Дипломдық жұмыстың тақырыбы: «Кәсіпорынның негізгі қорларын пайдалану көрсеткіштерін талдау»
Дайындаған:
Специальность:
Жетекші:
АННОТАЦИЯ
Кәсіпорынның негізгі қорларын пайдалану көрсеткіштерін талдау жүргізілген. Әлемдік нарықтық
Қазақстан Республикасы мен Оңтүстік Қазақстан облысы бойынша өнеркәсіптік кәсіпорындардағы
Май өнімдері нарығын дамыту қажеттілігі ескеріп, кәсіпорынның бизнес-жоспары
Зерттеу объектісі – май өнімдерін өнідіретін кәсіпорындар
Зерттеу заты – өнеркәсіп саласындағы кәсіпорындар іс-әрекеті.
Зертттеу мақсаттары мен мәселелері: Өнеркәсіптік өнім сферасының теориялық негіздерін
ЖОСПАР
КІРІСПЕ ................................................................................................. 5
1. КӘСІПОРЫНДА НЕГІЗГІ ӨНДІРІСТІК ҚОРЛАРДЫ ПАЙДАЛАНУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1. Негізгі өндірістік құралдың экономикалық мәні мен жіктелуі ..
1.2. Негізгі өндірістік қорлардың құрлымы мен қозғалысы ………. 19
1.3. Негізгі өндірістік қорларды пайдалануды сипаттайтын көрсеткіштер …………………………………………………………. 24
2. КӘСІПОРЫНДА НЕГІЗГІ ӨНДІРІСТІК ҚОРЛАРДЫ ПАЙДАЛАНУДЫ ТАЛДАУ
2.1. «Шымкент май» іс-әрекетінің негізгі экономикалық көрсеткіштерін талдау ……………………………………………….
2.2. Кәсіпорында негізгі өндірістік қорларды пайдалануын талдау.. 51
3. ХОЛДИНГ СЕРIКТЕСТIГIНIҢ ҚҰРЫЛУЫ ЖӘНЕ ҚЫЗМЕТ ЕТУIНIҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГIЗДЕРI
3.1. ОҚО май комплексін тік интегралды жасаудың алғы шарттары
3.2. «Шымкент май» ААҚ материалдар базасында холдингті ұйымдастыру ………………………………………………………….
Қорытынды 95
Қолданылған әдебиеттер
КІРІСПЕ
Өндірістің материалдық негізін өндірістік құралдары құрайды, еңбек құралдары және
Қазақстанның бүгінгі агроөнеркәсіп кешенінің потенциалын халқын асырауға ғана емес,
Май өнеркәсiбi - елiмiздегi тамақ өнеркәсiбiнiң маңызды салаларының бiрi.
Май шығару өнеркәсiбiнiң шикiзаты ретiнде майлы өсiмдiктердiң тұқымы қолданылады.
Қосымша қоректену материалы ретiнде майды барлық өсiмдiктер жинақтайды. Қосымша
Жыл сайын алынатын майлардың ассортиментi өсуде, өйткенi оны алу
Май өнеркәсiбiнiң дамуы - тiкелей оның шикiзат базасының өсуiмен
Соңғы 10 жылда отандық май өнiмдерi өндiрiсi жылдан жылға
Елiмiздегi мұндай жағдайды тұрақтандыру үшiн, қажеттi түрде өсiмдiк майы
Осы мақсатта жалпы мемлекет деңгейiнде және жеке кәсiпорындар мен
Зерттеу тақырыбының өзектiлiгi, алдыменен май комплексi өнiмдерiне деген сұраныстың
Осы жұмыс, жоғарыда көрсетiлгендердiң негiзiнде, ҚР нарықтық экономикасының даму
1. КӘСІПОРЫНДА НЕГІЗГІ ӨНДІРІСТІК ҚОРЛАРДЫ
ПАЙДАЛАНУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1. Негізгі өндірістік қорлардың экономикалық мәні мен
Негізгі өндірістік қорлар елдің экономикалық әлеуетінің маңызды сипаттамаларының бірі
Қайсыбір еңбек құралын негізгі қорға жатқызу мәселесін шешуде екі
қызмет ету мерзімі;
еңбек құралдарының бірлік құны.
Негізгі құралдар дегеніміз – ұзақ уақыт бойы материалдық өндіріс
Негізгі құралдарға мыналар жатады: жылжымайтын мүлік (жер телімдері, ғимараттар,
Мақсатына қарай материалдық активтер есепте негізгі құрал, тауарлық –
Негізгі капиталға пайдалы қызмет мерзімі бір жылдан асатын мүлік
Негізгі қорларға тән қасиеттері оған кейбір еңбек заттарын да
Жердің табиғи байлығының, пайдалы қазбалардың және т.с.с. басқа да
Жердің экономикалық болмысын және құнын бағалауды бекіту оқшауланған
Өндірістік процеске қатысу сипатына қарай негізгі қорлар өндірістік және
Негізгі өндірістік қорлар қоғамның материалдық – техникалық негізінің едәуір
Халық шаруашылығын үнемі даму және жетілдіру жағдайында негізгі қорлар
Барлық негізгі қорлар экономикалық белгілеріне қарай жіктелуі мүмкін. Олардың
Халықшаруашылығының әртүрлі даму сатыларында негізгі қорларды жүйелеу әр түрде
Қазақстан Республикасының халықтық шаруашылығында барлық қызмет салалары мен
Өзінің құрамы, мақсаттық міндетіне және еңбек процесінде атқаратын қызметіне
Екінші жағынан алғанда негізгі қорларды басқа әдістемелік амалды пайдалана
Қазақстан Республикасының «салық және басқа да міндетті бюджеттік төлемдер
Ғимараттар, құрылыстар – 12,5 жыл;
Құрылымдар – 14 жылдан 25 жылға дейін;
Өткізгіш құрылғылар 10 жылдан 14 жылға дейін;
Күш машиналары мен құрал-жабдықтар – 6,67 жылдан 14 жылға
Жұмыс машиналары мен құрал-жабдықтар (мобильді көліктен өзгесі) – 5
Басқа да машиналар мен құрал-жабдықтар (мобильді көліктен өзгесі)
Мобильді көлік- 6,67 жылдан 14 жылға дейін;
Компьютерлік, перифериялық (қосалқы) құрылғылар және мәліметтер өңдеуші құрал-жабдық -
Негізгі міндеті мен атқаратын жұмыс (қызмет) сипатына қарай салалар,
Ғимараттар (халықтың еңбек етуіне, өмір сүруіне, әлеуметтік – мәдени
Құрылымдар (еңбек заттарын өзгертумен байланыспайтын өндірістік процесті жүзеге
Беріліс құрылғылар. (қозғалтқыш - машиналардан жұмыс машиналарына электр,
Машиналар мен құрал-құрал-жабдықтар, соның ішінде:
а) күш машиналары мен құрал-құрал-жабдықтар;
б) жұмыс машиналары мен құрал-құрал-жабдықтар;
в) өлшеуіш және реттеуіш аспаптар мен құрылғылар және зертхана
г) есептеуіш техника;
д) өзге де машиналар мен құрал-құрал-жабдықтар.
“Күш машиналары мен құрал-жабдықтар” тобына электр және жылу
«Жұмыс машиналар мен жабдыктар» тобына жұмыс машиналарының, агрегаттар мен
«Өлшеуіш және реттеуіш аспаптар мен құрылғылар және зертхана құрал-жабдығы»
«Есептеуіш техника» тобына әртүрлі ЭЕМ – дер, басқару, аналогтық
Аталған топтарға енбеген машиналар мен құрал-жабдықтар «Өзге машиналар мен
V. Көлік құралдары. Оларға адамдар мен жүктерді тасымалдауға арналған
VI. Құрал – сайман тобына барлық қолмен атқаратын және
VII. Өндірістік саймандар мен құралдар тобына өндірістік операциялардың орындалуын
VIII. Шаруашылық саймандар. Бұл топқа кеңселік және шаруашылық мақсатта
IX. Жұмысшы және өнімдік малбасы (жылқылар, өгіздер, сиырлар, түйелер
X. Көпжылдық көшеттер (жасанды ағаштар жеміс –жидек, көгалдандыру және
XI. Жерді жақсартуға жұмсалған күрделі шығындар (құрылымдардан басқасы). Бұл
XII. Өзге де негізгі қорлар. Бұл топ құрамына құны
Өндіріс – шаруашылық қызметке пайдалану сипатына қарай негізгі қорлар
Негізгі қор топтарының ара қатынасы немесе жекелеген топтардың жалпы
Құрылымды талдау және оны жетілдіру шаруашылық қызметтің барлық деңгейінде
Барлық аталғаннегізгі өндірістік қор (НӨҚ) актив немесе пассив бөлікке
Актив бөлікке кәсіпорын мен саланың өндірістік қуатын, техникалық деңгейін
Кең мағынасында негізгі қорлардың активті бөлігіне
Бірақ, негізгі қорлар құрылымы оның жекелеген элементтерінің ара қатынасымен
Егер негізгі қорлар құрылымының тиімділігі оның актив бөлігінің, соның
Пассив бөлігіне өндіріске жағдай жасайтын, бірақ тікелей өнім «өндіруші»
Қолданылып жүрген жіктеме негізгі қорларды өнеркәсіп өндірісіндегі рөлі тұрғысынан
Негізгі қордың актив бөлігінің үлесі өсуі тікелей нәтижесі -
Пассив бөлігінің талдауын да естен шығармау керек. Кейбір жекелеген
Негізгі қорлар құрылымына, ең алдымен, кәсіпорынның техникалық деңгейі ықпал
Кәсіпорынның техникалық деңгейінің өсуі өндіріске әр түрдегі аспаптар
Техникалық прогресс өзінің қазіргі сатысында еңбекті қоғамдық бөлісуді дамыту
Негізгі қорлар құрылымы кәсіпорынның географиялық орналасуына да тәуелді. Суық
Кәсіпорынның көлемі негізгі қорлар құрылымына ықпал ететін маңызды
Негізгі қорлар құрылымына өндірісті ұйымдастыру түрі де әсер етеді.
Өңдеу және өндіру өндірістеріндегі негізгі қорлар құрылымы әртүрлі. Егер
Негізгі қорлар құрылымына өндірістің ұжымдануы, шоғырлануы және мамандануы да
Әрбір саланың экономикалық өзгешелігіне байланысты әр саладағы негізгі қорлар
Негізгі қорларды өндірістік құрылымы өнімнің қор сыйымдылығына, жалпы ішкі
Негізгі қорлардың салалық құрылымында қорсыйымдылығы жоғары салалардың үлес салмағы
1.2. Негізгі өндірістік қорлардың құрлымы мен қозғалысы
Кәсіпкерліктің пайда табу басты мақсатының қажетті шартын жүзеге асыру
Нақты айналым кезеңіне сәйкес әртүрлі кейіпке еніп отырғанымен капитал
Батыстық әртүрлі экономикалық оқу құралдар авторларының негізгі және айналым
Негізгі қорлар құрылымының өзгеріс беталысын зерттеп, тереңінен талдау жасау
Негізгі өндірістік қорлардың актив бөлігінің үлес салмағы оның құрылымының
Негізгі қорлардың технологиялық құрылымы негізгі қорлардың әр түрінің белгілі
Құрал - жабдықтың технологиялық құрылымын тереңірек талдау мақсатында басқа
Құрал-құрал-жабдықтың озық топтарының (жинақ) меншікті үлесі оның баланстық құнының
Толассыз желілерде орнатылған құрал-құрал-жабдықтың меншікті үлес салмағы толассыз желіге
Негізгі қорлардың жұмыс істеу мерзімінің құрылымы негізгі қорлардың әртүрлі
Қолданыстағы цех, бірлестік, саланың негізгі қорларының орташа жұмыс істеу
Т= ∑ Tif Fi / ∑ Tif
мұнда: Fi – негізгі өндірістік қордың нақты i
Tif – негізгі өндірістік қордың i – ші түрінің
n – талданып отырған өндірістік қордың і –түрлері саны.
Телім, цех, кәсіпорындағы құрал-құрал-жабдықтың орташа жұмыс істеу уақыты Т
∑ Ti / n
Кәсіпорындарда, бірлестіктерде негізгі қорлардың (негізгі құралда) барлығы мен қозғалысын
Кәсіпорындар мен бірлестіктер негізгі қызмет балансында тіркелген барлық
Негізгі құралдар қозғалысын бақылау, бухгалтерлік есептің берген мәліметі дұрыстығы
Негізгі қорлар (құралдар) болмысы мен қозғалысын сипаттау үшін келесі
а) Есептік (жоспарлы) жылдың басы мен соңындағы негізгі қорлардың
Ғ2 = Ғ1 + Ғ жаңа - Ғшық
б) Берілген кезең ішінде (жыл) барлық түсу көздері арқылы,
в) Берілген кезең ішінде барлық қаржыландыру көздері бойынша, банктік
г) Берілген кезең ішінде есептен шығарылған негізгі қорлардың құны,
Осы мәліметтерге сүйеніп, төменде келтірілген негізгі өндірістік қорлардың қозғалысын
( Ғ = Ғ жаңа - Ғшық
Негізгі қордың өсімі, сонымен қатар, берілген жыл ішіндегі күрделі
( Ғ = К - Ғ1шық -( К2H
Негізгі қорларды жылдық қолданысқа енгізу Ғ жаңа көлемі
Ғ жаңа = К1H + К - К2H
Жоспарлы кезеңде қолданысқа енгізілетін негізгі қорлардың жалпы көлемін осы
Ғ жаңа = ( Ғ + Ғ1шық
Негізгі қорлардың өсім коэффициенті К(Ғ негізгі қорлардың жаңарту есебінен
К( Ғ = (Ғжаңа - Ғшық) * 100
мұндағы: Ғжаңа – берілген кезең ішінде жаңадан
Ғшық - осы кезең ішінде есептен шығарылған
Ғ2 – негізгі қорлардың берілген кезең аяғындағы құны.
Негізгі қорлардың шығым коэффициенті Кшық есептен шыққан негізгі
Кшық = Ғшық / Ғ1
Негізгі қорлардың жаңару коэффициенті Кжаң қарастырылып отырған кезеңнің
Кшық = ∑ Ғі жаң / Ғ2
Негізгі өндірістік қорлардың орташа жылдық (жоспарлық, нақты) құны Ғ
1.3. Негізгі өндірістік қорларды пайдалануды сипаттайтын көрсеткіштер
Негізгі капиталды тиімді түрде пайдаға асыру - кәсіпорынға
Негізгі құралдарды барынша толық пайдалану да өндіріс көлемін арттыра
Негізгі қорларды пайдалану жағдайы мен дәрежесі өндірісті техникалық
Негізгі қорлардың тиімділігі белгілі бір уақыт кезеңі ішінде өндірілген
Негізгі қорларды өндірісте пайдалану тиімділігі бір қатар факторларға
- біріншіден, кәсіпорынның негізгі қорларының жалпы құнындағы активті бөліктің
- екіншіден, қайсы бір машина, құрал-жабдық түрін орнату дұрыстығын
- үшіншіден, осы кездегі кәсіпорындағы негізгі қорлардың күйіне (құрал-жабдықтың
- төртіншіден, негізгі қорларды кәсіпорында пайдалану деңгейіне (құрал-құрал-жабдықтар құрамы
Негізгі қорларды пайдаланудың объективті көрінісін негізділген жеке және жалпы
Жекелеген негізгі қор түрін пайдалануды, негізгі қорларды жеке кезеңдерде
Негізгі өндірістік қорларды пайдаланудың барлық көрсеткіштерін үш топқа біріктіруге
- негізгі өндірістік қорларды уақыт бойынша пайдалану деңгейін бейнелейтін
- қарқындық және экстенсивтік барлық факторлардың жиынтық нәтижеін ескеретін
Көрсеткіштердің бірінші тобына мыналар жатады: құрал-құрал-жабдықты экстенсивтік пайдалану коэффициенті,
Құрал-жабықтың экстенсивті жұмыс істеу жайлы әртүрлі көрсеткіштерін, кәсіпорынның, цехтың
Күнтізбелік қор - бұл жалпы уақыт қоры берілген
Машинаның, агрегаттың жұмыс уақытының номиналдық қоры Тр жыл
Тнқ =( Ткк – Тбк) Тс.с.
Мұнда: Тс.с. – тәулік ішіндегі машинаның орташа жұмыс
Тнқ =[( Ткк. – Тбк) Т с – Тмк
Мұнда: Тбк – жоспарлы кезеңдегі демалыс және мереке күндер
Тс – жұмыс ауысымының ұзақтығы, сағ;
Тмк – берілген кезеңде жұмыс ауысым уақыты қысқартылған мерекеалды
Тс( – мереке және демалыс алдындағы күндері жұмыс ауысым
m - кәсіпорында қабылданған жұмыс ауысымдылық режимі (1,2,3
Демалыс күндерісіз үздіксіз жұмыс режимінде 365 жұмыс күні және
Машинаның, агрегаттық, құрал-жабдықтың Ттуқ жұмысының тиімді (барынша мүмкін болатын)
Ттуқ = = Тнқ - Тжс
Сондай – ақ, есептеу келесі формула бойынша да жүргізілуі
Ттуқ = Тнқ [1- (dжс + dжжу) /
мұнда: dжс – берілген құрал-құрал-жабдықты жөндеуге жұмсалған уақыттың режимдік
dжжу – құрал-жабдықты түзету, қайта түзету, ауыстыру және т.с.с.
Құрал-жабдықтың орнын өзгерту, жөндеу, түзетуге жұмсалған уақыт шығындар көлемі
Біртиптес (өзара алмасатын) машиналардың (агрегаттардың) n бірлігінен құралған типтес
∑ Ттуқ = Ттуқ ( n
Жұмыс уақытының нақты қоры берілген кезең ішіндегі құрал-жабдықтың шын
Күнтізбелік, режимдік (номиналдық), жоспарлық (тиімді) және нақты уақыт қорлары
Кк.қ. уақытының күнтізбелік қорын пайдалану коэффициенті құрал-жабдықтың жоспарға
Кк.қ. = Ттм / Tк
немесе құрал-жабдықтар тобы үшін:
Кк.қ. = Ттм nр / Tк nу
Мұнда: nр, nу – тиісінше нақты жұмыс істеген және
Құрал-жабдық жұмысының режимдік уақыт қорын пайдалану коэффициенті Кк.қ келесі
Кк.қ = Ттм nр / Tр nу
мұндағы: Ттм, TР - берілген кезеңде құрал-жабдық бірлігі
Құрал-жабдық жұмысының жоспарлық уақыт қорын пайдалану коэффициенті Кж.қ былай
Кж.қ = Ттм nP / Tж nУ
Тж– берілген кезең ішінде құрал-жабдық жұмысының жоспарлық уақыт қоры.
Құрал-жабдықтың, машинаның, агрегаттың жеке бірлігіне қатысты бұл көрсеткіш экстенсивтік
Кжік .= Ттм / Тж
Мұнда нақты уақыт пен жоспарлық жұмыс уақыт қоры бір
Ауысымдық режимді пайдалану деңгейін зерттеуде құрал-жабдық жұмысының ауысымдылық коэффициентін
Құрал-жабдық жұмысының ауысымдылық коэффициенті Кас - машина –
Келесі формула арқылы анықталады:
Ка = Tc.а./n
немесе
Ка = Tнсс./Тм.м.с
мұндағы: Tc.c. – тәулік ішінде нақты орындалған станок –
n – парктегі бар станоктардың (машинаның) жалпы саны;
Tнса. – тәулігіне нақты орындалған станок – сағат,
Тммс - бір ауысымдық жұмыста станок – сағат,
Ауысымдық коэффициент атап айтқанда тәулік ішінде, орташа айлық, жыл
Келтірілген әдістеме бойынша іске қосылған, қосылмаған барлық орнатылған құрал-жабдықтардың
Кәсіпорынның ауысымдық режимін пайдалану коэффициенті Ка.р. берілген кезең ішінде
Ка.р. = Kа. / qас
Құрал-жабдықты ауысым бойынша толық пайдалану коэффициенті Кабп.
Кабп = (n1 + n2 + n3) / 3
мұндағы: n1 , n2 , n3 - тиісінше
ny – кәсіпорында, цехта, телімде орнатылған осы топтағы құрал-жабдықтарды
Сондай – ақ құрал-жабдықты ауысымішілік пайдалану деңгейін сипаттайтын
Құрал-жабдықты ауысымішілік пайдалану коэффициенті Каіп. келесі формула мен есептеледі:
Каіп =(Tауқ– Т бту ) / Tауқ
мұнда: Tауқ - құрал-жабдық жұмысының ауысымдық уақыт қоры,
Тбту– станоктардың бос тұру уақыты, станок – сағат.
Жөндеу қызметін көрсету ұзақтығы, коэффициенті Кжқұ.
Кжкұ. = 1-∑ Тi жкк / ∑ Тi нкк.
Мұнда: ∑Тi жкк , ∑ Тi нкк.
n - берілген нысанға жөндеу қызмет көрсетулер түрінің
Құрал-жабдық жұмысының машиналық уақытын пайдалану коэффиенті Кму келесі
Кму = Tаму / (Tаұ – Туш)
Tаму - құрал-жабдықтың ауысым ішіндегі нақты машиналық
Tаұ - жұмыс ауысымының ұзақтығы, сағат;
Туш - ауысымішілік уақыт шығыны (құрал-жабдықтың бос тұруы),
Құрал-жабдықтың қарқындык және интегралдық жұмыс істеу көрсеткіштері. Негізгі
Бұл топтың ең бір маңызды көрсеткіштерінің бірі – құрал-жабдықтың
Кқ = Дн / Дөм
Кей жағдайда, электр жетекті құрал-жабдықтар үшін қарқынды күш көрсеткішін
Мұнда: mэ – талдау кезеңі ішінде берілген құрал-жабдық түрі
Tмжу – берілген кезеңдегі машиналық жұмыс уақыты,
сағ;
Wэ – берілген құрал-жабдыққа орнатылған электр
жетегінің қуаты, кВт.
Құрал-жабдықтың неғұрлым маңызды пайдалану сипаттамаларын (техникалық және электр қуаты
Құрал-жабдықтың белгіленген қуатын пайдалану коэффициенті Кбқ.:
Кбқ =(Wбқ - Wиқ) / (Wус -
Мұнда: Wбқ – станоктың берілген қуаты;
Wc – станоктың тиімді (пайдалану) қуаты;
Wус – бас қозғалтқыштың бекітілген қуаты;
Wxc – станоктың бос жүрісіндегі тұтыну қуаты.
Құрал-жабдық жұмысының (пайдаланудың) интегралдық коэффициенті К∑ құрал-жабдықты өнімділігі және
К∑ = KЭ КU немесе К∑ =Т н
мұндағы: Тн, Тж – берілген кезең ішінде құрал-жабдықтың тиісінше
Nн, Nж – осы құрал-жабдықпен уақыт бірлігі ішінде тиісінше
Негізгі қорлардың (еңбек құралдарының) актив бөлігін пайдалану жалпы коэффициенті
К∑о=∑Fі Кі∑ / Fі
Мұнда Fі – негізгі қордың актив бөлігінің i- элементінің
Кі∑ - актив бөліктің i- элементін берілген кезеңде интегралдық
n – негізгі қордың актив бөлігінің і – тобының
Құрал-жабдықты пайдаланудың жиынтық коэффициенті К∑К – құрал-жабдықтың жеке пайдалану
К∑к = К∑ Кабп Каіп Кму
мұнда: К∑к - құрал-жабдық жұмысының интегралды пайдалану коэффициенті;
Кабп – бір ауысым уақытында құрал-жабдықты ауысымдық пайдалану коэффициенті;
Каіп –құрал-жабдықты ауысымішілік пайдалану коэффициенті;
Кму –құрал-жабдық жұмысының машиналық уақытын пайдалану коэффициенті;
Кбқ –берілген құрал-жабдық түріне бекітілген қуатын
К∑к үшін ең үлкен мәні бірге тең.
Құрал-жабдықтар мен алаңды пайдалану дәрежесін сипаттайтын неғұрлым жалпылама көрсеткіштерінің
Әртүрлі құрал-жабдықтарды әлеуетті пайдалану мүмкіндіктерін одан әрі тереңірек сараптау
Жоғарыда келтірілген коэффициенттер негізгі қорлардың белгілі бір кезең ішіндегі
Қолданыстағы негізгі өндірістік қорлар жиынтығын пайдалану деңгейін сипаттайтын неғұрлым
λF = NВ / F
Қор қайтарымын есептегенде меншікті қор құнын ғана емес,
Қорқайтарымына кері көрсеткіш - өнімнің қор сыйымдылығы f
f = F / NВ
Өнімнің толық қорсыйымдылығы fn –өндірістік (негізгі және айналым) қорлардың
fn = Ф/ NВ
Қор қайтарымы – негізгі қорларды пайдалану тиімділігінің маңызды жалпылама
ҚҚ = ӨК / НҚ
Мұндағы: ҚҚ –қор қайтарымы; ӨК- өндіріс көлемі; НҚ –
Өнімнің қорсыйымдылығы - қор қайтарымына кері шама. Ол шығарылатын
Кәсіпорын жұмысының тиімділігі көбінесе негізгі өндірістік қорлар құнының жұмыскерлер
Қор қайтарымы мәні жағынан түсінікті секілді көрінгенімен, оның мәселесі
Ең маңызды міндеттің бірі – қор қайтарымын анықтау кезінде
Қазіргі кезде өлшеудің құндық әдісі неғұрлым кеңірек тарағаны түрі
Сондықтан да, құндық әдіспен бірге табиғи өлшем әдісін де
Бұдан шығатын қорытынды – табиғи әдіс негізінен көмекші сипатта
Қор қайтарымын анықтау үшін жалпы, тауарлық, сатылу, таза өнім
Сатылған өнім көрсеткішін қор қайтарымын анықтауға қолдануға жарамайды, себебі
Таза өнім (өндірістік персоналдың еңбек ақысын тиісті қосымша ақылармен,
Жалпы өнім көрсеткішін белгілі уақыт кезеңдер ішінде және әртүрлі
Іс жүзінде, қор қайтарымын есептеуге тауарлық өнім көрсеткішінн де
Егер негізгі қорлар тиімділігін пайда көмегімен анықтауды алатын болсақ,
Негізгі қорлар құнын анықтауда қор қайтарымын есептеу үшін әртүрлі
Қалдық құн көрсеткішінн қолдану негізгі қорлар тозумен бірге өнімділігін
Осы жағдайға байланысты қор қайтарымын есептеуге негізгі қорларды оның
Негізгі қор құнына бағалау тәсілі де ықпал етеді –
Теориялық тұрғыдан негізгі қорларды бағалаудың ең дұрыс әдісі қалпына
Сонымен, қор қайтарымы жалпы өнімнің негізгі қорлардың бастапқы құнына
Қор қайтарымы негізгі қорларды пайдалануды сипаттап қана қоймай, өндірістің
Қор қайтарымы әдістемелік теориясының бірқатар зерттелмеген сәттерін қарастыра отырып,
«Қор қайтарымының құлдырауы өте заңды құбылыс» тұжырымдамасын жақтаушылар оны
Қор қайтарымы төмендегенде өзіндік құнды азайтуға шығын мен материалдық
Егер еңбек өнімділігінің өсім қарқыны қор жарақталуының өсу қарқынынан
Мұндай тұжырымдар нақты жұмыс жағдайына негізделген. Шынында да, қор
Бірақ мұндай жағдайды объективті деп айтуға болмайды, себебі ол
Қор қайтарымының өзгеруі бірқатар факторлар ықпалына бейім келеді. Олардың
2. КӘСІПОРЫНДА НЕГІЗГІ ӨНДІРІСТІК
2.1. «Шымкент май» іс-әрекетінің негізгі экономикалық
ААҚ «Шымкент май» тамақ және техникалық тағайындаудағы түрлі өсімдік
шикізат цехы
дайындау цехы
экстракциялы цехы
рафинаттау цехы
иіссіздендіру цехы
дайын өнімдер цехы
өсімдік майларын қораптау цехы
өндірісті бақылау лабораториясы
көмекші цехы.
Көмекші цехтарға мыналар жатады:
энергетикалық цехы
пеш цехы
механикалық цехы
жөндеу-құрылысы цехы
лаборатория
Кип и А.
Май тұқымдастықтарны өңдеу процесі мынадай кезеңдерден тұрады:
сақтау
тазалау
майды сығу
экстракция
майды рафинациялау.
Әрбір процесс өзара механикаландырылған транспорт элементтермен және құбыр өткізгіштермен
Сатуға жататын өнімдердің (тауарлардың) ассортиментін жоспарлау. Кез келген басқарушы
Негізгі қоралдарды басқару шешімдерін қабылдау процесі
Жедел мен тактикалық шешімдер болашақтағы шешімдердің
«ноу-хауы» болып табылады
Басқарушылық шешімді қабылдаудың оперативтік және стратегиялық процедурасы (енді осы
Сонымен, біріншіден, кәсіпорын өзінің болашақ кезеңдерінде жасалатын айнымалы мен
Өндіріс шығындары туралы мәліметтер
Қатар нөмірі Шығыстар «А» «Б» «В»
1 Өнім бірлігіне есептелген тікелей (айнымалы) шығындар, оның ішінде:
2 395 4 220
- негізгі материладар
- жалақы 1 100 855 2 550
870 645 760
- басқа да тікелей шығындар 1 583 895 910
2 Тұрақты шығындардың жалпы көлемі,
оның ішінде: - жалақы
178 670 000
125 000 000
Екіншіден, осы кестеде көрсетілген мәліметтер бойынша өнімнің сатылу мүмкіндігін
Үшіншіден, көрсетілген өнім түрлерінің қаншасын сатқанда, жоспарда белгіленген пайданы
Сатудан түсетін табыс, х - Айнымалы шығын,
Сату көлемімен қатар, бір әрбір өнімнің тиесілі тұрақты шығындарын
3 813х – 3 553х –82 188 200 =
260х = 115 906 200
х = 445 793 (өнім бірлігі немес данасы).
Осылайша өнімнің қалған түрлері бойынша шығарамыз да, оның нәтижесі
Әрбір өнімнің операциялық табысы мен рентабельділігі
№ Көрсеткіштер «А» «Б» «В» Барлығы
1 Сату көлемі, бірлігі (дана, кг, тонна) 445
2 Бағаның бірлігі, теңге 3 813
2 558 4 511 -
3 Түскен жалпы түсім (табыс), мың теңге (1 х
1 344 439 781 192 3 825 440
4 Өнім бірлігіне есептелген айнымалы шығындар, теңге 3 553
2 395 4 220
5 Өнім бірлігіне есептелген маржиналды табыс теңге (2-4)
163 291
6 Жиынтық маржиналды табыс (5х1), мың теңге 115 906
85 670 50 394 251 970
7 Тұрақты шығын, мың теңге - - - 178
8 Операциялық табыс (немесе жоспарланған табыс) (6-7), мың теңге
- - 73 300
9 Үстеме шығындар, теңге 98
64,5 -584 -
10 Таза табыс [2-(4+9)], теңге +162
+98,5 -293 -
11 Рентабельділігі [10 : (4+9)] х 100, % 4,44
Бесіншіден, бухгалтер-талдаушы әрбір өнімнің рентабельділігін анықтайды, ол үшін алдымен
Негізінен қайсысы басым болса, сонысы тарату базасы ретінде алынған
Үстеме шығындарды тарату процедурасы үшін келесідей есептеулердің көмегімен жүзеге
{178 670 х [1 100: (1 100 + 855
Яғни, «А» өнімі бойынша күтілетін үстеме шығыстар – 98,0
Қалған материладар бойынша да осылайша есептеледі.
Жоғарыда келтірілген кесте мәліметтеріне қарасақ, онда «В» өнімінің (293)
{178 670 х [1 100 : (1 100 +
Енді біз осы «жетілдірілген» программа бойынша толық өзіндік құнның
Бұл арада өнім бірлігіне есептелген айнымалы шығындар мен өнім
Әрбір өнімнің «жетілдірілген» өндірістік программасының толық өзіндік құны мен
Қатар нөмірі Көрсеткіштер «А» «Б»
1
2
3
4
5
6 Айнымалы шығын, теңге
Тұрақты шығын, теңге
Толық өзіндік құн (1+2), теңге
Баға, теңге
Таза табыс (4-3), теңге
Рентабельділігі (5:3)х100, % 3 553
225,5
3 778,6
3 813
34,1
0,9 2 395
148,67
2 543,67
2 558
14,33
0,56
Сонымен жоғарыда кестеде келтірілген мәліметтерді кестедегі мәліметтермен салыстырсақ, онда
34,1 х 445 793 = 15 201, 541
14,33 х 525 582 = 7 531, 590
22 733,131
келтірілген осы мәліметтер «В» өнімін өндірістен алып тастаудың қате
Сондықтан бухгалтер-талдаушы ең соңғы жетінші мәселесін шешуге, яғни өнімнің
Яғни, «В» өнімнің өндірісін 20 пайыздан 28 пайызға дейін,
Күтілетін табыс деңгейін есептеу
Қатар нөмірі Көрсеткіштер «А» «Б» «В» Барлығы
1 Өндіріс көлемінің бірлігі (дана, кг, тонна) 329
2 Барлық шығарылған өнімді сатқаннан түсетін түсім 1
3 Айнымалы шығындардың жиынтығы, мың теңге 1 171 181
3 601 185
4 Тұрақты шығындарының жиынтығы, мың теңге - - -
5 Таза табыс (2-3-4), мың теңге - - -
Бұл есептеуді жасау барысында, яғни әрбір өнімнің рентабельділігін анықтауда
Сонымен, жоғарыдағы кестеде көрсетілген өнімнің құрылымдық өзгерістері жоспарланған табыс
Шығындардың, сату көлемінің және табыстардың арақатынасын талдау (ШКТАТ)
ШС шаруашылық қызметіндегі басты экономикалық көрсеткіштердің келесі тобы –
«Шығын-көлем-табыс» тіркесінің арақатынасын талдау – бұл менеджерлердің қолдарында бар
Бірақ та, басқару моделі сату көлемінің, шығынның және табыстың
ШС қысқа мерзімдік басқару режимінде қабылданатын шешімдердің көпшілігі осы
Жоғарыда келтірілген алғы шарттарды сақтау, шығындардың, сату көлемінің және
Зиянсыздық нүктесі табыс зонасына қарай ығысқан сайын, онда ол
S = VC + FC + GI
Мұндағы: S - сату көлемінің ақшалай көрсетілген құны;
VC - айнымалы шығындар;
FC - тұрақты шығындар;
GI - табыс.
Бұл арада айнымалы шығындардың көлемі (немесе деңгейі) сату көлеміне
Теңдік тәсілі (метематикалық тәсілі): кез келген шаруашылықтың қаржылық есеп
(К.Друри формуласы бойынша).
{[(Көлемнің бірлігі х Өнім бағасының бірлігі) – (Көлемнің бірлігі
Зиянсыздықты есептеп шығару үшін біз келесідей мәліметтерді қолданамыз:
Тұрақты шығыстардың жалпы сомасы – 21 000 мың теңге.
кезең бойындағы айнымалы шығындар – 220 500 мың теңге.
Өнім бірлігіне еесптелген айнымалы шығындар – 630 мың теңге
Сатылған өнімнің бағасының бірлігі (данасының, центрінің) – 700 мың
Өнімнің ағымдағы сатылған көлемі (немесе шығарылған өнімнің көлемі) –
Енді осы мәліметтер мен жоғарыда берілген формуласы бойынша өндірудің
700х – 630х = 21 000 – 0, осыдан
х = 21 000 : (700 - 630) =
Егер де тұрақты шығыстарының сомасымен бірге сындарлы көлемінің сомасы
2.2. Кәсіпорында негізгі өндірістік қорлардың пайдалануын талдау
Негізгі өндірістік қорлардың тиімділігін талдауда
Негізгі өндірістік қорлардың көлемі, құрылымы
Негізгі өндірістік қорлардың көлемі, құрылымы
Өндіріс процесінің үздіксіз болуы мен
Талдау барысында бар резервтерді анықтау
Осылайша, транспорттық тиеу-түсіру және қойма
Алайда, техника, технология, еңбектің, өндірісті басқаруды ұйымдастыру
Негізгі қорлармен қамтамасыз етілуі мен
Бұл мәселелер есеп беру құжаттары
Негізгі қорлардың құрамы жоспар қажеттілігіне
Есеп беру құжаттарында өнеркәсіп-өнідірістік қорлар,
Экономикалық мағынада негізгі қорлардың қандай
Негізгі қорлардың құрамының өзгерісін талдауда
Негізгі қорлардың жағдайы мен техникалық
Негізгі қорды талдаудың маңызды сатысы
Тозу коэффиценті тозу сомасының барлық
Негізгі қор тозуы мен жарамдылығын
Негізгі қордың динамикасын сипаттауда келесі
Жаңару коэффиценті – негізгі қордың жаңару
Шығу коэффиценті - өндіріс аясынан негізгі
Коэффиценттер барлық негізгі қор бойынша
Құрал-жабдықтардың жас құрамы негізгі өндірістік
Еңбек құралдарының техникалық дәрежесін бағалау
Негізгі қорлардың техникалық жағдайын талдау
Уақытылы және сапалы жөндеу жұмыстары,
Талдау барысында жөндеу жұмыстарының барлық
Негізгі өндірістік қор мен оның
Еңбек құралдарын жөндеу мен жетілдіру
Жөндеу жұмыстарын талдауда олардың уақытылы
Негізгі өндірістік қорлардың техникалық деңгейінің
Қор қайтарымын талдау.
Негізгі қорды пайдаланудың жалпылама көрсеткіші
Fo = Q / F ;
Мұндағы,
Q – жалпылама өнім;
F – негізгі өндірістік қор;
Қор қайтарымына қарама-қарсы қор сыйымдылық
Fe = 1 / Fo;
Қор сыйымдылығының артықшылығы келесідей: бұл
Қор қайтарымы мен қор сыйымдылығын
Негізгі өндірістік қорларды құн бойынша,
Сондағы есепке тадану мерзімі ішіндегі
Негізгі өндірістік қорлардың пайдаланылуын неғұрлым
Өнімнің үлкен номенклатурасын шығаратын көптеген
Сондағы өнім көлемінің келесі түрлі
Бұдан басқа, негізгі өндірістік қор
Құн түріндегі қор қайтарымын (қор
өнім бағасының деңгейіне;
өнім бағасының құрылымына (оның ассортиментік
негізгі өндірістік қорларды бағалаудан;
қорлардың құрылымына;
олардың техникалық деңгейі мен жағдайына;
пайдалану дәрежесіне.
Қор қайтарымын есептегенде өнімнің тұрақты
Қор қайтарымының көрсеткішіне өнім құрылымы
Жалпы өнімнің түзетілген құны бойынша
Қор қайтарымына негізгі өндірістік қорларды
Өзінің сапасы жағынан бірдей негізгі
Бұдан басқа, құрал-жабдық бағасы әрқашан
Негізгі қорды қалдық құнмен бағалау
Негізгі қорды қайта бағалаудың алғашқы
Жылдық есеп беруде негізгі қордың
Негізгі өндірістік қордың құрылымының қор
өнім шығару процесіне өндірістік құралжабдықтар
Қор қайтарымын есептеуде негізгі өндірістік
Негізгі қордың, соның ішінде жұмыс
Өнім бағасы құрылымының өзгерісі мен
Кәсіпорынның негізгі қорын сипттайтын жанама
Шаруашылық жүргізу мен экономикалық талдау
Енді негізгі қорды пайдалануына ТОО«Бадамтас»
Жоғарыда атап өткендей, негізгі өндірістік
Кесте
Негізгі өндірістік қордың қор қайтарымын
№ Көрсеткіштер Шартты белгіленуі Жоспар Нақты Ауытқу (+,-) Өсу
1 Өнім Q 2183000 2233180 +50180 103,3
2 Негізгі өндірістік қорлардың орта
3 Негізгі өндірістік қорлардың 1 теңгесіне
Тізбекті қойылым әдісін қолданып, өнім
Формула бойынша – Фо = Q / F;
Фо(жоспар) = 2183000/2360000 = 0,93
Фо(нақты) = 2233180/2360656 = 0,95
Тізбекті қойылым әдісі: Q = F*Фо
F(жоспар) * Фо(жоспар) = 2360000 * 0,93 =
F(нақты) * Фо(жоспар) = 2360656 * 0,93 =
F(нақты) * Фо(нақты) = 2360656 * 0,95
Қор мөлшерінің өзгеруі, атап айтқанда
2195410 – 2194800 = +610;
Қор қайтарымының өзгерісі:
2242623 – 2195410 = +47213.
Өнім көлемінің өсуіне қор мөлшерінің
Негізгі өндірістік қорлардың пайдалану тиімділігін
Фе = F / Q = 1 / Фе;
Біздің есебімізде нақты қор сыйымдылығы:
Нақты қор сыйымдылық жоспарлық қор
Бұл дегеніміз, қор сыйымдылығы бойынша
Қор жарақтануы (қормен жабдықталуы) – бұл
Фв = Снөқ (немесе F) / Лсп; мұндағы
Снөқ (немесе F) – негізгі өндірістік қордың
Лсп - цех жұмысшыларының тізімдік
Негізгі қорлардың қозғалысын салыстыру
Көрсеткіштер Өткенжыл-дың нақты көрсеткіші Жоспар
(мың теңге) Есепті жылы (теңге) Жоспардың орындалу
1. Негізгі өндірістік қорлардың орта жылдық құны 2387,85 2360
2. Жұмысшылардың орта тізімдік саны 27 21 23 109,5
Кесте көрсеткіштері бойынша 1 жұмысшыға
Өткен жылы = 2387,85*103 / 27 = 88439
Жоспар бойынша: 2360*103 / 21=112381 тг.
Есепті жыл: 2360,656*103 / 23=102637 тг.
Өткен есепті кезеңмен салыстырғанда қор
102637 / 88439 * 100% = 116%.
Жоспармен салыстырғанда кеміді:
102637 / 112381 * 100% = 91%.
Көріп тұрғанымыздай, қор жарақтануы өткен
Бірінші жағдайда адам саны 15%-ке
Екінші жағдайда жұмысшылар саны 9,5%-ке
Негізгі қор қозғалысы
Көрсеткіштер Жыл басы құны Түскені Шығарылған Жыл соңын-дағы құны
Негізгі өнді-рістік қорлар 2387850 90104 117298 2360656
Кесте көрсеткіштеріне сүйене отырып, келесідей
Негізгі қор жағдайы, негізінен техникалықұ
Жыл басына: 987000 / 2387850 * 100%
Жыл соңына: 1004000 / 2360656 * 100%
Тозу қарқыны есепті жылы 3,7%-ке
Ал тозу сомасын келесідей анықтауға
Біздің жағдайда: Жыл басында – 2387850 –
Жыл соңында – 23605656 – 1356656 = 1004000
Жаңару коэффиценті өндіріске енгізілген негізгі
Біздің мысалымызда жыл соңындағы негізгі
Қорыта айтқанда, еңбек құралдары өндірістің
Алайда, өнімділігі жоғары жабдықта өндірілген
Негізгі қордың толық болуы мен
Негізгі өндірістік қорлардың техникалық жағдаын
Жаңарту коффиценті (Кжаң);
Шығып қалу (істен шығу) коэффиценті (Кш.қ);
Тозу коэффиценті (Кт);
Жарамдылық коэффиценті (Кжар);
Арту коэффиценті (Ка);
Келіп түскен негізгі өндірістік қорлар
Кжаң = -----------------------------------------------------------------------------------;
Кезең соңындағы негізгі өндірістік қорлар
Бұл коэффицент жаңа негізгі өндірістк
Шығып қалған негізгі өндірістік қорлар
Кш.қ. =
Кезең басындағы негізгі өндірістік қорлар
Бұл коэффицент есеп беру кезеңінде
Негізгі қорлардың тозу сомасы
Кт = ----------------------------------------------------------------------;
Негізгі қорлардың бастапқы құны
Бұл коэффиценттің өсуі қанағаттанарлық тенденциялар
Негізгі қорлардың қалдық құны
Кжар = -------------------------------------------------------------------;
Негізгі қорлардың бастапқы құны
Бұл коэффиценттің өсуі қанағаттанарлық тенденциялар
Негізгі өндірістік қорлардың арту сомасы
Ка = ----------------------------------------------------------------------;
Негізгі қорлардың кезең басындағы құны
Негізгі құралдардың техникалық жағдайын
Талдаудың келесі сатысы – кәсіпорынның негізгі
Кәсіпорынның негізгі өндірістік қорлармен қамтамасыз
Еңбектің қор қаруалануының жалпы көрсеткіші
3. ХОЛДИНГ СЕРIКТЕСТIГIНIҢ ҚҰРЫЛУЫ ЖӘНЕ ҚЫЗМЕТ ЕТУIНIҢ
3.1. ОҚО май кешенінің тік интеграциясын жасаудың
Нарықтық реформаға байланысты Қазақстанның экономикасының құлдырауы тоқтады. Табысты экономикалық
Көпсалалы корпорациялардың ұйымдастырушылық құрылымын салыстырмалы зерттеу осы корпорациялардың құрылымындағы
Территориалдық дифференциация.
Тiке интеграция.
Функционалдық дифференциация.
Диверсификация (жаңғыруы).
Бұл жұмысты зерттеу мақсатынан, тiке интеграцияланған холдингтердiң даму мәселесi
Егер бағыттың ұйымдастырушылық құрылуын тарихи жағынан қарастыратын болса, онда
Әр түрлi корпорациялар үшiн жұйелi салалар звеноларының тiзбегi 3-4-тен,
Тiке интеграцияның бәсекелiк артықшылықтарының арасында мыналарды бөлiп қарауға болады:
шикiзатты тоқтаусыз жеткiзу кепiлi мен шикiзат запасын төмендетумен үнемдеу;
соңғы өнiм сапасын стандартталған жабдықтарды орналастыру мен сапа бақылауының
бiркелкi толық өндiрiс қуаттарын;
делдалдардың шығын төлемiн қысқарту, маркетингтiк зерттеу, коммерациялық тәуекелдер мен
Сонымен бiрге тiке интеграция, барлық өндiрiстiк-технологиялық тiзбек бойынша басқаруды
Тiке интеграцияланған корпорациялар оның соңғы өнiмiнiң нарықтық конъюнктурасына байланысты.
Максималды пайда алуға мүмкiндiк беруiне байланысты холдингтi құрудың бiрнеше
Көлденең интеграция. Холдинг бас компания мен бiрдей еншiлес (филиал
Холдинг құрудың мұндай варианты мысалы, бөлшек (көтерме-бөлшек саудаға, жылдам
Артықшылықтары:
Бiр марканы жылжытуда үнемдеу;
Басқару ссхемасы мен басқару барлығына бiрдей ортақ, себебi "қыздары"
Еншiлес компаниялардың қызметiн бағалау критериi бiрыңғай, әр еншiлестiң жалпы
Жаңа еншiлес iздеу және дамыту жүйесi жақсы ойластырылған;
Бiр еншiлестегi жаңа проблемаларды шешу басқалары үшiн үлгiлi iс
Негiзгi бизнестiң екiншi жоспарға кету; Жаңа технологиялардың пайда болуы
Кемшiлiктерi:
- Қашықтан басқару қиын, ара қашықтық үлкен болған сайын
Мiндеттi түрде барлық еншiлес аймақтарды бiлу керек: аймақ нарығындағы
"Қыздардың/еншiлес" қызметiн бағалау үшiн барлық базалық жағдайларды ескеру қиын
Базалық жағдайларға тән еншiлес компаниялардың жоспарлары әртүрлi, көп нәрсе
Тiк интеграция. Холдинг бас компания мен еншiлес кәсiпорындар жүйесiнен
Артықшылықтары:
Көптеген делдалдарды ортаға салмай-ақ, бәсеке бағасымен соңғы өнiмдi алуға
Өнiм сапасын, оның даярлаудың қандай сатысында болмасын бақылауға мүмкiндiк
Соңғы өнiмдi алу мен сатуға қажеттi шығындарды қысқарту бойынша
Еншiлес компанияларға iшкi тiзбекте (жүйеде) оптимальды ассортимент құруға және
Бастапқы кезде холдингке кiретiн кәсiпорындар туралы жалпы ақпарат бар,
Кемшiлiктерi:
Бiртұтас комплекске кiретiн барлық бағыттар бойынша жағдайды зерттеу (өндiрiс,
"Еншiлiстер" әртүрлi болғандықтан, еншiлес компаниялардың қызметiн бағалаудың ойластырылған жүйесi,
Холдингке кiретiн бiр бизнестi басқасына алмастыру өте күрделi, аалас
Конгломеративтi диверсификация.
Еншiлес компаниялар толық қамтамасыз ететiн құрылымдары болуы үшiн бiрiгедi,
Кейде еншiлес компаниялар өзара ештеңемен байланыспайды, тек қамтамасыз ету
Артықшылықтары:
Еншiлес компанияларды қосымша құрылымдар тарапынан толық қамтамасыз ету;
Қанағаттандырарлық баға байланысты өнiмдердiң сапасы, оған сәйкес оның соңғы
Шектес еншiлес компаниялар әдеттегiдей холдингтiң мұқтажын қанағаттандырып қана қоймай,
Шектес еншiлес компания тарапынан сақтандыруы: қолайсыз жағдайлардағы негiзгi өнiмнiң
Кемшiлiктерi:
Шектес еншiлес компанияларды жалпы ортақ мақсатқа бағыттау қиынырақ, себебi
Еншiлестердi басқару қиын, олар әртүрлi мiндеттi түрде олардың бизнесiнiң
Еншiлес компаниялар әр түрлi және өзара әлсiз байланысқан, сондықтан
Холдинг құрудың жоғарыда көрсетiлген варианттарын қиюластырып және де олардың
Кесте
Холдинг компанияларын құрудың салыстырмалы сипаттамаласы
Холдинг түрлерi Артықшылықтары Кемшiлiктерi
1 2 3
Көлденең интеграция Бiр маркадағы тауарды жылжытудағы үнемдiлiк Қашықтықтан басқарудың
Бiр орталықтан басқару Аймақтардың ерекшелiктерiн жақсылап зерттеу қажеттiлiгi
Қызметтi бағалаудың бiрыңғай критериi Қызмет бағалау үшiн базалық жағдайды
Еншiлес компанияларды қосу процесi дұрыс жолға қойылған Еншiлес компанияның
Еншiлес компанияларды басқаруда прецедентiң болуы
Альтернативтi өнiм шығаруға оңай өту мүмкiндiгi
Тiке интеграция Өткiзуде делдалдық болмау Барлық бағыттар бойынша жағдайды
Өнiмнiң сапасын, оны даярлаудың барлық сатысында бақылау Қызметтiң тармамандандырылған
Шығындарды қысқарту мүмкiндiгi Өндiрiс процесiнiң икемсiздiгi
Оптималды ассортименттi анықтаудың қарапайымдылығы
Кәсiпорынды басқарудың барлық сатысы туралы жалпы түсiнiк
Конгломеративтiк диверсификация Қосымша құрылымдар тарапынан толық қамтамасыз ету Еншiлес
Қанағаттандырарлық баға және өнiмнiң сапасы Еншiлес компания бизнесiнiң ерекшелiгiн
Еншiлес компаниялар қосымша пайда табуға мүмкiншiлiгi бар Бағалау
Шектес еншiлес компаниялардың тарапынан сақтандыру
Холдингтi басқарудың ерекше проблемалары бар, олардың негiздiсiне төмендегiлер жатады:
1.Ақпарат төмен жаққа жетпейдi, және кейiн қайтпайды, қатты бұрмаланып,
Себептерi: ақпараттық жүйе құрылмаған, нұсқаулары мен қағаздарын штабтан еш
Салдары: штаб айдалада; "еншiлестер" штаб жұмысының маңыздылығын түсiнбейдi; кеш
Мiндеттi түрде: ақпараттық ағым құру, еншiлес компаниялардан еншiлестерге керi
2.Холдингтiң құрылымы құрыған және де бизнестiң нәтижелi басқаруы мен
Себептерi: компанияның жылдам өсуi; еш таңдаусыз барлығын шетiнен сатып
Салдары: өкiлеттiлiк бөлiнiп берiлмеген, жауапкершiлiк пен функциялары бөлiнбеген; бiр
Мiндеттi түрде: холдингтi кеңейтудi жоспарлау; алынған фирмалар байланыста болмаса,
3.Жоғары менеджмент бағыттардың дамуын мақсаттары мен мiндеттерiн ән уақытта
Себептерi: стратегияны жасап шығаруда мақсатты бағытталған жұмыстың болмауы немесе
Холдинг компаниялары мен еншiлес компаниялардың мақсаттарының келiспеушiлiгi салдары нәтижесi:
Мiндеттi түрде: бас стратегиясын жасау және де еншiлес компанияларды,
4. Клиенттер холдинг компанияларын "бiртұтас" ретiнде ескермейдi. Себептерi: еншiлес
Салдары: имиджiн жоғалту; бiртұтас маркадан синергия нәтижесiн жоғалту; корпоративтiк
Мiндеттi түрде: бiрыңғай корпоративтi мәдениет құруда бас компанияның тарапынан
5. Делегирлеуге қорқақтау және оның соңы- еншiлес компаниялардың дербессiздiгi.
Себептерi: орталықтандыру, шешiмнiң салмағы жоғарыдан қабылданады; уәкiлдiктi делегирлеу құрал
Салдары: еншiлес компаниялардың орташа менеджерлерi мен директорларының жауапкершiлiгi, инициативасы,
Мiндеттi түрде: бас компания, еншiлес компания, еншiлес iшкi компаниялардың
6. Бөлiмшелердiң өзара, бөлiмшелер мен штаб/инфраструктуралардың өзара әрекеттесуiнiң қиындығы.
Себептерi: бөлiмшелер арасында, бөлiмшелер мен штаб арасында өзара әрекеттесу
Салдары: мақсаты мен әрекетi бойынша келiспеушiлiк, соның салдарынан синергия
Мiндеттi түрде: "iшкi кәсiпкерлiк" жүйесiне өту: холдингтiң барлық
7. Бюрократия.
Себептерi: Азғана мәселенi шешу үшiн көп мөлшерде келiсiмдердiң болуы;
Салдары:
Холдинг икемсiз болып, шешiмдер кешiгiп жәй қабылданады, нақты жағдайларға
Холдинг өзiнiң иiлгiштiгiн жояды, сыртқы орта жағдайына бейiмдемдi қиын,
Мiндеттi түрде: холдинг қызметiнде клиенттерден бастап басқаруға дейiнгi барлық
Нәтижелi, тиiмдi салым салу үшiн, мiндеттi түрде, неге салу
Холдингтiң негiзгi мiндетiн, ұйымдастырудың формасы ретiнде, екi мақсатында ұйымның
Осыған байланысты бас компания мен еншiлестер арасындағы уәкiлдiк, мiндеттердi
Бас компания еншiлестердiң экономикалық тиiмдiлiгiн дамытуға жағдай жасайды: стратегия
3.2. «Шымкентмай» АҚ материалдар базасында холдингті ұйымдастыру
Холдингтiң дәстүрлi анықтамасы, оның қаржылық-заңды мәнiн көрсетедi. Холдинг (ағылшынның
Холдингтiң экономикалық мәнi синергиялық нәтижеден тұрады: интеграцияланған компаниялардың сомасы,
Бүгiнгi таңда ҚР мынадай тенденциялар байқалуда: көптеген компаниялар холдинг
Қандай холдинг болмасын олардың негiзгi мақсаты - мекеменiң экономикалық
Холдингтiң мәнiн тереңiрек түсiну үшiн басты және еншiлес компаниялардың
Холдингтердiң басқа кәсiпорындардың түрлерiмен салыстырғанда артықшылығы үлкен. Олардың құрылуы
Бұл қорытынды холдингтердiң сандық анализ нәтижесiмен ғана емес, сонымен
Кесте 1.2.3.
Жеке кәсiпорындардың алдында холдинг компанияларының артықшылықтары
Артықшылықтары
Ұйымдастыру-
шылық Қаржылық Өндiрiстiк-экономикалық Кадрлық
1 2 3 4
1)Жеке стратегиялық басқаруды қамтамасыз ету 1)Бiрыңғай қаржылық және салық
2)Бiрыңғай стартегиялық менеджменттi жүзеге асыру. 2)Бiр ДК шығындарын, басқа
3)Тiк интеграцияны жүзеге асыру 3)Актив портфелiн диверсификациялау 3)Холдинг субъектiлерiнiң
4)Бiрыңғай инфраструктураны пайдалану 4)Бiрыңғай баға саясаты 4)Экономикалық тәуекелдiктi төмендету
5)Бiрыңғай маркетинг қызметiн ұйымдастыру 5)Активтердiң салалық, территориалдық диверсификациялаудың мүмкiндiгi
6)Өнеркәсiп және қаржы ресурстарының тиiмдi әрекетiн қамтамасыз ету
6)Транкакциялық шығындарды қысқарту
7)Капиталды банктiк емес салаға инвестициялау мүмкiндiгi
8)Бiрыңғай стратегиялық жоспарлауды қамтамасыз ету
9)Негiзгi приоритеттердi
10)Бiрыңғай жарнама саясаты
Холдинг субъектiлер қызметiнiң экономикалық механизмi формалар мен әдiстердiң жиынтығынан
Холдингтер қызметiнiң тиiмдiлiгi инвестициялық саясаттың оптималдығы мен нәтижелiлiгiнiң дәрежесiне
холдинг компанияның қаржы-экономикалық жағдайы;
капитал нарығының, тауар, жұмысының жағдайы;
фирма өндiрiсiнiң техникалық деңгейi;
меншiктi және қарыз ресурстары үйлестiру;
сақтандыру шарттары және коммерциялық емес тәуекелдерден кепiлдiк алу;
нарықтағы инвестициялаудың қаржылық жағдайы;
лизинг бойынша келiсiм алу мүмкiндiгi;
жүзеге асырылған инвестициялық iс-шаралардың коммерциялық және бюджеттiк нәтижелiлiгi.
Холдинг компаниясында капиталды басқару құрылымы.
Холдингтердiң тиiмдi инвестициялық сасяатының негiзi болып, сонымен қатар компанияның
Соңғы кездерi бiздiң республикамызда капиталды iрiлендiру нәтижесi болып холдинг
Оның анықтамасын мемлекеттiк холдинг компаниялары туралы Ережеден, ҚР
Холдинг пен холдинг компаниялары туралы түсiнiктi заңды анықтамалықтар мен
Холдинг деп, кәсiпкерлiктiң түрi, әр түрлi компаниялардың акция пакеттерiн
Холдинг компаниясының басқа анықтамасы: холдингтiк - компаниясы - басқа
Мемлекеттiк холдинг компаниясы туралы Ережеге сәйкес, холдинг деп -
Ережеге сәйкес, холдинг деп, басқа акционерлiк қоғамдың акцияларының бақылау
Холдинг компанияларының негiзгi мақсаты, оның құрамына кiретiн, бағынышты кәсiпорындарды
Холдингтiң құрылуы аралас-ұйымдардың бiрiгуiне және келiсiмдi инвестициялық және өткiзу
Холдингтi құруда және де оның звенолары арасында заңды байланысты
Өз кезегiнде, еншiлес ұйым деп, егер де басқа (негiзгi)
Егер де бас ұйымның кiнәсiнiң салдарынан еншiлес ұйым
Еншiлес компанияның шамасының жоқтығы бас компанияның кiнәсынан деп, тек
Сондықтан да, шаруашылық қызметi процесiнде бас ұйымның, еншiлестерге берген
Бағыну типiне байланысты басқарушы компания, холдинг құрушы басқару объектiлерiне
Тiке әсер ету әдiсi басқарушы компаниямен тiке өктем кәсiпорын
Тiке әкiмшiлiк ету әдiсi субъектi мен басқару объектiсiн теңестiрмейдi.
Басарудың қосымша әдiсi басқаша қолданылады. Олар басқарушы ұйымның басқару
Мұндай әдiстерге сол сияқты керектi шешiмдердi қабылдау жолымен әсер
Жоғарыда айтылғандарға сүйене отырып, холдинг компаниясының келесi құрылымын анықтауға
Холдинг компаниясын құру кезiнде оның құрылтайшылару монополияға қарсы
Холдинг компанияларының қызметi мен құрылу кезiндегi басты проблема болып
Болашақ холдингтiң схемасы құрастыруда тiке және көлденең басқару қатынастарымен
Холдинг кәсiпорындарының акцияларын иемдену кезiнде, қоғамды басқару мақсатында холдинг
АҚ жалпы жиналысында басқарушы қоғамның ревизиялық комиссиясы туралы ереже
Директорлар кеңесi тұрақты әрекет етушi, бақылау функцияларын орындап кеңеске
Сонымен холдинг компаниясы туралы әрекеттегi ереже ҚР территориясындағы барлық
Қазiргi уақытқа дейiн жекеменшiкке бағаланатын холдингтердiң құқықтық тағдыры шешiлмедi,
Осыған байланысты жақын арада холдинг туралы ереженiң нормаларын қайта
Әлемдегi iрi корпорациялардың негiзгi шешушi роль атқаратындығын, мынадан көруге
Шетелде холдинг деп ұстаушы компанияны айтады, оның жарғылық капиталына
Шетелде холдингтерге жеке корпорациялар кiредi, өте сирек жағдайларда, оған
Мысалы, АҚШ-та электрондық өнеркәсiптiң құрал-жабдықтарын шығарумен мыңдаған фирмалар айналысады,
АҚШ холдингтердiң құрылып, қызмет ету тәжiрбиесiмен белгiлi. Мұнда холдинг
Уақыт өте келе олар белгiлi бiр ұйымдасқан экономикалық құрылымдар
Қуатты холдингтер Жапонияда құрылды. Қазiргi Жапония экономикасында белгiлi бiр
Ғылыми ақпаратты жүйелеу негiзiнде диаграмма жасалған (1.4.6 сурет) онда
Әлемнiң дамыған елдерiндегi холдинг компанияларының саны
(2001 жылда)
Сурет
Жоғарыда көрсетiлген диаграммадан ең көп шоғырланған холдинг компанияларының саны
"Мицубиси" тобы. Негiзгi Бас компания - "Токио Мицубиси Седзи".
"Мицци" Тобы. Бас компаниясы - "Сакура". Сауда үйлерi -
"Сумимото" тобы. Бас компаниясы - "Сумимото", сауда үйi "Сумимото
Бұл үш топтардың ғасырлық тарихы бар. Мысалы "Сумимото"
Жоғарыда аталған 6 гиганттық жиынтық жылдық сату мөлшерi мемлекеттiң
Жапон компаниясының бәсекелестiктегi табысы өнеркәсiп өндiрiсiнiң барлық салаларындағы алғы
Тек Жапонияда ғана емес, сонымен қатар өндiрiс дамыған мемлекеттерде
Мұндай жағдай холдингтердi экономикалық өсу мен тұрақтылықтың генераторы етедi.
олар iрi бизнестi ұйымдастырудың тиiмдi формасы бола отырып, нарықтық
iрi холдингтердiң бас компанияларының құрылуы жүйе құрушы звеноның құрылуын
холдингтердiң бәсекелестiкке қатысуы және де жоғары технологияларды құруға қатысу
холдингтер кiшi және орта бизнестi дамытады, кiшi және орта
Мысал ретiнде холдингтiк құрылымдардың дамуын дамыған әлем мемлекеттерiнде, мысалы
Жапондық және ағымның компанияларындағы құрылымдық өзгерiстер
Көрсетiлген графиктерде Ұлыбританияның холдинг құрылымдары өз дамуын 1950 жылдан
Қазақстан Республикадағы мемлекеттiк холдинг туралы заңға байланысты, шетелдердегi мемлекеттiк
Көп жағдайларда мемлекеттiк холдинг компанияларының құрылуында екi мақсаттың бiрi
Ал ендi, шетел холдинг компанияның қызметiнiң нәтижелiлiгiн бағалау мен
Көп мамандардың айтуынша, холдинг компанияның кемшiлiктерi, олардың потенциалдық артықшылықтарынан
Сонымен, холдинг компаниялары дамыған мемлекеттердiң экономикасының негiзi болып саналады.
ҚОРЫТЫНДЫ
Қор қайтарымын арттыру ісінде техникалық прогресс шешуші мәнге ие.
Сондай – ақ, техникалық прогресске еңбектің механикаландырылуымен сипатталады. Яғни,
Өкінішке орай, цементтік кәсіпорындарда техникалық прогресс қарқыны өте төмен,
Күрделі құрылыстың қор қайтарымына тигізетін ықпалын ерекше айтып кету
Бұдан қор қайтарымының төмендеу себебін инвестициялық процестің экономикасынан және
Қор қайтарымының өсу деңгейін өнеркәсіпте пайдаланған күрделі салымдар мөлшерінен
Күрделі салымдар өзінің құрылымымен сипатталады: жұмыс түрлері бойынша
95
Жиналыс, Кеңес, басқарма дирекциясында есеп беру.
Қаржылық бақылау.
Аудит.
Қаражаттың қозғалысына, бөлiнуiне бақылау жасау.
Қаржы қызметiнiң стратегиясын жоспарлау.
Оперативтiк жоспарлау.
Қаржы ресурстарын жоспарлау. Капитал қозғалысының бағытын жоспарлау. Холдинг компаниялардың
Қаржылық талдау.
Қаржы мониторингi.
Төлем балансының талдауы.
Мүмкiндiктердi талдау.
Потенциалдық мүмкiндiктердi талдау.
Бақылау
Жоспарлау
Талдау
Холдинг компаниясының капиталын басқару
Технологиялық ақпарат. Экономикалық
Ақпараттық қамтамасыз ету
Нұсқаулар.
Әдiстемелер.
Мемлекеттiк стандарттар.
Нормативтiк қамтамасыз ету
Заңдар. Президент Жарлығы,
Үкiмет қаулысы.
Бәсеке.
Тауарлар мен қызметтерге сұраныс.
Нарық конъюнктурасы.
Материалдық-заттай факторлар.
Еңбек нарығының жағдайы. Жүйе.
Өндiрiстiк құрылым.
Басқарудың ұйымдастырушылық құрылымы.
Капиталды концентрациялау механизмi мен пайдалану.
Инновациялық және ғылыми-техникалық саясат.
Өнiмдi өткiзу бойынша қатынастар.
Өнiмнiң өткiзу бойынша қатынастар.
Өнiмнiң тауар қозғалыс каналдары.
Маркетинг қызметi.
Әртүрлi звенолар арасында құқықтар мен жауапкершiлiктi бөлу.
Бағаның құрылу жүйесi және пайданы бөлу .
Еңбек қатынастары мен еңбек ақы бойынша келiсiм.
Материалдық-техникалық қамтамасыз ету.
Сыртқы орта факторы
Әкiмшiлiк -
экономикалық,
әлеуметтiк
Басқару әдiсi
Механизм элементтерi
Шаруашылық қызметiн құқықтық реттеу
Холдинг қызметiнiң ұйымдастырушық - экономикалық механизмi
Басқарушылық шешімдерді қабылдау
Япония
Великобритания
Бұл шешім басқарушы есептің негізгі элементтерінің көмегімен жүзеге асады:
Жоспар
Басқарушылық шешімдер өзінің алдына мынадай мақсаттарды қояды: а) сату
ІІ. Болашақта
мәселелер
І. Оперативтік (жедел) сипатта шешілетін мәселелер
ІІ.3, Жаңа өнім түрлерін игеру, дәстүрлі өнім түрлерні жетілдіру
ІІ.2. Бизнесті қайта құру туралы
І.4. Қосымша тапсырыстарды қабыл алу немесе қабыл алмау
І.3. Шектеуші факторларын ескере отырып, өнімнің құрылымын анықтау
І.2. Сатуға жататын өнімнің ассортименттерін жоспарлау (яғни, өнімнің өзіндік
ІІ.1. Күрделі қаржыны бөлу туралы
І.5. Бағаға белгілеудің мәселелері бойынша шешімді қабылдау
І.1. Хиянсыздық нүктесін анықтау (халықаралық тәжірибеде осы зиянсыздық нүктесін