ЖОСПАР
Кіріспе 3
1 БӨЛІМ. Көрнекті жерлер немесе Республиканың туристік объектілері
1.1 Туризмнің инфрақұрылымы 5
1.2 Негізгі танымдық жерлер мен туристік экскурциялық орталықтар 7
2. БӨЛІМ. Қазақстанның табиғи-рекреациялық орталыктарының 14
туризмдегі маңыздылығы 14
2.1 Қазақстанның шипа жайларының сауықтандыру және емдеу саласындағы туризмнің
2.2 Қазақстан халқының курорттық саноториядағы емдеудің қажеттілігі 17
2.3 Республикадағы курорт-санаторийлердің туризмдегі алатын орны 20
3. БӨЛІМ. Қазақстанның курорттары мен санаториялары 22
3.1 Бальнеологиялық емдеу-сауықтандыру орындарының рөлі 22
3.2 Климатологиялық емдеу-сауықтандыру орталықтары 45
3.3 Балшықпен емдеу-сауықтандыру орындарының 60
туризмдегі бағалануы 60
ҚОРЫТЫНДЫ 65
Қосымшалар 67
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 73
Кіріспе
Қоғамның өндірістік интенсификациясы ең алдымен адамның психофизикалық жүктемесінің күшейуіменен
Емдік сауықтыру туризмі туристік классификация ішінде өзіндік орны бар.
Әлеуметтік-мәдени қызметке - әлемді, табиғатты, тарихты, мәдениетті тану, яғни
Экономикалық аспектіге - адамның еңбекке деген қабілеттілігін жақсарту.
Курорттық-рекреациялык шаруашылыққа (Қ.Р.Ш.) санаториялар, демалыс үйлер, туризм және қызмет
Жұмыстың мақсаты:
Қазақстанның табиғи рекреациялық ресурстарының емдік сауықтыру мүмкімшіліктерін анықтау.
Жұмыстың міндеті:
Табиғи рекреациялық мүмкімдіктерді талдау:
Қазақстанның курорт-санаторияларын жіктеу:
Емдік сауықтыру туризмін сипаттау үсыныстар беру.
1 БӨЛІМ. Көрнекті жерлер немесе Республиканың туристік объектілері
1.1 Туризмнің инфрақұрылымы
Туризм - әлемдік экономиканың құлдырауды білмейтін ең тұрақты дамып
Десек те, Алматы, Қарағанды, Ақтөбе, Оңтүстік Қазақстан облыстарында өз
Еліміздегі туризм инфрақұрылымының даму проблемасын шешу үшін қаржы керек
Туризм инфрақұрылымын дамыту үшін ұсынылған аса қызықты жобалар ішінде
Беделді көтерудің негізгі шарттары – Қазақстанның туристік фирмалары мен
Қазіргі кезде Ұлы Жібек жолының 1700 шақырымға созылған Қазақстан
Екінші бір келелі мәселе – қазіргі заманғы туризм индустриясын
Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым Министрлігі Жоғары аттестациялық комитетінің
1.2 Негізгі танымдық жерлер мен туристік экскурциялық орталықтар
Туризмде басқа экономикалық сала сияқты өзінің құрамына бірнеше саланы
Туристік-экскурсиялық қызмет көрсету қаладағы урбанизация мен Ғылыми Техникалық Революцияға
Аймақтық туристік миграция экономикалық көзқарас арқылы адамның саяхат жасауға,демалуға
Туризм өзі пайда болысынан саяхат барысында көп уақыт кетірмейді,
Туризм де, басқа экономикалық сала сияқты өзінің құрамына бірнеше
Қазақстанда туризмнің дамуы үшін туристік ресурстарға бай аудандар өте
Әр кешен өз-өзімен қызықты әрі тартымды. Шыршалы-орманды «Алтын
Қазіргі кезде туризмнің түрлері мен формаларын, сонымен қатар, туристік
Қазақстандағы туризмнің төмен деңгейде дамуының себебі көп, бірақ ең
Географиялық зерттеулер нәтижесінде Қазақстан территориясындағы рекреациялық аудандарды бөліп айтуға
Шығыс пен Оңтүстік Шығыс өзінің әрқилы және кең ауқымды
Қазақстан туризмінің дамуына өз септігін тигізетін әртүрлі ландшафтық өзгешеліктері
Географиялық бағалау нәтижесінде Қазақстандық туризммен демалыстың дамуына 60-қа жуық
Емдік-спорттық туризмнің территориясы өте кіші. Санаулы ғана аймағы мен
Спецификалық зонадағы туризм саласы өзіне республиканың шөлді және биік
Советтер Одағы кезінде Қазақ ССР Атласын жасауда авторлар Қазақ
Қазақстан облыстарының туристік-экскурсиялық обьектілері мен туристік инфрақұрылым обьектілерін «туристік
20 обьектіге дейін (Атырау, Маңғыстау, бұрынғы Торғай, Жезқазған, Талдықорған
20-дан обьектілерге дейін (Қызылорда, Қарағанды, Солтүстік Қазақстан, Шығыс Қазақстан
40-тан 60 обьектіге дейін (Батыс Қазақстан, Ақтөбе, Қостанай, Көкшетау,
60 обьектіден жоғары (Алматы, Жамбыл, Павлодар облыстары).
Туристік кешендердегі орындармен қамтамасыз ету деңгейі келесілер: 1) түнеп
Республиканың табиғи әлеуметтік-экономикалық рекреациялық ресурстарын айта келе, Қазақстанның туристік
Жұмысшыларды әлеуметтік сақтандыру мен емдік жүйеде санаториялы-курорттық емдеу маңызды
Революцияға дейін Қазақстан территориясында Буровойда орналасқан 60 орындық жекеменшік
Республикадағы курорттық байлықтарды зерттеу нәтижесінде Қазақстанның барлық облыстарында әр
Қазір Қазақстан территориясында 500 санаториялар мен демалыс орталықтары бар.
Үлкен танымды емдік орталықтарға – Сарығағаш, Қапал-Арасан, Алма-Арасан және
Дене шынықтыру мен спорт денсаулықты, жұмыс істеу қабілетін нығайтуда
Спорт зал бойынша Қазақстан ТМД-да 3 орын алады. Республикаынң
Республикада бұл салада мамандар дайындауда екі институт – Алматы
Дегенмен, республикадағы спорт кешендері, спорт мектептері – спорт мастерлерімен
Яғни, туризм әлемнің көптеген елдерінде экономика мен қоршаған ортаға
Міне, сол туризм индустриясын дамыту мақсатында қазірдің өзінде көптеген
2. БӨЛІМ. Қазақстанның табиғи-рекреациялық орталыктарының
туризмдегі маңыздылығы
2.1 Қазақстанның шипа жайларының сауықтандыру және емдеу саласындағы туризмнің
Қазақстан халқының материалдық және мәдени өмірінің деңгейінің өсуі, өнеркәсіптің
Қазіргі кезде көптеген ғылыми зерттеулерде Қазақстан халқы көп ауыратын
Осылай, Қазақстанда 1966 жылы 240 мың адам курорттық емдеуді
1971 жылы емдеуге қажет ететіндердің саны 280 мың адамға
1980 жылы Қазақстанда курортық емдеуді қажет ететіндер саны 330
Физиотерапия және курортология Орталық Институтының көрсеткіші бойынша қазіргі кезде
Жоғарыдағы көрсетілген көрсеткіштерге қорытынды жасасақ -Қазақстанның халқы көбінесе шет
Егерде біз қазақстандық курорттарға жалпы сипаттау жасасақ, ол біздің
Емделу жағынан жақсы нәтижеге жетуге мүмкіншілігі бар, яғни акклиматизация
Біздің халқымызға өте тиімді болып келеді. Әрине біздің курорттардың
а) кейбір курорттық-санаториялар өз жұмыстарының тоқталуына;
б) жаңа курорттық ресурстар зерттелінбейді.
Қазіргі кезде көптеген қолданылып жүрген климаттық, бальнеологиялық және тағы
Қазақстанның курорттык ресурстарды зерттегенде, республикада 500-дей минералдық су бұлақтары,
Қазіргі кезде республикалық профсоюздық құрамында 12 санаториялар, 2- емдеу
Санаториялық-курорттық мекемелер және демалыс мекемелер Қазақстанның 12 облыстарда жұмыс
Егемендікті алғаннан кейін республикада санаториялық-курорттық жұмысын жақсарту жөнінде бірталай
Қазіргі кезде кардиологиялық санаторияларды салу құрылысы өте тиімді болып
Қарағанды облысындағы Қарқаралы таулы миссивінің климаты жанында орналасқан жусалы
Қостанай облысындағы Қазанбас орманы тұзды көлдердің сульфидті балшықтарға және
Павлодар облысындағы Баянауыл массивтің континентті климаты ондағы өсетін ормандар
2.2 Қазақстан халқының курорттық саноториядағы емдеудің қажеттілігі
Қазіргі кезде санаториялық-курорттык емдеу және профилактикалық шаралар арасындағы синтезі
Минералды суларды емдеу балшықтардың аппликацияларын сырттай қолдану терінің рефлексі
Балшықпен емдеу кезінде бірқатар ферменттердің (каталаздар, оксидаздар, хоминастераздар және
Сонымен курорттық-санаторияларда емделудің тиімділігі ең алдымен ол адамның ағзасына
Қазақстан көптеген курорттық орындарға бай. Курорттық жүйені ұйымдастыруға ғалымдар
Қазіргі кезде Қазақстандағы дамыған курорттық зоналар – Алматы, Бурабай-Шучинк,
Республикалық ғалымдардың зерттеу жұмыстарының арқасында бруцеллездың соңғы патологияны емдеу
Жаңақорған курорты Теріскен тұзды көлдің жағалауында Сырдария өзенінің бойында
Алама-Арасынның минералдық моншаларыда және Жаңақорған балшықтарымен емдеуге тек хронологиялық
Туберкулезбен ауыратын адамдардың саны Қазақстанда өте кеп (жыл сайын
Қазіргі туберкулез ауруын емдеуге ең кейінгі роль – санаториялар
Сонымен бірге, бізге бұрыннан белгілі, қымыз сусыны туберкулез ауруға
Осы бөлімді қорытындылай келе, айтатынымыз, қазіргі кезде Қазақстан халқының
16 жасар жас балалардың 60 жасқа жетпеуі ТМД елдерінде
1 кесте
Облыстар Санаториялардың профилі
А Б В Г Д Е Жалпы
Оңтүстік 2 3 1 1 2 1 10
Орталық және Солтүстік 1 2 - - 1 1
Батыс 1 1 1 - - - 3
Шығыс 1 1 1 - - - 3
Жалпы 5 7 3 1 3 2 21
2.3 Республикадағы курорт-санаторийлердің туризмдегі алатын орны
Қазіргі уақытта халықтың денсаулығына тигізетін басты әсері -әлеуметтік, генетикалық,
Осы көрсеткіштер бойынша Қазақстан халқының денсаулығы ТМД елдерінің жалпы
Қазақстанның алғашқы минералдык бұлақтар және сумен емдеу орындары жөнінде
Бальнеологиялық жүйені Қазақстанда XX ғасырларда ғана зерттеле бастады.
3. БӨЛІМ. Қазақстанның курорттары мен санаториялары
3.1 Бальнеологиялық емдеу-сауықтандыру орындарының рөлі
Бальнеологиялық
(Латын тілінен шыққан «Balneumң - шомылу мағынасын білдіреді) -табиғи
Қазіргі кезде республикада 6 бальнеологиялық-минералдық сулар бар. Олар:
Спецификалық компоненттері жоқ сулар - осы сулар көбінесе минералданган
Күкірттісутекті сулар. Құрамында 10-15-тен 100-250 мг/л күкіртті-сутек, йод, бром
Темірі бар сулар. Құрамында 20-100 мг/л темір, кремни қышқылы,
Бромды және йодты сулар - 15-30 – 300-320 г/л
Радонды сулар - оның бұлақтары Қыргызстанда (Мерек), Сары-Арқа (Күйін,
Кремнилі термалар. Құрамында 50 мг/л кремний қышқылы бар су.
«АРАСАН-ҚАПАЛң курорты
1886 жылы қаланған. Талдықорған қаласынан 110 км қашықтықта, Арасан
Биен өзенінің бойында, теңіз деңгейінен 980 метр биіктікте орналасқан.
Климаты - континентальды, құрғақ. Жаз айлары жылы, қыс айлары
Негізгі емделу факторы - әлсіз минералданған кремнилі, сульфатті-хлоридтік, натрийлі,
475 орынды «АРАСАН-ҚАПАЛң санаториясы жыл бойы жабдықталған корпустарға адамдарды
«АРАСАН-ҚАПАЛң санаторияда:
артрит
полиартрит
остеохондроз
гинекологиялық аурулар
қанайналым жүйелерін
дерматологиялық ауруларды
қан тамырлары аурулары
асқорыту мүшелерін емдейді
қуық орындарының аурулары.
Емделуге келгендер өздерінің бальнеологиялық және физио бөлімдерінде емделеді. Сумен
душ-массаж
душ Шарко
циркулярлық
Массаж жасау кабинеттері жұмыс істейді, парафинозо-керитотерапия, гинекологиялық т.б.
Емдеу курстың ұзақтығы - 24 күн, тері ауруларды емдеу
2 кесте
Панфилов ауданында жауын-шашынның түсу мөлшерінің
пайыздық есебі
Жыл мезгілдері
% алғандағы жауын-шашынның мөлшері
Көктем 35%
Жаз 27%
Күз 18%
Қыс 20%
Ауданның территориясындағы шипалы бұлақтар кестесі
1 сурет
АРАСАН-ҚАПАЛ
(Талдықорған облысы)
3 кесте
Нөмірлердің категориясы Құны
Жолдама (тәулік) адам
01.01.-31.05.05.
01.06-31.08.05.
Стандарт нөмірлер 3500 4200
Жартылай люкс 4500 5200
Люкс 6000 7000
12 жасқа дейінгі балаларға 20% 20%
«АҚЖАЙЫҚң шипажайы
Орал қаласынан 45 км қашықтықта Орал өзенінің бойында орналасқан.
Негізгі емдеу факторы: азминералданған хлоридті-магнилі-натрийлі, темірлі минералды су.
Осында қанйаналым жүйесі, асқорыту жүйесі, эндокриндік жүйедегі (диабет) аурулары
Жақсы жабдықталған физиобөлімі, диагностикалық лабораториясы, және т.б. бар. Санаторий
Жол маршруты: Орал қаласынан, автовокзалдан санаторияға дейін автобуспен жүруге
«АҚЖАЙЫҚң
(Батыс Қазақстан облысы)
4 кесте
Нөмірлердің категориясы Құны
Жолдама (тәулік) адам
Стандарт нөмір 2000
Жартылай люкс 2500
Люкс 3000
14 жасқа дейінгі балаларға 25%
«МЕРКЕң шипажайы
Теңіз деңгейінен 1200
Климаты — орташа таулы.
Негізгі табиғи емдік факторлары: радондық минералдық сулар және климат
Шипажайда УФО, электрофорез, УВЧ, амплипульс, жарық ванналары, АФ, дарсенвализация,
Негізгі емдейтін ауру турлері:
Жүрек қан-тамыр аурулары: ИБС, стенокардия ФК І-ІІ ст., гипертония
Сүйек-буын аурулары: полиартрит, остеохондроз, радикулит, подагра.
Әйел-жыныс аурулары. Бедеуліктің түрлері (І және ІІ), жыныс мүшелерінің
Нерв жүйесі аурулары: әр түрлі невроздар.
Тері аурулары. Экзема, псориаз, нейродермит, аллергиялық дерматиттер.
Урологиялық аурулар: простатит, пиэлонефриттер, циститтер.
Асқазан-ішек жолдары аурулары: созылмалы гастриттер, өт жолдарының қабыну процестері.
Стоматологиялық аурулар: парадонтоз.
Эндокриндық аурулар: бүйрек үсті безінің гипофункциясы, қалқанша безінің (зоб
Қан-тамыр аурулары: аяқтың варикоздық аурулары және трофикалық язвалары, атеросклероз,
Демалушыларға - жабық бассейн, сауна, бильярд, би алаңы, теннис,
Демалушылардың бос уақыттары қызықты ұйымдастырылады. Осы жердің радондық бұлақтар,
Санатория 1981 жылдан бері жұмыс істеуде. Жыл сайын 550-ге
Шипажайға жету жолдары:
Жол маршруты: Алматы темір жолынан Мерке станциясына дейін, одан
«МЕРКЕң
(Жамбыл облысы)
5 кесте
Нөмірлердің категориясы
Құны
Жолдама (тәулік) адам
Стандарт нөмір 1900
Жартылай люкс 3000
Люкс 3500
6 жастан 16 жасқа дейінгі балаларға жеңілдік 40%
АЛАКӨЛ көлінің емдеу қасиеттері
АЛАКӨЛ - ағынсыз тұзды көл. Балхаш-Алакөл шұңғымасының шығыс жағында
Мақаншы ауданының Жарбұлақ ауылына Алакөл көлінің шығыс бөлігінің 10-15
Курорттың ресурстары Кеңес үкіметі кезеңінде зерттеле бастады.
1975 жылдан бастап 300 орынды «Барлық Арасанң санаториясы ашылды.
Осы зерттеу жұмыстарға Өскемен медициналық институтының мамандарының С.Л.Сергеева (1966
Алакөл көлінің суы жоғары минералданған, 1 литр судың құрамында
1893 жылы терінің аллергиялық ауруларға ұшыраған бабаларды емдеу үшін
1986 ж Ө.М.И. педиатрия кафедрасының меңгерушісі, доцент Төлеутаева Г.А.
Зерттелінген адамдардың инфекцияға қарсылығы күшейді, иммунитеттің күшеюі және кейбір
Сонымен, жоғарыда айтылған медициналық институттың ғылыми жұмыстарының қорытындысы –
«АЛМААРАСАНң курорты
Алматының оңтүстік-батыс жағындағы мекен Іле Алатауының солтүстік беткейінде 1800
Алмаарасан - бальнеологиялық курорт. Іле Алатауының көркем табиғатты алқабында,
Алмаарасан мекені маңындағы шипалық минералды жылы су көзі Іле
Скважиналардан шыққан судың температурасы 20,5-39,7ӘС. Тұз мөлшері 0,2 г/л,
«САРЫАҒАШң курорты
«Сарыағашң курортының физикалық және географиялық жағдайы. Теңіз деңгейінен 450
«Сарыағашң курортында климатпен емдеудің 2 түрі бар. Олар аэротерапия
Аэротерапия киіммен ашық ауада болу және жартылай немесе толық
Минералды суға көбінесе жер астында кездесетін, құрамында биологиялық белсенді
«Сарыағашң суы таза табиғи күйінде 12 түрлі емде қолданылады.
«Сарыағашң курортында емделетін аурулардың түрлері:
Ас қорыту мүшелерінің аурулары (созылмалы гастрит);
Асқазан мен ұлтабардың ашық жара язва ауруы;
Созылмалы холецистит, холангит, өт тасы;
Созылмалы гепатит;
Созылмалы панкреатит;
Созылмалы колит;
Іш қату;
Іш кебуі;
Іш өту (диарея)
Геморрой;
Тік ішектің жарық жарасы (трещина ануса);
Бүйрек аурулары;
Созылмалы пиелонефренит;
Созылмалы гиомерулонефренит;
Бүйрек мен зәр жолдарына тас байлануы (уролитиаз және диатездер);
Созылмалы простатит;
Буын, омыртқа аурулары (артриттер-сорбуын);
Остеохондриоз, созылмалы бел-сегізкөз құяңы редикулит;
Әйелдердің жыныс мүшелерінің созылмалы қабынулары;
Тері аурулары;
Қант диабеті;
Асқазан мен өт қалтасына жасалған операциялардан кейінгі реабилитациялау шаралары.
«Сарыағашң курортында емделмейтін аурулардың турлері:
Барлық аурулардың асқынып кеткен түрлері;
Жұқпалы аурулар;
Жүйке ауруларына, эпилепцияға, наркоман мен маскүнемдік кеселіне шалдыққандар;
Қатерлі ісіктер;
Эхинококк (жылауық құрт) ауруы;
Жиі қан кету;
Жүктілікке қатысты аурулар (26 аптадан бастап);
Туберкулездің барлық түрлері.
«Сарыағашң курортындагы диагностикалық бөлімдер:
Клиникалық лаборатория (зертхана)
Биохимиялық лаборатория (зертхана)
Рентгенмен тексеру
УЗИ (ультра дыбыстық аспаппен тексеру)
Электрокардиография
Фиброгастродуоденоскопия
Ректеромоноскопия, колоноскопия
Уретроцистоскопия
Хелпер аспабымен ағзаның иммундық жағдайын анықтау
«КАРДОН-АРАСАНң бұлақтары
Жаркент өңірі Алматы облысының оңтүстік шығысында орналсқан. Ауданымыздың шығысында
Жер бедері солтүстігі таулы, солтүстік батысы мен орталық бөлігі
Қазақстан егемендігін алғалы бері Қорғас кедені арқылы ҚХР-мен арадағы
Жер бедеріне қарай ауданымыздың климаты да ерекшеленеді. Таулы аймақта
Аудан территориясымен Іле, Қорғас, Үсек, Тышқан, Бурхан, Бурақожыр өзендері
Өсімдіктерден терек, қайың, қарағаш, емен, арша, қыша, сексеуіл, қарақат,
Лесновка ауылының территориясымен ірілі-ұсақты 15 бұлақ көзі бар. Мысалы:
Кардон-Арасан бұлақтары Лесновка ауылынынан 25 км солтүстікте Жоңғар Алатауының
Кардон-Арасан бұлақтары ежелден-ақ елге таныс, ауасы тіршіліктен түңілген талайдың
Арасанға барар жолда - Үсек өзенінің үстінде салынған аспалы
Лесновка ауылы Панфилов ауданының солтүстік-батысында орналасқан. Арақашықтығы 13 км.
Мұндай туристік-рекреациялық аймақтар Жаркент өңірінде де көп кездеседі. Мсыла:
Қазақстан жерінің емдік демалыс факторларын 4 топқа бөлеміз:
топ - Климат пен қымызды пайдаланып емдеу демалыс ұйымдастыру
топ - Бальнеологиялық емдеу (Алма-Арасан, Көктем-Арасан, Сарыағаш)
топ - Батпақпен емдеу (Жаңақорған, Керімағаш)
топ - Арнайы емдеу (Горняк)
Соның ішінде Жаркент өңірінің шипажайлары 2,3 топты құрайды.
Бальнеологиялық емдеуде минералды суды пайдаланады. Минералды судың пайда болуы
Жаркент өңірінің емдік бұлақтары Жоңғар Алатауы мен Іле ойысының
Панфилов ауданы Алматы облысының оңтүстік-шығысында орналасқан. Аудан жерінің көлемі
Жер бедерінің геологиялық даму тарихына байланысты, аудан жерінде қазба
Климаты қоңыржай құрлықтық: қаңтардың орташа температурасы -8-9ӘС, ал шілдеде
Жер бедеріне қарай аудан территориясының климаты да ерекшеленеді. Мәңгі
Аудан жерінен Іле, Қорғас, Үсек, Тышқан, Көктау, Бурақожыр ағып
Аудан территориясының шөлді оңтүстік аймағында кең көлемде құмды топырақ
Лесновка ауылы табиғат байлығы мен табиғат сұлулығына бай.
Лесновка ауылы аудан орталығы Жаркент қаласынан солтүстік батыс бағытта
Шипалы бұлақ суы мен батпағын ғылыми тұрғыда толық зерттесе
Лесновка ауылының территориясында ірілі-ұсақты 15 бұлақ көзі бар. Мысалы:
Бәрі бұлақтардың ішіндегі суы шипалы, батпағы ем болып есептелетін,
Ал «Арасанң атауының арғы тегіне келсек, ол да монғол
«Кардон-Арасанң бұлақтары - Лесновка ауылынан 25 км солтүстікте Жоңғар
Кардон-Арасан ежелден-ақ елге таныс, дауасы тіршілігінен түңілген талайдың үмітін
Үсек өзенінің суы қысы-жазы арасан маңында ағып жатады да,
Күн жылысымен атты-арбаны жегіп серпіліп-тартынып суы шипалы табиғаттың салқын
Шипаның қасиеті бар орында өзіндік құпия сырлары көп. Сол
Бойы мен ойы таза, тіршілігінде қиянат, күнә жасамаған адам
Кардон - Арасан бұлақтарының 5 көзі бар:
Көз арасына
Ашық арасынның атасы
Ашық арасынның анасы
Асқазан арасаны
Батпақ арасан
Әр арасан бұлағының көзіне жақын 1 ғана сүректі өсімдік
Көз арасаны Қойтас жотасының етегінен көлбей жүргенде 1 километр
Ашық арасан 2-ге бөлінеді. Ашық арасанның атасы және анасы.
Асқазан арасаны жотаның етегінен 8,5 метр биіктікте, беткейде орналасқан.
Арасанның соңғы нүктесі - батпақ арасаны. Батпақ арасаны Қойтастың
КАРДОН-АРАСАН БҰЛАКТАРЫ СУЫНЫҢ КАСИЕТТЕРІ
Кардон-Арасан суының басты ерекшелігі - суының жылдың төрт мезгілінде
Судың құрамында хлоридті-сульфатты, натрийлі, химиялық элементтер болуына байланысты емдік
Судың химиялық формуласы:
Арасан сулары төмендегі ауру түрлерін емдеуге пайдаланылады:
ағзадағы зат алмасу әрекетін жақсартады
буын ауруларына
асқазақ ауруларын
тері ауруларын емдеуге
көз ауруларына
бүрек ауруларына
Ал, Арасан батпағы экзема, қотыр т.б. жараларға ем ретінде
Жаркент - Жер астында орналасқан қала деген мағынаны білдіреді;
Талды ауылы - орман, тоғайлы алқап болуына байланысты жер
Арасан - моңғол сөзі, моңғол тілінде бұлақң өзеннің бастау
Кардон-Арасан - орыс сөзі, тау өзенінің басталар жеріне салынған
Өлкеміздің шипалы су көзін зерттеу жөніндегі жұмысында географиялық тұрғыда
Жоңғар Алатауының күнгей бетінен аққан әр бұлақтарының суы шипа
Жаркент өңірінде шипалы су өте көп. Мысалы: Жаркент-Арасан,
Кардон арасан бұлақтары Лесновка ауылы территориясындағы ірі шипалы су
Жергілікті шипалы су көзінің қасиетін ертеден-ақ анықтай білген,
Бұл аймақтың шипалы суынан емдік қорек алған әр түрлі
Әлі зерттелмеген шипалық қасиеті мол Кардон-Арасан бұлақтары мен балшығын
Жаркент өңірінен тағы бір байлық арнасын ашып, халық игілігіне
«РАХМАНОВ ЫСТЫҚ БҰЛАҚң
шипажайы
Оңтүстік Алтайдың тартымды табиғатында орналасқан Рахманов ыстық бұлақ курорты
Айбынды Алтайдың бал қарағайлары, күнге шағылысқан саркырамасы, көзге шағылысып
Емдік факторлары:
Курорттың негізгі емдеу тәсілі азотты радонды ваннасы арқылы пирифериялық
Рахманов ыстық бұлағы қазіргі заманғы химиялық классификациялық группасына қатысады.
Радон суы жүйкенің орталық жүйесін ретке келтіреді, ұйқы бездерін
Сонымен қатар радон ваннасы жүрек тамырларының әдістерін біріңғайлайды. Ал,
Климатотерапия
Климатпен емдеу жолдарына келесілер жатады:
тыныс жолдары
демікпе ауруы
қан аздық
туберкулездің жеңіл түрі.
Медициналық қызмет көрсету
Маман дәрігерлердің кеңестері
Радон ваннасына қабылдау № 10 (бассейн), № 3 және
Душтар: шарко, циркулярлық
гинекологиялық суландыру
физиопроцедурасы
емдік физкультура
психологиялық жеңілдету кабиенті
массаж: қолмен, гидро, механикалық
мануальдық терапия
фитотерапия
БАЛАЛАРДЫҢ РЕСПУБЛИКАЛЫҚЕМДЕУ-САУЫҚТЫРУ ОРТАЛЫҒЫ (Алматы облысы)
Алматының төріндегі ең экологиялық таза ауданда балалардың республикалық емдеу-сауықтыру
Бұл емдеу-сауықтыру орталығында қасіретті Семей, Арал өңірінен, Қазақстанның шалғай
Балаларды емдеу-сауықтыру орталығы ата-аналар мен балаларды осы тәсілдермен емдеу
Балаларға бассейн де өте ұнайды. Соынмен бірге ұқалау (массаж),
Бұл орайда емделіп жатқан балалар мен аналар «Бөбекң қайырымдылық
Сондай-ақ бұл емдеу орталығы әр ұлт балаларын достастырып, қауыштыратын
Мұнда тынығып жатқандар, емделіп, білім алумен бірге жақсы әдет
Балалардың жас ерекшеліктеріне байланысты жеке кластарының гигиенасын сақтау бүгінгі
Бұл орталық тек сәбилерді емдеп қана қоймай, болашақта ғылыми-әдістемелік
«МАНКЕНТң пансионаты
«Манкентң шипажайы алғаш 1924 жылы Шымкент қаласынан 25 шақырым
Шипажайда 13 емдеу кабинеті, жазғы кино тетары, кітапхана, би,
Балалы аналардың сәбилермен демалуына жағдай жасалған. Балалар ойнайтын алаң,
Пансионат жанында 160 гектар жерді иеленген қосалқы шаруашылық бар.
Пансионатта 4 камералық ванна иглопсихотерапия, инголяция кабинеті жұмыс істейді.
Минералды судың жылу өлшемі 37ӘС, судың құрамында денсаулыққа аса
Шипажайда көңілді ем алушылардың бос уақытын дұрыс ұйымдастыру мәселесі
3.2 Климатологиялық емдеу-сауықтандыру орталықтары
Климат және қымызбен, шұбатпен емдеу.
Климаттық емделуде ең негізгі рольді климаттық-табиғи факторлар алады. Қазақстанның
Ерекше фактор болып есептелінеді. Қымыз бен шұбаттың шипалықасиеттері бұрыннан
Қымызды — туберкулез, анемия, цинга, рахит және т.б. ауруларды
Қазіргі кезде Қазақстанда емдеудің аралас түрлерін қолданылады. Мысалы: бальнеобалшықты
«СОСНОВЫЙ БОРң
шипажайы
Қостанай қаласынан 50 км қашықтықта, 1981 жылдан бері жұмыс
Озонға және ионға бай таза ауа, табиғаттың әдемілігі, адам
Негізгі табиғи емдеу факторлар – жоғары минералданған емдеулі балшық
Шипажайда қан айналым жүйесі аурулары (жүрек аурулары, гипертоникалық аурудың
Қазіргі уақытта бұлшықет - сүйек жүйесінің ауруларын және гинекологиялық
Санаторияның көп профильді болғандықтан, онда емдеу-диагностикалық базасы мен және
Санаторияда: бассейн, сауна, бар, видео-салон, және т.б. жұмыс істейді.
Жол маршруттары: Қостанай қаласы, автовокзалдан санаторияға дейін автобус жүреді.
СОСНОВЫИ БОР
(Қостанай облысы)
6 кесте
Нөмірлердің категориясы Құны
Жолдама (тәулік) адам
Стандарт нөмір 2400 / 2900
Жартылай люкс 3300/4000
Люкс 7500
7 жасқа дейінгі балаларға 50%
14 жасқа дейінгі балаларға 25%
«КӨКШЕТАУң демалыс үйі
Бурабай станциядан 6 км, Көкшетау қаласынан 60 км қашықтықта
Демалыс үй «Щучьең көлдің жағалауында қайынды орманда орналасқан. Климаты
250 орынды демалыс үйі - 4-15 жасар балаларды, ата-аналарды
Курортың құрамында: клуб, кітапхана, алаң, жағажай, шаңғы база бар.
Жол маршруттары: ст. «БУРАБАИң курорты, кейін демалыс үйге дейін
«ЩУЧИНСКң шипажайы
Көкшетау қаласынан 60 км және «БУРАБАИң курортынан 18 км
Таза ауа, озонға, аэроиондармен бай.
Климаты - континентальды, қысы - суық, жазы - жылы.
Негізгі табиғи факторлар - климат, жоғарыминеральданған сульфидті емделуі балшық
Санаторияда 440 орын бар. Осында: қанайналым жүйесі ауратын, сүйек-бұлшықет
Психотерапия, ингаляция, уқалау кабинеттері, физиобөлімдері, емдеу-диагностикалық кабинеттерінде соңғы жаңа
Жол маршруттары:
«Бурабайң курорты Целинный темір жолы,
Көкшетау қаласына дейін әуе жолымен кейін Щучинск қаласындағы автостанцияға
«ЩУЧИНСКң
(Ақмола облысы)
7 кесте
Нөмірлердің категориясы
Құны
Жолдама (тәулік) адам
Стандарт нөмір 1800/2300
Жартылай люкс 2700
Люкс 3000
10 жасқа дейінгі балаларға 10%
«ТУРКСИБң
шипажайы
Қазақстанның ежелгі санаториясы. Ол Алматы қаласында «Медеоң белгілі мұз
Санаторияның батыс бөлігінен қарағанда Аламты қаласының әдемі панорамасын көруге
Территорияның құрамында қарағайлы аллея, емес тоғайы, алма-ағаш бас өседі.
Климаты — орташатаулы, жаз айлары жылы, қыс айлары жұмсақ.
Негізгі табиғи емдік факторлары: климат болып есептелінеді. Қазір санаторияда
Санаторияның емдеу базасы жаңа аппаратурамен қамтамасыз етілген. Қазіргі уақытта
Санаторияның корпусы жабдықталған. Емдеу пунктің ішінде конференцзал, мәжіліс залы
Жол маршруты: ст. Алматы-2 темір жолынан №115 автокөлік арқылы
«ҚАРҒАЛЫң пансионаты
«Қарғалың пансионаты алғаш 1937 жылы алғашында аналар мен балаларға
1949 жылы жай «Демалыс үйің, 1984 жылы балаларға арналған
Алматы қаласының шетінде, Іле Алатау тауларының етегінде, алма-ағаш бақтың
Пансионатта емделушілердің қалауына қарай, ағзаны зерттеуден өткізіп, қабылдайтын емді
Демалыс үйде - физиотерапия, стоматологиялық, уқалау, дәстүрлі емес емдеу
Пансионат жыл сайын жетім балаларға тегін жолдама үлестіріп отыруды
Көңіл көтеру бағдарламасы, спорт алаңдары жақсы ұйымдастырылған. Сонымен бірге
Жол маршруты:
ст. Алматы-1 темір жолынан №34 автокөлікпен жетуге болады;
ст. Алматы-2 темір жолынан №5, №6 троллейбустармен «Атакентң аялдамасына
ҚАРҒАЛЫ
(Оңтүстік-батыс Алматы)
8 кесте
Нөмірлердің категориясы Құны Жолдама (тәулік) адам
Емделумен Емделусіз
Стандарт нөмірлер 2300 2100
Жартылай люкс 2900 2700
Люкс 3500 3300
12 жасқа дейінгі балаларға 20% 20%
«АЛАТАУң шипажайы
Алатау 1934-65 жылдан емдік профилакторий, ал 1965 жылдан бері
Санатори жыл бойы жұмыс істейді. Мұнда жүрек, қан тамырлары,
Алатау санаторийі бір мезгілде 400-ге жуық адам қабылдайды. Жеті
Алатау санаторийінде мынандай қызметтер көрсетіледі
Медициналық, емдік шаралар, минералды су, емдік балшық, дәстүрлі емес
Түрлі қызметті қамтитын сервис-бюро;
Пайдалану үшін автомобильдер.
«АЛАТАУң санаторийінде демалумен бірге сіздер әсем де сүлу Алматыны,
Ғажайып көріністерді тамашалағысы келушілерге нұсқаушы - жол басшылар серік
Күні бойғы серуен, қыдырыстан кейін тынығып, күш жинаудың тамаша
«НАУРЫЗң
шипажайы (Алматы облысы)
Алатаудың етегінде, Әл-Фараби даңғылынан 1300 метр қашықтықта орналасқан. «Наурызң
Емдік факторлары:
Сүйек-бұлшықет аурулары
Қан айналу мүшелері
Ас қорыту мүшелері
Жүрек аурулары
9 кесте
Нөмірлердің категориясы
Құны
Жолдама (тәулік) адам
Жартылай люкс 4400
4900
Люкс 7900
«ҚАЗАҚСТАНң
МВД ҚР шипажайы (Алматы облысы)
Қазақстан Республикасының ішкі істер министрлігінің емделу кешенінде таза кристалды
Санаторияда, ішек-қарын жолдарын емдеу, перифериялық жүйкені емдеу, гипертония, радикулит,
10 кесте
Нөмірлердің категориясы
Құны
Жолдама (тәулік) адам
Стандарт нөмір 3100
Жақсартылған нөмір 4300
3700
Кішкентай люкс 5600
7200
Үлкен люкс 6600
8700
«ОҚЖЕТПЕСң шипажайы
Оқжетпестің емдік қасиеті
Щучье-Бурабай курорттық аймағының бірегейлі біздің елде және Қазақстаннан тыс
Бүгінде Елбасының басшылығымен қайта жөнделіп, барлық талаптар мен демалушылардың
Толыққанды өмірге, еңбекке қайта оралу «Оқжетпесң жоғары білікті мамандар
Шипажайдың негізгі бағыты - тыныс алу, ас қорыту, қан
Демалушыларға климаттық-диагностикалық зертхана жарықпен және тоқпен, лазермен және магнитпен,
Шипажайдың ең үлкен мақтанышы сумен емдеу жүйесі. Ол "Benіsov"
Емдеу мен сауықтыруда жоғары тиімділікке жетуге емдеудің. демалыс пен
Жетекші Еуропалық фирмалардың спорттық қондырғыларымен жабдықталған спортық кешен мен
Демалушыларға қызмет етуге арнажан, терезесі көл мен тауларға қараған
Шипажайлық-курорттық қызметтердің
Үстіміздегі жылғы 15 қыркүйектен бастап жолдамаларға қосымша күздік-қысқы жеңілдіктер
Бір сөзбен айтқанда, шипажайдағы демалыс пен емделу барлық талаптарға
«АҚ ҚАЙЫҢң шипажайы
(Алматы облысы)
«Ақ қайыңныңң ауасы дертке дауа, жанға сая. «Ақ қайыңң
Яғни, қайта жарақтандырылады. Ал 1990 жылы үш қабатты жаңа
Табиғаты көрікті, таза ауасы сондай жанға жайлы. Бұл демалыс
«Ақ қайыңң 150 адамға есептелген. Бір жылда 2 мың
Өйткені, ақ қайыңдар және басқа да түрлі ағаштардың ауамен
Сонымен қатар инемен емдеу, терапевт, генеколог, уролог сынды дәрігерлер
Емдеушілерге бильярд,стол теннистері т.б. спорттық ойындар ұсынылады. Жаттығу қондырғылары
Түрлі мәдени шаралар, би алаңдары, кештер уақытлы өтіп, демалуға
«ТАУСАМАЛң шипажайы
(Алматы облысы)
Табиғат жұмағындағы «Тау самалң дертіңізге дауа, жаныңызға шипа дарытады.
Бұл санаторий 1985 жылы аналар мен балалар денсаулығын жақсартуға
Қисайып кеткен бел омыртқаңызды да 2-3 үгуден кейін қалпына
Әр маусымда 200 адамды демалдыруға мүмкіндігі бар «Тау самалдыңң,
Мұнда халықаралық деңгейдегі бас қосулар да жиі өткізіліп тұрады.
«Тау самалң емдеу кешендерінің қызметкерлерінің де міндеттері де кең
«КӨКТЕМң шипажайы шақырады
«Көктемң шипажайында емделгісі келетіндерге өз жолдамаларын ұсынады. Санаторий төмендегідей
- ас қорыту мүшелерінің аурулары;
- тыныс алу мүшелерінің аурулары (туберкулезден
- қан айналымына қатысты ағзалардың аурулары;
- жүйке жүесінің аурулары;
- денені қозғалысқа келтіретін мүшелердің аурулары
Мұнда емдік процедуралардың алуан түрі бар - минералды ванналар,
1990 жылдан бастап санаторий территориясында «Көктемң деп аталатын шипалы
3.3 Балшықпен емдеу-сауықтандыру орындарының
туризмдегі бағалануы
Балшықпен емдеу
Қазақстанда балшықпен емдеу әдісі XІІІ ғасырдан-ақ белгілі. Шипалы балшықтар
Қазіргі кезде Қазақстанда 78 емдеулік балшықтардың орындары бар. Көбінесе
«ҚОСҚАҚң емдік балшығы
«ҚОСҚАҚң Сарыағаш курортында ең жақын (150 км), Отырар мен
Көлдің «Қосқақң атауы екі ойықтан тұратындығында. Екі көлдің арасы
Көл бетін тұз басқан, 10-15 см. тереңдікте қара сұр
Шипалылығын арттырумен қатар жүрекке түсер күшті азайту үшін балшық
Гальванобалшық емі кезінде денеге қалыңдығы 4-3 см қыздырылған (44-46ӘС)
Балшық - электрофарез емінде екі қабат марлыға балшық оралып,
«ЖАҢАҚОРҒАНң шипажайы
(Қызылорда облысы)
«Жаңақорғанң теміржол бекетінен 2 км қашықтықта орналасқан. Санатория балшықты
Емдік факторлары:
- сүйек-бұлшықет аурулары
- перифериялық жүйке ауруларын
- ішек-қарын жолдарын
гинекологиялық, урологиялық ауруларын емдейді.
11 кесте
Нөмірлердің категориясы Құны
Жолдама (тәулік) адам
Стандарт нөмір 2500
Люкс 3500
Жанұялық люкс 4500
14 жасқа дейінгі балаларға 2000
«ЖАҢАҚОРҒАНң шипажайы
«ЖАҢАҚОРҒАНң шипажайы ААҚ өзінің ерекіпе шипалық қасиетімен алыс та
Санаторийдің негізгі емдік қоры - «ТЕРІСКЕНң көлінің табиғи қара
Сауықтыру орны төмендегідей сырқаты бар кісілерді емдей алады:
Суйек-буын аурулары: полартрит, артрит, артрозоартит, остеохондроз, буын суйектің жарақат
Перифириялық нерв жүйелерінің аурулары: неврит, полионеерит,
Гинекологиялық аурулар: созылмалы аднексит және басқалары, оның ішінде бірінші
Урологиялық аурулар:
Асқазан, бауыр, ішек және ет жолдары аурулары: созылмалы гастриттің
Стоматологиялық сырқаттар: парадонтоз туріндегі тіс аурулары, тісті протездеу.
Көріп отырғандарыңыздай республикамыздағы қайсібір санаторийді алсаңыз сыртқы және ішкі
Санаторийге келіп-қайту қиындық туғызбайды, темір жолдың бойына Жаңақорған қонысы
Санаторий жолдамасының құны - 18000 тенге. Жолдаманы нақты ақшаға
ҚОРЫТЫНДЫ
Қоғамның өндірістік интенсификациясы ең алдыкен адамның психофизикалық жүктемесінің күшейуіменен
Біздің еліміздегі жұмыс істеп тұрған санаториялық-курорттар әлі күнге дейін
Қазіргі уақытта республикада 10 балшықпен емдеу орындары және шамамен
2000 жылдардан бастап Қазақстан курортары жандана бастауы байқалады. Әзірге
Жұмысты орындау барысында төмендегідей ұсыныстар енгізуге болады:
Емдік сауықтыру туризмін жүйелеу қажеттілігі:
Қазақстан курортары деген оқулық, әдістемелік құрал қажет. Себебі соңғы
Жарнамалық ақпараттық, маркетингтік зертеулер жүргізілмеген:
Қазіргі сауықтыру орындарының бағасы өте жоғары, сондықтанда мемлекет тарапынан
Қосымшалар
2002 жылғы облыстар тұрғысындағы мамандандырылған тәсілмен
орналастыру көрсеткіші
Қалалар Емдеу санаториялары мен пансионаттар, санатория-профилакториялар Базалар мен демалыс
Күні, бірлігі Кез-келген айда дамыған барынша көрсеткіш Емделген адамдар
Қазақстан Республикасы 90 12313 119104 12 3256 7416
Ақмола 6 1245 7401 1 120 1879
Ақтөбе 4 621 2774 1 1800 685
Алматы 7 1326 19077 3 320 1131
Атырау 5 304 8104 - - -
Шығыс Қазақстан 6 481 3104
Жамбыл 3 295 1283 - - -
Қарағанды 19 1954 17427 5 614 1526
Батыс Қазақстан 4 525 1635 1 300 800
Қостанай 5 842 9297 - - -
Қызылорда 3 530 3285 - - -
Маңғыстау 2 250 1057 - - -
Павлодар 3 595 6062 - - -
Солтустік Қазақстан 4 245 2156 - - -
Оңтүстік Қазақстан 11 2035 2035 - - -
Астана қаласы - - - - - -
Алматы қаласы 8 1065 1065 1 102 1395
Қосымша №1.
Мемлекеттік демалыс мекемелері
Санаториялар, емдеу пансионаттар, санатория-профилакториялар
2001
2002
2003
2004
Күні, бірлігі
Кез-келген айда демалған адамдардың барынша көрсеткіші
Емделген адамдар
Демалыс үйлер мен демалыс базалар 55
6631
33956 47
6116
31341 47
6180
39714 47
6324
51578
Күні, бірлігі
Кез-келген айда демалған адамдардың барынша көрсеткіші
Демалған адамдар 2
146
1541 3
250
1858 4
422
4714 3
552
2535
Қосымша №2
2002 жылғы мемлекеттік емес демалыс орындары
Қалалар Емдеу санаториялары мен пансионаттар, санатория-профилакториялар Базалар мен демалыс
Күні, бірлігі Кез-келген айда дамыған барынша көрсеткіш Емделген адамдар
Қазақстан Республикасы 47 9324 51578 3 552 2553
Ақмола 4 624 5176 - - -
Ақтөбе 2 500 1324 - - -
Алматы 2 335 1357 - - -
Атырау 1 270 335 - - -
Шығыс Қазақстан 3 295 852 - - -
Жамбыл 3 220 1283 - - -
Қарағанды 10 400 5836 1 150 340
Батыс Қазақстан 2 860 823 1 300 800
Қостанай 3 180 1546 - - -
Қызылорда 2 - 885 - - -
Маңғыстау - 175 -
- -
Павлодар 1 - 517 - - -
Солтүстік Қазақстан 1 100 969 - - -
Оңтустік Қазақстан 7 1475 20785 - - -
Астана қаласы - - - - - -
Алматы қаласы 6 810 9890 1 102 1395
Қосымша №3
Мемлекеттік емес демалыс мекемелері
Санаториялар, емдеу пансионаттар, санатория-профилакториялар
2001
2002
2003
2004
Күні, бірлігі 28 33 43 43
Кез-келген айда демалған адамдардың барынша көрсеткіші 4023 5170 6211
Емделген адамдар
Демалыс үйлер мен демалыс базалар 26668 58617 83348 67526
Күні, бірлігі 8 5 12 9
Кез-келген айда демалған адамдардың барынша көрсеткіші 949 627 2398
Демалған адамдар 3822 11557 9292 4881
Қосымша №4
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
Жорабаев М. Сарыағаш суы сырқат дауа. «Егемен Қазақстанң, 2004-24
Ыбыраев С. «Оқжетпестің емдік қасиетің. Қазақстан шипажайлары. «Егемен Қазақстанң,
Мейірханов 3. Балаларға шаттық сыйлаған. Балалардың республикалық емдеу-сауықтыру орталығы.
Байтанаев С. «Аты әлемге танылған «Алматың санаториі. «Түркістанң, 1998-1-7
Мажитов М. «Болашақ ғашық көзбен қарар-ем. Қарғалы Акционерлік Қоғамы
Қарібаев С. Қазақстанның шипалы сулары жайында. «Денсаулықң-1999,
Кәмалов Ә. «Барлық арасандаң тәуелсіздік мырза мен тышқандар
Әлібеков Ж. Жанға жайлы, дертке дауа «Қазақстанң.
Оразбекұлы Қ. Жаңақорғанның
Қалыұлы С. Аксуда демалғансың ұлт тағылымы
П.Байсақал Н. Табиғат
Талтыбаев Ү. «Ақ қайыңның ауасың. Санаторий туралы. «Алматы
«Айнабұлақң - медицилалық
Нүрсейіт Т. «Шатқалдағы шипа
Жолмергенқызы Н. «Қарғалы пансионатынаң хош келдіңіз «Жас Алашң -2001-7
Қалұлы С. Ақсуда дем алғансың ба немесе «Манкентң панисонаты.
Оразбекұлы К. «Мың бір ауруға ем «Манкентң шипажайы.
Полторанов В.В. Санаторно-курортное
С.Р.Ердавлетов География туризма: история, теория, методы, практика -А.: «Атамураң,2000.-
Справочник по курортологии и курортотерапии / под ред. Проф
Полторанов В.В., Мазур М.М. Санаторно-курортное
Царфис П.Г.Рекреационная география
Царфис П.Г, Ю.В. Ступинин Курорты (том 2) - М.:
Курортное лечение / Белая Н.А, Лебедева И.П. - М.:
Хасенов А. Кумыс и его лечебные свойства - А.:
Литвинова Н. Курорты и
М.В.Соколова История туризма - М.: Мастерство, 2002.- 350с.
Курорты Казахстана-Алматы.: Онер, 1973.- 143 с.
Нургалиев К.,Темирханов М. Здравницы Казахстана - А.: Казахское Государственное
Беленький М.С. Методика
Ердавлетов С.Р. Казахстан туристский - Алматы.: Кайнар, 1989.- 188с.
Статистический ежегодник по туризму
Сматов Б.И., Кац А.К. Сельские здравницы Казахстана - Алматы.:
Бекбергенов Т., Хайбуллин
Царфис П.Г. География природных
Курорты Казахстана / под. ред. канд. мед. наук И.Г.Железникова
Замятин С.И Курорты, санатории и лечебные местности Казахстана -Алматы.:
Курорты Казахстана. Справочник
Замятин С.И, Соколова А.С. Курорт Яны-Курган - Алматы.: Академия
Курорт Алма Арасан / С.А Абдималинов, Н.Д. Тлеубаев -
Приходченко Н.Г Санаторий «Ак-Каинң - Алматы.: Кайнар, 1979.- 15с
Замятин С.И Курорты Казахстана-Алматы.: Казгосиздат, 1962.- 263с.
Туристская деятельность: Сборник законодательных актов - Алматы.: Юрист, 2002.-
4
ЖАРКЕНТ-АРАСАН
Жаркент ауданы
КАРТОН-АРАСАН
КӨКТАЛ-АРАСАН
КЕРІМАҒАШ
ҚОРҒАС -АРАСАН
НАИЗА-ТАПҚАН