МАЗМҰНЫ
Кіріспе ............................................................................................................ 3
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ТӨЛЕМ ОПЕРАЦИЯЛАРЫНЫҢ МАҢЫЗЫ.
Төлем жүйесі түсінігі, маңызы ............................................................ 5
Төлем жүйесіндегі Ұлттық Банктің ролі ........................................... 14
Төлем жүйесінде қолданылатын құралдар ........................................ 24
БАНКАРАЛЫҚ АҚША АУДАРУ ЖҮЙЕСІ.
Банкаралық ақша аудару жүйесіне қатысушылар қызметі ............. 29
Есеп айрысу тәсілдері және тәуекелділік .......................................... 36
Бөлшек төлем жүйесінің қызметі ....................................................... 40
БАҒАЛЫ ҚАҒАЗДАРДЫҢ ТӨЛЕМ ЖҮЙЕСІНДЕГІ МӘНІ.
Бағалы қағаздар бойыша есеп айырысу жүйелері ........................... 45
Қазақстандағы Банкаралық «Kazcard»
карточка жүйесінің қызметі ............................................................. 51
Қорытынды .................................................................................................. 55
Пайдаланған әдебиеттер тізімі ................................................................. 58
Қосымша ....................................................................................................... 60
Кіріспе
Төлем жүйесі елдің қаржы жүйесінің негізгі компоненті болып табылады.
Төлем жүйесін жетілдіру жөніндегі іс-шаралар нәтижесінде қазіргі уақытта Қазақстанда
БААЖ - нақты уақыт режимінде жалпы есеп айрысу жүйесі
БТЖ - ұсақ төлемдерге арналған клиринг жүйесі. Бұл -
Ұлттық Банк (ҚҰБ) 1994 жылы төлем жүйесі реформасын жүргізуді
1995 жылы ҚҰБ-нің құрамында Қазақстанда бірінші клиринг палатасы
1996 жылы SWIFТ-ке негізделген
Корреспондентік шоттарды орталықтандыру Ұлттық Банкке банктің есеп айырысу функциясын
Бөлшек төлемдер саласында қолма-қол ақща мен төлем тапсырмалары Қазақстандағы
Бағалы қағаздарды сатуға қатысты Қазақстан қор биржасы, сондай-ақ биржадан
Бұл тақырыптың өзектілігі төлем жүйесі тұтастай алғанда мемлекеттің қаржы
Орталық банктер төлем жүйесіндегі қауіпсіздікті қамтамасыз етуге және тиімділікті
Төлем жүйесіне коммерциялық мақсат үшін кәсіпорындар мен тұтынушылар пайдаланатын
I. Қазақстан Республикасындағы төлем операцияларының маңызы.
1.1. Төлем жүйесі тісінігі, маңызы.
Төлем дегеніміз-есеп айрысу міндеттерін қолма-қол ақшаны пайдалана отырып, есеп
Төлем құжаты дегеніміз-ақша төлемімен, ақша аударымын жасауға көмектесетін құжат.
Қазақстан Республикасындағы төлем жүйесі ҚР Ұлттық Банкі арқылы басқарылып,
Қазақстан Республикасындағы банкаралық есеп айрысу орталығы екі ірі төлем
1. ірі төлем жүйесі;
2. бөлшек төлем жүйесі.
Төлем жүйесінде жүргізілетін төлемдерін және аудандық операциялар келісім шарты
Төлем жүйесінде жүргізілетін төлемдік, айдарымдық өнеркәсіптер қолма-қол және ақша
Қазақстан Республикасының аумақтарында жүргізілетін төлем жүйесінде мынандай тәсілдер қолданылады:
Қолма-қол ақша табыстау
Төлем тапсырмаларын орындау.
Чектер беру, төлем карточкаларын пайдалану.
Банк
Инкасатор қызметтерін көрсету.
Қазақстан Республикасының заң актілерінде беогіленген өзге де тәсілдерді қолданылады.
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі Қазақстан территориясындағы төлем жүйесін жүргізіп
Қазақстан Республикасында қызмет атқаратын коммерциялық Банктер.
Қазақстан Республикасында әлеуметтік қорғау еңбек министрлігі және зейнетақы төлеу
Мемлекет кәсіпорындары болып саналатын мемлекеттік почта банктер.
Құнды қағаз депозиттер орталығы. Бұл орталық биржалық және биржадан
Қағаздар қор биржасы биржалық сатылымдар бойынша шетелдік қорытынды жүргізіп
Банк арқылы жүргізілетін міндетті төлемдер нақтылы жүйесіне сәйкес аталады.
Сенімді төлем жүйесінің қызиеті қаржы жүйесінің тұрақты істеуінің мүмкіндіктерін
1. автоматтанған банкаралық аударымның жүйесі.
2. автоматтанған бөлшек төлемдер жүйесі кіреді.
Банкаралық ақша арудару жүйесі Швейцария банкінің ірі төлемдер жүйесінің
Қазақстанның төлем жүйесінің халықаралық қаржы ұйымдардың төлем жүйесіне қойылатын
Екінші деңгейлі коммерциялық банктер;
Ұлттық Банк;
Қаржы министрлігінің қазыналық комитеті және оның аумақтық бөлімшелері;
Қазақстан қор биржасы;
Почта банктер;
Бағалы қағаздардың депозиттік орталығы;
Мемлекеттік зейнетақы төлеу орталығы және оның бөлімшелері;
Облыстық клиринг палаталары.
Банк аралық ақша аудару жүйесі Қазақстан территориясындағы әр елдің
Жалпы есеп айрысу жүйесі әр түрлі тақырып негізінде жеке
Аударым ақша айрысу кезінде пайда болған таза дебеттік сальдо
Банк аралық есеп айрысу жүйесі арқылы негізделген ірі сомадағы
Халықаралық электрондық қатынастағы барлық операциялар әр түрлі тәуекелділікке байланысты
шетелдік сатып алушының тауарлар тасымалдау уақыт тәуелділігі бойынша;
басқа елдердің заңын ережелері мен дәстүрін білмеу тәуекелі;
өз елінде экспорттық және импорттық сауданы шектеуге байланысты үкіметтің
валюталардың айырбас бағамдардың өзгеруі
Халықаралық саудағы төлемнің әртүрлі әдістері жоғарыда айтылған тәуекелді есепке
Халықаралық саудада сатып алушымен сатушы арасында жүргізілетін төлемдік аударымдар
аванстық төлем немесе жартылай төлем;
қайтарылмайтын аккредетивтер;
құжаттық инкассо;
ашың шот бойынша жүргізілетін сауда.
Келісім шартта көрсетілген төлем әдісі стаушы мен сатып алушының
Төлем жүйесінде тауарды жөнелту құжаты маңызды орын алады. Ондай
шот фактура;
сақтандыру туралы уақытша куәлік;
сақтандыру сертификаты немесе полисі;
коносамент.
Әр елдердегі банк жүйесі аудармалық төлемдерді өңдеу барысында дебеттік
Банктік аударым дегеніміз төлемдік тапсырмаларға сәйкес бір банктің екінші
Банктік аударымдарды қолдану банктік жүйедегі ағымдық мәліметтерді қайта есептеудің
Банктік аударымдар мынандай операциялық құрылымдардан тұрады:
жасалынған келісімге сәйкес сатушы сатып алушыға құжаттарды тапсырады.
Сатып алушы төлемдік тапсырмаларды өзіне қызмет көрсететін банкке
Стаушыға қызмет көрсететін банк төлемдік тапсырмалардың келіп түскені жөнінде
Авизо келіп түскеннен кейін қаражат сатып алушыға қызмет көрсететін
Қазіргі уақытта төлемдердің басым бөлігі свифт жүйесі арқылы орындалады.
Свифт жүйесі арқылы орындалған төлемдік және аударым операциялары сенімді
Аударымдардың ақша соммасы цифрмен және жазба т.рінде бейнеленеді.
Тапсырманы орындау әдісі телеграф немесе телефакс түрінде бейнеленеді.
Аударымды алушының (бенефицио) толық және дәл аты-жөні, мекен жайы
Аударымды алушыға қызмет көрсететін банктің толық және дәл аты
Аударымдардң мақсаты мен атауы (тақырыбы) міндетті түрде жазылып көрсетеді.
Аударымдардың келісіа шарт бойынша жүргізілуін растайтын келісім шарттың номері
Ақша аударымы жіберетін бенефициор пайдасына ақша аудару туралы алушы
Банктік аударым Қазақстан территориясында әр елдің нақтылы уақыт режимінде
Есеп айрысу дегеніміз әрбір жеке өңделген төлем құжаты бойынша
Автоматтанған немесе бөлшек төлемдер жүйесі есеп айрысу қызметінің ақша
Шаруашылықтағы өнімді жабдықтар мен тұтынушылар арасындағы қолма-қол есеп айрысудың
Нарықтық экономикаға өту барысында көптеген дербес коммерциялық банк құрылып
Орталықталмаған немесе корреспонденттік қатынас орнатуы негізінде жүргізілетін операциялар.
Орталықтанған немесе коммерциялық банк арасындағы есеп айрысулар Ұлттық банктегі
Корреспонденттік шоттар дегеніміз-бұл коммерциялық банктердің өзара есеп айрысуларды жүзеге
Корреспонденттік шотта банктың меншікті құжаттары және несиелік есеп айрысу
Банк шектелмеген ақшалай қаражатын аудару және есептеу немесе клиенттер
Банк клиенттің бюджет пен зейнетақы қоры және басқа
Клиенттерге қолма-қол ақша беру және қабылдау.
Банк аралық зайымдар депозиттер бағалы қағаздар.
Ұлттық Банк жүргізілетін кассалық операциялар.
Берілген несиелер үшін алынған проценті және басқа табыстар.
Депозиттік шоттар бойынша процент төлеу.
Банк өзі төлейтін бюджеттік төлемдері (салықтар).
Банктың басқару аппаратын ұстауға жұмсалатын шығындары.
Корреспонденттік шотты ашуға қажетті құжаттар (бұл құжаттар ҰБ тапсырылады)
Корреспонденттік шотты ашу туралы өтініш,
Банк жарғысының көшірмесі.
Банктік операцияларды жүргізуге берілген рұқсат лицензиялардың көшірмесі.
Қолдармен мөрдің үлгісі бар карточка.
Бұндай құжаттардың барлығы өтініштен басқасы нотариалдық құжаттарынан өтеді. Ұлттық
Банктік жүйеде жүргізілетін тқлемдік және аударымдық есеп айрысу
Төлем тапсырысы мен есеп айрысу бұл қазіргі кезде жиі
Төлем тапсырысы бұл ақша аударудың аталған тапсырысқа көрсетілген ақша
Төлем тапсырысымен есеп айрысу мынандай төлемдер негізінде жүзеге асыру
алынған төлеммен көрсетілген қызметтер үшін.
Тауарлы немесе операциялар бойынша.
Жабдықтар мен мелдігерлерге тауар және көрсетілген қызметтер үшін алдын
Төлем тапсырысы толтырылған күннен бастап 10 күнге жарайды және
Мерзімді төлем бұл тауарды жөнелткенге дейін тауарды жөнелткеннен кейін
Есеп айрысу әдісі ретінде чектер, аудармалы вексельдер, банктік тратталар,
Банк траттасы арқыры жасалған төлем банк өзінің бір банк
Почталық аударым бір банктің екінші бір банкке жіберілген сомасын
Банктік тратталардың почталық аударымдардан айырмашылығы мұнда банк клиентінің шетелдік
Телеграфттық аударым почталық аударым сияқты процедуралармен жүргізіледі. Төлем тапсырысын
СВИФТ телефакс арқылы қаржылық есеп айрысуды халықаралық банк операцияларын
СВИФТ жүйесінің жеделдігі мен тиімділігіне байланысты телеграфттықжәне почиалық аударымдар
СВИФТ жүйесінің ацырмашылығы есеп айрысудың жылдам жедел тұрғыдан жүзеге
Төлем жүйесінің заңды анықтамасының және ақша аударудың техникалық механизмің
Тұрақты қолнануға қолайлы икемді төлем жүйесі халық шаруашылығының шаруашылық
БЕҚО электронды жазба ақша аударым қызметінің негізгі орталығы болып
Клиент пен банк жүйесі арасындағы құжат айналысын ұйымдастыратын және
Электронды жүйе бойынша берілген қабылданған ақпараттар электронды сандық қол
Банкаралық есеп айрысудың Қазыналық орталығы арқылы электронды төлем талаптары
Ұлттық Банк есептік шотына сәйкес аударма жіберуші банкпен аударма
Ірі төлем жүйесі арқылы жүргізілетін төлем процессі пайдалану мен
1) ірі төлем жүйесі;
2) бөлшек төлем жүйесі.
Төлем жүйесінің халықаралық талабына сәйкес банкаралық ақш аударудың жүйесі
Ірі төлем жүйесі қаржы министрлігімен қазыналық департаментімен бірлесе отырып
Республикалық деңгейдегі банкаралық клирингтік жұмыстың барысы
Облыстық клиринг есептік шотының жүргізілу процессін халықаралық төлем карточкаларының
Виза және VAP карточкаларының операцияларын және олардың жүргізілу тәртібін
Ірі төлем жүйесі ағымдық төлемдер жүйесін, ағымдық төлемдер тапсырысын
коммуналдық төлемдер
кәсіпорын мен ұйымның бюджеттік төлемдері
жалақылық аударымдар
Ағымдық төлемдер жүргізудің операциялары болып банкаралық есеп айрысудың қазыналық
Бөлшек төлем жүйесінің негізгі орталығы болып Республикалық банкаралық клирингтік
Төлем жүйесіндегі Ұлттық Банктің атқаратын қызыметтері.
Қазақстанда банк жүйесін реттейтін негізгі заң актілері «Қазақстан Республикасының
Чектерді, вексельдерді, төлем карточкаларын, құжаттандырылған аккредитивтерді шығаруды және олардың
Қазақстан Республикасында төлемдер мен ақша аударымдарын жүзеге асыру кезінде
Қолма-қол жасалмайтын төлемдерді және ақша аударымдарын жүзеге асыру кезінде
Қазақстан банкаралық есеп айырысу орталығының қолма-қол жасалмайтын аударымдар бойынша
Төлем жүйесінің негізгі пайдаланушылары болып табылатын коммерциялық банктер Қазақстанда
2002 жылдың соңында Қазақстанда елдің аумағында оның 368 филиалы
Банктік емес қаржы ұйымдары төлем жүйесінің қатысушылары болып табылады
Қазақстан Республикасы Үкіметінің «Почта байланысының мемлекеттік кәсіпорындарын және оның
«Қазпочта» ААҚ-ның ҚҰБ-де корреспонденттік шоты бар және БААЖ мен
1) Зейнетақы және жәрдемақы төлемдері.
2) Коммуналдық төлемдерді қабылдау.
3) Салым операциялары (жеке түлғалардың депозиттерін қабылдау).
4) Бөлшек аударымдар (жеке түлғалардың дәстүрлі почта аударымдары, Western
1995 жылғы 30 наурызда «Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі туралы»
ҚРҰБ «Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі туралы» Заңына сәйкес Қазақстанда
Қазақстанда ҚРҰБ-нің Қазақстан Республикасының төлем жүйесін реттеудегі рөлі «Қазақстан
1) төлемдер мен ақша аударымдарын жүзеге асырудың ережесін және
2) қолма-қол ақшаны пайдалана отырып төлемдерді жүзеге асырудың тәртібі
Бұдан басқа, осы Заңның 8-бабында Ұлттық Банк барлық банктердің
ҚРҰБ төлем жүйесінің операторы болып табылатын ҚБЕО-мен бірлесіп БААЖ
«Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі туралы» Заңға сәйкес ҚРҰБ бағалы
Қазақстан банкаралық есеп айырысу орталығы (ҚБЕО) төлем жүйесінің операторы
ҚБЕО пайда таппайтын ұйым болып табылады және төлем жүйесінің
ҚБЕО мынадай қызметтердің түрлерін көрсетеді:
БААЖ-не ақша аудару;
банкаралық клиринг;
ФАСТИ арқылы файл алмасу (Ақпарат тасымалдаудың қаржылық автоматтандырылған жүйесі));
СОБС арқылы ақпарат алмасу.
ҚБЕО сондай-ақ VISA (КАZNNSS) жергілікті трансакцияларының клирингі үшін есептеу
«Қазақстан қор биржасы» жабық акционерлік қоғамы өзін-өзі реттейтін коммерциялық
Қазақстан қор биржасы мынадай қаржы рыноктарымен жұмыс істейді: шетел
1.2.1 кесте. Сауда санатының турлері.
Санаты Сауданың түрі Мүшелер саны
К Мемлекеттік бағалы қағаздар бойынша сауда-саттық 45
Н «Листингтік емес бағалы қағаздар» секторының 19
мемлекеттік емес эмиссиялық бағалы қағаздары
бойынша сауда-саттық
Р Биржаның ресми тізімінен мемлекеттік емес 39
эмиссиялық бағалы қағаздары бойынша сауда-саттық
В Шетел валюталары бойынша сауда-саттық 28
С
Мерзімді келісім-шарттар бойынша сауда-саттық
5
[22, 53бет]
«Бағалы қағаздардың орталық депозитарийі» ЖАҚ (БҚОД) 1997 жылы шілдеде
БҚОД функцияларына:
1) қатысушылардың бағалы қағаздарды номиналдық ұстаушылары;
2) кепілдік бере отырып қатысушалар арасында бағалы қағаздарды аудару
3) қатысушылар мен олардың клиенттерінің бағалы қағаздарға құқықтарын белгілеу,
4) бағалы қағаздарды дематериализациялау;
5) сыйақы төлемдері жөніндегі төлем агенті кіреді.
Қазіргі уақытта жұмыс істейтін Қазақстанның төлем жүйелері тұрақты жəне
Тəжірибе алмасу мақсатында 2005 жылғы қыркүйекте Ұлттық Банк Жапония,
Қазақстанның төлем жүйелерін Еуропалық Одақтың стандарттарына жақындату мақсатында Ұлттық
Халықаралық төлем жүйелерін құру саласында Мемлекетаралық банкпен жалпы төлемдік-есеп
Негізгі орталық орналастырылған ауданда техногендік немесе табиғи апаттар, ірі
Ұлттық Банк 2005 жылы төлем карточкаларының нарығын дамытуға баса
Екінші деңгейдегі банктердің Төлем карточкаларының ұлттық банкаралық жүйесінің жұмысына
Тұтастай алғанда 2005 жылы ел экономикасын одан əрі дамыту
Банкаралық ақша аудару жүйесі (БААЖ). 2006 жылғы 1 қаңтардағы
2005 жылы БААЖ арқылы негізінен Қазақстан резиденттерінің бағалы қағаздарымен
Осыған байланысты БААЖ-дағы төлемдер көлемінің байқалған көбеюі негізінен Қазақстан
Елдің жүйелік-мəнді төлем жүйесі бола отырып, БААЖ іс жүзінде
Бұл ретте жүйенің талданатын кезеңдегі жұмысының тиімділігін оң деп
Банкаралық клиринг. Банкаралық клирингте қатысушылар саны 2006 жылғы 1
2005 жылы клиринг жүйесінде өңделген төлем құжаттарының саны жалпы
Клиринг жүйесінде өтетін төлемдердің түрлері бойынша 2005 жылғы төлемдердің
Сонымен қатар, басымдылығы жоғары болып табылмайтын жəне 5 млн.
Жүйенің жиынтық мəні кемінде 3% болатын қолма-қол жасалмайтын төлемдердің
Талданып отырған жылдағы жүйені дамытуда оң бағаланады, себебі күші
Төлем құралдары. 2005 жылы екінші деңгейдегі банктер жəне «Қазпочта»
Қолданылатын төлем құралдарының түрлері бойынша қолма-қол жасалмайтын төлемдер құрылымы
Төлемдік талап-тапсырмаларды (төлемдердің саны бойынша 0,1% жəне көлемі бойынша
Төлем құралдарының жалпы санының өсуі негізінен төлем тапсырмалары санының590,7
Төлем карточкалары. Қазақстанның төлем карточкаларының нарығын дамытуда оң өзгерістер
2006 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша 21 екінші деңгейдегі
Екінші деңгейдегі банктер жергілікті жүйелердің мынадай төлем карточкаларын: Altyn
Қазіргі уақытта, Қазақстанда, 2005 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша
2006 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша қазақстандық банктер эмиссиялаған
2005 жылғы желтоқсанда «Қазпочта» АҚ Kazcard жергілікті төлем жүйесінің
Қазақстандық эмитенттердің төлем карточкаларын пайдалана отырып жүргізілген транзакцияларының көлемі
Талданатын жылы қолма-қол ақшаны алу жөніндегі операциялармен салыстырғанда төлем
Осылайша, 2005 жылы төлем карточкалары нарығын дамытудың маңызды ерекшелігі
2006 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша, Қазақстанда төлем карточкаларын
Қазақстанның төлем карточкаларына қызмет көрсету желісі мынадай түрде берілді:
1.3 Төлем жүйесінде қолданылатын негізгі құралдар.
«Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі туралы» Заңға сәйкес, ҚР¥Б Қазақстандағы
Банкноттар 100, 200, 500, 1000, 2000 және 5000 теңге
2005 жылдың аяғында айналыстағы банкноттар мен монеталардың нақтылы ЖІӨ-ге
Төлем тапсырмалары Қазақстанда едәуір кең түрде пайдаланылатын төлем құралы
Қазақстан Республикасында дебеттік аударымдар мынадай
• Инкассолық өкімдер. Ақша жіберушінің банктік шоттарынан заң актілерінде
• Чек. Бұл бұйрықта көрсетілген ақша сомасын чек берушіге
• Төлем талап-тапсырмасы. Төлем талап-тапсырмасы деп бенефициардың жеткізілген тауарлар,
• Банктік шотты тікелей дебеттеу. Мұндай төлем ақша жіберуші
2005 жылы Alem Card, Altyn, Каспийский, Сити кард, Иртыш-card
2002 жылы бірқатар ірі банктер Europay International, VISA International,
1.3.1 кесте. Төлем карточкалары пайдаланылған трансакциялар.
Төлем карточкалары пайдаланылған трансакциялар, млн.тенге
Трансакцияның түрі Жергілікті жүйелердің карточкалары Халықаралық жүйелердің карточкалары
2005 2006 2005 2006
Қолма-қол ақшасыз есеп айырысу 122,1 39,0 5766,2 9550,1
Қолма-қол ақшаны беру 15089,9 17239,4 125671,3 224179,0
[19, 156бет]
Банкоматтарды 1997 жылы алғаш рет бірнеше коммерциялық банктер енгізді.
2006 жылдың аяғында Қазақстанда 5285 РО8-терминал жұмыс істеді. РО8-терминалдың
жылдың аяғында 1 миллион тұрғынға 355 бірліктен болды. Барлық
2000 жылы Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі төлем карточкалары бойынша
Банктік карточкаларды қолдану бойынша қатынастың негізгі субъектілері: эмитент, карточка
Банктік карточка эмитенті - бұл банктік карточканы шығарған және
Төлем ұйымы - төлем жүйесі шегінде банктік карточкалармен операция
Есеп айырысу банкі немесе есеп айырысу агенті - төлем
Банктік карточканы алу үшін клиент бекітілген нысандағы өтінішті (17-қосымша)
Банктік карточкалар екі негізгі типте болады: кредиттік және дебеттік.
Банктік карточканы қолданып тауар немесе қызметті төлеу кезінде ұстаушы
Банкомат арқылы ақша беру кезінде барлық операция автоматты режімде
банкомат сәйкестендіргіштері;
операция өткізу күні;
операция валютасы;
операция эмитентінің авторлащщруын белгілейтін код;
банктік карточка деректемелері.
Банкоматтар - лластикалық карточкалармен операция жүргізу кезінде қолма-қол ақшаларды
Банкоматтар келесі негізгі операцияларды жүзеге асырады:
шотындағы қалдықтар туралы клиенттерді хабардар ету;
қолма-қол ақша беру.
Осындай ретпен банкомат карточка ұстаушысына шоттың ағымды жағдайы туралы
Банкоматқа операция жүргізу үшін кіру төлем карточкаларын және банк
Әр банкомат үшін оның сақтық деңгейіне және үздіксіз жұмыспен
Банкоматпен жүргізілетін операциялар есебі үшін, банкоматтағы операциялар есебінің кітабы
Банкоматты қолма-қол ақшамен қамтамасыз ету тұтыну көлеміне байланысты. Банкомат
II. Банкаралық ақша аудару жүйесі
2.1. Банкаралық ақша аудару жүйесіне қатысушылар қызметі
Қазақстанда банкаралық төлемдер мынадай жүйелер арқылы жүргізіледі:
- Банкаралық ақша аудару жүйесі (БААЖ);
- Бөлшек төлемдер жүесі (БТЖ).
Бұл жүйелер Қазақстан Республикасында ақша аударымдары мен төлемдерін жүзеге
БААЖ-дың мақсаты Қазақстан Ұлттық Банкінде БААЖ-ды пайдаланушылардың шоттарындағы сомалар
2002 жылыдың аяғында БААЖ-ды пайдаланушылар саны 72 болды, оның
БААЖ арқылы кредиттік сияқты дебеттік аударымдар да жүзеге асырылады.
БТЖ - ұсақ төлемдерге арналган кепжақты клирингтік жүйе. БТЖ-нің
1999 жылғы тамызға дейін БТЖ-ға ҚҰБ жанындағы клиринг палаталарының
2002 жылдың аяғында ҚБЕО-ның клиринг палатасының пайдаланушылары 50, оның
Қазақстанда чектермең операциялар клирингі бойынша қандай да бір жүйе
Республика төлем жүйесінің даму кезеңдерінің бірі 2002 жылғы желтоқсанда
БААЖ-дың мақсаты БААЖ-ды пайдаланушылардың Ұлттық Банктегі шоттарындағы ақшаны пайдалана
1996 жылдың аяғынан бастап жүйе ІТЖ ретінде (ірі төлемдер
Жүйені ұйымдастырудың және жұмыс істеуінің құқықтық негізін пайділанушылар мен
2002 жылдың аягында жүйеге 72 пайдаланушы енгізілген және жұмыс
Мамандандырылған терминалдарды пайдалана отырып, қатысушылар төлем тапсырмаларын тікелей жүйеге
Мұнда ҚРҰБ, ҚБЕО және басқа жүйені пайдаланушылар арасында жауапкершілікті
2.1.1 сурет. БААЖ құрылымы
[25, 78бет]
БААЖ арқылы кредиттік жэне дебеттік аударымдар жүзеге асырылады. Дебеттік
Бас банк пен оның филиалы арасындағы аударымдарға қатысты, сондай-ақ
Операциялық күн басталар алдында кестеде белгіленген мерзімде жүйедегі тәуекелдерді
Банктердің орындалған төлем тапсырмалары негізінде Үлттық Банктің бөлімшесі ҚБЕО-ға
Операциялық күн ашылардың алдында пайдаланушының позициясы бойынша ақша сомасы
Жүйедегі ақша аудару пайдаланушының жүйе шотына аударған және оның
Егер пайдаланушы жүйесінің шотындағы ақша төлемді жүзеге асыруға жетіліксіз
Басымдылық кодтары шегінде кезектегі төлем тапсырмаларын орындау ҒІҒО принципі
- төлем тапсырмаларының орындалуы туралы;
- пайдаланушының жүйедегі ақша қалдығы туралы;
- кезекке тіркелген төлем тапсырмалары жөнінде көшірме
Пайдаланушы-ақша алушы төлем тапсырмасын алып, тексергеннен кейін және өзінің
БААЖ-да «gridlock» жағдайына (өтімділіктің жетіспеуі себепті бірнеше пайдаланушының кезегін
ҚБЕО операциялық күннің соңында Төлем жүйесі басқармасына (ТЖБ) барлық
Операциялық күн жү.мыс күндері сағат 8-00-ден басталады, сағат 20-00-де
Кәсіпорын және ұйымдардың ақшалай қаражаты банкте олардың қызмет сипатына
Осы есеп айырысу міндеті - қолма-қол ақшалай және қолма-қол
Банктік шот - бұл банк тәжірибесінде қалыптасқан іскерлік қатынас
Клиенттің есеп айырысу шоты банктік шот келісіміне немесе есеп
Банктік келісімшарттың негізгі деректемелері келесілер: келісім мәні; салық төлеушінің
Банктік шот ашу үшін Қазақстан Республикасының резидент зақцы тұлғалары
клиенттің салық есебіне
қызметі берген құжаттың түпнұсқасы;
мемлекеттік тіркеуден өткендігін растайтын қүжат көшірмесі;
жарғының нотариалды бекітілген көшірмесі, ал оқшауланған
бөлімшелер үшін - бекітілген ереженің көшірмесі;
қол қойылып, мөр
Бұл кезде бір данасы банктің операциялық қызметтерінде, ал
екінші данасы банк клиентінің іс құжатында сақталуы тиіс.
Банктер теңге және шетел валютасында шот ашуға, жүргізуге құқылы,
Егер клиент банкте бірнеше шот ашқысы келсе және егер
Кәсіпкерлік қызметпен шұғылданатын заңды немесе жеке түлғаға шот ашқан
Занды тұлғалар мен оның бөлімшелерінің қолма-қол ақшасыз төлемі және
Есеп айырысу шоты арқылы жүргізілген операциялар бойынша банк клиентке
Есеп айрысу тәсілдері және тәуекелділік.
Ақша аударымы ҚБЕО төлем тапсырмасын акцептегеннен кейін ғана жүзеге
ҚБЕО-ның төлем тапсырмасын акцептеу шарттары мыналар болып табылады:
1. түпнұсқаландырудан өту;
2. ақша аударымының бастамашысында пайдаланушының және пайдаланушы-алушы мәртебесінің болуы;
3. төлем құжатында көрсетілген соманы пайдаланушының позициясынан есептен шығарудың
Барлық үш шарт қанағаттандырылған жағдайда, БААЖ төлем тапсырмасын өңдейді
1 немесе 2-тармақшалардың шарттары орындалмаған жағдайда төлем тапсырмасын жіберушіге
3-тармақшаның шарттары орындалмаған жағдайда, алайда 1 және 2-тармақшалардың шарттары
Сонымен бірге, дебеттік аударым бойынша төлем тапсырмасын акцептеу шарттарының
БААЖ-ға қатысушылардың шоттары бойынша бухгалтерлік жазбалар жасалғаннан кейін төлем
Ұлттық Банк тәуекелдерді басқару мақсатында ҚБЕО-ның ақпараты негізінде пайдаланушылар
Пайдаланушылардың БААЖ-дағы өтімділікті басқаруының үш тәсілі пайдаланылады. Біріншіден, пайдаланушылар
Екіншіден, пайдаланушылар қаражатты банкаралық ақша рыногынан алуы мүмкін.
Үшіншіден, пайдаланушылар қамтамасыз етіліп берілетін сияқты қамтамасыз етілмейтен ҚРҰБ
«овернайт» кредиті бойынша лимиттер ҚРҰБ-нің белгілеген шегінде күн ішіндегі
- Банк БААЖ пайдаланушысы болуға тиіс;
- Банк ҚРҰБ белгілеген пруденциалдық нормативтерді және басқа міндетті
- Банктің өз төлемдері бойынша және ез клиенттерінің төлемдері
- Банк ҚРҰБ-мен «овернайт» заемын беру туралы Бас келісім
Овердрафттың негізгі шарттары мыналар: кредит банкке белгіленген лимиттер шегінде
Операциялық күнді жапқан кезде кезекте тұрған төлем тапсырмалары БААЖ-дағы
БААЖ-дағы қызмет көрсету бағасы трансакциялар өткізу уақытына байланысты және
2.2.1 кесте. Төлем жүйесіндегі төлемнің түсу уақыты.
Төлемнің түсу уақыты Құны теңгемен
С 08.00 до 13.00 С 13.00 до 20.00 С
[10, стр. 138]
2002 жылы БААЖ-дағы төлемдердің орташа айлық саны 268 060
Төлем құжаты ақша жөнелтушінің қызмет көрсетуші банкке, тапсырмада көрсетілген
- құжаттың аты;
- оны жазу күні, айы, жылы, құжат нөмірі.
- акша жөнелтуші занды тұлганың ұйымдастыру-құқылық нысанын қоса,
- ақша жөнелтуші банктің ұйымдастыру-құқылық нысанын қоса, толық
- төлем мәні, сондай-ак, Қазақстан Республикасы Ұлттық банкінің
- санмен және сөзбен көрсетілетін төлем сомасы;
- салық төлеуші бенефициар мен ақша жөнелтушінің тіркеу
«Төлем мәні» бөлігінде акша жөнелтуші аударым жүзеге асырылатын құжат
Ақша аударымы резидент емес бенефициар есебіне жүргізілсе (ақша жөнелтуші
Алушы-банк ақша аударымына жазылған төлем тапсырмасын немесе өтінішті оның
Ол Қазақстан Республикасы зандылыгына сәйкес, төлем тап-сырмасы мен аударымға
Жөнелтушінің төлем кұжатын орындаудағы банк міндеттемесі төлем құжатының акцепті
Алушы-банк төлем тапсырмасьш акцептеуі үшін, аталған төлем тапсырмасын орындауға
Төлем қүжатын алушы-банк келесі жагдайларда акцептейді:
- алушы-банк акцепт туралы жөнелтушіге хабар жіберсе
- немесе төлем тапсырмасын төлеу туралы хабарлау жолдаса;
- алушы-банк жөнелтушінің төлем тапсырмасы негізінде ақшаны шоттан алса
- төлем тапсырмасын алғаннан кейінгі үш жұмыс күні ішінде
- Қазақстан Республикасының зандылығымен немесе алушы-банк пен жөнелтуші арасындағы
Бенефициар банкте келесі жағдайлардың бірі орын алса, төлем құжаттары
- бенефициар банк акцепт туралы хабарламаны жөнелтушіге хабарласа;
- бенефициар банк бір кезекте алушы-банк болып саналып, жөнелтушінің
- бенефициар банк бенефициардың банктік шотын несиелендіру арқылы бенефициарға
- бенефициар банктің үш жұмыс күні ішінде жөнелтуші акцепт
- Қазақстан Республикасы заңдылығымен немесе бенефициар және бенефициар банк
Төлем құжатының акцепті, егер бұл жөнелтуші және алушы банк
Алушы-банк келесі жағдайларда төлем құжатының акцептінен бас тартуы мүмкін:
- егер жөнелтуші аударым үшін қажетті ақша сомасымен
- егер төлем тапсырмасында жалған белгілер болса, ол
- Қазақстан Республикасы аумағында қолма-қол емес төлем және
- Қазақстан Республикасының зандьілығы және
2.3. Бөлшек төлем жүйесінің қызметі
Бөлшек төлемдер жүйесі (БТЖ) клирингтік есеп айырысу жүйесі болып
1999 жылы ҚРҰБ екінші деңгейдегі банктер филиалдарының корреспонденттік шоттарын
БТЖ-де ұсақ жедел емес төлемдер жүзеге асырылады. БТЖ-де 3
2004 жылы БТЖ-дегі төлемдердің орташа күндік саны мен сомасы
Республикалық банкаралық клиринг жүйесін пайдаланушылар ҚБЕО-мен клиринг жөнінде қызмет
2005 жылдың аягында БТЖ-ны пайдаланушылар саны 51, оларды 27
«Тимей» ҚӨК ЖШС еліміздің солтүстігіндегі жеке аймақтық клиринг палатасы.
Қазіргі уақытта ҚБЕО-ның ең алдыңғы қатарлы коммуникациялық құрал-жабдықтары бар,
Алматы клиринг палатасы (бұдан әрі - ҚБЕО) БТЖ қызметін
БТЖ-нің жұмыс істеу принципі неттингке негізделген және бір операциялық
Клиринг жүйесі ретінде БТЖ операциялық күн соңындағы таза позициялардың
Клиринг нәтижелері бойынша ақша аударымы аяқталганнан кейін клиринг ұйымы
БТЖ-де әрбір қатысушыға арналған кредиттік және дебеттік шектеулер пайдаланылмайды.
Әрбір пайдалаушының таза позициясы айқындалғаннан кейін, есеп айырысу рәсімдеріне
Пайдаланушылар операциялық күн ішінде екі рет (немесе талап бойынша
Төлем талап-тапсырмасын бенефициар бланкте жазады және бенефициар банкіне немесе
Бенефициар банк төлем талап-тапсырмасын қабылдай отырып, не инкассолаушы банк
- төлем талап-тапсырмасын төлемге немесе акцептке кезекті ұсыну;
- бенефициарға акцептен бас тарту немесе төлем туралы төлем
- төлем талап-тапсырма сының орындалгандығы туралы бенефициарға хабарлау.
Есеп айырысудың келешегі зор нысаны ретінде чектермен есеп айырысуды
Батыс тәжірибесінде чек кімнің есебіне жазылғандығына байланысты бірнеше түрге
- арнайы - тек осы кісіге төлеңіз;
- ордерлік - осы кісіге немесе оның
- ұсынушы - ұсынушыға төлеңіз.
Ордерлік чек - ұстаушыға индоссамент - жолдау жазу көме-гімен
- банктік индоссамент. Чек ұстаушы чектің
- атаулы индоссамент. Ұстаушы чек сыртына өз
- мақсатты индоссамеит. Чек ұстаушы
- айналымсыз индоссамент. Егер чекті
Әр елде чек мазмұны бірыңғай. Занды құрамында мыналар белгіленеді:
- «чек» сөзі;
- анықталған соманы төлеу бойынша шартсыз міндеттемесі;
- банк трассат;
- төлем орны;
- шығарылған орны және күні;
- трассант қолы.
Коммерциялық құрамы:
- чек нөмірі;
- трассат шотының нөмірі;
- трассат банктің коды;
- чек сомасының санмен қайталануы;
- бенефициар;
- кодтау желісі.
Чек берушімен чек беруші банктің арақатынасы чекті қолдануга байланысты
Бұл келісімде көрсетілген негізгі деректемелер төмендегідей:
- чек кітапшасындағы чек бланктерінің саны және олардың қорғалу
- чектерді дұрыс толтыру талаптары, атап айтқанда:
- чек бланктерінің реттік нөмірін сақтау;
- чек сомасын санмен және жазып көрсету (жазылатын сома
- «бұйрық бойынша төлеңіз» деген сөздерден кейінгі бағанада
- чек жазып берілген күннің қойылуы (күні және жылы-санмен,
- чек беруші қолының қойылуы және занды тұлға
- чектің түбіртегінде операция жасалғанға дейінгі сома қалдығының, чек
III. Бағалы қағаздардың төлем жүйесіндегі мәні
Бағалы қағаздар бойыша есеп айырысу жүйелері
Қазақстандағы қор рыногының басталуы және дамуы жекешелендірудің басталуымен байланысты
Қазақстанда бір қор биржасы «Қазақстан қор биржасы» ЖАҚ (ҚҚБ)
2005 жылдың аяғында Қазақстанда 181,2 млрд. теңге сомасына мемлекеттік
«Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі туралы» Заңға сәйкес бағалы қағаздар
Қазақстанда бағалы қағаздармен сауда-саттық жөніндегі орталық қарсы әріптес жоқ.
Бағалы қағаздар бойынша есеп айырысу мынадай түрде жүргізіледі:
1. Мемлекеттік бағалы қағаздар БҚОД Т+0 шартымен.
2. Мемлекеттік бағалы қағаздар БҚОД арқылы Т+3 шартымен.
3. Шетел валютасымен операциялар ТОD, ТОМ және SРОТ
- теңгемен - ҚРҰБ-дағы ҚҚБ-ның корреспонденттік шоты арқылы;
- шетел валюталарымен - шетелдік корреспондент-банктерде.
«Бағалы қағаздардың орталық депозитарийі» ЖАҚ (БҚОД) 1997 жылғы шілдеде
БҚОД акционерлерінің құрамына кіретіндер: ҚРҰБ (50%), ҚҚБ (26,66%), 15
БҚОД-га депонирленетін бағалы қағаздардың барлық түрлері материалсыздандырылган. Алайда, корпоративтік
Бағалы қағаздармен операциялар DVP принципі - «төлемге қарай жеткізілім»
ҚҚБ-дағы сауда-саттық салыстырмалы операциялар ретінде БҚОД-ға жіберіледі. Биржадан тыс
Бастапқы және қайталама рыноктың қалыпты жұмыс істеуі үшін БҚОД-ның
ҚРҰБ БҚОД-ның қатысушысы болып табылады және осы арна арқылы
3.1.1сурет.Бағалы қағаздармен операция жүргізудегі төлем агенттіктерінің құрылымы.
[10,143бет]
Есеп айырысу операциялары және олардың жіктелуі.
Қатысушыларга байланысты банктің есеп операциялары негізгі екі топқа бөлінеді:
- клиенттік есеп айырысу операциялары, мүнда негізгі субъект
- негізгі субъект банк болып табылатын, таза банктік есеп
3.1.2 кесте. Жіктелу критерийлері.
Қатысушылар кұрамы Төлем құралдары Операцияның атқарымдык бағыты Есеп айырысу
Банкаралық
Төлем тапсырмаларымен есеп айырысу Шот ашу бойынша операциялар
Аккредитивтік операциялар
Клиенттік
Төлем-талап тапсырма-ларымен есеп айырысу Шот жүргізу бойынша
Ішкі банктік Чекпен есеп айырысу
Вексельмен есеп айырысу
Карточкамен есеп айырысу Кассалық операциялар
Акцептік операциялар
Талаптарды беру операциялары
Авальді операциялар Инкассолық операциялар
Клирингтік операциялар
[10, 136бет]
Есеп айырысу нысандарындағы ерекшеліктерге байланысты банктің келесі есеп айырысу
- аккредитивтік операциялар;
- инкассолық операциялар;
- аударым операциялары;
- клирингтік операциялар.
Есеп айырысу операцияларында қолданылған төлем құралдарына байланысты есеп айырысу
- төлем тапсырмаларымен есеп айырысу;
- чектермен есеп айырысу;
- вексельдермен есеп айырысу;
- төлем карточкаларымен есеп айырысу;
- қолма-қол есеп айырысу.
Атқарымдық негіздеріне, есеп айырысу мәні мен жүзеге асыру кезеңдеріне
- мерзімлік есеп айырысу және басқа да шотгар операциялары
- әр түрлі шоттарды жүргізу, қаржыларды өтеу және қосу,
- кассалық операциялар (қолма-қол ақшаны қолма-қол емес ақшаға айналдыру
- тиісті құжаттарды төлеуге төлеушінің келісімін (немесе қарсылығын)
- төлем алу құқығын беруге байланысты операциялар:
- банк төлемге келіп немесе тапсырыс беруші болып
Банктегі есеп айырысу операцияларын ұйымдастыру 2000 жылғы 25 сәуірдегі
Банк аударым операцияларының үлкен көлемін жүзеге асырады, яғни заңды
Аударым операцияларын жүзеге асыру үшін банкте төлеуші мен алушы
- төлем тапсырмаларымен;
- төлем талап-тапсырмаларымен;
- инкассолық өкімдермен;
- чектермен;
- аккредитивтермен;
- вексельдермен;
- банктік карточкалармен.
Клиринг ұйымы Қазақстан Республикасының зандылығына сәйкес құрылтай кұжаттары негізінде
- клирингті жүзеге асырудың экономикалық негізі;
- клиринг ұйымының жоғары басқару органында бекітілген клирингті
- клиринг қатысушыларымен типтік келісім;
- клирингті жүзеге асыру үрдісінде қолданылатын бағдарлама, техникалық құралдар
Клиринг ұйымы мен клиринг қатысушылары арасындағы катынас келесі міндетті
- төлем құжаттарымен және басқа да төлем туралы
- клирингті жүзеге асыру және оның нәтижесі бойынша
- ақпарат құпиялығының шарттары және оны сақтамағаны үшін жауаптылық;
- клиринг нәтижесі бойынша ақша аударымын жүзеге асыру тәртібі
- клирингті жүзеге асыру және оның нәтижесі бойынша ақша
- өз міндетгемелерін орындамаған клиринг қатысушыларына қолданылатын әсер ету
- клирингті жүзеге асыру бойынша өз міндеттемелерін орындамаған
Клиринг ұйымы мен клиринг қатысушысы арасындағы келісімде Қазақстан Республикасының
3.2. Қазақстан Банкаралық «Kazcard» төлем карточка жүйесінің қызметі.
Биылғы жылы 24 мың «Kazcard» төлем карточкасын шығару жоспарланған.
Алматы ұлттық педагогика университетінің студенті Алма Асқарова электронды төлем
- Кез-келген жерде кез-келген соманы алуға болады. Бірақ, кедергілерде
Жақында карточкалар жүйесін жетілдірудің тағы бір амалы жүзеге аса
- «Kazcard» - «MasterCard» иесі болып табылатын жаңа заман
«Kazcard» ұлттық төлем карточкасы Қазақстанның барлық 32 банкіге бірдей
- Бұл жобаға қатысты сауалдар көп. Мысалы, бұл жоба
Ал «Ұлттық процессинг орталығы» қызметкері Жұмасейіт Хабулов бұл жүйенің
- Әрине, коммерциялық банктер өз мүддесін жүргізгісі келеді ғой.
Оның сөзіне қарағанда, биылғы жылы «Қазпошта» 24 мың «Kazcard»
- Карточка арқылы жасалатын әр операция үшін олар тым
Бүгінде Қазақстанда 2,33 миллион адам, яғни, халықтың 15 пайызы
Қазақстан Республикасында «электрондық үкімет» қалыптастырудың 2005-2007 жылдарға арналған мемлекеттік
Осы Бағдарламаның негізіне «электрондық үкімет» арқылы - прогрессивті ақпаратты
Қазақстанда «электрондық үкіметті» колданыска енгізу мемлекеттік органдардын азаматтар мен
«Электрондық үкімет» кұрудың басты басымдыктары Интернет-байланыска қолжетімділікті қамтамасыз ету,
Әлемдік тәжірибені талдауды ескере отырып, Қазакстанда «электрондык үкімет» кұрудың
Бірінші кезең «электрондык үкіметтің» инфрақұрылымын кұру. Аталған кезең шеңберінде
- осы кезеңде Бағдарламаны іске асыру шеңберінде акттараттык және
Екінші кезең - «электрондык үкіметтің» сервисін дамыту азаматтардың тіршілік-тынысы
Үшінші кезең - акпараттык коғам құру е-медицина, е-білім, е-мәдениет,
Осы Бағдарламаны іске асырудың бірінші кезеңінің аякталу қортындысы бойынша
Осы Бағдарламада жағдайлар жасауга жэне «электрондык үкіметтің» мүмкіндіктерін тиімді
1) «электрондық үкімет» пен оны пайдаланушылардың жұмыс істеуін реттейтін
Бұл тұрғыда «электрондық үкімет» кұру мемлекеттік қызмет көрсетулер регламенттерін
2) халықты «электрондык үкімет» мүмкіндіктеріне тарту,
3) мемлекеттік баскарудың барлык деңгейлерінде әкімшілік процестерді стандарттау мен
Ішкі контур «үкімет - үкімет» үлгісіндегі өзара қарым-қатынастарды камтиды
Қорытынды
Төлемдер мен ақша аударымдарының барынша жедел және тиімді жүргізілуі
Ел экономикасының қарқынды дамуы жағдайында жылдан-жылға төлем жүйелері арқылы
Қазіргі уақытта еліміз аумағында төлемдер жасау мен ақша аударымдарын
- Олар атап айтқанда: 1) Банкаралық ақша аударымдары жүйесі
2) Банкаралық клиринг (клирингтік жүйе). Бұл екі жүйе бір-бірінен
мен аударымдар) бойынша ірі және жоғары артықшылықты төлемдер жүзеге
бөлігін құрайды: жасалған төлемдер сомасы бойынша - 97,9%, ал
Клирингтік жүйе - бұл ұсақ төлемдерге арналған еліміздің бөлшек
Осы аталып еткен телем жүйелерінің жұмысын қамтамасыз ететін операторы
- Төлем жүйесі еліміз қаржы жүйесінің еміршең маңызды құрамдас
Төлем жүйесінің тоқтаусыз және үздіксіз жұмыс істеуін қамтамасыз ету
- Атап айту керек, соңғы жылдар кезеңінде телем карточкалары
2006 жылдың 9 айы ішінде қазақстандық банктердің шығарған төлем
карточкаларын қолдану арқылы сомасы 860,7 млрд. теңге болатын саны
Бөлшек сауда мен қызмет көрсету саласында төлем карточкаларын қолдану
- Оның себебі, көптеген сауда және қызмет керсету кесіпорындары
Басқа банктің қызмет түрлеріне қарағанда, болашақта төлем карточкалары нарығы
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
1. Нормативті заң актілері:
1. “Қазақстан Республикасының банктер және банк қызметі тұралы” ҚР-сы
3. “ҚР-дағы банктер және банктік қызмет тұралы” ҚР-ның заңы.
4. Закон РК от 31 августа 2000 г.
5. Указ Президента Республики Казахстан, имеющий силу Закона, от
6. Письмо Национального Банка Республики Казахстан от 16 апреля
2. Арнайы әдеби оқулықтар мен мерзімдік басылымдар:
1. Балабанов «Банки и банковское дело» Спб 2001 г.
2. Баян Көшенова., Ақша несие, банктер, валюта қатынастары. Оқу
3. Донцов С. Банки Казахстана, 2004г. №12; “Банковская система
4. Жуков Е. Ф. Банки и банковские операции. –
6. Ильясов А.А. Вестник КазНУ, экономическая серия, 2004г №4
7. Кил А.Б. Банки Казахстана, 2004г. №1; ““О некоторых
8. Казимагомедов А.А. Услуги коммерческих банков населению: Уч. Пособие.
9. Казимагомедов А.А. Банковское обслуживание: зарубежный опыт. - М.:
10. Құлпыбаев Т.М., Илясова А.Р. «Қаржы» 2005ж.
11. Лим А. Депозит –капитал, приносящий доход. // Финансы
12. Мырзабеков Ш. “Қазақстанның банк жүйесі ТМД көлемінде бірінші
13. Мақыш С.Б. “Коммерциялық банктің делдалдық операциялары: факторинг
14. Мақыш «Банк ісі» Алматы 2003ж.
15. Мақыш «Коммерциялық банктер операциялары» Алматы 2003 ж.
16. Н.Ә. Назарбаев. Қазақстан -2030. Қазақстан халқына жолдауы.
17. Н.Ә. Назарбаев. “Бәсеке қабілетті Қазақстан”, “Бәсеке қабілетті экономика”
18. Н.Ә. Назарбаев. “Қазақстан өз дамуындағы жаңа серпіліс жасау
19. Назарова К.А. «Банктегі бухгалтерлік есеп» 2005ж.
20. Полфреман Д., Форд Ф. Основы банковского дела.
21. Панова Г.С. Банковское обслуживание частных лиц. -
22. Сейткасымов «Ақша, несие, банктер» Алматы 2001 ж.
23. Банки и банковские операции: Уч-к для ВУЗов /
24. Банковское дело / Под ред. Колесникова В.И. -
25. Банковское дело / Под ред. Лаврушина О.И. -
26. Банковское дело / Под ред. Сейткасимова Г.С. -
27. АҚ «Қазақстандық жеке тұлғалардың салымдарын сақтандыру туралы» шешім
28. Банковская система в РК. Алматы 2006
29. «Социально –экономические процесы в современном Казахстане» Материалы межвузовской
30. Социально-экономическое развитие РК. Январь-февраль 2006 г., Алматы 2007г
31. www.kkb.kz
32. www.bta.kz
33. www.halykbank.kz
Қосымша
Клиринг - банкаралық есеп айрысудың қазыналық орталығы жүзеге асыратын
Клиринг есеп айрысуды жүргізу үшін аударымдарды алдын-ала депонирлеусіз жұмыс
Қабылданған форматтың хабарлама құрылымына сәйкестігі.
Электронды сандық қолдың нақтылығы.
Жіберуші мен қабылдаушының банктік немесе жеке колдың дұрыстығы.
Жіберушінің аударымы мен төлемдерді алудың қабылдау құқығының нақтылығы.
Операционды күш ішінде қолданушы сұрауы бойынша клиринг келесі ақпараттан
1.3.қосымшасы.
БАНКТІК ШОТТЫҢ КЕЛІСІМШАРТЫ №
«_____»______________ 200__жыл. Алматы қ.
Ашық Акционерлік Қоғам
1. Келісімшарт мәні
1.1. Банк Клиентке үлттық және шетел валютасында есеп айырысу,
2. Тараптар міндеттері
Банк міндеттенеді
Клиентке жеке сәйкестендірме код (шот нөмірі) беруге.
Клиенттің ақша қаражатының сақталуын қамтамасыз етуге.
ҚР қолма-қол емес есеп айырысу туралы Уащлтша Ережесіне
сәйкес бекітілгендей, уақтылы
шотына ақша қаражатының түсуін есептеу, есептен шығару
және шоттан басқа шотқа аударумен байланысты операция-
ларды жүзеге асыруға.
Ақша агамы бойынша мәселелерді нормативтік актілерге сай,
қолма-қол ақша қаражатын қабылдауды және төлеуді қамта-
масыз етуге.
Клиенттің және оның сенімді тұлғаларының талабы бойынша
банк шотының көшірмесін және оның
2.6. Есеп айырысу қызметін көрсету және кассалық операцияларды
жүргізудің заңдылық талаптарға сәйкестілігін сақтауға.
Клиент міндеттенеді:
2.7. Банкке шот ашу үшін қажетті құжаттарды тапсыру.
Есеп айырысу қызметін көрсету және кассалық операцияларды
жүргізу, сонымен қатар
көрсету зандылық талаптарын орындауға.
2.9. Қажетгі қолма-қол ақшаны
2.10. Күнтізбелік жыл
2.11. Занды мекенжайының, телефонының,
құрылған немесе жойылғаны туралы Банкті үш күндік мерзім ішінде
2.12. Шотты жапқанда банкке қолданылмаған чектермен бірге чек кітапшасын
2.13. Егер басқа банктерден банктік шот ашқан болса, Кредитор-
банкті шот ашылған күннен 10 күнтізбелік күн ішінде хабардар
2.14. Банктін. көрсеткен қызметтері үшін төлемдерді осы келісім-шарттың 3-бөліміне