Жоспары:
КІРІСПЕ ......................................................................................................3
І. ЭКОНОМИКАДАҒЫ АҚШАНЫҢ ҚҰН ФОРМАСЫ....................................4
Ақшаның құн формасының эволюциясы.......................................4
Ақшаның құн теориясы..................................................................5
Ақшаның құн заңы, тұтынуы, айырбасы, нысаны........................6
ІІ. ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТЕОРИЯДАҒЫ АҚША...............................................9
2.1. Ақшаның пайда болуы......................................................................9
2.2. Ақша: түрі, мәні, қызметі.................................................................11
2.3. Ақша және экономикадағы рөлі......................................................22
ҚОРЫТЫНДЫ...........................................................................................25
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР .............................................................27
Кіріспе
Ақшаның құн түрінің дамуы мынаны куәландыруды: ақша бұл
Әр түрлі құн теориясы бар. Олардың бірі —
Ақшаның бірінші қызметі—құн өлшемі. Ақшаның көмегімен басқа барлық
Тауардың айырбасталу кезеңінде құнның көрінісі төмендегідей түрге ие
Ақша дегеніміз не? Мүмкін, ақша дегеніміз – адамзаттың
« Ақша адамды дуалайды. Ақша үшін олар қиналады,
І. ЭКОНОМИКАДАҒЫ АҚШАНЫҢ ҚҰН ФОРМАСЫ
1.1 Құн формасының эволюциясы.
Қоғамдық еңбек бөлінісінің одан әрі дамуы, тауар өндірісінің
Ақырында жалпылама эквиваленттік қызметтік алтын атқара бастады. Айырбастың
Ақша – тауардың басқа да тауарлар тәрізді тұтыну
Құнның белгісі. Ақша айналыс құрамында шақа формасы ретінде
Алтын — жұмсақ шақа және олардың мөрі айырбас
Шақаның пайда болуы және дамуы нақты тарихта көптеген
1.2. Ақшаның құн теориялары.
Әр түрлі құн теориясы бар. Олардың теориясы —
Қазіргі заманғы шарттарында құн кең көп таралған теориясына
Мына теорияны жақтаушылар бекітеді, не құн анықталады «шектінің»,
Австриялық мектеп өкілдері (және басқа неоклассиктер) белгілейді, тауардың
1.3. Ақшаның құн заңы.
Қоғамдық өндірістің тауарлық нысанының ерекшелігі құн заңының іс-әрекетінен
Еңбек өнімдерінің жүйелі айырбастау процесінің дамуы кезеңінен бастап,
Айналыс саласында құн заңы бағаны халықтың төлем қабілеттігінің
Тұтыну құны.
Экономикалық теория тауардың қоғамдық қажетсінуді қанағаиттандыру қабілетін тұтыну
Тұтыну құны — тұтылған жағдайда ғана жүзеге асатын
Тұтыну құны — тауардың пайдалылығы, адамның белгілі бір
Тұтыну құны негізінен сол заттардың табиғи қасиетімен байланысты.
Тұтыну құны сол затты шығаруға жұмсалған еңбек мөлшерін
Тұтыну құны әр қоғамда да болып келеді. Бірақ
Айырбас құны.
Тұтыну құны бар затты әлі тауар дей алмаймыз.
Тауар өндірушінің өзі үшін өндірілген өнімнің пайдалы қасиеті
Айырбас құны — ең алдымен сан арақатынасы түрінде
Айырбас құны 3 прнципке негізделеді:
Айырбас ропорцияның теңдігі, салыстырылатын тауарлардың бірдей құнымен түсіндіріледі.
Құн тауардағы өндірушінің қоғамдық еңбегі.+
Тауардың құны жұмсалған уақыттың ұзақтылығымен есептеледі.
Құн нысаны.
Алғашқы кезеңде айырбас өте кездейсоқ, жай түрде орын
Өндіргіш күштердің дамуы, онымен байланысты қоғамдық еңбек бөлінісінің
3 грамм алтынға немесе
1 қой 10
Мұның құнның жай нысанынан айырмашылығы жалпы эквивалент рөлін
3 гр. алтын =
10 балта =
1 қап астық =
Сөйтіп жалпы эквивалент рөлін бір тауар атқарады. Бұл
Алайда өндіргіш күштердің қарқынды дамуы, қоғамдық еңбек бөлінісінің
Бұл нысан эквивалент рөлін алтын, бағалы металдар атқарған
2. ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТЕОРИЯДАҒЫ АҚША.
2.1. Ақшаның пайда болуы.
Тарих құрылуының ұзақ мерзімді уақытында ақшаның пайда болуы
Ақшаның пайда болуын түсіндіру үшін, «тауар құны қатынасында
Ақша – адамзаттың ең үлкен ашқан жаңалығы. Ақшаның
Қандай негізгі тарихтары болды ақша көбейуіне?
1-ші этап ақшаның пайда болуы функцияның істеуі кездейсоқ
2-ші этап алтынның бекітілуі (бұл этап әрі
3-ші этап—бұл этап қағаз немесе несие ақшаға өту;
4-ші этап—қолма-қол ақшаның айналымын біртіндеп ығыстыруы, электрондық төлеу
Русида тиынның түрлері ІХ-Х ғ. шығарыла бастады. Алайда
Ежелгі метал ақшаның құрамы тауардың құнына сәйкес болу
Қағаздық ақшаға пайда болуына назар аударуға болады. Олар
Айырбасқа алтынды қолдана бастағаннан кейін сатушы мен
2.2. Ақшалардың түрлері.
Қағаз ақшалар.
Жалпы аты қағаз ақшаның белгілері—«банкноттар». ХІХ ғ. банкноттар
Банкнотар—төлеу айналым даму нәтижесі, қамтып көрсеткенді, тауарлық өндіріс
Нәтижесінде сенімді вексельдің бұрылуға «заңсыз»ретінде бастаған, қалай сенімдердің,
Айту керек, сауда вексель айырбасы тіпті банкілік вексель
Банкілік белеттер банкирлермен шығарылған және ертерек, бірақ ана
Банкноттар көбірек танымал ақшалар сияқты бұрылуға бастайды. ХІХ
Бірақ сфера банкілік белеттердің назар аударуы көп болуы,
Экономика сферасын бәрін тап сол кезде банкілік белеттер
Электрондық ақшалар.
ХХ ғ. соңы ақшалардың жаңа түрімен асуымен басталған
Жоқ, әрине, — ақшалар қалады, бірақ олар «көрінбейтін»
«Дерлік ақшалар» — бұл айқын биік өтетін финанстық
Көріп қалуға болады, барлық метал ақшалар көптеген елдерде
Нақты ақшалар.
Нақты ақшаларға арналған тұрақтылық мінездемелі, қамтамасыз етіледі еркін
Ақшалар, номиналдық құны (көрсетілген құн) нақты құнға сәйкес
Көбірек ыңғайлы үндеуіне арналған, дөңгелек түрі (азырақ өшірілді),
Ақшалар, номиналдық құн сонының нақтыдан жоғары, қоғамдық еңбек
Қағаз ақшалар—нақты ақшалардың өкілдері. Қағаз ақша екі жолмен
Сонан кейін «казначейлік вексельдер» басылып шығарылатын болды. Бұлар
Тарихи олар орынбасарлар сияқты алтын монетаның
Қағаз ақшаларының мәні жасалады олардың құн белгілерімен алға
Несиелік ақшалар тауарлық өндіріс дамуымен көрінеді, сауда іс
1. Вексель—қарыз жазбаша сөзсіз міндеттемесі айқын соманы төлеп
Айналымдағы осы уақыт орнында қазыналық вексель болады, мемлекетпен
қола вексель тауарлық жабуы жоқ. Вексель келесі ерекшеліктермен
Абстрактілікпен, яғни келісім түрі туралы құжат хабары жоқ
Бесспорностью, вексельдің міндетті түрде ақы төлеуін білдіреді.
Назар аударуы, яғни вексель тапсыруымен төлеу құралдар сияқты
Вексель айналдыру айқын шекаралары болады:
беттер арасында жұмыс жасайды, бір-бірінің жақсы
болу жүзеге асырады;
Айрықша көтерме сауданы қызмет етеді;
Банкнот—несие ақшалар, орталықпен шығарылатын (эмиссиялықпен) елдің банкісімен. Банкнот
Қазіргі банкнота екі кепілдік мәні жоғалтып алды: толық
Қазіргі уақытта елдердің орталық банкілері ақшаларды шығарады қатал
Олардың мәні барлық мемлекет аумақтары ұлттық ақшалармен келеді.
Чек — ақшалы құжат оның формасымен анықталған, ие
Бірінші рет чектер XVI ғ. Ұлыбританияда және Голландияда
Атаулы — айқын бетке тапсыру құқығы жоқтығы.
Көрсетуші — алушының нұсқауынсыз.
Ордерлі — айқын бетке, бірақ индоссомент құқығы құжат
Сәйкес чек жайы туралы, бекітілген ССРО-да 1929 ж.
Есеп айыратын чектер — бұл жазбаша тапсыру банкіге
Ақшалылыр — чектер бары ақшалардың ұйымдарымен кіріскен істермен
Жүретін, толық құнды және майда ақша.
Негізгі элемент монеталық ақшаның — «жүретін ақша». Дәл
Толық жүретін монеталар — бұл сондай монеталар, металдық
Экономикалық теорияда арнайы терминдер болады, бұлар екі күй
Майда ақша экономикасы керемет ақиқатында көрсетеді:
Өйткені бұл ақша, ресми құн жоғарырақ нақтыдан. Әркім
Тарих куәландырғандай, монетаның отаны ретіндегі Лидия мемлекеті болып
Бірақ егер дәл және қатал айтса, алтындық монета
Алтын және күміс.
Алдымен—алтын туралы, негізгі қымбатты метал ретінде халықтардан қабылданды.
Ертедегі мысырлықтардың алтын қайнары Нубия болды, ертедегі гректер
Алтын туралы айту, күміс туралы әділсіз еді айтпау—бірақ
Күміс сайлауға лайықты болады және де тарихи рольмен:
Өйткені, Европаның орта ғасырларда көне қайнарлары алтын қол
Алдымен алтын монеталар соғылған таза (24 караттық) алтынмен,
Бүгін алтын төлеу теңдік тегістеу құралы қалуға жалғастырады
Мәні.
Ақшаның мәнін анықтауға ынталылық капитализмнің қалыптасуы және дамуы
Ақшалар - бұл ең бір экономикалық ғылым маңыздың
Ақшалардың үш функциясы бар. Ақшалар, және кез
1) жалпыға бірдей ортасыз айырбастау;
2) өз бетімен құнын айырбасты;
3) еңбек сыртқы заттық өлшемін.
Сонымен қатар, ақшалар өзіне меншікті таптастыруы бар. Сонымен
Оқулықта « Экономикс » К. Макконнел және С.
Қазір енді талдап көрейік, неге ақшалар ақшалармен келеді
Қызметі.
Бұл проблема бойынша екі пікір қалыптасқан:
Маркстік көзқараста;
Бүгінгі таңдағы буржуазиалық.
Маркстік көзқарас. Ақшаны қалай түсінуге болады? Құн түрінің
Ақшаның бірінші қызметі — құн өлшемі. Ақшаның
Тауар құны мен алтын құнының тәуелділігі ерекше мүделікті
Егер тауар бағасы тауар құнына қарайлай өссе, онда
Сөйтіп тауар бағалары негізінен тауардың өз құнына тура
Бұл ақша арқылы басқа тауарлардың құны өлшенеді деген
Екінші қызметі — айналым құралы. Осы қызметті ақша
Ақша шыққанан кейін тауардың тауармен тікелей айырбасталуы (Т-Т)
Үшінші қызметі — төлем құралы. Бұл қызметті тауарды
Несие қатынастарының дамуымен байланысты жаңа айналым құралы —
Ақшасыз есеп айырысу тауар айналымы тұтынысының қолма-қол ақша
Төртінші қызметі — қорлану немесе қазына жасау құралы.
Бесінші қызметі сол — әлемдік ақша түрінде болуы.
Әлемдік аренада ақшаның айналым құралы емес, төлем құралының
Бүгінгі таңдағы экономикалық теорияда орын алған Батыс Еуропа
1. Айырбас құралы. Ақшалар ең алдымен айырбас құралы
Біріншіне ақша сол бөлкене және басқа өзіне қажетті
2. Құн өлшеуші. Қоғам ақша даналарын әр түрлі
3. Айналым құралы. Ақша өтімді болғандықтан, игіліктерді сақтайтын
Ақша айналымы және ақша жүйесі. Тауарларды өткізуге, қызметтерге
Ақша қозғалысы қай ел болсын, стихиялық құбылысы емес,
Негізгі ақша данасы. Бұл тауар бағасын анықтап, өлшеу
Баға масштабы — мемлекет анықтаған ұлттық қағаз-ақша данасының
Ақша түрлері. Бұған жататындар: жоғарыда қаралған мемлекет шығаратын
Эмиссиялық жүйе — айырбасқа арнап заңды түрде ақша
Мемлекеттік ақпарат. Бұл орган ақша айналымын реттеп отырады.
Сонымен, ақша айналымы өте қатаң ережелі ақша
2.3. Ақша және оның экономикадағы ролі.
Ақшалардың әр түрлі теориялары бар. Металдық теория мейірбан
Номиналдық теория есептік шартты бірліктер белгілермен ақшалар есептейді.Мына
Ақшалардың сандық теориясы ақшалардың құны олардың кері санының
«Реттеу валюта» теориясы білдіреді синтез жайларының номиналдық және
Егер ХІХ ғ. ақшалы теориясы негізгі сұрақтары ретінде
Қазір біз монета айналдыру экономикалық проблемаларына өте аламыз
Тауарлық айырбас алғашқы рет пайда болғанда, алғашқы тайпалардың
Бірақ әлі қандай болмасын болмады танымал эквивалент (бірдей
Кешірек тауарлар үлкен әр-түрлі шығарылды. Қандай да бір
Өндіріс және тауарларының айырбасы күнделікті, әрбір елде және
Халықаралық сауда талаптары әртүрлі жергілікті эквиваленттері талапқа сай
Нәтижесінде біреу болды — бүкіл халықтармен қолдады жалпы
Ақша — ерекше тауар, жалғыз жалпы эквивалент болады.
Ақшалардың өзі (алтын) құн танымал іске асыруымен келеді.
Ең алдымен, ақшалар құн өлшем құнымен орындайды, яғни
Анықтауға арналған өнім бағасы ақшалардың өзі керек болмайды,
Тауарлардың бағасы белгілі ақшалық тауар саны — алтын.
Масштабтың бағасы және оның қысқаша бөлімдері алтын массасының
ҚОРЫТЫНДЫ
Жаңа ақшалар жақсы белгілі, қазіргі бұқаралық санада ақшалар
Байқау қиын емес, ұғымның «баға» және «бағалау», бірақ
Қайсыбір наградтарының, құрметті атақтардың, дипломдардың болатын дәрежелер әлеуметтік
Өкінішке, өлшеуіне арналған әлеуметтік және рухани адамзат әлі
Жоғарыда айтылған барлығына назар аударайық:
Ақшаның мағынасы экономикада үлкен нәрсе. Соның ұйымшыл ақшаның
Ақша тауарлардың әлемінде болды, ерекше тауарға бөлінді, өз
Ақшаның бес қызметі бар: құн өлшемі, айналым құралы,
Қазіргі ақшалар тауарлық негіз болмайды, бірақ келесі себептермен
Ақшалы ұсыныс мемлекет бақылауы тиісті орнында болады, парасатпен
Ақша дегеніміз — барлық тауарларға эквивалентті ерекше тауар.
Ақшаның қасиеттері:
Леквиттілігі.
Потативтілігі.
Сиректілігі.
Сақталғыштығы.
Бөлінгіштігі.
Ақшаның қызметтері:
Құн өлшеуші құрал.
Төлем құралы.
Айырбас құралы.
Қор жинау құралы.
Әлемдік ақша қызметі.
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР:
Әубәкіров Я.Ә. «Экономикалық теория негіздері».
С.А. Бартенев «История экономических учений» .
Никитин С.М. «Теории стоимости и их эволюция».
Шеденов Ө.К. «Жалпы экономикалық теория».
Макконнелл Р., С. Брю. «Экономикс».
Самуэльсон. «Экономика».
Т. М. Тимошина. «Экономическая история России».
МГИМО МИД РФ. «Курс экономической теории».
Л.Л.Любимов, И.В.Липсиц "Основы экономики", Москва 1994 г.
Кэмпбелл Р.Макконнелл, Стэнли Л.Брю "Экономикс" Баку, 1992 г.
Максимова В.Ф., Шишов А.Л. "Теория рыночной экономики", 1992г.
"Деньги и кредит" 12/1995г. Изд. "Финансы и статистика".
Эдвин Дж.долан "Деньги, банки и денежно-кредитная
"Деньги, кредит, банки". Справочное пособие. Под редакцией Г.И.Кравцовой,
ФИНАНСЫ ДЕНЕЖНОЕ ОБРАЩЕНИЕ КРЕДИТ под. ред. проф. чл.-корр.
ОСНОВЫ ЭКОНОМИЧЕСКОЙ ТЕОРИИ
/пособие для системы экономического образования/
под. общ. ред. Э.И.Лобковича, М. И. Плотницкою 1998г.
Российская Экономическая Академия I ;им. Плеханова
17. Б. Мәдешев. «Нарықтық экономика теориясына кіріспе».
2