 407 284 мың теңге;
Қызылорда облысына – 1 901 141 мың теңге;
Маңғыстау облысына – 1 489 745 мың теңге;
Павлодар облысына – 2 066 967 мың теңге;
Солтүстік Қазақстан облысына – 2 215 166 мың теңге;
Оңтүстік Қазақстан облысына – 5 679 314 мың теңге;
Алматы қаласына – 1 851 630 мың теңге;
Астана қаласына – 1 233 916 мың теңге сомасында
2006 жылға арналған республикалық бюджетте облыстық бюджеттерге, Астана және
жалпы орта білім беретін мемлекеттік мекемелердің бірүлгі штаттарын ұстауды
жаңадан іске қосылатын білім беру объектілерін ұстауға – 3
балалардың тамақтануын, тұруын және тестілеу пункттеріне жеткізілуін ұйымдастыруға –
жалпы орта білім беретін мемлекеттік мекемелерді интернетке қосуға және
жалпы орта білім беретін мемлекеттік мекемелердің кітапхана қорларын жаңарту
жалпы орта білім беретін мемлекеттік мекемелерде лингафондық және мультимедиялық
бастауыш кәсіптік білім беретін мемлекеттік мекемелердің материалдық-техникалық базасын нығайтуға
арнаулы білім беру ұйымдарын арнайы техникалық және орнын толтырушы
2006 жылға арналған республикалық бюджетте облыстық бюджеттерге, Астана және
мемлекеттік тапсырыс шеңберінде кәсіптік орта білім беру бойынша оқыту
медицина кадрларының, сондай-ақ ден саулық сақтау саласындағы менеджерлердің біліктілігін
азаматтардың жекелеген санаттарын медициналық профилактикалық тексеруді жүзеге асыруға –
онкологиялық ұйымдарды сәулелі терапияның қазіргі заманғы аппараттарымен және рентген-
2006 жылға арналған республикалық бюджетте облыстық бюджеттерге Шағын қалаларды
Көрсетілген соманы облыстық бюджеттерге бөлу Қазақстан Республикасы Үкіметі шешімінің
2006 жылға арналған республикалық бюджетте облыстық бюджеттерге, Астана және
Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігінен – 183 929 мың
Қазақстан Республикасы Индустрия және сауда министрлігінен – 84 029
Қазақстан Республикасы Жер ресурстарын басқару агенттігінен – 348 624
Көрсетілген сомаларды облыстық бюджеттерге, Астана және Алматы қалаларының бюджеттеріне
2006 жылға арналған республикалық бюджетте Қызылорда облысының облыстық бюджетіне
Арал және Қазалы аудандарының халқына мемлекеттік атаулы әлеуметтік көмек
Арал, Қазалы және Қармақшы аудандарының, Байқоңыр қаласының халқына тұрғын
2006 жылға арналған республикалық бюджетте Ақтөбе облысының облыстық бюджетіне
Шалқар ауданының халқына мемлекеттік атаулы әлеуметтік көмек көрсету үшін
Шалқар ауданының халқына тұрғын үй көмегін көрсету үшін –
2006 жылға арналған республикалық бюджетте Қазақстанның оңтүстік өңірлері тұтынушыларының
2006 жылға арналған республикалық бюджетте Қазақстан Республикасының Ауылдық аумақтарын
ауылдық жердің денсаулық сақтау ісінде ұтқыр және телемедицинаны дамытуға
ауылдық елді мекендерді ауыз сумен жабдықтау объектілерін салу мен
ауылдық жерлерде білім беру объектілерін салу мен реконструкциялауға –
ауылдық жерлердің денсаулық сақтау объектілерін салу мен реконструкциялауға –
Көрсетілген дамуға берілетін нысаналы трансферттер қаражаты есебінен 2006 жылы
2006 жылға арналған республикалық бюджетте облыстық бюджеттерге, Астана және
2006 жылға арналған республикалық бюджетте облыстық бюджеттерге, Астана және
Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігі шығыстарының құрамында агроөнеркәсіптік кешенді
ауыл шаруашылығы техникасының қаржы лизингі бойынша сыйақы (мүдде) ставкасын
ауыл шаруашылығы өнімдерін өңдейтін кәсіпорындар үшін жабдықтардың қаржы лизингі
өсімдік шаруашылығындағы сақтандыруды қолдауға – 100 000 мың теңге;
өндірісті және ауыл шаруашылығы өнімдері нарығын басқару жүйелерін дамытуды
2006 жылға арналған республикалық бюджетте 10 617 223 мың
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2006 жылға арналған резерві 16 358
2006 жылға арналған республикалық бюджетте мемлекет кепілдік берген қарыздарды
3. НАРЫҚ ЭКОНОМИКАСЫНДА БЮДЖЕТТІ ЖОСПАРЛАУ МЕН БОЛЖАУДЫҢ НЕГІЗГІ БАҒЫТТАРЫ.
3.1. Бюджетті жоспарлау мен болжаудың негізгі проблемалары.
Алдағы қаржы жылыны арналған республикалық бюджетті қалыптастыру үшін мемлекеттік
Бюджеттік комиссия функционалдық топ және бағдарламалардың басқарушылары бойынша республикалық
Мемлекеттік мекемелер бағдарламалардың басқарушылары Қазақстан Республикасы қаржы министрлігіне БЗ-1
Алматы және Астана қалаларымен облыстарының әкімдері жергілікті бюджеттік бағдарламаларының
Осы министрлік Үкімет бекіткен бюджеттік көрсеткіштермен сәйкес қаржы жылына
Республикалық бюджет туралы заңы мыналарды қамтуы тиіс:
ресми трансферттен алынған табыстар көлемі, ерте берілген несиелер, шығындар,
айлық есептік көрсеткіш және зейнетақы, еңбек ақының төменгі мөлшері;
Қазақстан Республикасы үкіметінің резервтік мөлшері;
мемлекеттік қарыз, жергілікті атқарушы органдардың кепілді /гарантия/ ұсыну, жергілікті
бағдарламалар және Республикалық бюджет бағдарламаларының басқарушылары, функционалдық топтар бойынша
жергілікті бюджеттен қаржыландыратын аса маңызды бюджеттік бағдарламалар, шығындардың минималды
Алдағы қаржы жылына арналған республикалық бюджет туралы заңның жобасын
Мәжілісте, одан кейін сенатта бюджет жобасы қарастырылғаннан кейін палаталардың
Парламентте өздерінің отырысында бюджетті қарастыратын мынадай кемшіліктер бар:
ауыл шаруашылығы бойынша;
заңнамалық және сот-құқық реформасы бойынша;
әлеуметтік-мәдени даму бойынша комитет;
табиғатты пайдалану және экология мәселесі бойынша комитет;
аймақтық даму бойынша және экономикалық реформа бойынша;
қаржы және бюджет бойынша комитет;
халықаралық істер, қауіпсіздік және қорғаныс бойынша комитет.
Республикалық бюджет республикалық бағдарламаларының деңгейіне парламент палаталарының бірлескен отырысында
Жергілікті бюджетті Алматы және Астана қалалары мен облыстардың жергілікті
Алматы және Астана қалалары облыстарының әкімджері республикалық бюджет туралы
Ауданның (қаланың) әкімдері облыстық бюджет бекітілгеннен кейін 2-апта кейін
Жергілікті бюджет туралы маслихаттың шешімінде мыналар қарастырылуы қажет:
ресми трансферттен алынған табыстар көлемі, ерте берілген несиелер, шығындар,
бекітілген тұрақты көлем (шама) негізінде облыстың бюджет пен аудандық
резервтік көлем және жергілікті атқарушы органдарының қарызының лимиті;
жергілікті қоршаған ортаны қорғау, мемлекеттік қордың көлемі;
бағдарламалар және жергілікті бюджет бағдарламаның басқарушылары, функционалдық топ бойынша
секвестрлеуге жатпайтын жергілікті бюджет бағдарламалардың тізімі.
Жергілікті бюджеттерде маслихаттарда бекітілгенге дейін 1-тоқсан бюджетінің орындалуы сәйкесінше
Жоғарыда тұрған мемлекеттік органдар мен жергілікті атқарушы органдарының төменде
Республикалық бюджеттің орындалуын Қазақстан Республикасы үкіметі қамтамассыз етеді. Мемлекеттік
Ол, бөлінген қаражаттың қазыналық рұқсат етуімен қарастырылған мақсаттарға пайдалану
Қазақстан Республикасы үкіметі бюджетті орындау барысында республикалық бюджет туралы
Жергілікті атқарушы органдар бюджет қаражаттарының мақсатты және тиімді пайдалануын
Қазақстан Республикасы қаржы министрлігі немесе жергілікті бюджет бағдарламасының басқарушылары
Бұл Министрлік 5 жұмыс күндері аралығында жергілікті қаржы органдары
Республикалық және жергілікті бюджет шығындары өзгергеннен кейін сәйкесінше өзгерістер
3.2. Бюджетті жоспарлау мен болжауды жетілдірудің жолдары.
Қазақстан Республикасының егемен мемлекет болып қалыптасып, нарықтық экономиканың даму
Мемлекеттік бюджет экономиканы реттеудің ең маңызды құралы десек, артық
Мемлекеттік бюджетте қаржы жоспарының барлық қажетті негіздері берілген. Ол
Бюджет кірістерінің шоғырланып, шығыстарының бағытталуы Қазақстан Республикасы Президентінің Заң
Үкіметтің жоспарланатын жыл ішінде қандай тауарлар мен қызметтер алатыны,
Мемлекеттік бюджеттің тапшылығын жабу үшін ақша қаражаттары қажет. Бұл
Ж+С=Ш+И. (1)
мұндағы Ж – жинақ ақша, С – таза салықтар,
Жинақ ақша дегеніміз – жалпы тауар сұранымына айналмайтын кірістер
Таза салықтар дегеніміз – салық сомасынан әлеуметтік төлемдерді шегеріп
Үкімет шығындары дегеніміз – мемлекеттің әртүрлі қажеттіліктерін қанағаттандыру мақсатында
Инвестициялар дегеніміз – айналым процесінің нәтижесінде қалыптаспайтын, кіріс деңгейіне
Енді біз (1) теңдікті түрлендірейік. Инвестицияларды теңдіктің сол жағына,
Ж-И=Ш-С немесе Ж-И= бюджет тапшылығы (2).
Бұл байланыстарды толықтай түсіну үшін, экономикада нақтылы түрде қолданылатын,
Егерде экономикада мемлекеттік бюджеттің тапшылығы немесе профициті (бюджетке келіп
Теңдеу (2) тәуелділігін қолдана отырып, мемлекеттік шығындардың өсуі бюджет
Ш=220, С=198 бірлікке тең. Бюджет кірістерінің өсуі ақшаның өсуіне
Біздің талдауларымыз бойынша көрсетіп отырғандай, бюджет тапшылығын жабу немесе
Жеке меншікті дамыту бағытындағы Үкіметтің стратегиялық жоспарының негізгі бөлігі
мемлекеттік кәсіпорындарды жекешелендіру;
шағын және орта кәсіпорындарды демеу;
тікелей берілетін шетел инвестицияларын тарту.
Мемлекет залалды кәсіпорындарды ұстап тұра алмайды, өйткені бұл бюджеттік
Нарықтың қалыпты жұмыс істеуі мен республика алдында тұрған мәселелерді
Бюджеттік жоспарлаудың теориялық жағының жеткіліксіз зерттелуі еліміздің келешек бюджеттік
Жоспарлаудың нақтылығы, ақиқаттығы арнайы әдістерді талап етеді. Бюджеттік жоспарлаудағы
Нарықтық экономика заңдарына сәйкес бюджеттік жоспарлауда мынадай әдістерді қолданған
экономикалық талдау;
баланстық;
экономика- математикалық.
Бұл әдістер бір мезгілде қолданылып, бірін-бірі толықтырып отырады. Енді
Экономикалық талдау әдісі бюджеттік жоспарлаудың барлық сатыларында қолданылады. Бұл
Сонымен, экономикалық талдау жоспарлаудың әдісі болып табылып, оның негізінде
Нормативтік әдіс арнайы нормалар мен нормативтерді қолдануға негізделген. Бюджеттік
Бюджетті жоспарлау процесінде баланстық әдіс кеңінен қолданылады. Кез-келген әкімшілік-аймақ
Сонымен, бюджеттік жоспарлауды жетілдіру үшін мына шараларды ескерген жөн:
- біріншіден, кәсіпкерлікпен айналысуға тілек білдірген жеке тұлғаларға
- екіншіден, Салық Кодексіне түзетулер мен өзгертулер енгізуді
- үшіншіден, шетелдік инвестицияларды ұтымды және тиімді пайдалану
- төртіншіден, бюджеттік жоспарлауды әрі қарай жетілдіру баланстық
Қорытынды.
Сонымен диплом жұмысымды түйіндейтін болсам, бәрімізге айқын бюджет жүйесі
Қазақстан Республикасының егемен мемлекет болып қалыптасып, нарықтық экономиканың даму
Мемлекеттік бюджет экономиканы реттеудің ең маңызды құралы десек, артық
Мемлекеттік бюджетте қаржы жоспарының барлық қажетті негіздері берілген. Ол
Бюджет кірістерінің шоғырланып, шығыстарының бағытталуы Қазақстан Республикасы Президентінің Заң
Үкіметтің жоспарланатын жыл ішінде қандай тауарлар мен қызметтер алатыны,
Мемлекеттік бюджеттің тапшылығын жабу үшін ақша қаражаттары қажет. Бұл
Ж+С=Ш+И
мұндағы Ж – жинақ ақша, С – таза салықтар,
Жинақ ақша дегеніміз – жалпы тауар сұранымына айналмайтын кірістер
Таза салықтар дегеніміз – салық сомасынан әлеуметтік төлемдерді шегеріп
Үкімет шығындары дегеніміз – мемлекеттің әртүрлі қажеттіліктерін қанағаттандыру мақсатында
Инвестициялар дегеніміз – айналым процесінің нәтижесінде қалыптаспайтын, кіріс деңгейіне
Бюджет тапшылығын жабу немесе мемлекет борышын өтеу үшін, ең
Бүгінде Қазақстан Республикасында негізгі мәселелердің бірі бұл – инфляция,
6
Қазақстан Республикасының бюджет жүйесі
Мемлекеттік бюджет
Ұлттық қор
Республиклық бюджет
Жергілікті бюджет
Обылыстық бюджет
Республи-калық маңызы бар қала бюджеті (Астана, Алматы)
Ауданның (облыстық маңызы бар қаланың ) бюджеті
Ауылдық округтер мен кенттердің бюджеттері
Республикалық маңызы бар қалалардың, ауданның бюджеті