МАЗМ¦НЫ
КІРІСПЕ………………………………………………………………..............
1. Кен орнының геологиясы...................................................................................
1.1 Кен орны ауданының геологиялық құрылысы…………………………......
1.2 Кен орнының гидрогеологиялық сипаты........................................................
1.3 Кеннің түзілуі………………………………………………………................
1.4 Геотехнологиялық ерекшеліктері……………………………………............
1.5 Уранның қорын есептеу……………………………………………………...
2 Ұңғымаларды орналасу торы...........................................................................
2.1 УКО ұңғымалармен ашу түрлері.....................................................................
2.2 Ұңғымалардың қатар орналасу тобы..............................................................
2.3 Ұңғамалардың тікбұрышты тобы...................................................................
2.4 Ұңғымалардың ұялы орналасу торы...............................................................
3 Кен орнын ашу....................................................................................................
3.1 Жалпы ереже.....................................................................................................
3.2 Аймақ көлемі…………………………………………………………............
3.3 Ұңғымалар саны...........……………………………………………… .....
3.4 Технологиялық ұңғымаларды орналастыру..........................………….........
3.5 Аймақтық технологиялық торап кестесі……………………………............
3.6 Қышқыл айдау желісі………………………………………………………...
4 Бүленді пайдалануға дайындау................................................................. .........
4.1 Жалпы мағлұмат……………………………………………………………...
4.2 Бұрғылау жұмыстары………………………………………………………...
4.3 Бұрғылау қондырғысының сипаттамасы………………………………........
4.4 Ұңғыманың құрылымы………………………………………………….........
4.4.1 Сорып алу ұңғымаларының құрылымы……………………………….......
4.4.2 Құю ұңғымаларының құрылымы…………………………………….........
4.4.3 Қадағалау ұңғымаларының құрылымы……………………………….......
4.4.4 Барлау және бақылау ұңғымаларының құрылымы…………………........
4.4.5Қарнақты ұңғыманың түрлері ......................................................................
4.4.6 Тұрақты ерітіндінің қозғалуын тоқтату ұңғымасының құрылымы..........
4.5 Ұңғыманы игеру жұмыстары………………………………………………...
4.6 Бүленді ашыту…………………………………………………………...........
4.7 Электр қуатымен қамтамасыздандыру……………………….......................
5. Уран кен орнының басты геотехнологиялық шамашарттары........................
5.1 Сору ұңғымаларының өнімділігін анықтау....................................................
5.2 Таукен массасының мөлшерін анықтау..........................................................
5.3 “Ашыту” ерітінділерінің көлемін анықтау ……………………....................
5.4 Бүленді бүкіл қазымдалу кезеңіндегі ерітінділер көлемін анықтау............
5.5 Бүленді ашытуға жұмсалатын күкірт қышқылының көлемін анықтау.......
5.6 Блоктың ерітінділеуге жұмсалатын күкірт қышқылының көлемін анықтау.....................................................................................................................
5.7 Бүленді “ашытуға” жұмсалатын уақытын мөлшерін анықтау.....................
5.8 Бүленді қазымдалу уақытын анықтау.............................................................
5.9 Өнімді ерітінділердегі металдың орташа мөлшерін анықтау.......................
5.10 Ерітінді көтеру әдісін таңдау...........................................................................
5.11 Эрлифт әдісімен ерітінді көтеру....................................................................
5.12 Ерітінділерді сорғылармен көтеру................................................................
6 Сілтілеу технологиясы.........................................................................................
6.1 Сорбция..............................................................................................................
6.2 Десорбция..........................................................................................................
6.3 Уран концентратын созу және тұндыру.........................................................
7 Арнаулы бөлім.....................................................................................................
7.1 Уран кен орнын ашу ерекшеліктері................................................................
7.1.1 Аумақтың көлемі.............................................................................................
7.2 Уран кен сілемдерінің ашу тәсілдері..............................................................
7.3 Төтел санын анықтау........................................................................................
7.4 Уран кен орнын ашу тәсілдерін таңдау әдістемесі.......................................
8 Өндірістегі үдірістерді автоматтандыру...........................................................
8.1Өнімді ерітіндіні қайта өңдеу бөлімін автоматтандыру...............................
8.2 Өнімді ерітіндіні қайта өңдеу цехының өлшем бірліктері УППР................
8.3 УППР бойынша бақыланатын параметрлер...................................................
8.4 УППР бойындағы тығын арматурасы.............................................................
8.5 УППР бойынша реттеуші арматура................................................................
8.6 Геотехнологиялық аймақ бойынша сораптар мен реттеуші ысырмалар....
8.7 Өнімді ерітіндіні өндіру үшін тиеуші центргеартқыш сораптар.................
9 Жер қойнауын және қоршаған ортаны қорғау.................................................
9.1 Пайдаланылымдағы тәлімдерді және жер бетін қорғау...............................
9.2 Ауа бассейнін қорғау.......................................................................................
9.3 Жер асты және жер бетіндегі суларды қорғау...............................................
9.3.1 Жер беті суларының радиациялық ластануын қадағалау..........................
9.3.2 Жер асты суларының радиациялық ластануын қағалау............................
9.3.2.1.Өнімді денгейжиектердің жер асты суларының радиациялық ластануын қағалау...................................................................................................
9.3.2.2 Өнімсіз деңгейжиектердің жер асты суларының радиациялық ластануын қадағалау...............................................................................................
10 Табиғатты қорғау және еңбекті қорғау...........................................................
10.1 Өнеркәсіптік санитария..................................................................................
10.2 Радиациялық қауіпсіздік................................................................................
10.3 Персоналға қойылатын талаптар...................................................................
10.4 Күкірт қышқылын сақтау қауіпсіздігі..........................................................
10.5 Жер астында ерітінділеу және өнімді
үдірістері ................................................................................................................
10.6 Электржабдықтарын пайдалану және оларға күтім жасау барысындағы қауіпсіздік
10.7 Жер ресурстарын қорғау................................................................................
10.8 Жер қойнауын тиімді пайдалану және қорғау.............................................
10.9 Қауіпті және зиянды факторларды таңдау...................................................
10.10 Ұйымдастыру шаралары..............................................................................
11 Экономика және өндірісті ұйымдастыру........................................................
11.1 Қызметкерлер саны. Еңбекті ұйымдастыру. Басқару жүйесі.....................
11.2 Өнімнің өзіндік құнын есептеу.....................................................................
11.2.1 Пайдалану кезіндегі шығындар..................................................................
11.2.1.1 ТКДЖ.........................................................................................................
11.2.1.2 Еңбекақысыз өндірістік шығындар.........................................................
11.2.1.3 Капиталға айналдырылмайтын ТКДЖ бөлімі.......................................
11.2.1.4 Жалақысыз және амортизациясыз кезеңдік шығындар........................
11.2.1.5 Жалақы.......................................................................................................
11.2.1.5.1 Негізгі өндірістің қызметкерлері..........................................................
11.2.1.5.2 Қосалқы өндірістің қызметкерлері.......................................................
11.2.1.5.3 Өндірістік емес қызметкерлер..............................................................
11.2.2 Капиталданған активтер амортизациясы...................................................
11.2.2.1 Негізгі құралдар мен материалдық активтер амортизациясы..............
11.2.2.1.1 Өндірістік амортизация.........................................................................
11.2.2.1.2 Кезеңдік шығындар амортизациясы....................................................
11.2.2.2 ТКДЖ-ді өтеу............................................................................................
11.2.3 Жерді қалпына кетіруге кететін шығындар..............................................
12 Өндірістік алаң және жер бетінің жоспары....................................................
12.1 Жерасты ерітінділеу әдісінің беткі кешенінің құрылысы және оны
12.2 Бүленді қазымдау............................................................................................
12.3 Ерітіндіні тасымалдау.....................................................................................
12.3.1 Тасымалдау құбырларының жіктемесі......................................................
12.3.2 Тасымалдау құбырларын құрастыру және пайдалану.............................
12.4 Бүленді жерасты ерітінділеу циклінен шығару...........................................
ҚОРЫТЫНДЫ
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
АНДАТПА
Бұл диплом жобасында Қызылорда облысының Шиелі ауданында орналасқан Солтүстік
Әділ себептердің күшіне жүгінсек қазіргі дүние жүзілік металлургия
Нью-Йорк қаласындағы 1997 жылғы маусымның 28 жұлдызында өткен
«Әңгіме планетарлық ауқымда қоршаған ортаға әсері жөнінде болмақ. Келесі
Мұндай жағдайда пайдалы қазбаларды геотехнологиялық тәсілмен өндіру және өңдеу
Геотехнология – көп жоспарлы тау-кен ғылымы, жер асты байлығын
Ерітінділеу – бұл қатты материалдың бір немесе бірнеше компоненттерін,
Жер асты ерітінділеу кезінде металл иондық алмасу жолымен реагент
Өткен ғасырдың 60 жылдарында табиғи уранды өндіру барысында жер
Уранды жер астылық ұңғымалық ерітінділеу әдісімен өңдеу
Бұл дамушы өндірілім әдісін игеру осы сияқты кен орындарға
Қабатты-инфильтрациялық кен орындарды қарқынды игеру 80 жылдардың ортасында Қазақстанда
Жаңа өндіру тәсілін қолдану және оған ұзақ уақыттық үлкен
Республикамызда шығарылатын барлық уран кені жер асты ерітінділеу тәсілімен
1997 жылы Елбасының Жарлығымен республикамыздың бүкіл атом комплексін жандандыратын,
Жер астылық ерітінділеу өндірісін жетілдіру және жаңадан құру негізінде
Ерекше айта кету керек , республикамыздағы бүкіл тау-кен
Өндірістен түгелімен шаң-тозаң бөлу көздері алынып тасталған, атмосфераға шығатын
Осымен уран өндірісінің тиімділігі бірнеше есеге артты. Әрбір кезек
Осыған лайық елеулі айырмашылық тек ұңғымалық ерітінділеудің дәстүрлі
1977 жылдан бастап Солтүстік Қарамұрын кенорнында уранды жер астылық
Таулы-дайындық жұмыстар технологиялық ұңғымалар ғимаратымен өнімді деңгейжиекті бұрғылау арқылы
Технологиялық бүлендерді пайдалану жер бетіне өнімді ерітінділердің шығарылуын, сіңіру
Ерітінділердің айналысы жер қойнауынан металдың 90% шығарылғанға дейін
ЖАЛПЫ МӘЛІМЕТ
Солтүстік Қарамұрын кен орны Қызылорда облысының Жаңақорған және Шиелі
Кен орнының кенді аймағы 450-550 м тереңдікке шоғырланған да,
Кен орны Харасан кен алабының солтустік бөлігін алып жатыр
Аудан климаты шұғыл континентальды, шөл далалы, қысы қатал, жазы
Жауын-шашынның көп бөлігі (130-150 мм) көктемгі-күзгі кезеңдерге келеді, қыс
Желдің басым бөлігі солтүстік және солтустік шығыс бағытынан соғады
Кен орнының аумағы сейсмикалық жағынан Рихтер шкаласы бойынша алты
Аң және өсімдік әлемі жұтаң, тек қана шөл және
Ең жақын орналасқан ірі елді мекендерден - Ташкент -
Ауданның электр қуатымен жабдықталуы «Южказэнерго» жүйесінің ЛЭП-220 кВ желісінен
1 Кен орнының геологиясы
1.1 Кен орнының геологиялық құрылысы
Ауданның домезозойлық субстраты орта дезонның терригенді қабатымен және де
Шөгінді қап платформалы бор қыртыстарымен, палеоген және суборогенді позднеолигоценді-төрттік
Шөгінді қап қимасының төменгі жағы қиыршық тас қабаттарынан түзілген.
Жоғарғы турон қыртыстары әртүрлі түйіршікті сұр түсті көл саз
Коньяк қыртысының көлемінің көпшілік бөлігі ашық сұр түсті қиыршық
Сантон шөгінділері қызыл түсті жалпы қалыңдығы 80 м болатын
Кампан қыртыстары қалыңдығы 20 м келетін құм-сазды жыныстардың аллювиальды
Маастрихт қабатының батыс бөлігінде қабыршақ қуысты детриттермен байытылған қабатты
Палеоген қабаты доломитті құмтардардан, доломиттардан, алевролиттерден, ангидриттерден және де
Жоғарғы-олигоценді-төрттік құрылымды-формациялық кешенінің табаны қызғылт құмдардан, қызыл-қоңыр әк тасты
Солтүстік Қарамұрын кен орны маастрихт және кампан жасындағы сулы
Кен орнында кенді жыныс болып әртүрлі фациалды кешенді ұсақ–орта
Кен сілемдерінің сұлбасы ирелеңдеген лента түрінде келеді. Көлденең
Кен орындарында ролл пішінінің негізгі үш түрі ерекшеленеді: қарапайым,
«Радиоактивті кен орындарына топтастыруларды пайдалану нұсқауына » сәйкес Солтүстік
1.2 Кен орнының гидрогеологиялық сипаты
Солтүстік Қарамұрын кен орнының гидрогеологиялық сипаты оның Сырдария артезиандық
Кампан - маастрихт тегеурінді су қабатының сулы деңгейжиектері
Кен орналасқан маастрихт деңгейжиегінің қалыңдығы 30-40метр де, соның 30-70%
Кен орналасқан кампан деңгейжиегінің литологиялық құрамы маастрихт деңгейжиегінікіне ұқсас,
Кен орнының есепке алынған қорының 14,4% кампан қатпарында түзілген.
Жер асты суларының мынадай күшті кері әсерлері бар: сульфатты
Өнімді кенді деңгейжиек(маастрихт кампан) сулары бұрыннан да құрамында Радий
Ауыз су және техникалық сулармен жабдықтау мақсатында Жиделі және
Жалпы алғанда кен орнының гидрогеологиялық жағдайы кенді жер астында
1.3 Кеннің түзілуі
Қарамұрын кен алаңы селенуран кен түзілімі жағынан екі ірі
Уран кен түзілімі қалпына келу қасиеті жоғары тотықпаған жыныстарда
Кен орнының кен сілемдерінің ұзындығы 750-5500 м, ені 25-50
Кен денелерінде уранның мөлшері кең ауқымда өзгеріп тұрады да,
Руда құмының минералдық құрамы рудасыз жыныстардан айырмасы болмайды: кварц
Уранды минералдар жұқадисперсиялы коффинит - 70% және настуран -
Уран кендерінде ППК құрамы: рений – 0,18 г/т, скандий
1.4 Геотехнологиялық ерекшеліктері
Кен орнының технологиялых сипаты жер асты ерітінділеу әдісіне сәйкес
Солтүстік Қарамұрын кен орнының уранын ерітінділеу бағытында жүргізілген лабораториялық
Өнімді деңгейжиектердің кенді қатпарлары орта және майда түйіршікті құм
Тау жыныстарының түйіршіктік және заттық құрамының біркелкілігіне байланысты кеннің
Кен орнының геотехнологиялых ерекшеліктерін екжей-текжейлі зерттеулер төмендегідей қорытындылар жасауға
Кеннің негізгі қоры өткізгіштігі өте жоғары (1-12 м/тәулік)құмды және
Жыныс түзегіш минералдар құрамының инертті, қиын еритіндігіне және кен
Кен орналасқан сулы деңгейжиектер әдетте ауданы мен қалыңдығы жағынан
Лабораториялық, тәжірибелік, өнеркәсіптік және пайдалану жұмыстары көрсеткендей, күкірт қышқылымен
1.5 Уранның қорын есептеу
1. Жобаланушы бүленнің пайдалы қоспасының қорын мына кейіптеме бойынша
т,
мұнда -
- ерітінділенетін кен денесінің орташа қалыңдығы, м, 3,78;
- ерітінділенетін кен денесіндегі пайдалы қоспалардың орташа мөлшері, %
γ – кеннің көлемдік салмағы, т/м3, 1,6.
2. Шамаларды формулаға қою арқылы, жобаланушы бүленнің пайдалы қоспаларының
т
2 Ұңғымалардың орналасу торы
2.1 УКО ұңғымалармен ашу түрлері
Уран кен орындарының пәрменділігі қолданылатын қазу жүйесіе байланысты. Мұндағы
Жерасты сілтілеу тәсілдерін бастапқы қолданған кезінде ұңғымалардың қатар орналастыру
Кен сілемдерінің жату тереңдегі өскен сайын, олардың құрамы –
Уран кен сілемдерінің жату тереңдігіне, жерасты су көлемінің аздығы-көптігіне
Ұңғымалардың түзу сызық бойында – қатарлы орналасуы кен сілемдерінің
1 сурет. Тұтынымдық ұңғымалардың бір қатарда орналасу торы:
1 – айдаушы ұңғымалар; 2 – сорушы ұңғымалар; 3
2 сурет. Ұңғымалардың ұяшық сүлбесі:
1 – айдаушы ұңғымалар; 2 – сорушы ұңғымалар; 3
Кен орнының орнын тез арада қазып, алынуы және реагенттерінің
Сілтілердің қарқындығы қышқыл айдаушы ұңғымалардан өндірім ұңғымаларына дейгі түзу
Технологиялық ұңғымалардың ұяшықты орналасу торы кен орнының ауданы ұңғымалардың
Төртнүктелі ұңғымалар торы бір орталықтан сору және үш айдаушы
Беснүктелі ұңғымалар торы бес ұяшықты сүлбесіндей болып келеді.
Үшбұрышты ұяшық ұңғымалар торы қышқыл ерітіндісінің жайылу ауданы 75%
Жетінүктелдік сүлбеде (гексогнальді ұяшықта) ерітінді қышқылы ауданның 80% алып
Жоғарыда келтірілген ұңғымалардың орналасу тәсілдерімен сулы кенді қабаттар
2.2 Ұңғымалардың қатар орналасу тобы
Қатар орналасу тобы жобалауға, ұңғымаларды құбырлық жүйесіне байлауға жинақтауға,
Қатарлы орналасқан ұңғымалар ең басты ерекшелігі кен сілімдерінің қорын
Қатарлы ұңғымалар кез келген пішінді кен сілемдерінде қолданыла алады.
Бұл топтың пәрменсіздігі тек кен сілемінің және тау жыныстарының
Енсіз келген (50 м дейін) кен сілемінде қатарлы орналасқан
Ертінді қышқылдарының кен сілемдерінің шығараларында тым өз мөлшерде жоғалып
Ертінділерді құю сору үдірістері жиі орындалып тұрғындықтан сүзбелердің және
Мұның өзі тұтынушы бұлендердің өнімін артыра түседі. Себебі ұңғымалардың
Қатарлы орналасқан ұңғымалармен кез келген уран кендерінің сілтілеп ала
Қатарлы орналасқан ұңғымалардың кемшіліктері.
Кен сілемдерінен шектеу жатқан қабатты тақталы судың өнімдік ертінділерді
Ұңғымаларды байлауға (обвязкаға) қосымша шығын шығуы.
Көп ұңғымалардың бір мезгілде қызметі, үнемі ертінді қышқылдарын беруін
Артезиандық сораптардың қолданылуының қыйыншылығы.
Қатарлы ұңғылардың орналасуы төрт түрі болуы мүмкін (37-сурет).
Бірқатарлы – кен сілемінің ені 50 м, (а).
Көпқатарлы-кен сілемдерінің ені 50-15 , (а).
Көлдеңді көпқатарлы 150 м асқанда қолдыналуы, (б).
Бұленді көп қатарлы кен сілелемдерінің пішінінің күрделі емес бөлек
Ұңғымалардың қабаттық орналасу тобы. Кен сілемдерінің орнласуына қарай қую
Сүзгіштерде ұңғымалард қабатты орналастырғанда ертіндіқышқылдардың 60-80% кен сілімінің
Сондықтан бұл тәсіл өндірісті өзін өзі жақсы көрсеткіндіктен –
Бұл жүйесінің жалпы пәрменділігі басқа тәсілдермен салыстырғанда және тәсілдер
Осы айтқанымызды қортындыласақ бұл жүйесінің артықшылығы мында болып шығады.
Сүзгілердің есептуінді төмен кен сілемдерін пәрменділігінен селтіту мүмкіншілік
Қышқалдық шығысының азаю мүмкіншілігінің туы,кен қышқылдық сілемін толық қамтуы.
Өндірістін ертінділердің құрамының жоғарлауынан кен орнын қысқа уақытта сілтілеті
Ұңғымалардың кеңістікте орналасуы биіктігінің әр деңгейде болғандығына гидродинамикалық қысымынң
Бұл топтың кемшіліктеріне мыналарды жатқызуға болады.
Ертінді қышқылдарының жыныстардың және олардың бұзылуынан ағып кетіп жоғалуы.
Осы топ жүйесінің өндірісте аз ауқымда қолдануы саз балшықтың
Төтелдердің қабаттық орналасу тобының үш нұсқасы белгілі (3-сурет).
Бір қатарда қабатты технология ұңғымалардың орналсуы – ені 50-60
Тесін ұңғымалардың төртбұрышы қатарда қабатты орналасуы – кен сілемінің
Технологиялық ұңғымалардың тікбұрышы бөлек қабатта кен сілемдеріне орналасуы ені
кен сілемінің нобайы
сору ұңғымалары құю ұңғымалары
3 сурет. Қабатты орналасқан ұңғымалар жүйесі.
2.3 Ұңғымалардың тікбұрышты тобының жүйесі
Бұл топтың басты бөлігі болып тұтынұмдық бұлен бір сорып
Бұл жүйелер жобалауға, төтелдерді бірқалыпта баялануы, төтелдерді бұрғылау және
Ұңғымалардың тікбұрышты тобының жүйесі
Бұл топтың басты бөлігі болып тұтынұмдық бұлен бір сорып
Бұл жүйелер жобалауға, төтелдерді бірқалыпта баялануы, төтелдерді бұрғылау және
4сурет. Ұңғымалардың тік бұрышты орналасу тобы.
Бұл жүйенің бір кемшілігі –қую және сору төтелдердің сандық
Сорып алушы төтелдерге қарағанда бұл топта құю төтелдердің өнімділгі
Тікбұрышты топ жүйесіне жататын нұсқалар
Технологиялық ұңғымалар кен сілемінің созлымысында орналасқан (а).
Кен сілемдерінің ені 150-300 м болғанда технологиялық ұңғымалар кен
Кен сілемінің шетін алдына-ала сілтеп алу. Кс.е=5-6 м/тәу (в).
Сілтілу кен сілемінің ортасынан басталады. Кен сілемінің ені 300
2.3Ұңғымаларды ұялы орналасу тобы
Бұл топ соңғы жылдары жиі қолданылып жүр. (АҚШ,
Ұңғымалардың ұялы орналасу кен сілемдерінің ауданың үлкен болып келгенде
Ұңғымалардың ұялы орналасу қышқыл ертінділерінің құю төтелінен сору ұңғымаларына
Ұңғымалардың ұялы орнаалсуы күрделі кен сілемдерін жақсы сілтілейді және
Ұялардың мөлшеріне, кен сілемінің пішіне, кеңістікте орналасуына қарай құю-сору
Үшбұрышты – төртұңғымалы, құю-сору ұңғымаларды, қатынастығы 1:1 S=57+3%.
Төртбұрышты – бесұңғымалы. Құю-сору ұңғымалардың қатнастығы 1:1 S=75+3%.
Алтықабырғалы – алтыұңғымы. Құю-сору ұңғымалардың қатынасы 1:2 S=80%.
Алтықабырғалы – 13 ұңғымалы. Қосымша құю ұңғымаларымен. Құю-сору ұңғымаларының
3 Уран кен орнын ашу
Жалпы ереже
Қазіргі уақытта Солтүстік Қарамұрын кенорнында жерасты ұңғымалы ерітінділеу әдісі
Ұңғымалы жүйенің геометриясын және өлшемдік параметрін таңдау көптеген
Өнімді қатпарларды ашу технологиялық ұңғымаларды (сорғыш, құйғаш, бақылағыш және
Полигон көлемі
Өндірістік бағдарламаны орындау үшін үш профилді барлау ұңғымалары арқылы
Кенді сілем, аймақтың солтүстік қанатында алевролиттермен және құмдақтармен шектелген
Ұңғымалар санын анықтау
Жоспарланған блоктағы кен орынын ашу жұмыстары технологиялық блоктардың ұяшықтарының
№ 9-112 блок технологиялық торабында 77 құйғыш ұңғымалармен балансқа
Бұрғылау жұмыстарының жалпы жобаланған көлемі:
- технологиялық ұңғымалар....................................112;
- пайдалану-барлау ұңғымасы................................ 5;
барлығы........................................................................ 117.
Технологиялық ұңғымаларды орналастыру тәсілін таңдау
Кенді денелерді ашу сұлбасы кенді аймаққа технологиялық ұңғымаларды орналастыру
Солтүстік Қарамұрын кенорнының геотехнологиялық жағдайы жалпы алғанда ЖАЕ әдісін
сутрекпен шектелген өнімділік байламының қуатының көп еместігі
(10 м дейін);
кеннің карбонаттығының төмендігі ( 0,5 % СО2);
кеннің қанағаттанарлық өтімділігі (5-8 м/тәулік).
Кен орындарында уран өндіру барысындағы шығындар бүгінгі күнгі бағаға
Өнімді деңгейдегі жер асты суларының радиоактивті ластану мүмкіндігін қадағалау
Полигонның технологиялық торап кестесі
№ 9-112 блогының технологиялық торапты байламдау жобасы технологиялық сұлбаны
Әрбір сорғылы ұңғыма өлшеу шегі 0 ден 20 м3/сағ.
Ашыту кезеңінде өнімсіз ерітінді ТУЗ-дың ыдысына беріліп ерітінділердегі күкірт
Ашыту ерітіндісімен ерітінділеу ерітінділерін құю ұңғымаларына бөліп тарату үшін
Сонымен қатар, 9-112 блогына ұзындығы 1000 метр шамасында электр
Қышқыл айдау желісі
Күкірт қышқылы көлемі 100 м3 шығын ыдысынан ТУЗ-да орнатылған
4 Бүленді пайдалануға дайындау
4.1 Жалпы мағлұмат
Бүлендегі металды шығару дайындық жұмыстары бірнеше кезеңнен
Жер қойнауынан уран өндіру үшін алдымен бұрғылау - дайындық
Ұңғымаларды бұрғылау, оларды байлау,бүлендерді «ашыту» және жер қойнауынан металды
«Ашыту» кезеңінде және бүленді пайдалану кезеңінде ерітінділеу ертінділерін бақылау
Кен қыртысын пайдалану кезеңінде немесе қазымдау кезеңінде кен орындарының
Ұңғымаларды жер бетіндегі және жер астындағы қатынас жолдарын
-барлық сору жәңе айдау ұңғымаларды қажетті құбырлармен байлау;
айдамалау құбырларын –сорбция торабына және ерітінді даярлық жасайтын желісіне
сорғыш ұңғымаларды батырма сораптар мен біріктіру;
ұңғымалардың өнімділігі мен қабылдағыштығын анықтау үшін әрбір
ЛЭП, тас жол, өткел жолдарын және де
Пайдалануға берілетін жана бүленнің барлық дайындық жұмыстарын аяқтап
Бүленді «ашыту» дегеніміз –жерастында ерітінділеу әдісімен металды қазымдауды
4.2 Бұрғылау жұмыстары
Жобаланатын бүленде
- сорғыш
құйғыш
бақылау ұңғымалары пайдаланылады.
Технологиялық ұңғымаларын бұрғылау жұмыстары кернді алмай-ақ жасалады. Бұрғылау жұмыстары
Өнімді денгейжекті бұрғылаған кезде мынадай бұрғылау ертінділерді пайдаланады:
К-4, К-9 типті акрилатті гидролизды қоспалар
тұтқырлық пен тығыздығы өзгерген бұрғылау ерітінділері.
Сору ұнғымасында геофизиқалық зерттеу жұмыстарын жүргізу үшін алдымен
Бақылау ұңғымалары барлық жоба тереңдіге
Сүзгіш орнату аралығы және пайдаланатын колоннаны(эксп.колонна) отырғызу тереңдігі геофизиқалық
Құйгыш ұңғымалардың сүзгіштері төменгі кенді аймақтарға отырғызалады.
4.3 Бұрғылау қондырғысының сипаттамасы
Ұңғымаларды бұрғылау үшін ЗИФ-1200МР бұрғылау агрегатының тұғырында орналасқан БПУ-1200М
Бұрғылау жұмыстары жүріп жатқан кезде қондырғы ,сол қондырғының
Діңгектің жүк көтерімділігі 11тн,биіктігі 18,7м,созылмалы, екі бөлімді. Платформаның немесе
Бұрғы қондырғысы электр қуатын ЛЭП немесе ЭСД-100 жылжымалы
Техниқалық бұрғы БПУ – 1200М қондырғысының сипаттамасы:
бұрғылау тереңдігі ұңгыманың ақырғы диаметрі 152-190 мм, м
- бұрғы құбырлары диаметрі , мм
- бұрғылау құрал-сайманы айналу жиілігі, об/мин - 75,
336, 414, 516, 600
- ең үлкен күш салу, кН
жоғары
төмен
- шығырдың жүк көтерімділігі , тн
- кернейге арқанды орайтын жылдамдығы, м/с -
3,04 ; 3,75 ; 4,7 ; 5,24
- бұрғы қондырғысының электр двиг. куаты,
- бұрғы сорғы сының түрі
- беру қуаттылығы, л/с
- барынша қысым, МПа
- қозғалтқыш қуаты, кВт
- қубырларды бұрап алу және бұрып тастау
- жылыту,
- калорифер қуаты , кВт
Ұңғыманы бұрғылау кезінде тығыздығы 1,08-1,18 г/см3 аз
4.4 Ұңғымалардың құрылымы
Ұңғымалардың құрылымын жобалау негізгі айғақтардың үдірістің орналастырылуына әсерін тигізеді(геологиялық,
Геологиялық кенорын аймағының айғағының мінездемесі: литологиялық қимасы, кен қыртысының
Геологияның бастапқы мәліметтері ұңғыманың құрылымына, бұрғы қондырғысын таңдауға және
Гидрогеологиялық бастапқы мәліметтерге: кенге сіңуі туралы мәлімет және жыныстарға
Бұл мәліметтер ұңғыманың аймағын оңашалау үшін керек, ұңғыманы жобаау
Технологиялық бастапқы мәліметтерге мыналар жатады: еріткіштің концентрациясы және түрі,
Технологиялық бастапқы мәліметтер сүзгіштің және колоннаның пайдаланылатын материалын таңдау
Климат жайлы мәліметтер: ауданның бедері, қолда бар су дереккөзін
Физика-механикалық қасиеттері тау жыныстарында, кенге кіретін(тығыздығы, жарықшақтығы, бекемдігі, бұруға
Ұңғыманың орналастырылуының экономикасына өнеркәсіп өндірісінің берілген аумағы, ұңғыманы пайдаланужәне
Негізгі шамашарттар сорып алу ұңғымасының құрылымын анықтау арқылы, оның
Егер ұңғымадан ерітіндіні сорып алу батырма насостарымен орындалса, онда
Мысалы: сорып алу ұңғымасының технологиялық өнімділігі – 5 м3/сағ;
Сорып алу құрал – жабдықтарын таңдаудан кейін тұрпатына байланысты,
Бастапқы геологиялық мәләметтерге сүйене отырп және жыныстардың физика-механикалық қасиеттерін
Ұңғыманың бастапқы өнімділігінің мәліметтерін алып болғаннан кецін, олардың сорып
Ұңғыманың диаметрін таңдап алынған пайдаланылатын диаметріне қарай анықтайды, техникалық
Барлық бұрғылау технологиясын қолдану, деңгей жиекті қазу, ұңғыманы бекіту
Ұңғыманың құрылымын қазудан кейін және орналастырғанда кететін материалдық шығынын
Ұңғыманы бақылау және барлауда жобалауда соңғы d-не қарай орындайды,
Жерасты ерітінділеу процестерінің технологиялық режимін қабылдау, көбінесе, сорып алу
Пайдаланатын ұңғыманы құру үшін мынаны ескеру керек:
- ұңғыманың қызмет мерзімінің пайдаланатын аймақтың немесе блоктың жұмыспен
- әртүрлі ұңғыманың сілтілеу жүйесінің құрылымы экономикалық ақталуы тиіс;
- сілтілі еріткіштерді қолдану кезінде барлық ұңғыманың құрылымының элементтері,
- ішкі құбырларды шегендеу қимасында жөндеу-қалпына келтіру жұмыстарынан кейін
- кен астындағы деңгейжиектің гидроизоляциялаудың сенімділігін құрастыру мүмкіндігі, әсіресе
- бұрғылау үдірісінде төменгі су тірегінің тұтастығы бұзылмауы керек,
- ұңғыма құбырға дейінгі аймақты жоғарыдан кіруінен сақтау үшін
Ережелерді орындамаған жағдайда КО-нын технологиясының жұмыспен өтеуіне қауіп туғызады,
4.4.1 Сорып алу ұңғымаларының құрылымы
Сорып алу ұңғыманы ең алдымен құрылымының әртүрлілігіне, олардың орналастыруына
Пайдаланылатын колоннаның ұзындығына орай диаметрі және құбырлардың бірдей материалдардан
Әрбір учаскедегі құбырлармен және төменгі түсу тереңдігі қаншалықты ауырлыққа
Көп жағдайда сорып алу ұңғымыларын жоғарғы бөлігін пайдаланылатын колоннаны
Сорып алу ұңғымаларын пайдаланатын колоннаның диаметрі негізінен ерітінді көтеру
Сорып алу ұңғымада өнімділігі ( 06 – 2,5)*10-3 м3/сағ
Пайдаланатын колоннаның ерітіпкөтеру құбыры ретінде өнімді-ерітіндіні қысымкөтергі арқылы көтеруге
Пайдаланатын колоннаның рациональды диаметрі (0,8-2,0)*10-3 м/с ұңғыма өнімділігін реттілігін
0,11-0,14 м-ге дейін өсуі мүмкін, соның арқасында ұңғыманың өнімін
Пайдаланатын колоннаның ұңғыма диаметрі бірколонналы ұңғыма құрылымы арқылы қолданылатын
Құбырдың кеңістігін айдау құбырын пайдалану арқылы полиэтиленді колонна арасындағы
Құбыр кеңістігін цементтеу цементтеу түйінінде пайдаланатын колоннаның шамасының ара-қашықтығына
Тұндырғыштың диаметрі сүзгіштің диаметріне тең, ал оның құю
Көп жағдайда пъезометриялық деңгейдің төмен болуы және ұңғыманың кіші
Егер бұрғылау кезінде кен деңгейжиегінен төмен болса, ең соңғысы
Гидрооқшаулаудың интервалы, манжеттің биіктігінен ерітіндінің динамикалық деңгейіне дейін ұңғымада
Бірколонкалы құрылымды сорып алу манжетті гидрооқшаулау қарапайымдылыққа немесе олардың
Соңғы уақытта сорып алу ұңғымаларын қиыршықтас себу арқылы қондырылады.
Пайдаланатын ұңғыманың орналастырғанда сүзгіш қондырғысын құмды-қиыршықтасты себілгендіктен, құрылымды тұтынуға
Ұңғыманы бұрғылау және өнімді деңгейжиекке дейін бұрғылау негізінен қашаудың
Болашақта өнімді деңгейжиекті ашу мақсаты және сүзгіш колонна қондырғысының
Пайдаланатын ұңғыманың құрылымы, үлкен тереңдікте(300 м жоғары) орналасқан жағдайда
сурет. Металды колоннамен қорғалған ұңғыма құрылымы.
1 – металды колонна қоршауы; 2 – гидроизоляциялық жүзік;
Ұңғыма оқпанның құбырларының тұрақсыз бөлігін бекіту колонна шегендерімен орындалады,
Болашақта ұңғыманы қондыру пайдаланатын колоннаның қышқылға төзімді материалдан болуы,
Мынадай жағдайда, егер өнімді деңгейжиектің қуаты жоғары емес(5 м-ге
сурет. Сүзгіштің аймағындағы қиыршық тас себілген сорып алу ұңғымасы.
1 – шегенді колонна; 2 – сүзгіш; 3 –
1.3 – суретте сорып алу ұңғымасының электронасоспен ерітіндіні тиеп
Өнімді деңгейжиектің колоннаның аяғына полиэтиленді ішкі құбыр қондырылған қондырғымен
Ұңғыманың құрылымы берілген қарапайым болаттан (ГОСТ 632 – 80)
Сорып алу ұңғымасының жоғарғы өнімді орналастыру кезінде метал емес
сурет. Сорып алу ұңғымасында насосты пайдалану.
1 – металды шегенді колонна; 2 – ерітінді көтеру
Колонна шегенді құбырдың бұзылуын ескерту ұңғымаға түскеннен кейін оған
Цемент қатқаннан кейін металды тосқауыл колоннаға цементті тығынын бұрғылайды
Сүзгішсіз ұңғымалар сорып алу ұңғымаларының бір түрі, аз мөлшерді,
Сүзгішсіз ұңғымалардағы су өткішгіш қуысы әртүрлі конфигурациядантұруы, өнімді деңгейжиектің
Құмды цементтелмеген жерлерінде қысымкөтергі арқылы қиябет төбесінің астыңғы жағында
Q = 3600 · π · V · R2
Мұндағы:
tgφ – судағы жыныстың табиғи tg қиябет бұрышы(майда құмдарға
V – ойыққа кіре алатын сүзгіш жылдамдығы, м/с.
Шұңқырдың тереңдігі жыныстардың табиғи қиябетінің бұрышына ол жыныстың сыртқа
1.4 суретте қабырғаларын бекіту кестесінің бірнеше түрі көрсетілген және
Сондықтан сүзгішсіз ұңғымаларды орналастырғанда арнайы тау-кен геологиялық жағдайда бізге
суретте көрсетілген а) кестесі су өткізгіш ойығының бөлігі, сол
Су өткізгіш кенүңгір төбесінің беріктігін 1.4 суреттегі б) кестесінде
сурет. Сүзгішсіз ұңғыманың төбесін бекіту тәсілдері.
1 – шегенді колонна; 2 – цемент; 3 –
Кенүңгірдің аймағын үлкейту арқасында төбесін жаңарту ыңғайлы әдіс төбесін
Өнімді деңгейжиектің төбесі мықты болса, олардың жыныстары қатпарлануына жақын,
Жүзгіш құмда суөткізгіш қуыста уақыт өткен сайын тартылады және
Тұрақты төбе болған жағдайда және кенүңгірдің цилиндрлі пішінге келтіруін
Тәжірибеде көп кездесетіні тау-кен-геологиялық талаптар бар, кен денесінің астындағы
4.4.2 Құю ұңғымаларының құрылымы
Құю ұңғымаларының барлық көрсетілген құрылымы өнімді деңгейжиекке сілтісіздендіру ерітінділерін
Өндірісте жерасты сілтісіздендіруді қолдануда екі құрылымды құю ұңғымаларын: бірколонналы
Пайдаланатын колоннаның диаметрі және сүзгіш сілтісіздендіру ерітінділерін ашық құю
Сілтісіздендіретін ерітіндіні беруіне 1.1, 1.2, 1.3, 1.4 суреттерде көрсетілген
4.4.3 Қадағалау ұңғымаларының құрылымы
Қадағалау ұңғыманың құрылымының шамашарттары жүргізілген зерттеулер арқылы анықталады, олардың
Ең қарапайым қадағалау ұңғыманың құрылымы бір колонналы құю ұңғымасының
1.5 сурет. Қадағалау ұңғымасының құрылымы:
а – параллель орналасқан шегенді колонна;
б – шоғырланып орналасқан шегенді колонна;
в – бірколонналы;
1 – шегенді колонна; 2 – сүзгіш; 3 –
а) суретінде көрсетілген ұңғыманың үш пайдаланатын колоннамен қондырылған, қасында
1.5 б) суретінде көрсетілген ұңғымада, пайдаланатын колонна шоғырлана орналасқан.
1.5 в) суретте көрсетілген ұңғымалар құрылымына шегенді колоннасы қосылады,
Шегенді колоннаны қондырғаннан кейін оған қосымша колоннаға құбыр түсіріледі,
Көмекші колоннаның төменгі бөлігінде втулка мен серіппе қосылған және
1.5 б) суретте көрсетілген қадағалаушы ұңғымалардың құю ұңғымаларынан ерекшелігі
4.4.4 Барлау және бақылау ұңғымаларының құрылымы
Көмекші ұңғыманың барлау және бақылауы қарапайым құрылымнан тұрады, қойылған
Ұңғыманың диаметрі 0,112 м артық болмауы керек, жыныстардың IV
Тұрақты жыныстарда диаметрі ұңғыманың бүкіл ұзындығында өзгермейді. Егер жоғарғы
Барлау ұңғыманың тереңдігін өнімді деңгейжиектің сілемінің тереңдігіне қарай анықтайды.
Өнімді деңгейжиекте барлау ұңғымаларын бұрғылау бүкіл кенжарда орындалады. өнімді
Өнімнің жиынтығын жерасты сілтісіздендіруде барлау ұңғымаларының санын жобалауды 5-10%
Барлау ұңғымаларының болашақта қолданылмайтындары жоюға жіберіледі.
Бақылау ұңғымаларының құрылымы барлау ұңғымаларына ұқсас. Бақылау ұңғымаларын орналастырғанда,
4.4.5 Қарнақты ұңғыманың құрылымы
Қарнақты ұңғымаларын жерасты сілтілеу сүзгішсіз ұңғымалардағы кенүңгірдің төбесін қолдауын
Пайдаланатын ұңғыманы бұрғылау алдында қарнақтыны орналастыруды, сонда өнімді деңгейжиек
Өнімді деңгейжиек тереңінде сілемде қарнақты ұңғымаларды орналастыруға және
Сүзгішсіз ұңғыманы көмекті қарнақты ұңғыманы пайдалана отырып орналастыруды кенүңгірдің
Бетонды діңгекті құрастыру үшін қарнақты ұңғыманы диаметрі 0,112-0,132 м
Ұңғымадағы бетонды қарнақтылар жыныстарының төбесін төзімді жыныстармен бекітеді, келесі
Ұңғыманы толтыру алдында бетонның қатуы үшін арматураны түсіреді немесе
Бір пайдаланылатынға қарнақты ұңғымалар санынтаңдауда тау-кен геологиялық жағдайлар әсерін
1.6 – сурет. Қарнақты ұңғымалар.
1 – ұңғыма оқпаны; 2 - өнімді тақтадағы кеңейтіген
Қарнақты ұңғымалардың пайдаланылатынға дейін ара-қашықтығы ерітіндікөтеру кенүңгірімен анықталады.
4.4.6 Тұрақты ерітіндінің қозғалуын тоқтату ұңғымасының
құрылымы
Ерітіндінің экономикасына байланысты келешек жиын болып кен денесінен тақта
Сілтілі ерітіндіні өткізбейтін экран 2 кезеңде құрылады: гидробұзу көмегімен
Гидробұзу ұңғыманың белгілі бір нүктесінде сұйықтың үлкен арынында пайда
Екінші кезеңде механикалық бүркемені өткізбейтін материалдармен толтыру арқылы орындалады.
Гидроөткізбейтін бүркеме түзу үшін келесі шарттарды орындау керек:
реагенттің тұтқырлығы тақтадағы толық пайда болған жарықшақты толтыруы қозғалысын
изоляцияланатын материал тақталы және технологиялық ерітінді әсер еткенде, өзінің
жарықшақтар тегіс болу керек, әсіресе өнімді тақта сулылық деңгейжиекке
Механикалық бүркеме түзу үшін арналған ұңғымалар, технологиялықұңғымалар орналасқан жерге
1.7 сурет. Шектеулі кен денесінің өткізбейтін экранды ұңғыма.
1 – шегенді колонна; 2 – пайдаланатын колонна; 3
1.7 суретте механикалық бүркемені және пайдаланылатынның астын қондыру үшін
1.8 сурет. Өткізбейтін канал түзу үшін және пайдаланатын жерасты
1 – шегенді колонна; 2 – коррозиялы болатты табан;
Пайдаланатын ұңғыманың әсерлі жұмыс істеу жағдайларымеханикалық бүркеме құрылғаннан кейін
Ұңғымада гидробүркеме түзу үшін кен денесі контурымен пайдаланатын ұңғымадан
Субөгет ұңғымаларының құрылымы өзінің шамашарттарына байланысты технологиялық ұңғымалар құрылымына
Цементті тығынды және ұңғымаларды кен тақта диаметріне 0,4-0,5 м
Құмды-қиыршықтас қоспасымен толтыруын және пайдаланатын колоннаға түсуін 1.8 б)
1.9 сурет. Арттыру ұңғымаларының құрылымы.
1 – А3 заряды; 2 – кенжар; 3,5 –
Арттыру ұңғымаларының құрылымы ұңғыманың А3 заряды құрылымына байланысты. Ең
1.10 сурет. Ұңғыманың тастақ бүленінің құрылымы.
Кондуктор орнына полиэтиленді құбырлар қолданылады, ұңғыманы қалпына келтіруін берілген
Атылған жыныс массасының кольматациясы және сілтілеудің өнімділігін жоғарылату мақсатында
Сорғыш және айдағыш ұңғымалар диаметрі бірколонналы ұңғыма құрылымы
Пайдаланатын колонна ПВХ-140/10, ПВХ-90/8 жалғауы бұранды құбырдан тұрады. Сүзгiш
колоннаның жоғарғы жағы ұзындығы 3метр ПНД «СТ» 160/18
пайдаланатын колонна ұзындығы 100метр ПВХ-140/10 қүбырмен отырғызылған
колоннаның төменгі жағы ұзындығы 400 ПВХ-90/8 қүбырмен
Қиыршық тастар барлық өнімді деңгейжиектін қалыңдығына шашылуы
4.5 Ұңғыманы игеру жұмыстары
Ұңғыманы игеру дайындығы ішкі сүзгіш жуу арқылы сүзгіш
Игеру негізге әдісі айдамалау(прокачка)деп есептеледі. Айдамалаудын алдында ұзындығы
Су көтергіш құбыры пайдаланатын колонна боп есептелсе , ауа
Игеру жұмыстарынан кейін ұңғыманы қақпақпен жауып кетеді.
4.6 Бүленді ашыту
Бүлендегі дайындық жұмыстарын пайдаланатын кеніштің
Қарамұрын кен орнының шарты бойынша жұмысшы ерітінділерді дайындау үшін
Жұмысшы ерітінді – құрамында регенттері бар жер қойнауындағы пайдалы
Жұмысшы ерітінділер айдау ұңғымалары арқылы өнімді деңгейжиек пен кенге
Өнімді ерітінді – жер қойнауында жұмысшы ерітінділер құрамындағы реагенттердің
Өнімді ерітінді сору ұңғымалары арқылы алынып, құбырлар жүйесімен тұндырғыштар
Аналық ерітінділер - пайдалы компоненттерінен арылған және сілтісіздендіру реагенттермен
ЖЕӘ үдірісінің алғашқы сатыларында ерітінді құрамындағы компоненттер шоғырлары өндірістік
Қайтарымды ерітінді - құрамындағы компоненттер шоғырлары өндірістік деңгейге жетпейтін,
Жұмысшы ерітінділерді дайындау кезендері мынадай. Сорбциялық жұмыстарынан кейін
Ерітіндіні күшейту жұмыстары құм ұстағыш 600м3ыдыста дайындалады.Сорбциялық қысымды
4.7 Электр қуатымен қамтамасыздандыру
Электр қуатымен қамтамасыздандыру Кызылорда РЭК балансындағы ВЛ-35,Л-98,Л-99 жүйесі арқылы
Үздіксіз электр күшiн пайдаланушы геотехниқалық алаң 2-ші санатқа
Электр қуатын КТПН-250/6/0,4-82У1 дейін жеткізу үшін, АСБ-3*70 типті ажыратқыш
Бір ұшы жерге қосылған жерлеме сымының кедергі өткізгіші 4
5 Уран кен орнының басты геотехнологиялық шамашарттары
5.1. Сору ұңғымаларының өнімділігін анықтау
Қазылған ұңғыманың өнімділігі ұңғыма сүзгісінің су қабалдағыш қабілетіне байланысты
м3/тәу,
мұнда - ұңғыма
- сүзгінің сыртқы диаметрі, мм;
- сүзгі ұзындығы, м;
– берілген сүзгіленудің кіру жылдамдығы, м/тәу.
Берілген сүзгіленудің кіру жылдамдығын С.К. Абрамов формуласымен анықтаймыз:
,
мұнда –
м/тәу,
Мәндерді формулаға қойып, сору ұңғымасының өнімділігін анықтаймыз:
м3/сағ = м3/тәу,
Ұңғымалардың бұндай өнімділігі тек қана ГПР кезеңінде ғана орын
ауа құбыршегін 160 м тереңдікке түсіргенде;
ауа қысымы 18 атм шамасына жеткенде;
жіберілетін ауа көлемі 19,86 м3/мин болғанда
ұңғыма өнімділігі 20-25 м3/сағ шамасына дейін көтеріледі. Солай бола
Сондықтан, № 9-112 бүленді жобалау барысында сору ұңғымаларының дебитін
Бүленді айнала 7 «пушпульды» ұңғымалар қазылған. Олар сору
,
мұнда – құю ұңғымаларының
- құю ұңғымаларының өнімділігі, м3/сағ;
- сору ұңғымаларының саны, дана;
- сору ұңғымаларының өнімділігі, м3/сағ.
,
м3/сағ,
5.2 Таукен массасының мөлшерін анықтау
1. Таукен массасын (ГРМ) келесі формуламен анықтаймыз:
,
мұнда - жобаланушы блоктың
- өнімді деңгейжиектің тиімді қуаты, м, 12;
- кеннің көлемдік салмағы, т/м3, 1,6.
2. Мәндерді орнына қойып таукен массасын анықтаймыз:
т мың.т.
5.3 «Ашыту» ерітінділерінің көлемін анықтау
1. Бүленнің «ашыту» ерітінділерінің көлемін келесі формуламен анықтаймыз:
мың.м3
мұнда, - «ашыту» ерітінділерінің көлемі;
- «ашыту» кезеңінде Ж:Т қатынасының шамасы, 0,2.
2. Мәндерді орнына қойып «ашыту» ерітінділерінің көлемін анықтаймыз
мың.м3
5.4 Бүленнің бүкіл қазымдалу кезеңіндегі ерітінділер
1. Бүленнің бүкіл қазымдалу кезеңіндегі ерітінділер көлемін мына
мың.м3,
мұнда - қазымдалу кезеңіндегі ерітінділер көлемін;
- қазымдалу кезеңінде Ж:Т қатынасының шамасы, (3-0,2).
2. Мәндерді орнына қойып бүкіл қазымдалу кезеңіндегі ерітінділердің көлемін
мың.м3,
5.5 Бүленді «ашытуға» жұмсалатын күкірт қышқылының көлемін анықтау
1. Бүленді «ашытуға» жұмсалатын күкірт қышқылының көлемін мына формуламен
тонна,
мұнда, - «ашытуға» жұмсалатын күкірт қышқылының көлемі;
- «ашыту» ерітінділерінің ұсынылған қышқылдылығы.
2. Мәндерді орнына қойып күкірт қышқылының көлемін анықтаймыз
тонна,
5.6 Бүленді ерітінділеуге жұмсалатын күкірт қышқылының көлемін анықтау
1. Бүленді ерітінділеуге жұмсалатын күкірт қышқылының көлемін мына формуламен
тонна,
мұнда, - ерітінділеуге жұмсалатын күкірт қышқылының көлемі;
- ерітінділердің орташа ұсынылған қышқылдылығы.
2. Мәндерді орнына қойып күкірт қышқылының көлемін анықтаймыз
тонна,
5.7 Бүленді «ашытуға» жұмсалатын уақыт мөлшерін анықтау
1. Бүленді «ашытуға» жұмсалатын уақыт мөлшерін мына формуламен анықтаймыз:
ай,
мұнда, - «ашытуға»
2. Мәндерді орнына «ашытуға» жұмсалатын уақыт мөлшерін анықтаймыз:
ай,
5.8 Блоктың қазымдалу уақытын анықтау
1. Бүленді қазымдалу уақытын мына формуламен анықтаймыз:
ай,
мұнда - қазымдалу
2. Мәндерді орнына қойып қазымдалу уақытын анықтаймыз:
ай,
5.9 Өнімді ерітінділердегі металдың орташа мөлшерін анықтау
1. Өнімді ерітінділердегі металдың орташа мөлшерін мына формуламен анықтаймыз:
мг/л,
мұнда - жобаланушы блоктағы металл қоры, тн;
- жобадағы алымдау коэффициенті.
2. Мәндерді орнына қойып ерітінділердегі металдың орташа мөлшерін анықтаймыз:
мг/л,
Жобаланушы блоктың геотехнологиялық көрсеткіштіері
Бүлен
№ Ұяшықтар саны Ұңғымалар саны ГРМ, мың тонна Қоры,тонн
Сору Құю барлау
9-112 35 35 77 5 2419,2 716,2 4,62 98,3
5.10 Ерітінді көтеру әдісін таңдау
Уранды жер асты ерітінділеу әдісімен өндіру кешендерінде ерітіндіні жер
Қаралып отырған жағдайда ерітінді көтеру әдісін таңдау 1 м3
5.11. Эрлифт әдісімен ерітінді көтеру
1. Эрлифт араластырғышының бату тереңдігін
формуласы арқылы анықтаймыз, мұнда - динамикалық
м;
2. 1 м3 ерітіндіні көтеруге жұмсалатын ауа мөлшерін
формуласы арқылы анықтаймыз, мұнда – ерітіндіні
м3,
3. Компрессор стансасының өнімділігін
Q*Vo
W = m ——— k
60
формуласы арқылы анықтаймыз, мұнда – блоктағы
м3/мин
немесе - 3797,4 м3/сағ.
4. ЖАЕ кешенінің тұрақты жұмысын қамтамасыз ететін компрессор стансасының
формуласымен анықтаймыз. Мұнда: – қосу қысымы;
МПа
Тәжірибелер көрсетіп жүргендей егер жалпы ауа жүретін құбырлар ұзындығы
МПа
Жоғарыдағы есептеулердің нәтижесі бойынша эрлифт эдісімен ерітінді көтеру үшін
5.12 Ерітінділерді сорғылармен көтеру.
Жобаланатын блокта ерітінді көтеру мақсатында «GRUNDFOS» неміс фирмасының өнімділігі
Жоғарыда айтып кеткендей, ерітінділерді көтеру әдісін таңдау барысында негізгі
Ерітінділерді жер бетіне көтеру әдісін таңдауға арналған салыстырмалы кесте
Көрсеткіштер Өлшем бірлігі Ерітінділерді жер бетіне көтеру әдістері
Эрлифт арқылы Сорғылардың көмегімен
1.Көтеру құралы
АТЛАС КОПКО» маркалы GA-250FF ком-прессорлары «GRUNDFOS» фирмасының ы
2. Саны дана 2 35
3. Бағасы Мың тг/дана 19068 594,0
4. Ауысымдылығы рет 1 3
5. Сомасы Мың тг. 38136 62352
6. Өнімділігі м3/час 2610 8,0
7. Арыны, қысымы м 82,5 110
8. Электродвигателінің қуаты кВт 250 2,2
9. Пайдаланатын кернеуі В 380 380
10 Ұзындығы мм 3200 1214
11. Ені мм 2460 -
12. Диаметрі мм - 101
13. Биіктігі мм 2148 -
14. Орнатылу тереңдігі м
110
15. Көтерілетін ерітінді көлемі Мың.м3 6773,76 6773,76
16. Жұмыс уақыты сағ 31429,1 30240
17. Пайдаланылатын э/энергиясы Мың кВт/сағ 7857,275 2328,48
18. Э/энергиясының бағасы Тг/кВт/сағ 5,0 5,0
19. Э/энергиясының сомасы Мың тг. 39286,38 11642,4
20. Пайдалану шығындары Мың тг.
21. Компрессор станциясының бағасы Мың тг. 6000,0 -
22. Байламдау шығындары
58593,0 26630
22.1. Коллекторлар
22.1.1 ПНД 210 құбыры – 1700 м Мың тг.
6630,0
22.1.2 12Х18Н10Т маркалы ф219х6мм құбыры - 1700 Мың тг.
22.2 Ауа құбыры ГОСТ 10704-91 ф108х5мм – 1700 м
22.3 Электротехникалық материалдар(кабельдер, шкафтар т.б ) Мың тг.
10000,0
22.4 Расходомерлер Мың тг. 2000,0 10000,0
Барлық шығын Мың тг. 142015,38 100624,4
1 м3 ерітіндінің өзіндік құны тг 20,97 14,86
Есептеулердің нәтижесі көрсеткендей №9-112 бүленін қазымдау барысында ерітінділерді сорғылармен
6 Сілтілеу технологиясы
Жер асты ерітінділеу пайдалану алаңдарынан өнімді ерітінділер тұндыру ыдыстары
6.1 Сорбция
Өнімді ерітінділерден уранды сорбциялау үшін ВП-1АП, АМП типті
Өнімді күкіртқышқылды еретінділерде алтывалентті түрде болатын уран аниониттарда сорбцияланады.
Қышқылдармен ерітінділеу жағдайында уранды аниониттарда сорбциялау үшін рН мөлшерінің
Ураннан арылған «аналық» ерітінділер химиялық реагенттермен байытылып, құю ұңғымалары
Сорбциялық қайта бөлу кезінде өнімді ерітінділерден уранды бөліп алу
6.2 Десорбция
Дүниежүзілік тәжірибе бойынша күкірт қышқышқылды ерітінділерден және пульпадан уранды
(R4N)4+ [(UO2)+2 (SO4)3-2]-4 + 4NO3- = 4(R4N)+(NO3)++[(UO2)+2 (SO4)3 -2]-4
Сорбент ауысуы эрлифтің көмегімен жүзеге асырылады және 2-4
Сорбенттің нитрат формасынан сульфат формасуына ауысуы төмендегі реакция теңдеуімен
2 (R4N)+ - (NO3)- + SO4-2 = (R4N)2+ -
Ионитті нитрат формасынан сульфат формасына конверсиялау құрамында күкірт қышқылы
6.3 Уран концентратын сүзу және тұндыру
Тауарлық регенерат жылу айырбастаулар арқылы тұндыру сабына шөгуге түседі.
Уранды тұндыру каустикалық содамен (NaON) колонна түріндегі
Тұндыру сапындағырН мәні
поз 127/1 – 2,5 – 3,0;
поз 127/2 – 4,5 – 5,0;
поз 127/3 – 7,0 – 7,3.
Тауарлы регенераттан уранды тұндыру процесі төмендегі реакция теңдеуімен мәнделеді:
4UO2SO4 + 10NaOH = Na2U4O13 + 5H2O + 4
NaOH ерітіндісін уранил тұздарына қосқанда, уранил гидроокисі емес, натрий
Уранды түпкілікті түндыру үшін тұндыру соңында ерітіндінің рН мөлшерін
Тұндырылған пульпа сыйымдылығы 80 м3 жинақтау ыдысына жинастырылады да,
Шайылған және келтірілген өнім табиғи уранның химиялық концентраты деген
7. Арнаулы бөлім
7.1 Уран кен орнын ашу ерекшеліктері
7.1.1 Аумақтың көлемі
Уран кен орнын дарын ашу деп жер бетінен
Жерасты сілтілеу тәсілінің ашу қазбасы болып төтел саналады.
Төтелдер ұңғымалар өзінің атқару жұмыстарына қарай өндірілім немесе тұтынымдық
Өндірілім төтелдер жер қойнауындағы пайдалы қазбаларды алуға арналады. Олар
Өндірілім төтелдер тұтынымдық ұстынды құбырлармен колонкалармен жабдықталады.
Тұтынымдылық ұстынды құбырлармен жабдықталған төтелдер жер қойнауындағы пайдалы қазбаларға
ЖСТ өндірілім төтелдері басты күрделі қазбалар тобына жатады.
Барлау төтелдері болжамалы кен орнының ауданына кен сілемдерінің өлшемдерінің
Субөгет-барражные-төтелдер өнімді ерітінділердің сулы қабаттың ішінде жайылып кетпеу үшін
Көмкеру төтелдерді кен орнының немесе оның бөлігінің нобайын анықтау
7.2Уран кен сілемдерін ашу тәсілдері.
Уран кен орындарының пәрменділігі қолданатын қазу жүйесіне байланысты. Мұндағы
Жер асты сілтілеу тәсілдерін бастапқы қолданған кезінде төтелдерді қатар
Кен сілемдерін жату терендігі өскен сайын,олардын құрамы-морфологиалысы күрделенген
Соңғы кезде уранды кенін ашу төтелдердің шахматтық, ұяшықты,гексоганалды,
Уран кен сілемдерін жату тереңдігіне, жерасты су көлемінің
Уран кен орнын ашу басқа кен орындарына қарағанда
Технологиялық үдірістерде ұңғыма арқылы сілтісіздендіруге, еріткішті қабатқа беру
Жергілікті уран кені кенсілемнің төменгі сулыденгейжиекте орналасады және қимада
7.3 Төтел санын анықтау
Ашу жұмыстарын орындауды жобалау жобаланган бүленді технологиялық бұрғылау төтел
40 бүленде бөлінген барлық 10сору және
Жобаланған бұрғылау жұмысының көлемін құру:
Технологиялық төтел – 41;
Бақылау төтел – 4;
Қортынды - 45.
7.4 Уран кен орнын ашу тәсілдерін таңдау әдістемесі.
Жерасты сілтілеу тәсілімен жұмыс істейтін өндіріс құрамына мына кешендер
Уран (метал) өндіру кешені
Жұмысшыларды тасымалдау көлік жүйесі
Өнімділік ерітіндіні тасымалдау құбырлар жүйесі
Өнімділік ерітіндіні өңдеу технологиялық қондырғылар
Басты өндіріске көмек көрсетуші басқарма - әкімшілік бөлімі, механикалық
Уран өндіру өзі мына басты технологиялық өндіріс бөлімдерін қамтиды:
Кен орындарын тұтынымдық, барлау, тексеру, бағалау, субөгені (барражные),көмкеру (оконтуривающие)
Төтелдерді жабдықтау бөлімі.
Жер бетіндегі ерітінділерді айдау құбырларын орналастыру тарту бөлімі.
Жерасты кен сілемдеріне ерітінді қышқылдарын жіберіп айдап тұру бөлімі.
Сілтіленген, ерітінділенген өндірілімді жер бетіне шығарып, алынған ерітіндіні өндеу
Экологиялық және әлеуметтік қорғау бөлімі. Бұл бөлімге мына бөлімшелер
Еңбек қорғау және еңбек қауіпсіздік бөлімшесі.
Жер бетін қорғау.
Атмосфераны зиянды заттардан қорғау бөлімшесі.
Жер бетіндегі, жерастындағы су қоймаларын қорғау бөлімшесі.
Осы бөлімдерден бөлімшелердің жалпы жинақ шығындарын – күрделі және
Геологияның бастапқы мәліметтер ұңғыманың құрылымына, бұрғы қондырғысын таңдауға және
Гидрогеологиялық бастапқы мәліметтерге: ертіндінің кеге сіңуі және жыныстарға кіруі,
Бұл мәліметтер ұңғыманың аймағын оңашалау үшін керек, ұңғыманы жобалау
Тенологиялық бастапқы мәліметтерге мыналар жатады: еріткіштің үйірімі және түрі,
Технологиялық бастапқы мәліметтер сүзгіштің және ұстынның пайдаланылатын материалын таңдау
Ауа райы жайлы мәліметтер: ауданның бедері,қолда бар су дереккөзін
Тау жыныстарының физика – механикалық қасиеттері, тығыздығы, жарықшақтағы, бекемдігі,
Ұңғымалардың өнімділігін анықтау
Ұяшықты ұңғымалардың тәулік өнімі:
NСОРУ
ΣQСОРУ = —— * ————————— , м3/тәулік
J=1
Төртбұрышты орналасқан ұңғымалардың өнімі:
NСОРУ
ΣQСОРУ = —— * ———————————— , м3/тәулік
J=1
Қатарлы орналасқан ұңғымалардың тәулік өнімі:
NСОРУ
ΣQСОРУ = —— * ————————————
J=1
Мұнда Sn – сілтілеу ауданы,м3;
а – қатардағы төтелдер қашықтығы,м;
KФ – сүзгіштік еселеуіш;
М – кен сілемінің қалыңдығы,м;
SH – құю ұңғымасының қысымы,м;
S0 – сору ұңғымасының депрессиясы,м;
CЭ – тәуліктік тұтынынымдық шығын,долл,тенге;
b
θ= —— - параметр.
а
Өндірістік жағдайда ұңғымалардың өнімділігі сүзгіштің диаметрірін, ұзындығы және сүзгіштік
QСОРУ = DС.Д. * π * LC.Y. * VC.Ж
Мұнда,
DС.Д. – сүзгіштің сыртқы диаметрі,м;
LC.Y. – сүзгіштің ұзындығы,м;
VC.Ж - сүзгіштің кіріс жылдамдығы,м/тәулік.
Ұңғымалардың арақашықтығы
Құю және сору ұңғымаларының қатар арақашықтығы:
ВҚҰЮ.СОРУ, м
Сору ұңғамаларының қатар арақашықтығы:
ССОРУ, м
Құю ұңғымаларының арақашықтығы:
АҚҰЮ,м
Мұнда, R0 – сілтілеу тәлімі бөлігіндегі (ячейка) ұңғымалардың радиусы,м.
Қышқыл ерітіндісінің сүзбелеу жылдамдығы:
VФ = 2,9 * КФ ( SH + S0)
Мұнда,
R>k – қышқылдың ерітінді аймағында жайылу радиусы,м;
КФ – тақталы пеннің сүзбелік еселеуші, м/тәулік;
SH – құю – сору ұңғымаларында судың статистикалық қысымының
ССОРУ – сору ұңғымаларында судистикалық деңгеінің төмендеуі,м.
8 Өндірістегі үдірістерді автоматтандыру
8.1 Өнімді ерітіндін ні қайта өңдеу бөлімін автоматтандыру
Жер асты ерітінділеу әдісінің және СДК пайдаланып қайта өңдеудің
Өндіріс үрдісін автоматтандыру жоспарлау жобаның технологиялық бөліміне сәйкес орындалады.
Екінші деңгейге өлшенген параметрлерді автоматты жинақтау және алғашқы өңдеу
Жүйенің үшінші деңгейіне (операторлық шартты түрде) ақпаратты есептеп өңдеуге.
Жүйенің 4 деңгейіне (шартты түрде “диспечерлік”) операторлы-диспечерлік және басқару
1-деңгей қарастырады:
1. Технологиялық параметрлерді өлшеу мен бақылау. Өлшеу
2. Реттеуші және тығындаушы арматураны басқару мен диагностикалық
3. Насостардың реттелген электр берілістерін басқарумен диагностикалау Profibus-ОР интерфейсті
4. Реттелмейтін электр берілісті насоспен реактормен контактыны
5. Басқару электромагниттік клапандармен.
2-ші деңгей қарастырады:
1. Өлшенетін және дискретті датчиктерден PLC шкафқа
3. Басқару дабылдарының электромагнитті клапанға шығару.
4. Технологиялық процесстерді үрдістерді автоматты реттеу мен басқару
5. Автоматты жұмыс орындағы оператормен АЖО инженердің
3-ші деңгей қарастырады:
1. PLC-тен технологиялық процестер туралы ақпарат қабылдау.
2. PLC-технологиялық үрдістерді команда беру.
3. Технологиялық ереженің бұзылуы және технологиялық құрылғылардың істен шығуы
4. Ағымдағы және ретроспективті өткенді шалатын технологиялық жабдықтардың жағдайлары
5. Технологиялық процесстер үрдістермен басқарушы жерлер және
6. Жүйеге оператордың басқару әсерін енгізу.
4-ші деңгей қарастырады:
1. Дербес ұйымдастырушы бақылаушыға ақпарат ұсыну.
2. Есепті құжатты шығару.
3. Инженерлік (АЖО) АРМ-нан жүйені диагностикалау ыңғайлау.
№6 Кенбасқармасында программалы және аппаратты қамтамасыз етуді АСУ ТП
Ақпаратқа жету дәрежесі басқаруды жүйеге ену жүйемен шектелген. Жүйенің
Магистральді кабель жолдары бөлме ішіндегі кабельді конструкция бойымен жүргізіледі,
8.2 Өнімді Ерітіндінқайта өңдеу цехының өлшем бірліктері УППР
Өлшенетін параметрлердің атауы Өлшем аралықтары Датчик түрі Ескерту
NH4NO3 концентрациясы 150 г/л Model: 1055-01-10-21
H2SO4 концентрациясы 50 г/л Model: 1055-01-10-21 4-20мА, HART
Уран концентарциясы 50 г/л “Карат-ТН” 4-20мА
Бункердегі шайыр деңгейі 0-200 см 3RG6115-3BE00 4-20мА
ПР қысымы 3000 м3/сағ
4-20мА, HART
ВР қысымы 0-50 м3/сағ
4-20мА, HART
Сығылған ауа қысымы 0-2000 м3/сағ
4-20мА, HART
Десортталатын ерітіндінің 119 жалпы бақтағы қысымы 0-16 м3/сағ
4-20мА, HART
112/1-3 СДК десортталатын ерітіндінің қысымы 0-2000 л/сағ
4-20мА, HART
СДК 112/1-3-ке денитірленетін ерітіндінің қысымы 0-16006 м3/сағ
4-20мА, HART
112/1-3 СДК-ға 119 1-3 тен денитірленетін ерітінді қысымы 0-2
4-20мА, HART
ПР шығыны 0-3000 м3/сағ 7ME5702-2QB302BBO 7ME5033-1BA02-1 AAO 4-20мА, HART
ВР шығыны 0-5 м3/сағ 10 кгс/см2 7ME5702-2NB30-2BBO
7ME5033-1BA02-1AAO 4-20мА, HART
Сығылған ауа шығыны 0-2000 м3/сағ 7кг/см2 4-20мА, HART
119 жалпы бакке десортталған ерітіндінің шығыны 0-16 м3/сағ 5кг/см2
7ME5033-1BA02-1AAO 4-20мА, HART
112/1-3 СДК-ге десортталатын ерітіндінің шығыны 0-2000 л/сағ 40 кг/см2
7ME5033-1BA02-1AAO 4-20мА, HART
112-1-3 СДК-ге денитрленетін ерітіндінің шығыны 0-16 м3/сағ 40 кг/см2
7ME5033-1BA02-1AAO 4-20мА, HART
119-1-3-тен 112 1-3-тен СДК-ға денитрленетін ерітіндетін ерітіндінің шығыны 0-2
7МЕ5033-1ВА02-1ААО 4-20мА, HART
113-1-3 колоннаға ерітіндінің шығыны 0-6 м3/сағ 7ME5702-2JB30-2BBO
7ME5033-1BA02-1AOO 4-20мА, HART
H2SO4 1291,2 чанға шығыны 0-300 л/сағ 7ME5702-2ДВ30-2ВВО
7МЕ5033-1ВА02-1ААО 4-20мА, HART
130-1-3 реакторға H2SO4 шығыны 0-300 л/сағ 7ME5702-2JB30-2BBO
7ME5033-1BA02-1AOO 4-20мА, HART
1291,2 чанға аммиак селитрасының шығыны 0-20 м3/сағ 7ME5702-2ДВ30-2ВВО
7МЕ5033-1ВА02-1ААО 4-20мА, HART
СДК-дан дисорбат шығыны 01-6 м3/сағ 7ME5702-2JB30-2BBO
7ME5033-1BA02-1AOO 4-20мА, HART
130 1-3 реакторына және 1291,2 чанға ВР шығыны 0-20
7ME5033-1BA02-1AOO 4-20мА, HART
Бактағы 119-1-3 деңгей V=5 м3 0-5 бағана м. Еу
4-20мА
130-1-3 ректорының деңгейі 0-5 м су бағана
4-20мА
129 1-2 контактілі чандағы деңгей V=25м3 0-10 м су
4-20мА
118 1-2 V=100 м3 бактағы деңгей 0-15 м су
4-20мА
8.3 УППР бойынша бақыланатын параметрлер
Параметр атауы Сипаты Ескерту
112 1-3 бункеріндегі қанықтырылған ионий деңгейі 3RG6013-3AG00 2 –
112 1-3 бункеріндегі регенирирленіп болған ионит деңгейі 3RG6013-3AG00
113 1-3 тегі деңгейі 3RG6013-3AG00 2 – позициялы дискретті
117 1-3 тегі деңгейі 3RG6013-3AG00 2 – позициялы
П3127 1-3 прямиктің деңгейі 3RG6013-3AG00 2 – позициялы дискретті
134 бактағы деңгей V=2 м3 3RG6013-3AG00 2 – позициялы
134 V=2 м3 бактағы деңгей 3RG6013-3AG00 2 – позициялы
ПР тұндырмасындағы деңгей 3RG6013-3AG00 2 – позициялы дискретті
112 1-3 бункеріндегі қанықтырылған деңгей 3RG6013-3AG00 2 – позициялы
112 1-3 бункерінің деңгейі 3RG6013-3AG00 2 – позициялы дискретті
113 1-3 тегі деңгейі 3RG6013-3AG00 2 – позициялы
117 1-3 деңгейі 3RG6013-3AG00 2 – позициялы дискретті
127 1-3 ПЗ прямиктегі деңгейі 3RG6013-3AG00 2 – позициялы
134 бактағы V=2 м3 деңгейі 3RG6013-3AG00 2 – позициялы
134 V=2 м3 бактғы деңгей 3RG6013-3AG00 2 – позициялы
ПР тұндырмасындағы деңгей 3RG6013-3AG00 2 – позициялы дискретті
ВР тұндырмасындағы деңгей 3RG6013-3AG00 2 – позициялы дискретті
8.4 УППР бойындағы тығын арматурасы
Параметрлер атауы Түрі мен сипаты Позиционер Ескертулер
111 1-9 СК-ден ионитті түсіру Пневмоқозғалтқышты шарлы кран, Ду
111 1-9 СК-ға ионитті салу ДУ 100 Ру 16
112 1-3 СДК ауа беру Мембраналы тығындаушы электр магниті
112 1-3 СДК ионитті тиеу
6DR4101 Бұрылмалы Profibus-PA
112 1-3 СДК ионитті түсіру
6DR4101 Бұрылмалы Profibus-PA
Десорбат сынамасын алу Ерітіндіге сынамалаушы 6DR4101 Бұрылмалы Profibus-PA
8.5 У, ППР бойынша реттеуші арматура
Параметрдің атауы Түрі және сипаты Позиционер Ескерту
111 1-9 СДК-ға ПР шығынын реттеу Пневмоберілісті Ду
112 1-3 СДК-ға ПР шығынын еттеу Пневмоберілісті Ду 100
112 1-3 СДК-ға ПР шығынын еттеу Пневмоберілісті Ду 50
112 1-3 СДК-дан маточниктің шығынын реттеу Пневмоберілісті Ду 250
1291-2 контакілі чанмен 130 1-3 реакторға H2SO4 шығынын реттеу
129 1,2 чанға селитрасының реттеу және 112 1-3 СДК-ға
СДК-ға ионидті тиеу үшін және СДК-дан дисорбатты төгу, ағызуға
Технологиялық қысылған ацаның қысымын реттеу Рычагты тура әсерлі
130 1-3 реакторына және 1291-3 чанға ВР шығының реттеу
Параметрдің атауы Агрегаттың түрі мен сипаттары Беріліс Ескертулер
V=100 м3 көлемді 1181,2 бактен 121 1-3 насосты басқару
V=25 м3 көлемді 1291,2 контактілі чан арқылы 121 1-4
V=5 м3 көлемді 1191,2 бактен 1231-3,7-9, 13-15 насостан басқару.
П3 127 1-3 прямиктен бактен 1261-3 насосын басқару
8.6 Геотехнологиялық аймақ бойынша насостар мен реттеуші ысырмалар
Параметрлер аталуы Агрегаттың түрі және сипаты Беріліс Ескерту
Күкірт қышқылының қоймасын 1-3 резервуарларынан 7-9 насосты басқару Центрге
І-ші блок, j-шіУППР к-ші төтелдің насосын басқару Айдау насосы
1 блок және 2 блок ПР құмсыздығының насосын басқару
і-ші блок, j-ші УРВР, к-ші төтелдік шығындарын реттеу
2SC5000-OCДОО-3СА3 RS485
8.7 Өнімді ерітіндіні өндіру үшін тиеуші центргеартқыш сораптар
Тау-кен өндірісінде шахталы аймақты кетіру және өнімді ерітіндіні көтеру
Тиеуші электр қозғағышты сорап төтелден 25˚С температуралы 0,1 %
Грундфос (Германия) типті тиегіш электр қозғағышты сорап агрегаты көп
Тиегіштегі электродвигательдегі сораптың артизияндықтан артықшылығы аралық подшипникті ұзын трансмиссия
Сораптың әрбір секциясы айырғыш суағарлы бар тік білікке отырғызылған
Алгоритмге сәйкес қызмет былайынша орындалады. Басқару апаратын және оның
Қашан сораб құйылып болғанда оны жұмысқа қосуға (оператор 6)
9 Жер қойнауын және қоршаған ортаны қорғау
Кен орындарын жер асты ерітінділеу әдісімен қазымдау барысында жер
9.1 Пайдаланылымдағы тәлімдерді және жер бетін қорғау
Жер асты ерітінділеу әдісімен қазымдау тәлімдеріндегі жер бетінің химиялық
Концентратты қышқылдырдан басқа барлық технологиялық ерітінділерде және ұңғымаларды айдамалау
Қазымдау тәлімдеріндегі жер бетінің радиоактивті ластануын СРП 68-01 радиометрі
Пайдаланылымдағы ұңғымалар қатарынан өлшемдер және сынама алу жұмыстарын мына
қатар осі бойынша әрбір ұңғымадан 1м қашықтықта 1 өлшем;
әрбір ұңғымадан 2м қашықтықта 1 өлшем;
көрші ұңғымалардың ортасынан.
Ұсынылатын өлшемдердің және сынамаалу қоюлығы қатарараларында 15-20 м. Дәл
Гамма- сәулелену дозасының күші табиғи фоннан 20 мкр/сағ артатын
Жер бетінің радиоактивті ластануын анықтау нәтижелері бойынша 1:1000 масштабында
жер бетіндегі гамма сәулелену деңгейі;
топырақтағы ЕРН альфа белсенділігінің жиынтығы.
Карталарда гамма- сәулелену дозасының күші табиғи фоннан 20 мкр/сағ
Жер асты ерітінділеу әдісімен қазымдау учаскелерін пайдалану жұмыстары басталмас
Сынама алу торы – қабырға ұзындығы 50 см теңқабырғалы
Бұл сынамалардың талдаулары жер асты ерітінділеу әдісімен қазымдалған учаскелердің
Өнімді топырақта орналасқан жер асты ерітінділеу әдісімен қазымдау учаскелеріндегі
9.2.Ауа бассейнін қорғау.
Жер асты ерітінділеу әдісімен қазымдау учаскелеріне жанасып жатқан ауа
Бақылау нәтижелері өлшенген шамаларды бақыланымдағы аймақ үшін «Радиациялық қауіпсіздік
Жобланып отрыған кеніштің ауасын қорғау бөліміне сәйкес келетін кеніштін
Кеніштің ауданында орналасқан әртүрлі маңызды объектілердің ішінде ұстахана, тімірді
Кеніште және оның құрамына кіретін қосалқы өндірістік қызмет көрсететін
Барлық өндірістік цехтардан бөлініп шыққан құрамында әртүрлі зиянда заттар
Ол үшін осы зиянды заттардыңбөлініп шығатын әрбір цехқа міндетті
Өндірісітің қосалқы шаруашылық аудандарында жобаланбағандай төрт от жағу орнынан
Үйілген бос жыныстардың жылдар бойы жер бетінде жатылуынан күннің
Бұған қарсы күрес шараларының басты жолының бірі болып үйілген
9.3 Жер асты және жер бетіндегі суларды қорғау.
9.3.1 Жер беті суларының радиациялық ластануын қадағалау.
Жер беті су айдындарының және ирригациялық жүйелердің радиоактивті
Тексеру қорытындылары кестелерге енгізіледі.
9.3.2 Жер асты суларының радиациялық ластануын қадағалау.
Жер асты ерітінділеу әдісімен қазымдау учаскелерінің жер асты суларының
Қарамұрын кенішін қазған кезде жерасты сулары өте көп мөлшерде
Жобалап отырған кенорнында оттырылған кен ішінде калций, магний және
Деңгейжиекткке келіп құйылған тазаланбаған су жерасты жұмыстарында қолданылады. Яғни,
9.3.2.1 Өнімді деңгейжиектердің жер асты суларының радиациялық ластануын қадағалау
Жер асты ерітінділеу әдісімен қазымдау процесі барысында пайдалану учаскелерінің
Қатпарлы кен орындарында бақылау ұңғымалары өнімді сулы деңгейжиектерге өндіріс
Бақылау ұңғымаларын өндірістік контурдың ішіне орнатудың қажеті жоқ, себебі,
Бақылау ұңғымаларының сынамаларының қорытындылары журналға тіркеледі.
9.3.2.2 Өнімсіз деңгейжиектердің жер асты суларының радиациялық
ластануын қадағалау.
Қатпарлы кен орындарында жер асты ерітінділеу әдісімен қазымдау процесінің
Өнімсіз деңгейжиектерге бақылау ұңғымалары өндірістік контурда, өнімді сулы деңгейжиектер
Егер су сынамаларында ЕРН ПДКдан жоғары болса, шеткі ұңғымадан
10 Табиғатты қорғау және еңбекті қорғау
10.1 Өнеркәсіптік санитария
Солтүстік Қарамұрын кен орнының ауадағы зиянды бу мен газдар
- ГОСТ 12.4.072-79 «ОСБТ.
- ГОСТ 12.4.127-83 «ОСБТ. Арнайы тері аяқ киімдер»;
- ГОСТ 12.4.028-76 «ОСБТ. ШБ-1 «Лепесток» респираторлары»;
- ГОСТ 12.4.010-75 «ОСБТ. Дербес
- ТУ 12.4.028-76 «У-2К. респираторлары»;
- ГОСТ 101-82 «Өнеркәсіптік сүзгілеу противогаздары. ТУ»;
Зиянды және улы заттармен жұмыс істеуге арнайы киімсіз және
Дербес қорғану құралдары мен противогаздардың авариялық қоры авария зардаптарын
Өндірістік жайлардың жұмыс жүретін аумағының ауасының жағдайын бақылау жұмыстары
10.2 Радиациялық қауіпсіздік
Жерасты ерітінділеу үдірісі қоршаған орта мен өнеркәсіп объектілерін (жер
Бақылаулардың басты мақсаты:
- жерасты ерітінділеу мекемелерінің жұмысшылары мен қызметкерлерінің қауіпсіз
- жұмыс барысында және олар аяқталған соң қоршаған аумақты
- қоршаған орта нысаналарының аумағын өндіру жұмыстары
Бақылаудың басты міндіттері:
- полигонда және технологиялық қондырғылар ішінде жұмыс істейтін
- қызметкерлерге аэрозоль түрінде ішкі дене мүшелеріне
- технологиялық үдірістерде қолданылатын химиялық улы заттармен
- өндірістік орындар мен жабдықтардың беттерінің радиоактивті
- полигон аумағындағы, өндіріс алаңындағы, ерітінділерді тасымалдайтын
- ерітінділерді қайта өңдеу технологиялық кешендерінен бөлінетін
- сулы деңгейжиектердің барлығындағы жер асты суларының
Бақылау «Жер асты ерітінділеу кәсіпорындарында қоршаған орта мен еңбек
10.3 Персоналға қойылатын талаптар
Жер асты ерітінділеу рудниктеріне жасы 18 ге толмаған азаматтарды
Жер асты ерітінділеу рудниктеріне жұмысқа қабылданатын жұмысшылар мен қызметкерлер
Барлық жұмысшылар бекітілген бағдарлама бойынша өндірістен қол үзіп оқытылып,
Машиналар мен механизмдерді басқаруға, химиялық реагенттермен жұмыс істеуге және
Жер асты ерітінділеу рудниктеріндегі жұмыстарға техникалық басшылық жасауға аяқталған
10.4 Күкірт қышқылын сақтау қауіпсіздігі
Технологиялық процестерді жүргізу ушін қолданылатын күкірт қышқылы арнайы ыдыстарды(резервуарларда)
Күкірт қышқылы жерде тік орналасқан екі темір резервуарларда сақталады.
Резервуар фундаментінің биіктігі мен құрылысы қышқыл ағымын анықтау және
Резервуар қышқылға төзімді материалдардан жасалған еденінде науалары бар поддонда
Резервуарды қышқылмен толтырғанда ыдыс биіктігінің 0,15 м бос қалуы
Санитарлық ережелер мен нормалар талабына сәйкес өзіне-өзі көмек көрсету
Қышқыл төгілген жағдайда «құрғақ» тазалау қарастырылған:
- залалсыздандыру мақсатында қышқыл төгілген жерге сөндірілген
- алынған бейтарап масса сыпырып алынып, арнайы
- қышқыл төгілген жер ағын сумен жуылады.
10.5 Жер астында ерітінділеу және өнімді ерітінділерді қайта өңдеу
үдірістері
Технологиялық процестер бекітілген технологиялық регламент бойынша жүргізілуі тиіс. Еңбек
Қызмет көрсету персоналының жұмысы берілген технологияның параметрлеріне сәйкес технологиялық
Техника қауіпсіздігі іс-шаралары «Еңбекті қорғауды басқару жүйесі» (СУОТ) және
Зиянды булар мен газдар бөлетін жабдықтар жергілікті сору құралдарымен
Цехтарда жалпы ауаауыстыру қондырғылары қарастырылған. Вентиляциялық қондырғылар шу және
Технологиялық құбырларға оларда өтіп жатқан ерітінділердің типіне сәйкес әртүрлі
Сұйық реагенттер(күкірт және азот қышқылдары) сақталатын барлық ыдыстар, және
Механизмдер мен жабдықтардың қозғалатын және айналатын бөліктері қоршалған болуы
Сорбциялық қондырғының жабдықтары кран-балканың іс аймағына орналасады. Өндірістік бөлмелерде
Өндірістік бөлмелер таңу-байлау материалдарымен және медикаменттермен толтырылған аптечкалармен, противогаздармен
Бөлмелерде қолайлы температураны, ауаның ылғалдылығын, жарықтығын қолдап тұру қарастырылады.
Барлық жұмысшылар қалыптасқан нормаға сәйкес арнайы киімдермен қамтамасыз етіледі.
10.6 Электржабдықтарын пайдалану және оларға күтім жасау барысындағы қауіпсіздік
Техника қауіпсіздігінің іс-шаралары «Электрқондырғыларын пайдалану барысындағы қауіпсіздік ережелеріне»
Бұл іс-шараларға міндетті түрде мыналар кіруі керек:
- жұмыс орындарында сақтандыру құралдарының болуы;
- қорғану мақсатындағы ажырату;
- жерлендірудің бар болуы.
10.7 Жер ресурстарын қорғау
Кенді жерасты тәсілдерімен қазған кезде шыққан бос тау жыныстары
10.8 Жер қойнауын тиімді пайдалану және қорғау
Кенді қазу жұмысында жоғалыммен құнарсызданудан кеніштің кен өндірісіндегі негізгі
10.9 Қауіпті және зиянды факторларды таңдау
Бұл біз жобалап отырған кенорнының жерасты тәсілімен қазу
1. Кен қазбаларының төбеснің опырылып құлауы
2. Қоршаған тік қазбаларға түсіп кету қауіпті
3. Электр тоқ көздері
4. Жерастындағы қауіпті аймақтар
5. Тасымалдау көліктері
6. Шаңдар
7. Газдар
8. Шумен және дірілмен күрес
9. Жарықтанудың жеткіліксіздігі
10. ауыз суыныңы сапасыздығы
11. Жерастындағы климаттық жағдайдың қолайсыздығына немесе жерастындағы қазбалардың ауа
Жоғарыда көрсетілген қауіпті және зиянды әсерлерін жою үшін жобаның
1. Ұйымдастыру шаралары
2. Техникалық шаралар
3. Саниралық денсаулық шаралары
4. Өртке қарсы шаралар
5. Тау-кен құтқару ісі, апатты жою жоспарлар
10.10 Ұйымдастыру шаралары
Біз жобалап отырған кен өндірісінде жылында екі жүз тоқсан
Бірінші ауысым сағат 8-00 ден сағат 16-00-ге дейін, екінші
Техникалық шаралар
Бұл біз қарастырып отырған жобада техникалық шараларға қазбалардың төбесін
11 Экономика және өндірісті ұйымдастыру
11.1 Қызметкерлер саны. Еңбекті ұйымдастыру. Басқару жүйесі
Жерасты ерітінділеу кешенінің өндірістік қызметі еңбек процесінің бірқатар ерекшеліктерімен
Біріншіден: атқарылатын жұмыс ауқымының кеңдігі: ұңғымалар қазу, тиеу-түсіру тасымалдау
Екіншіден: Радиоактивті және улы заттармен жұмыс кезінде техника қауіпсіздігі
Осы жұмыстардың бәрін бір басқару орталығына біріктіру қажет.
Жұмыс режимі жерасты ерітінділеу полигонының үздіксіз жұмыс істеуін қамтамасыз
Зиянды жұмыс жағдайындағы ауысымдағы персонал үшін:
- ауысым ұзақтығы - 11 сағат;
- ауысым саны - 2 ауысым тәулігіне ;
- апталық мерзімі - 36 сағат;
- бір жылдағы жұмыс күндері - 165; Зиянды жұмыс
- ауысым ұзақтығы - 7 сағат;
- апталық мерзімі - 36 сағат;
- бір жылдағы жұмыс күндері - 252.
Жерасты ерітінділеу кешендері үшін басқарудың сызықты-функциональды құрылымы қабылданған:
Жерасты ерітінділеу кешені→ учаске → бригада → жұмыс орны.
Еңбекті ұйымдастырудың негізгі формасы болып, өндірістік бригада қаралады.
Инженерлік-техникалық қызметкерлер мен жұмысшылардың санын есепті жолмен емес, бүгіндері
Геотехнологиялық алаңдағы жұмысшылар мен қызметкерлердің жұмыс орнына қарай штаттық
№ п/п Мамандық аты Разряды Айқын саны Тізімді саны
Ауысымда Тәулігіне
1. Учаске бастығы ИТР 1 1 1
2. Технолог ИТР 1 1 1
3. Шебер – технолог ИТР 1 2 5
4. Ұңғымаларды қайта қалпына келтіру шебері ИТР 1 1
5. Электромеханик ИТР 1 1 1
6. Оператор ГТП 3-5 4 7 9
7. Жабдықтарды жөндеу слесарі 3-5 4 4 5
8. Газоэлектдәнекерлеуші 4-6 2 2 2
9. Электрослесарь 3-5 2 2 2
10. Ұңғымаларды қайта қалпына келтіру операторы 3-5 2 4
11. Барлығы:
36
12. ИТР
9
Жұмысшылар
27
11.2 Өнімнің өзіндік құнын есептеу
Берілген шамалар
9-112 жобаланушы геотехнологиялық блоктың жұмыс істеу параметрлері
N/N Бағаланушы параметрлері Мәні
1 Блоктың ауданы м2. 126000
2 Қоры, кг 716200
3 Ұңғымалардың орташа тереңдігі м. 490
4 Саны, дана 117
5 Блоктың жұмыс істеу уақыты, жыл. 4,62
Кен басқармасының 2005 жылға жоспарланып отырған шығындарынан жұмсалатын қаражаттар
негізгі химиялық реагенттер,
полигонның ішкі байламдары,
полигонның сыртқы байламдары,
өндіруге және қайта өңдеуге кететін шығындар,
өндірістік амортизация ,
негізгі өндірістік персоналдың еңбекақысы,
қосалқы өндірістік персоналдың еңбекақысы,
өндірістік емес персоналдың еңбекақысы,
өндіру роялтиі,
ГПР өтемі,
рекультивацияға кететін шығын,
кезеңдік шығын,
кезеңдік шығын амортизациясы
бұрғылау шығыны 1 м,
2 кестеде № 9-112 блок жоспарланып отырған №6 кен
Қаражаттар тараулары бойынша жұмсалатын шығындар
N/N Қаражат тараулары Мәні
1 негізгі химиялық реагенттер, мың теңге 159099,8
2 полигонның ішкі байламдары, мың теңге 53402,1
3 полигонның сыртқы байламдары, мың теңге е 69656,3
4 өндіруге және қайта өңдеуге кететін шығындар, мың теңге
5 өндірістік амортизация , мың теңге 40139,5
6 негізгі өндірістік персоналдың еңбекақысы, мың теңге 124928,7
7 қосалқы өндірістік персоналдың еңбекақысы, мың тенге 136280,0
8 өндірістік емес персоналдың еңбекақысы, мың тенге 196633,2
9 өндіру роялтиі, мың тенге 29121,9
10 ГПР өтемі, мың тенге 328114,6
11 рекультивацияға кететін шығын, мың тенге 37047,0
12 кезеңдік шығын, мың тенге 300070,1
13 кезеңдік шығын амортизациясы, мың тенге 13260,5
14 бұрғылау шығыны 1 м, мың тенге 5349,8
Кен орнының 2005 жылға жоспарланып отырған тау-кен жұмыстары бойынша
Пайдаланымдағы технологиялық блоктардың жалпы ауданы, м2.
Өндіріс көлемі т.
Жалпы дайын қордың өсімшесі, т.
ГПР – дің жалпы ауданы, м2
3 кестеде № 9-112 блок жоспарланып отырған кен орнының
Кен орнының параметр көрсеткіштерінің нағыз мәндері
N/N Бағаланушы параметрлер Мәні
1 Пайдаланымдағы технологиялық блоктардың жалпы ауданы, м2. 1400000
2 Өндіріс көлемі т. 653
3 Жалпы дайын қордың өсімшесі, т. 712,1
4 ГПР – дің жалпы ауданы, м2 236000
Есептеу ережелері
2 кестеде келтірілген мәндер бойынша туындайтын шығындар саласының өзіндік
ТКДЖ (бұрғылау жұмыстары мен сыртқы байламдарға кететін шығындар)
Еңбекақысыз тікелей өндірістік шығындар
ТКДЖ-ның капиталданбайтын бөлігі
Еңбекақысыз және амортизациясыз кезеңдік шығын
өндірістік персоналдың еңбекақысы(негізгі және қосымша)
кезеңдік шығындағы еңбекақы
өндірістік амортизация (негізгі және қосымша)
кезеңдік шығындағы амортизация
ТКДЖ өтемі
Рекультивацияға бөлінетін қаржы
Есептеулер төмендегі ережелер бойынша орындалады.
11.2.1 Пайдалану кезіндегі шығындар
11.2.1.1.
ТКДЖ
Бұрғылау жұмыстарына кететін шығындар блоктағы ұңғымалар санын олардың орташа
Ұңғымалар саны Орташа тереңдігі 1 м бағасы
(тенге) Жалпы шығын,
мың тенге Ескерту
112 490 5439,76 298534,3 сору және құю ұңғымалары өз
Сыртқы байламдарға кететін шығындар жоспарланған шығындарды ТКДЖ дің жалпы
Сыртқы байламдарға кететін шығындар, мың. тенге ТКДЖ ауданы,
69656,3 126000 0,55
Біздің блок бойынша 69656,3 мың. тенге 0,55
Барлығы ТКДЖ = 368190,3 мың. тенге (298534,3+69656,3)
11.2.1.2 Еңбекақысыз өндірістік шығындар
Негізгі химиялық реагенттерге кететін шығындар жоспарланған шығындарды өндіріс көлеміне
Негізгі химиялық реагенттерге кететін шығындар мың. тенге Өндіріс т.
159099,8 653 243,64
Біздің блок бойынша 156146,44 мың. тенге 243,64*712100*0,9
Басқа да пайдалану шығындары былай есептеледі: өндіруге және
«норманы» блоктың ауданына және қазымдалу уақытына көбейту арқылы басқа
өндіруге және қайта өңдеуге кететін жалпы шығындар мың. тенге
1158467,6 159099,8 328114,6 40139,5 261208,7 365 1400000 0,72
Біздің есебіміз бойынша - 152981,13 мың.
0,72*126000*4,62*365
№ 9-112 блок бойынша тікелей өндірістік шығындар 309127,57
11.2.1.3 Капиталға айналдырылмайтын ТКДЖ бөлімі
Ашыту жұмыстарына кететін шығын биылғы жылдың дерегімен есептеледі.
Бір кг U кететін шығын мөлшерін анықтайды. Бұл мөлшерді
Ашыту жұмыстарына кеткен шығын мын. тенге Дайындалған қор, т
27754,2 712,1 39
9-112 ашытуға
Блоктын ішіндегі байлау жұмыстарына кететін шығын алдағы жылдың дерегімен
Блоктын ішіндегі байлау жұмыстарына кететін шығын мын. Тенге ТКДЖ
53402,1 126000 0,42
Мысалы:
Ішкі байлау жұмыстары 53402,1
Жалпы:
9-112 блок бойынша өндірістің барлық шығыны 390283,87 мын.тенге
11.2.1.4. Жалақысыз және амортизациясыз кезеңдік шығындар
Жылдық қортынды шығыс кезенінен өндірістік емес және шығыс кезеніндегі
Жылдық қорытынды кезеңдік шығындар мын. тенге Өндірістік емес қызметкерлердің
мын. тенге кезеңдік шығын амортизациясы
мын. тенге Барлығы
мын. тенге өндіріс,
тонна 1кг уран мөлшері
300070,1 196633,2 13260,5 90176,4 653 138,1
Мысалы:
Барлық жылдық шығын
Жалақысыз және амортизациясыз.
9-112 блок бойынша
11.2.1.5. Жалақы
11.2.1.5.1. Негізгі өндірістің қызметкерлері
Негізгі өндіріс қызметкерлерінің жалақысының шығыны алдынғы жылдын қортындысымен
Негезгі өндіріс қызметкерлерінің жалақы шығыны
мын. тенге Жылдық күн саны Негезгі өндіріс қызметкерлерінің жалақыға
мын. тенге тәулігіне Пайдаланымдағы технологиялық блоктардың жалпы ауданы, м2.
тенге 1 м2
124928,7 365 342,27 1400000 0,24
Мысалы:
Негізгі өндіріс қызметкерлерінің жалақысы
9-112 блок бойынша 0,24*126000*4,62*365
11.2.1.5.2. Қосалқы өндірістің қызметкерлері
Қосалқы өндірістің қызметкерлерінің жалақысына кететін шығын алдынғы
Қосалқы өндіріс қызметкерлерінің жалақы шығыны
мын. Тенге Жылдық күн саны Негезгі өндіріс қызметкерлерінің жалақыға
мын. тенге тәулігіне Блоктын шығару көлемі
м2 Шығын мөлшері,
тенге 1 м2
136280 365 373,37 1400000 0,26
Мысалы 9-112 блок бойынша
қосалқы өндірістің кызметкерлерінін жалақысы (ВПП) 55243,190мын. тенге
0,26*126000*4,62*365
Жалпы өндірістің кызметкерлерінін жалақысы
9-112 блок бойынша
11.2.1.5.3. Өндірістік емес қызметкерлер
Өндірістік емес қызметкерлердің жалақысына кететін шығын жоспарлап есептеу арқылы
Өндірістік емес қызметкерлердің жалақы шығыны мың тенге Жылдық күн
м2 Шығын мөлшері
тенге 1 м2-қа
196633,2 365 538,72 1400000 0,38
Мысалы, №9-112 блогы бойынша
өндірістік емес қызметкерлердің жалақысы (НПП)
0,38*126000*4,62*365
11.2.2. Капиталданған активтер амортизациясы
11.2.2.1. Негізгі құралдар мен материалдық активтер амортизациясы
11.2.2.1.1. Өндірістік амортизация
Жоспарда есептелініп бекітілген соманы 365 тәулікке және қазымданушы блоктардың
Амортизациялық аударымдар
Мың тенге Жылдық күн саны Амортизациялық аударымдар
Мың тенге /тәуліне Кенорыны бойнша қазымданушы блоктардың ауданы
м2 Шығын мөлшері
тенге 1 м2-қа
40139,5 365 109,97 1400000 0,08
Мысалы, №9-112 блогы бойынша
өндірістік амортизация (АП)
0,08*4,62*365*126000
11.2.2.1.2. Кезеңдік шығындар амортизациясы
Жоспарда есептелініп бекітілген соманы 365 тәулікке және қазымданушы блоктардың
Амортизациялық аударымдар
Мың тенге Жылдық күн саны Амортизациялық аударымдар
Мың тенге /тәуліне Кенорыны бойнша қазымданушы блоктардың ауданы
м2 Шығын мөлшері
тенге 1 м2-қа
13260,5 365 36,33 1400000 0,03
Мысалы, №9-112 блогы бойынша
Кезеңдегі шығындардың амортизациясы
0,03*4,62*365*126000
11.2.2.2. ТКДЖ-ді өтеу
Жоспарда есептелініп бекітілген соманы 365 тәулікке және қазымданушы блоктардың
ТКДЖ-ын өтеу шығыны
Мың тенге Жылдық күн саны ТКДЖ-ын өтеу шығыны
Мың тенге/тәуліне Кенорыны бойнша қазымданушы блоктардың ауданы
м2 Шығын мөлшері
тенге 1 м2-қа
328114,6 365 89,9 1400000 0,06
Мысалы, №9-112 блогы бойынша ТКДЖ-ын өтеу 13644,31 тыс.
Капиталдандырылған активтер
Амортизацияның барлығы
11.2.3. Жерді қалпына келтіруге кететін шығындар
Жерді қалпына келтіруге арналған шығынды жер қойнауын пайдалану үшін
Қалпына келтіру шығыны
Мың тенге Жылдық күн саны Қалпына келтіру шығыны
Мың тенге/тәуліне ТКДЖ жалпы көлемі, м2 Шығын мөлшері
тенге 1 м2-қа
37047 365 101,5 236000 0,43
Қалпына келтіру шығыны
0,43*4,62*365*126000
Блок бойынша шығындар кестесі
Шығын түрлері Сумма
Пайдалану кезіндегі шығындар ТКДЖ жинағы 368190,3
өндірістік шығындар 390283,87
кезеңдік шығындар 1262,23
Жалақы 106236,9
Өндірістік емес қызметкерлер жалақысы 80740,04
Амортизация, барлығы 36155,92
Қалпына келтіру шығындары 91363,73
БАРЛЫҒЫ 1074232,99
Концентраттың толық өзіндік құны 1508,54 теңге/кг 11,56
Әлемдік рынокта табиғи уран бағасының --- $ екендігін ескерсек,
12 Өндірістік алаң және жер бетінің жоспары
12.1 Жерасты ерітінділеу әдісінің беткі кешенінің құрылысы және оны
Жерасты ерітінділеу әдісі(ЖЕӘ) кәсіпорнының құрылысына орын дайындау жұмыстары құрылыс
Жер көлемін үнемдеу мақсатында ЖЕӘ кәсіпорнының құрылысы барысында өндірістік
Жердің құнарлы қабатын ою жұмыстары күннің жылы кезеңінде
Құнарлы топырақ биіктігі 4 м аспайтын төбешік болып кен
Дайындық жұмыстары аяқталған соң жұмыстардың орындалу кестесіне сәйкес ұңғымаларды
ЖЕӘ кен өндіру комплексінің беткі бөлігі келесі негізгі ғимараттардан
Негізгі ғимараттардан басқа ЖСӘ кәсіпорындарында: жөндеу-механикалық шеберханалар, қоймалар, гараждар,
Ғимараттардың бір бөлігі өзінше жұмыс істейтін технологиялық тораптарға біріктіріледі.
Өздігінше жұмыс істейтін торапқа өзінің сорбциялық және десорбциялық қондырғыларымен
Бірінші сұлба бойынша өндіріс алаңында бір ғана қондырғы орналастырылады.
2.1 сурет. Өндіріс алаңының орналасуы.
1 – УППР; 2 – сорғы стансасы ашыту
Екінші сұлба бойынша бірыңғай қондырғының орнына бірнеше оқшау қондырғылыр
Оқшау қондырғыларды пайдалану магистральді құбырлардың ұзындығының және сорғы стансаларының
Жоғарыда айтылған екі сұлбадан бөлек соңғы кезде технологиялық қондыргыларды
ЖЕӘ беттік кешенінің құрылысын жобалаған кезде технологиялық қондырғылардың орналасу
12.2 Блокті қазымдау
Кен орнын өңдеу: пайдалану блоктарында (10 мен 60 технологиялық
Кен орнында ерітінділеу процесінің кезеңділігі жалпылама болып келеді.
1 – кезең – блокты «ашыту» мен сілтісіздендіру күкірт
Белсенді ерітінділеу кезеңінде металдың ерітіндіге жаппай өтіп ерітіндімен бірге
Карбонаттар мөлшері СС>2 бойынша 1,5 % болған жағдайда жер
2 – кезең – сілтісіздендіру - күкірт қышқылының қосылымы
Металды ерітінділеу сорбция процесінен шығып қанықтырылған айналымдағы ерітінділермен және
Ерітінділердің тепе-теңдігінің теріс шамасында кенді деңгейжиектің кенсіз аймағынан бос
Одан басқа, ерітінділер дебалансының оң немесе теріс шамаларында пайдаланылымдағы
Пайдалану блогін қазымдау барысында блок ауданы бойынша құйылатын ерітінділерді
Пайдаланымдағы блоктардың гидродинамикалық тепе-теңдігі расходомерлердің көрсеткіштері арқылы сүйемелденіп отырады.
3 – кезең – жуу, ары қарай уранның 85-95%
Бұл дегеніңіз – жер қойнауындағы метал қорының 70-80%
Кен орнында қазымдаудың гексагональды жүйесі қолданылады. Ұңғымалар құбырлар жүйесі
12.3 Ерітінділерді тасымалдау
12.3.1. Тасымалдау құбырларының жіктемесі
Технологиялық құбырлар орналастырылу және пайдалану шартына байланысты тасымалданатын
Өнімді(продуктивный) ерітінділер тасымалданатын құбырлар. Бұл құбырлармен құрамында металлдың өндірістік
Аналық(маточный) яғни бойындағы металынан арылған ерітінділерді, тасымалдайтын құбырлар. Бұл
Қайтарымды(возвратный) ерітінділерді тасымалдайтын құбырлар. Бұл ерітінділер пайдалануға енді қосылған
Негізгі ерітінділеу(выщелачивающие) ерітінділері қышқылдандыру тораптарынан өндіргіш блоктардағы жер қойнауына
Ашыту(закисляющие) ерітінділерін тасымалдайтын құбырлар қышқылдандыру торабынан өндіргіш блоктарға дейін
Жер қатпары суларын(пластовой воды) тасымалдайтын құбырлар тек қана өндіргіш
Қышқылдарды тасымалдайтын құбырлар қышқылдар қоймасынан қышқылдау тораптарына дейін тартылады.
Ауа тасымалдайтын құбырлар жоғары қысымдағы ауаны компрессор стансалары мен
Тотықтырғыш заттарды(окислители) жер қойнауының өнімді горизонттарына тасымалдайтын құбыр негізінен
Құбырлар ұңғымаларға тартылу әдістеріне қарай магистральды, қатардағы және таратқыш
Магистральды құбырлар ерітінділердің немесе ауаның барлық көлемін өндіргіш блоктардан
Қатардағы құбырлар ерітінділерді қатардағы сорғыш ұңғылардан магистральды құбырларға жинау
Таратқыш құбырлар қатардағы құбырларды сорғыш немесе қабылдағыш ұңғымалармен жалғау
Тартылу әдістері бойынша құбырлар көлденең, көлбеу және тік құбырлар
Еңкіштік бұрышы 15о болып келетін құбырлар кен орнын карьерлік
Пайдалану режимі бойынша құбырлар бункерлік немесе өздігінен ағатын, аз
Сорып алынатын ерітінділерді тасымалдайтын көлденең құбырлар қысымсыз болып келеді.
Құбырлар құрылысын жүргізу және жобалау жұмыстары жоғарыда көрсетілген жіктемелердегі
Тасымалдау құбырларының орналасу сұлбалары құбырлардың санын, яғни ЖСӘ өндіріс
Құбырлардың ұзындығы, диаметрі және материалы төмендегі көсеткіштерге тікелей байланысты:
технологиялық ұңғымалардың орналасу сұлбасы. Кен сілемінің геометриялық формасына және
өндіргіш блоктардың өндіріс алаңынан немесе оқшау сорбциялық қондырғылардан(ОСҚ) алшақтығы.
ерітінділеудің технологиялық параметрлері(ерітінділер көлемі, қысым мөлшері, ерітінділердің қурамы мен
кен орнының географиялық және климаттық жағдайы. Қайта өңдеу қондырғыларын
жаңа кен сілемдерінің пайдалануға берілу кезеңдері. Құбырлар құрылысы барысында
Қазіргі кезде ерітінділерді тасымалдау жұмыстары жалпыға танылған сұлба бойынша
ерітінділеу және өнімді ерітінділері: технологиялық кешен - өндіргіш блоктар;
қышқылдандыру және металлға кедей ерітінділері: қышқылмен байыту торабы –
Ерітінділеу және қышқылдандыру ерітінділері қабылдағыш ұңғымаларда 1 Мпа дейін
Өнімді және металлға кедей ерітінділер өздігінен ағатын құбырлармен тасымалданады.
Технологиялық құбырлардың ЖЕӘ полигондарында экономикалық жағынан ұтымды орналасуы негізінен
Бір бірінен біршама қашықтықта орналасқан(бірнеше километр) бірнеше өндіріс учаскелерін
Ерітінділеу және қышқылдандыру ерітінділерін өндіріс учаскелеріне тасымалдайтын қүбырлар тұйық
2.1 кестеде ЖСӘ ұңғымалық системасында жиі кездесетін технологиялық құбырлар
6.1 кесте
Сұлба түрі Кен орнын игерудің реті Ерітінділерді өңдеудің орталықтандыру
I Оңтүстік және солтүстік учаскелерде кен игеру жұмыстары бір
II
2 технологиялық қондырғы (УППР “c” және УППР ”о”) екі
III Оңтүстік және солтүстік учаскелерде кен игеру жұмыстары бі
Орталық технологиялық қондырғы(ЦУППР) тәжірибе өңдеу қондырғысы жанына орналасады
IV Кен орнын солтүстіктен оңтүстікке қарай кезекпен игеру
ЦУППР ерітінді айналымының бар көлемінің орта бөлігіне орналасады
ЖЕӘ шахтасыз жүйесі жағдайында өңделіп біткен карьердің жанындағы баланс
ЖСӘ шахталық системасында технологиялық құбырларды орналастырудың бірнеше тәсілі қолданылуы
а) өндіргіш қондырғылар, технологиялық құбырлардың барлығы кен қазбасында орналасады.
ә) өндіргіш қондырғылар, ерітінділеу ерітінділерін дайындайтын торап жер бетіде
б) ерітінді дайындайтын қондырғылар жер бетінде орналасады да,
Құбырлардың әртүрлілігі және оларға әсер ететін әртүрлі кернеулер, құбырлар
12.3.2. Тасымалдау құбырларын құрастыру және пайдалану
Технологиялық құбырлар құрылысының сапасына қойылатын негізгі талаптар мыналар болып
Ерітінділеу ерітінділері мен ауа тасымалданатын құбырлардың қымтамдылығы мен өнімді
Құбырлар ондағы тасымалданатын ортаның әсеріне төзімді материалдардан дайындалуы қажет.
Құбырлар ерітінділер немесе ауа көлемін технологиялық тәртіпке сай жобаланған
Ерітінділеу ерітінділерін пайдалану учаскелеріне және өнімді ерітінділерді өңдеу қондырғыларына
2.2 кесте
Құбырдың сыртқы диаметрі, мм Тип Л Тип СЛ Тип
Қабырға қалыңдығы, мм 1 м салмағы, кг Қабырға қалыңдығы,
315 - - - - 17,9 17 28,7 26,2
400 - - - - 22,7 27,4 36,4 42,2
500 - - - - 28,3 42,7 45,5 65,7
630 - - - - 35,8 67 - -
710 - - 27,4 59,7 40,2 85,9 - -
800 - - 30,8 75,5 45,3 108 - -
900 22 61,6 34,7 95,7 - - - -
1000 24,4 76,1 38,5 118 - - - -
1200 29,3 109 46,2 170 - - - -
Магистральды құбырлардың есептік диаметрі айтарлықтай болады(400-1000 мм). Бұл жағдайда
Құбырларды жалғау. Жалғау тетіктерін, фасонды бөлшектерді және арқауларды жасау
Жалғау тетіктерінің, фасонды бөлшектердің және арқаулардың шартты өткелдерінің шамасы
Жалғаулардың жаңа түрін таңдау кезінде оларды жобалауға және жасауға
Жалғау және олардың детальдары материалының қасиеттері(беріктігі, коррозияға, температураға төзімділігі
Жалғаулар, тасымалданатын ерітінділердің және ауаның жұмысшы қысым аралығында, тамшыларға
Жалғаулар құбырлардың бүкіл қызмет ету мерзіміне кепіл болуы керек.
Жалғаулар тасымалданатын ерітінділерге кедергі келтірмеуі тиіс.
Жалғаулар құрылымы және жинастырылуы жағынан қарапайым, әрі құрастырылуына көп
Құбыр жалғаулары үнемдік жағынан өзін-өзі ақтауы тиіс.
ЖЕӘ кәсіпорындарында ажыратылатын және ажыратылмайтын жалғаулар көптеп қолданылады. Біріншісіне
Полэтиленнен жасалған құбырлардың дәнекерленген жалғаулары төзімділік қасиеті жағынан құбырдың
Түйіспелі дәнекерлеу кезінде құбырлардың ауада ұзақ сақталуының және қысымның
Тігістердің дұрыс дәнекерленбеуі қысымның аздығынан, түйістіру уақытының жетімсіздігінен де
Полэтиленнен жасалған құбырларды дәнекерлеп жалғау кезіде ең қауіпті ақау
Балқыған массаның біркелкі суымауынан және қысымның аздығынан дәнекерлеу тігісінде
Беріктігі құбыр материалының беріктігінен кем болмайтын дәнекерлік жалғаулар тек
Диаметрі 100 мм ден кем болатын полиэтиленнен жасалған құбырлар
Диаметрі 100 мм ден 200 мм ге дейінгі құбырлар
2.3 сурет. Құбырлардың жалғану детальдары.
Құбырлардан кететін бір немесе бірнеше тармақтар үштіктер және айқастырмалар
Тот баспайтын металдардан жасалған құбырлар дәнекерлеу арқылы жалғанады да,
2.3. кесте
өткермелі айқастырмалар өткермелер айқастырмалар, диаметр/
ұзындығы,мм үштіктер
Диаметр/ құбырға қосылатын жағының
ұзындығы, мм Диаметр/ тармағының ұзындығы, мм Үлкен диа метрі,
Құбыр ға қосылатын түтіктің диаметрі, мм Тармақтың диаметрі, мм
225/650 110/730 110 63 165 110/630 140 63 580
280/760 110/800 140 110 130 225/1000 160 63 580
315/740 110/825 160 110 130 280/1060 160 110 615
- - 160 140 115 315/1120 225 160 560
- - 225 160 200 - 225 160 615
- - - - - - 280 110 670
- - - - - - 280 225 775
- - - - - - 315 110 740
- - - - - - 315 225 850
Бекіткіш арқау. Технологиялық құбырлардың бекіткіш арқаулары: а/ бойымен тасымалданатын
Оларға қойылатын негізгі талап, олардың құбырларды технологиялық пайдалану барысында
Бекітілетін ортаның сипатына қарай бекіткіш арқаулар шүмектер, вентильдер және
2.4. және 2.5. кестелерде ЖСӘ беттік кешендерінің құрылысында қолданылатын
Вентильдер мен ысырмалардың технологиялық ерітінділермен жанасатын беттері коррозияға төзімді
Бір кәсіпорында О8Х18Н10Т маркалы болаттан жасалған құбырлардың минералдығы 5
Ерітінділердің әсері ең күшті компоненттері болып мыс тұздары мен
2.4 кесте
Ысырма түрі Шартты белгілері Жұмыс істейтін ортасы Орта температурасы,оС
Сыналы қозғалмайтын шпиндельмен(қысымы Ру-2,5 МПа) УФ-13004 әсері аз 200
Сыналы қозғалмайтын шпиндельмен(қысымы Ру-2,5 МПа) НА-11053 әсері күшті 200
ДЗ-11053 әсері орташа 200 150, 200, 250, 300
сондай(қысымы Ру-1,6 МПа) ЗКП2-16 әсері күшті 550 50, 80,
Сондай (қысымы Ру-1,6 МПа) ЗКП2-160 әсері күшті 600 50,
ЗКС-160 әсері аз 450 15, 20, 25, 40
2.5. кесте
Вентиль түрі Шартты белгілері Жұмыс істейтін ортасы Орта температурасы,оС
Фланецті бекіткіш(Ру-1,6 МПа) 15Б12бк әсері аз +200 25, 40,
Сильфонды фланецті бекіткіш(Ру-0,25 МПа) СК26008 Ауа, газ -20 дан
Тік ағатын бекіткіш (Ру-0,6 МПа) 15ч63гм әсері күшті -15
15ч64п әсері күшті -15 тен +100 дейін 25, 50,
Диафрагмалы бекіткіш (Ру-1,6; 1; 0,6 МПа) 15ч74п әсері күшті
Диафрагмалы бекіткіш (Ру-0,6 МПа) 15ч73гм әсері күшті -15 тен
Диафрагмалы бекіткіш (Ру-1,6МПа) 15ч93эм әсері күшті -15 тен +130
Диафрагмалы бекіткіш (Ру-0,6 МПа) КА26333 әсері күшті -20 тен
Сильфонды бекіткіш (Ру-0,6 МПа) РХ26058 әсері күшті -20 тен
Муфталы бекіткіш (Ру-2,5 ;4 МПа) У22058.015 әсері күшті +300
Инелі бекіткіш (Ру-16 МПа) 15нж54бк әсері күшті +300 15
Фланецті бекіткіш(Ру-1,6 МПа) 15нж958бк әсері күшті -40 дан +420
Коррозияға ұзақ уақыт берілмейтін титаннан жасалған құбырлар қымбаттығы және
ЖЕӘ объектілерінде ерітінді тасымалданатын құбырлардың салыстырмалы сипаттамасы 2.6 кестеде
2.6 кесте
Құбырдың аты мен материалы Қолданудың нәтижесі
Артықшылығы Кемшілігі
Полиэтиленнен жасалған қысымды құбырлар(ГОСТ 18599-83) (d-16-400 мм) Магистральды және
Тігіссіз құйылған коррозияға төзімді металдан жасалған құбырлар(ГОСТ 9940-81) (d-76-325
лады. Беріктігі өте жоғары. Тапшы. Жуан диаметрлі болып шығарылмайды(325
Тот баспайтын темірдің 08Х18Н10Т маркалы табакшалырынан дәнекерле-ніп жасалған құбырлар
лады. Беріктігі өте жоғары. Сериялы жасалуы жоқ. Қызмет ету
2 қабатты болаттан жасалған биметалды құбырлар(2 мм Х18Н10Т және
Коррозияға қарсылығы қаралмаған сульфатка төзімді цемент қосылған құрастырмалы темірбетоннан
Ішкі жағы полиэтиленмен қапталған темірбетон құбырлар Беріктік қасиеті темірбетонмен,
Өнімді ерітінділерді ПНД-315 полиэтилен құбырларынан жасалған жинақтау коллекторына жеткізу
«Ашыту» кезеңінде өнімсіз ерітінділер ТУЗда қышқыл мөлшері 15-20 г/л
Ерітінділеу ерітінділерін тарату торабынан әрбір ұңғымаға жеке ПНД-50 құбыршектерінен
Қыста құбырларда ерітінділер қатып қалмасы үшін құбырлар траншеяларға орнатылып,
12.4 Блоктарды ЖЕ циклінен шығару.
Пайдаланымдағы блок қоры өтеліп болғаннан соң жойылуға жатады. Блок
Блоктағы қазылым жұмыстары аяқталған соң міндетті түрде ішінара бақылау
Алынған метал мөлшері, ерітінділердесі метал мөлшері, бақылау бұрғылануының гидрогеологиялық
Кен орнының қазымдалып болған блоктарының ұңғымаларын жою жер қойнауын
ҚОРЫТЫНДЫ
Кенді жыныстардың геотехнологиялық қасиеттерін зерттеулер мен диплом жобасында жүргізілген
Арнайы бөлімде негізгі геотехнологиялық параметрлер анықталып, ерітінділерді эрлифт әдісімен
Полигонды пайдалануға дайындау бөлімінде ұңғымаларды қазу технологиясы, ұңғыма құрылымдары,
Кен орнын пайдалану бөлімінде блокты қазымдау, өнімді ерітінділерді қайта
Қоршаған ортаны және еңбек қауіпсіздігі техникасы мен еңбекті қорғау
Экономикалық есептеулер барысында өндірістік блоктың пайдалы екендігін растайтын нәтижелер
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1. Язиков В.Г., Забазнов В.Л., Петров Н.Н., Рогов Е.И.,
2. Петров Н.Н., Язиков В.Г., Аубакиров Х.Б., Плеханов В.Н.
3. Шумилин М.В., Муромцев Н.Н., Бровин К.Г. Жерасты ерітінділеу
4. Абдульманов И.Г., Фазуллин М.И. Жер асты ерітінділеу кешендері.
5. Бровин К.Г., Грабников В.А., Шумилин М.В., Язиков В.Г.
6. Башлык С.М., Загибайло Г.Т. Ұңғымаларды қазу. М.: Недра,
7. МамиловВ.А., Петров Р.Ф., Шушанина Г.Р. Жерасты ерітінділеу әдісімен
8. ДСП-7121. Жерасты ерітінділеу әдісімен қазымдалатын гидрогендік кен орындарын
9. Кен орындарын ұңғымалардың көмегімен жерасты ерітінділеу әдісімен қазымдау
10. Ю. Калицун В.И. Суқашыртқы жүйелерінің гидравликалық есептері .
11. Прозоров И.В., Николадзе Г.И., Минаев А.В. Инженерлік жүйелердің
12. Луценко И.К., Белецкий В.И. Давыдова Л.К. Кен орындарын
13. Арене В.Ж. Пайдалы қазбаларды ұңғымалар арқылы өндіру (геотехнология).
14. «КАЗАТОМӨНЕРКӘСІП» ҰАК. Еңбекті қорғауды басқару жүйесі(СУОТ).