ЖОСПАРЫ
ТОПЫРАҚТЫҢ ТАБИҒАТТА ТАРАЛУ ЗАҢДЫЛЫҚТАРЫ. ТӘУЕЛСІЗ МЕМЛЕКЕТТЕР
Орманды зонаның күлгін және шымды-күлгін топырақтары
Топырақ экологиясы 5
Шалғынды даланың қара топырақтары. 10
ТОПЫРАҚТЫН. ТАБИҒАТТА ТАРАЛУ ЗАҢДЫЛЫҚТАРЫ. ТӘУЕЛСІЗ МЕМЛЕКЕТТЕР
Жоғарыда сипатталған топырак түзуші негізгі факторлар
Тундра зонасы. Бұл зона, негізінен, Ресейдің
Бұл аймақта қалыпты емір сүру үшін
Тундра топырағы тоңның әсерінен әр түрлі
Бұл зонада, негізінен, бұғы шаруашылығы жақсы
Орманды зонаның күлгін және шымды-күлгін топырақтары
Тундранын. одтүстігіне қарай өте кең алқапты
Қарашірік мөлшері, бұл топырақтагрда 2%-тен
A —0—20 см, қызғылт-қоңыр түсті.
В — 20—50 см, ашық қоңыр
С — 50 см-ден төмен, ақшыл,
Бұл зонаның өзі де терістіктен одтүстікке
Бұл зонаның келемі үлкен емес.
Шөлді зонаның топырақтары. Қең-байтақ ТМД ел-дерінің
Бұл зонаның да ауа райы салқын.
Тайга жерін негізінен орман алып жатыр.
Күлгін топырақтар. Топырақтың күлгін төсенішіне жақын
Күлгін топырақтардың күлгің топырақтар айырмашылығы сол,
Өсімдіктер үшін қоректі заттарға бұл -зонаның
Орманды-дала зонасындағы сұр топырақтары. Күл-Ун топырақты
Орманды территорияларда орманнын, сүр топырағы, ал
Атырау, Маңқыстау аймақтарында техниканың ескілігінен бұрғы-суважиналардың
Актөбе облысындағы су айдындарының да экологиялық
Қарағанды металлургия комбинатының және Теміртау каласындағы
Оңтүстік Қазақстан облысында ең көп ластану
Су ресурстарының биологиялық ластануы Арал аймағы
Қазақстанның су ресурстарының сапасын жақсарту және
Топырақ экологиясы
Қазақстанның барлық жер көлемі 2724,9 мың
Жоғарыда аталған 235 млн. га қүнарлы
Республиканың 30 млн. га жерлерін өнеркәсіп,
Солтүстік облыстарда тың игеру науқанына байланысты
Батыс Қазақстан аймағында мүнай-газ өнеркәсібінің қарқындап
Экологиялык қиын жағдай Орталық Қазақстан жерлерін
Кейбір аймактарда топырақтын тозуы, бұл
Балкаш - Алакөл және Шу -
Қазакстандағы егістікке пайдаланатын жерлердің де экологиялық
Соңғы жылдары ба^кал.ьшотьірган„әлемдік климаттың өзгеруі Қазақстан
Тептил өте улы зат болғандықтан адамдардың
Қазіргі кезде Қазақстан жерінің 33,6 млн.
Қазақстанның құрғақ климаты жағдайында радионуклидтер топырақта
Жоғарыда келтірілген тарихи және шынайы фактілер
кесте
Қазақстан жеріндегі радиациялық апат аймақтары
№ Аймактың кауіптілігі дозасы, бэр Облыс,
1. Төтенше кауіп-қатерлі 100 Шығыс Қазақстан
аймак
Абай, Бесқарағай, Жаңасемей
аудандары.
2. Қауіп-катерлі аймак 35-100 Шығыс Қазакстан
Бесқарағай, Жаңасемей, Абай,
Абралы аудандары.
Павлодар облысы, Май ауданы.
3. Орташа кауіп-катерлі 7-100 Шығыс Қазакстан
аймак
Семей, Курчатов каласы,
Шұбартау, Аякөз ауданы,
Бородуллихин, Новошульба.
Қарағанды облысы:
Егінді бұл ак ауданы.
Павлодар облысы:
Май ауданы.
Шығыс-Қазакстан облысы:
Өскемен, Лениногор, Глубокин,
Таврия, Шемонайха аудандары.
-кесте
Қазакстанда қалыптасқан экологиялык зардаптары және қорғану
апаттар, оның тигізетін жолдары
Экологиялык апат
Апаттың зардаптары Апаттан корғану жолдары
түрлері
Ортаның ластануы 1. Адамдардың ауруға I.
ушырауы
табу.
Техногенді апат 2. Қаншама миллиондаган 2.
адамдардың кырылуы
жүргізу ксрек, ондай объек-
тілерді каладан алыс жерде
орналастыру.
Ресурстардың таусылуы 3. Ел экономикасының 3.
төмендеуі.
Топырактың эрозиясы 4. Өнімнің жетіспеуі 4.
Озон қабатының 5. Ультракүлгін 5. Ауаға
жүқаруы
сәулелерінің зардаптары
жібермеу керек.
Табиғат апаттары 6. Адамдар шығынының 6.
(жер сілкіну, сел, цунами,
көптігі, экономикалык
және олардың болуын
циклон, жүт, вулкандар
шыгындар
алдын ала хабарлау керек.
атқылауы, теңіздер мен
мухитар деңгейінің
көтерілуі немесе түсуі.
Себебі республикамыз Одақтық нұсқауымен, негізінен,
Жайылымдардың тарлығынан, олардын, жөнді суландырылмайты-нынан қыстау
Қазақстандағьі; бұл інген аймақтарын айтқанда,
тастарды аралап кесіп, траншеялар қазу немесе
Қаратау шикізатын игерумен байланысты ірі-ірі фосфор
Экологиялық дағдарыс аймақтарының топырақ лабораториясы 1990
Лабораторияда 9—10 қызметкер бар, оның біреуі
Шалғынды даланың қара топырақтары.
Полтава гу-берниясының егіншілеріне қара топырақ туралы
Қара топырақты аймақ жазык, келеді, онын.
Қара топырақты аймақтың көлемі, орманды-далалы зонаның
Бұл зонадағы, негізінен, даланың дәнді
Қара топырақ негізгі үш қабаттан тұрады:
A — қарашірікті қабаттьщ қалыңдығы 22—60
В — өтпелі қабаттың қалыңдығы 40—80
С — карбонатты-иллювиалды қабат ақшыл, әктел-ген,
Қара топырақтар — қарашірікке ең бай
a — қарашірігі мол немесе терістік
б — қарашірігі орташа немесе кәдімгі
в — қарашірігі аз немесе оңтүстік
Қара топырақтар өсімдіктерге қажетті қоректік.зат-тарға бай
ІҚара топырақтын, химиялыкГкүрамы бай, сондықтан жоғарғы
Бұл топырақтар табиғи жағдайдық езінде де
Топырактың ауыр металдармен және радионуклидтермен ластануы
Өскемен, Риддер, Зырян қалалары маңындағы жерлерде
Павлодар, Екібастүз, Қаратау, Тараз т.б. өнеркәсш
^Соңғы мәліметтер бойынша Қазақстан аумағында ядролық
-кесте
Топырактың ауыр металдармен ластану^нь^іц қалалар
бойынша көрссткіші
Аймак немесе елді мекен Ластағыш затттар
Орталык немесе Батыс Қазакстан фтор, бром,
Теміртау каласы сынап 8-14 өндіріс орындарының
Екібастұз темір, хром, никель, корғасын 2
Тараз корғасын, фтор 21 өндіріс орындарының
Актөбе хром, никель, канадий 100-50 өндіріс
Шымкент корғасын, мырыш, темір 15 ендіріс
Жезказган корғасын, мырыш, темір 15 ендіріс
Семей цезий, кобальт, европия, стронций 50
жерлерді қамтыған. Осы жерлерде 50 жыл
Батыс Қазақстан аймағында 1966-1979 жылдар аралығында
Үстірт платасында 1968-1970 жылдары жер асты
Республика аумағында ірі ракеталық полигондар Атырау
2-сурет. Қазакстан топырағының зоналары мен зонашала-рының
2