ЖОСПАР
КІРІСПЕ
I ТАРАУ.
1.1. Басқарушылық есеп дамуының осы заманғы деңгейі және
1.2. Ақау, ысырап және тауарлы-материалдық қор қалдықтарының есебі
I ТАРАУ.
2.1. Басқарушылық шешімді және бақылауды негіздеу шығындары туралы
2.2. Шығынды бюджеттеу және бақылау (қазіргі кезеңі).
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі:
КІРІСПЕ
Қазіргі заманда мемлекеттің дамуы үшін бухгалтерлік басқарушылық есепке
Қайта құру жылдарында көптеген фирмалар әр қилы меншік
Нарықтық және экономикалық факторларға қарсы тұра алатын бірқатар
Негізінде бұлар (компаниялар) мұндай мүмкіндігі жоқ аса үлкен
Бухгалтерлік есептің кезеңдері әр түрлі сатыда болады және
I ТАРАУ.
1.1. Басқарушылық есеп дамуының осы заманғы деңгейі және
Бәсекелестер мен нарық жағдайының өзгеруіне қарсы тұра алмаудан
Осыған байланысты қаржы қызметі және қаржы менеджменті сияқты
Шаруашылық жүргізу жағдайында субъект басшысының басқарушылық шешімді қабылдауда
Сатуға жататын өнімді жоспарлау сомасындағы басқарушылық шешімді қабылдауға,
Басқарушылық есеп басқару процесін есептік процеспен байланыстырады. Сондықтан
Бұл есеп екі аспектіде - субъектінің ақпараттық жүйесінің
Басқарушылық есеп мына принциптерге сәйкес ұйымдастырьшады: субъекті үздіксіз
Басқарушылық есептің негізгі мақсаттарының әлдеқайда маңыздысы - жоспарлау,
Жоспарлауға субъект қызметінің негізгі мақсаттары бойынша шешім қабылдау,
Бақылау талдаушы - бухгалтердің тікелей қатысуымен болады. Есептік
Бүгінгі таңдағы басқарушылық шешім түйсіктік (интуициялық) сипатта қабылданады.
Шешім қабылдау процесі субъеқтінің алдында тұрған мақсаттар мен
Шешім қабылдау баламалы нұсқалардың салыстырмалы бағасын және субъект
Басқарушылық ақпараттар базасында оперативтік міндеттер (тапсьфмалар) (залалсыздық нүктесінің
Қазақстан Республикасында бухгалтерлік есепті реформалау ұдайы жүргізіледі. Есептің
Қазіргі уақытта қаржылық және басқарушылық есепті нормативтік реттеудің
заңды деңгей (Азаматтық кодекс, «Бухгалтерлік есеп және қаржылық
бухгалтерлік есеп стандарттары;
стандарттарға әдістемелік ұсыныс;
шаруашылық жүргізуші субъектінің есеп саясаты; субъектінің алғашқы (жұмыс)
1.2. Ақау, ысырап және тауарлы-материалдық қор қалдықтарының есебі
Ақау көптеген аспектілер тұрғысынан қарағанда маңызды мәселелердің бірі
Шоттардың типтік жоспарын енгізумен бірге және 52 «Өндірістегі
Ақау әдетте өнім өндірісі аяқталғаннан кейін көзге түседі
Ақауға стандартпен белгіленген сапаға, техникалық жағдайға немесе жобалық
Әлдеқайда экономикалық өндірістік пропестің өнімділігін тудырған соң ұйым
Ақау - қондициялық емес, яғни ақау деп танылатын
Ақау - бүл өндірісте лайда болатын өндірілмейтін шығындар.
Ақаудан басқа өндірісте ысырап та болуы мүмкін. Мысалы,
Қалдық - бұл өнімнің бір бөлігі болып табылмаса
Ақау, әдетте оның сапасын тексеру кезінде өнім өндірісі
Бұл мәселемен пшұғылданатын көптеген авторлар ақау, ысырапқа арналған
Ақауды қемістік (дефект) сипаттарына қарай мына белгілермен жіктеуге
қалыпты - ол тиімді өндіріс процесінде пайда болмайды
қалыпты емес (сапасыз өнім) - шығындар белгілі болған
техникалық бақылау бөлімі белгіленген
Түзетілетін (ішінара) ақау - бұл оның түзетілуіне қосымша
Түзетілмейтін ақау (түпкілікті) - бұл түзетілуі мүмкін емес
• ақау көзге түскен,
Өнімді техникалық қабылдау проңесінде анықталған кемістік тізімдемеде немесе
Жабдықтаушыдан келіп түсетін сапасыз материалдар, дайындау кезіндегі немесе
Актіде, сондай-ақ, шығын баптары бойынша ақаудың өзіндік құнын
Акт техникалық бақылау қызметкерімен, мастермен немесе цех бастығымен
Ақаудың себептері мен оған кінәлілер анықталып, кінәліден түсініктеме
Белгілеу бойынша мөлшері анықталып, ақаудан болатын ысыраптың және
Түзетілетін ішкі ақаудың өзіндік құны шикізат пен ақаудың
Сыртқы ақаудың өзіндік құны ақау деп танылған өнімнің
Ақаудан болатын ысыраптың синтетикалық есебі 93 «Үстеме шығындар»
Өнім ақауының түрлері бойынша мына шоттардың корреспонденттерін ұсынуға
Ел ішінде өнім өндіру барысындағы ішкі ақауды түзету
• Ақауды түзету үшін цехқа материалды босату талабы
Кредит 201-208 «Шикізат және материалдар» 230000
• Ақауды түзету жүмысымен айналысатын жұмысшының еңбеқақысы есептеледі
Кредит 681 «Еңбекақы бойынша қызметкермен есеп айырысу» 60000
• Ақауды түзетумен айналысатын жүмысшылардың еңбеқақы қорынан аударылатын
Дебет 933/3 «Ақауды
«Аударым»
Кредит 635 «Әлеуметтіқ салық» 8272
Өндірісте ақаудан баска ары қарай қайта жасауға берілетін
Өнім өндіруде қалдықтарға жіберуге болатын материал шығындарының сметалық
Әдетте қалдықтарға өлшеуге (таразыға тартылатын, саналатын) келетін металл
Ескерілген және өткізілген қалдықтардың құны үстеме шығындарды (оларды
Мұнда өткізуден түскен соманы бухгалтерлік жазбамен көрсетуге болады.
Алайда, егер қалдықтар ұзақ уақыт боны өткізілмесе, онда
Дебет 206 «Басқадай материаддар» қосалқы шот «Өндірістегі қалдықтар»
Егер қалдықтар өткізуге арналмаса, ол негізгі және қосалқы
Үстеме шығындардың икемді бюджетін жасауда оның құрамына ақаудың
Мұнда бұрын аяқталмаған өндіріс ретінде ескерілген ақау бірлігі
I ТАРАУ.
2.1. Басқарушылық шешімді және бақылауды негіздеу шығындары туралы
Басқарушылық шешімді қалыптастырудагы ақпараттық қажеттіліктер әр түрлі деңгейдегі
Басқарушылық шешімді өндіру (жасау) процесі мәселені шешудің бірнеше
Бұл процестің мына кезеңдерін бөліп қөрсетуте болады: мәселенің
Басқарушылық шешімді қабылдауға баламалы нұсқаларды қарастырғанда болжалды шығындар
Басқарушылық шешімді қабылдау процесіндегі мұндай тәсілдеме елеулі ақпараттарға
«Шығындар – көлем - пайда» таддауы шығынның, түсімнің,
Шығындарды өзгермелі және тұрақты деп бөлу залалсыздыц нүктесін,
2.2. Шығынды бюджеттеу және бақылау (қазіргі кезеңі).
Бақылаумен қатар басқару қызметінің маңызды бір саласында жоспарлау
Жоспар оперативті, әкімшілікті, стратегиялық деп бөлінеді. Мезгілі бойынша
Бюджеттік жоспарлаудың сатыларына мыналар кіреді: барлық жауапты орталықтарды
Бюджет қызметіне мыналар жатады: көзделген мақсатқа жетуді қамтамасыз
Бас бюджет - барлық бөлімшелерге немесе тұтас ұйымның
оперативті (ағымдағы) - мұнда сегментке немесе ұтымның жеке
қаржылық - мұнда ұйғарылған қаржы көздері және оларды
Бюджеттің орындалуын бағалау нақты қол жеткен нәтижеден жоспарланған
Бас бюджетті жасау процесінің жөнелту нүктесіне (отправной точки)
Ақшалай қаражат бюджеті - бұл ақша, төлем түсімі
Бақылау құралы ретінде бюджет қызметі жоспарлы көрсеткіштерді нақты
статистикалық - ұйымның іскер белсенділігінің нақты деңгейіне байланысты
икемді - белгілі бір (нақты) іскер белсенділіктің диапазоны
Икемді бюджет ұйымды және оның құрылымдық бөлімшелерінің қызметін
Жоспарлыдан нақты шығынның ауытқуын талдау технологиясы мына кезеңдерді
нақты және жоспарлы көрсеткіштерді салыстыру;
жоспарлыдан нақты пайданың ауытқу себебін анықтау;
баға бойьшша, ресурс бойынша ауытқу есебі (баға факторы);
• ресурстарды пайдалану көлемі бойынша ауытқу есебі (сандық
Өтелімділік кезеңіне ұйым пайдасы уақыт факторын ескермей инвестициялык
Рентабельдік коэффициенті жарты жылдық жоспарлары пайданың жұмсалған күрделі
Өндіріс пен өткізудің әр түрлі факторларына шектеулерді енгізу
Қазіргі уақыттағы Қазақстанның экономикасы өндірістің дамуын, нарықты аса
Баспа ісі - кітап, журнал, газет, бейнелеуші материалдар
Баспадағы бухгалтерлік есептің жүргізілу барысын қарастырғанда тікелей және
Мына мысалдар арқылы баспадағы есептің тәртібін қарастырайық.
Баспа бекітілген келісімшарттың негізінде «Салық салу туралы» кітапшаны
Жұмыстың жоспарлы калькуляциясын жасаймыз:
материалдар ' - 40700 теңге;
еңбекақы - 60000 теңге;
еңбекакыдан аудару - ІЗЗООтеңге;
негізгі құралдың тозуы - 6500 теңге;
басқадай (коммуналдык қызмет көрсету) - 17000 теңге; Қорытындысы:
рентабельділігі (пайдалылығы) 25% - 34425 теңге; Барлығы: 172125
1. Баспа бөлімінде баспаханалық бөлімге тапсырылатын материал дайындалды
Материал өндіріске босатылды. Редакциялауға мәтінді шығару үшін қағаз,
901 Негізгі өндірістің «материалдары» шот дебеті
201 «Шикізат және материалдар» шот кредиті 3200 теңге.
1.2. Баспа бөліміндегі қызметкерлерге еңбекақы есептелді:
902 «Өндіріс жұмысшыларына еңбекақы» шот дебеті
681 «Еңбекақы бойьшша қызметкерлермен есеп айырысу» шот кредиті
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 15.03.1999
681 «Еңбекақы бойынша қызметкерлермен есеп айырысу» шот дебеті
686 «Жинақтаушы зейнетакы қоры бойьшша есеп айырыеу» шот
«Салықтар жэне бюджетке төленетін баска да міндетті төлемдер
681 «Еңбекақы бойынша қызметкерлермен есеп айырысу» шот дебеті
639 «Жеке табыс салығы» шот кредиті 764 теңге.
01.04.1999 жылдан бастап жинақтаушы зейнетақы қорына Еңбекақы қорынан
Баспа бөлімінің еңбекақы
903 «Еңбекақыдан аудару» шот дебеті
635 «Әлеуметтіқ салық» шот кредиті 3240 теңге.
Өндірістік тәсілмен баспа бөлімінің негізгі құралдар амортизациясы есептелді:
132 «Тапсырыстық құрылғыдағы (передаточных устройств) машиналар мен жабдықтың
Бір мезгілде бір элементті үстеме шығындар
935 «Негізгі құралдың тозуы жэне материалдық емес активтердің
Айдың аяғында үстеме шығындар негізгі өндірістің шығынына қосылады.
904 «Үстеме шығындар» шот дебеті
930 «Үстеме шығындар» шот кредиті 1207 теңге.
Баспа бөліміндегі өнімнің өзіндік құнын есептеу үшін негізгі
901 «Материалдар», 902 «Өндіріс жұмысшыларының еңбеқақысы», 903 «Еңбекақыдан
Шығынға баспа бөлімі экелген баспахана цехының шығыны қосылады.
900/1 «Негізгі өндіріс» шот кредиті, қосалқы шот «Баспа
Осы әдіспен амортизацияны есептеуде «Салықтар және бюджетке басқа
ҚОРЫТЫНДЫ МАТЕРИАЛДАР:
Материалдар өндіріске жіберілді: -26400 тенге сомасындағы кағаз;
-1500 теңе сомасындағы бону; -6000 теңге сомасындағы катырма
«Салықтар жэне бюджетке басқа да міндетті төлемдер туралы»
902/2 «Негізгі өндіріс жұмысшылардың еңбекақысы» шот дебеті
681 «Еңбекақы бойынша қызметкерлермен есеп айырысу» шот кредиті
Баспахана цехының өндіріс жұмысшыларының еңбекақысынан Жинақтаушы зейнетақы
681 «Еңбекақы бойынша қызметкерлермен^есеп айырысу» шот дебеті
686 «Жинақтаушы зейнетақы қоры бойынша есеп айырысу» шот
«Салықтар және бюджетке төленетін басқөа да міндетті төлемдер
681 «Еңбеқақы бойынша қызметкерлермен есеп айырысу» шот дебеті
639 «Жеке табыс салығы» шот қредиті 854 теңге.
Баспа бөлімі қызметқерлерінін Еңбекақы қорынан аударым жүзеге асырылды.
903/2 «Еңбекақыдан аудару» шот дебеті
635 «Әлеуметтіқ салық» шот кредиті 3600 теңге.
Коммуналдық қызмет қөрсетуге төленді.
Ыстық және суық су, электр қуаты тапсырыстарының орындалуына
671 «Төленуге тиісті шоттар» шот қредиті 1800 теңге.
ҚҚС сомасына (15%). 331 «Зиянды өтеуге қосымша құн
671 «Төленуге тиісті шоттар» шот қредиті 270 теңге.
ҚҚС есепке алуға қойылды. 633 «Қосымша құн салығы»
331 «Зиянды өтеуге қосымша құн салығы» шот кредиті
Өндірістік тәсілмен баспахана цехының негізгі құралдар
935/2 «Негізгі құралдардың тозуы және материалдық емес активтердің
132 «Тапсырыстық құрылғыдағы машина мен жабдықтың тозуы» шот
Бір мезгілде үстеме шығындар жинау-бөлу шотында қорытындыланады. 930/2
935/2 «Негізгі құралдардың тозуы және
936/2 «Негізгі құралдардың тозуы және материалдық емес ақтивтердің
Айдың аяғында үстеме шығындар негізгі өндірістін шығынына қосылады.
930/2 «Үстеме шығындар» шот қредиті 6040 теңге. Баспа
901/2 «Материалдар», 902/2 «Өндірістік жұмысшьшардың
Баспа бөлімінің шығыны баспахана бөлімінің шығынына қосылады. 900/2
900/1 «Негізгі өндіріс» шот кредиті, қосалқы шот «Баспа
Баспахана бөлімінде тапсырысты
221 «Дайын өнім» шот дебеті
900/2 «Негізгі өндіріс» шот қредиті 92687 теңге.
3. Әкімшіліқ бөлімі.
Әқімшіліқ аппараты қызметкерлеріне еңбекақы есептелді.
821 «Жалпы жӘне әкімшілік шығындар» шот дебет!
681 «Еңбеқақы бойынша қызметқерлермен есеп айырысу» шот кредиті
Әкімшіліқ аппараты қызметқерлерінің
681 «Еңбеқақы бойынша қызметкерлермен есеп айырысу» шот дебеті
686 «Жинақтаушы зейнетақы қоры бойынша есеп айырысу» шот
«Салықтар және бюджетқе төленетін басқа да міндетті төлемдер
639 «Жеке табыс салығы» шот кредиті 954 теңге.
Әкімшілік аппараттың Еңбеқақы
Алынған шот-фактурасына сәйкес коммуналдық қызмет көрсетуге теленді.
821 «Жалпы және экімшілік шығындар» шот дебеті
671 «Төленуге тиісті шоттар» шот кредиті
ҚҚС сомасына. 331 «Зиянды өтеуге қосымша құн салығы»
671 «Төленуге тиісті шоттар» шот кредиті 2250 теңге.
ҚҚС есепке алуға қойылды. Дебет 633 «Қосымша құн
Кредит 331 «Зиянды өтеуге қосымша құн салығы» 2250
«Салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер
Шот дебеті 821 «Жалпы және әкімшілік шыгындар»
Шот кредиті 132 «Тапсырыстық құрылғыдағы машина мен жабдықтың
Өндіріетік және әкімшілік шығындарынан қалыптасқан толық өндірістік өзіндік
1) материалдар - 3200+37400=40600 теңге;
2)еңбекакы - 18000+20000+22000=60000 теңге;
еңбекақыдан аудару - 3240+3600+3960=10800 теңге;
негізгі құралдардың тозуы - 1207+4240+1548=6995 теңге;
басқадай (коммуналдық қызмет көрсету) - 1800+15000=16800 теңге; Қорытынды:
Нақты қалыптасқан шығын жоспарлы калькуляциялаумен салыстырғанда 1965 теңгеге
Есептеуден көрінгендей, дайын өнім тапсырысты әзірлеуге кететін тікелей
5. Тапсырыс беруші қолма-қол ақшасыз есеп айырысумен 50%
441 «Есеп айырысу шотындағы ақша» шот дебеті
661 «Тауарлы-материалдық қормен жабдыкталуға альшған аванс» шот кредиті
6. 169246 теңгеге, оның ішінде ҚҚС тапсырыс берушіге
301 «Алынуға тиісті шоттар» шот дебеті
701 «Дайын өнімдерді (тауарлар, жұмыс, қызмет) сатудан түскен
ҚҚС сомасына. 301 «Алынуға тиісті шоттар» шот дебеті
633 «Қосымша құн салығы» шот кредиті
Төлеуге қорытынды: 169426 теңге.
Ақпарат бухгалтерлік есебі еңбекпен табылатын табыстың мойындалатын (көрініс
Қоймадан жүк жеқелтілді» яғни тиелді (жөнелтілген өнімнің өзіндік
801 «Әтазілген дайьш өнімдердің (тауарлар, жұмыс, қызмет) өзіндік
221 ;«Дайын өнім» шот кредиті
7. Тиелген тауар үшін авансты есепке алу жүзеге
661 чСГауарлы-материалдык кормен жабдықталуға алынған аванс» шот дебеті
301 «Алынуға тиісті шоттар»тпот кредиті
8. Есеп айырысу шотына ақша кеп түсті.
441 «Ағымдық шоттағы ақша» шот дебеті
301 «Алынуға тиісті шоттар» шот кредиті
9. Есептік кезеңнің соңында барлық табыстар мен шыгындар
571 «Жиынтық табыс (залал)» шот дебеті
801 «Сатылған дайын өнімдердің (тауарлар, жұмыс, кызмет) өзіндік
571 «Жиынтық табыс (залал)» шот дебеті
821 «Жалпы жэне әкімшілік шығындар» шот кредиті
701 «Дайын өнімдерді (тауарлар, жұмыс, қызмет) сатудан алынатын
571 «Жиынтық табыс (залал)» шот кредиті
10. Заңды тұлғадан корпоративтік табыс салығы есептелді.
145902 - (42706+92729) =10467 10467х 30% = 3140
851 «Корпоративтік табыс салығы бойынша есеп айырысу» шот
631 «Төлеуге корпоративтік ^табыс салығы» шот кредиті 3140
571 «Жиынтық табыс (залал)» шот дебеті
851 «Корпоративтік табыс салығы бойынша есеп айырысу» шот
145902 - (92729 - 42706 - 3140) =
561 «Есептік жылдың бөлінбеген табысы (орны толтырылмаған
Қолданылған әдебиеттер тізімі:
Қазақстан Республикасының 1995-жылдың 26-желтоқсанындағы «Бухгалтерлік есеп және қаржылық
Балабанов И.Т., «Основы финансового менеджмента», Москва – 1998
Дүйсенбаев К.Ш., «Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау»,
Жуйриков К.К., «Финансовые риски и как они влияют
Ковалева А.М., «Финансы фирмы», Москва – 2002
Колчина Н.В., Поляк Г.Б., «Финансы предприятий», Москва –
Мейірбеков А.Қ., «Кәсіпорын экономикасы», Алматы – 2003
Романовский М.В., Сабанти Б.М., «Финансы», Москва – 2002
Стоянова Е.С., «Финансовый менеджмент», Москва – 2003
Шеремет А.Д., «Теория экономического анализа», Москва – 2003
2
30