Мазмұны:
Кіріспе………………………………………….……………………………..….3
І бөлім. Қазақстандағы несие жүйесінің дамуы
1.1. Қазақстан Республикаснындағы несие жүйесі. ...............................5
1.2. Қазақстан Республикаснындағы банктік емес мекемелер................9
1.3. Қазақстан Республикаснындағы банк жүйесінің қалыптасуы
және дамуы. ........................................................................................15
II бөлім. МЕМЛЕКЕТТІК НЕСИЕНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ МӘНІ
2.1. Мемлекеттік несиенің мәні функциялары және түрлері......................21
2.2. Мелекеттік несиенің нысандары............................................................24
2.3. Халықаралық мемлекеттік несие...........................................................28
ІІІ бөлім. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА МЕМЛЕКЕТТІК НЕСИЕНІ ҚОЛДАНУ
3.1. Қазақстан Республикасы мемлекеттік несиесін басқару.....................31
3.2. Қазақстан Республикасында мемлекеттік несиені қолдану................35
3.3. Еліміздің экономикасын дамытудағы
мемлекеттік несиенің маңызы......................................................................41
Қорытынды…………………………………………………………………44
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі.....…………………………………….46
Кіріспе
Мемлекеттік несие біздің экономикамызда өте маңызды роль атқарады,
Курстық жұмыстың басты мақсаты оның маңыздылығын ашып көрсету,
Мемлекеттік несие қатысу жақтарының бірі мемлекет, ол заңды
Мемлекеттік несиенің қайта бөлу қызметі халықтың, заңды тұлғалардың,
Мемлекеттік несиенің реттеу қызметі мемлекет ақша ағымын реттейді,
Негізінен еліміздің мемлекеттік несие жүйесі ақша айналымын реттейді,
Ақшаны несие мекемелерінде сақтау ресурстардың құрылуын
Курстық жұмыстың негізгі міндеттеріне мыналар жатады:
- несиенің мәні және оның түрлері
мемлекеттік несиенің мәні және оның түрлерін сипаттау;
мемлекеттік несиенің нысандарына тоқталу;
Қазақстан Республикасында мемлекеттік несиені басқаруды қарастыру;
Еліміздің экономикасын дамытудағы мемлекеттік несиенің маңызын айқындау.
Курстық жұмыста Қазақстан Республикасының заң күші бар жарлықтары,
І. Қазақстандағы несие жүйесінің дамуы
1.1. Қазақстан Республикаснындағы несие жүйесі
Несиелік жүйе мемлекет ұйымдастыруын құралған несиелік ұйымдар мен
Несие жүйесі ұғымы банк жүйесіне қарағанда кеңірек, яғни
Қазақстан Республикасының несиелік жүйесінің құрылымы мынадай сызбамен берілген.
Жоғарыдағы сызбаға енген несие жүйесінің құрылымдық элементтерінің мазмұнын
ҚР – дағы несие жүйесінің иерархиялық құрылымы
Несие жүйесі
Иерархия деңгейі Мекеме аты Бөлімшелер аттары Мекеменің қызметі
Банк жүйесі
Ұлттық Банк Орталық аппарат
Ұлттық банктің облыстық басқармалары
1. ақша айналысын және қолма-қол ақшасыз есеп айырысуды
2. үкіметке несие-есеп айырысу қызметін көрсету.
3. Алтын – валюта резервін басқару.
4. ақша несиелік реттеу.
1. Екінші деңгейдегі банктер
2.Мамандан- ған банктер Орталық аппарат.
Филиалдары.
Өкілдік.
Еншілес банкі.
Бөлімшелері. Клиенттерге несие – есеп айырысу қызметін кешенді
Банк көрсететін қызметінің жекелеген түріне ғана маманданған
Парабанк жүйесі
Банктік емес мекемелер Орталық аппараты.
Филиалдары.
Өкілдік. Маманданған несие-есеп айырысу және қаржылық қызмет көрсету
Пошта – жинақ мекемелері Орталық аппарат
(Ақ қазпошта)
Бөлімшелері Халыққа несие – есеп айырысу қызметін көрсету,
Қазақстан Республикасындағы соңғы жылдардағы несие жүйесі туралы мәліметтер
ҚР – дағы несие жүйесі туралы мәліметтер (2
Несие жүйесінің элементтері 12. 2000 12. 2001
1. Екінші деңгейдегі банктердің барлығы:
48
44
38
35
36
оның ішінде:
Мемлекеттік 1 2 2 2 1
Мемлекетаралық 1 1 - - -
Шетел капиталының қатысуыменен,
оның ішінде:
- 100% / 50% - дан аса,
оның ішінде:
еншілес банктер
16
9/7
12
16
9/6
11
17
9/6
11
16
10/4
10
15
10/5
10
2. Несиелік серіктестіктер 8 19 29 37 73
3. Ломбардтар 42 45 52 35 72
4. Ипотекалық компаниялар - 2 2 2 2
5. Басқа да ұйымдар 53 41 42 46
2 – кестеден көріп отырғанымыздай, банктеріміздің саны жылдан
1.2. ҚР-дағы банктік емес мекемелер
Парабанктік жүйе экономикамыздың нарықтық қатынастарға көшуі барысында жаңадан
Банктік емес мекемелердің немесе парабанктік мекемелердің банктерден айырмашылығы
Кейбір экономикалық әдебиеттерде парабанктік жүйенің ішіндегі несиелік мекемелерге
Ломбардтар – бұл жылжымайтын мүліктерді кепілге ала отырып,
Тарихта ломбардтар өсімқорлық несие беретін жеке меншік кәсіпорын
кепілге алып, тұтыну несиесін беру болып табылады. Олардың
Несиелік операцияны ұйымдастырудың басты ерекшелігі – мұнда несиелік
Несиелік серіктестік - өз мүшелеріне несие –
Несиелік серіктестіктердің жарғылық капиталы пай қосу және міндетті
Несиелік серіктестіктің бір түріне ауыл шаруашылығы несиелік қоғамдары
Несиелік одақтар – бұл белгілі бір жеке тұлғалардан
Олар негізгі екі типте болуы мүмкін: 1) қысқа
Несиелік одақтардың капиталдары олардың мүшелерінің қосатын үлесінен және
Өзара несие қорғамдары – шағын және орта бизнеске
Бұл қоғамдар Ұлы қазан төңкерісіне дейінгі Ресейде, соның
Қазақстанда банктік емес мекемелердің мынадай түрлері дамып отыр:
ломбардтар;
несиелік серіктестіктер;
микрокредиттік ұйымдар;
жинақтаушы зейнетақы қорлары;
пошта-жинақ мекемелері;
ипотекалық компаниялары.
Соның ішінде қазіргі кезде ломбардтық мекемелер мен несиелік
ҚР Ұлттық банктің 1997 жылғы 29 тамыздағы №
Ондай операцияларға мыналар жатады:
ломбардтық операциялар: тез іске асырылатын бағалы қағаздар мен
бағалы металдардан (алтыннан, күмістен, платинадан, платина тобындағы металдардан)
сейфтік қызметтер: клиенттердің бағалы қағаздарын, құжаттарын, құндылықтарын сақтауға
келісімшарт мерзімі ішінде жалған берілген мүлікке жалға берушінің
заң талаптарына сәйкес кепілге алынған мүлікті сау.
Ломбардтардың құрылтайшылары мен қатысушыларына жеке және заңды тұлғалар
Ломбард кез келген ұйымдық құқықтық формада (ашық акционерлік
" Несиелік серіктестік туралы " ҚР Заңына сәйкес
Несиелік серіктестіктердің мынадай түрлері болады:
Несиелік – депозиттік серіктестігі – заңды тұлғалардың депозиттерін
Ауыл несиелік серіктестігі - өзара несие беру үшін,
Несиелік серіктестік – коммерциялық ұйым.
Несиелік серіктестік және ауыл несиелік серіктестігі ҚР заңдылықтарындағы
командиттік серіктестік;
толық серіктестік;
жауапершілігі шектеулі серіктестік;
акционерлік қоғам.
2003 жылы елімізде несиелік серіктестіктер туралы заңмен қатар,
Микрокредиттік ұйымдар – бұл микронесие берумен айналысатын ұйымдар
Жинақтаушы зейнетақы қорлары екі түрге: мемлекеттік және жеке
Келесі дамып отырған банктік емес мекемелер түріне –
Пошта-жинақ мекемелері пошта бөлімдері арқылы халықтың салымдарын жинақтап,
Ипотекалық компаниялар Қазақстанда ипотекалық несиелеудің дамуына үлес қосып
1.3. ҚР – дағы банк жүйесінің қалыптасуы және
1990 жылы Қазақстан Республикасы өз егемендігін жариялағаннан бастап
1990 жылы желтоқсан айында қабылданған "қазКСРО – дағы
Бұл банктік реформа Ұлттық банктің 1995 жылға арналған
Нарық экономикасына өту жағдайында және экономикалық дағдарысты жоюда,
Қазіргі уақытта қалыптасқа екі деңгейлі банктік жүйенің қызмет
Қазіргі таңда Қазақстан Республикасындағы жұмыс жасап отырған банктік
І кезең. 1988 – 1991 жж. КСРО –
ІІ кезең. 1992 жылдың аяғы 1993 жылдары –
ІІІ кезең. 1993 жылдың қараша айынан осы уақытқа
Сонымен, Қазақстанда банк секторын реформалау бағдарламасы іске асыру
Мемлекеттік даму банкі – бұл банк экономиканың маңызды
Экспортты – импорттық банк (Эксимбанк) – бұл Қазақстан
Тұрғын үй құрылыс банкі – бұл тұрғын үй
Медетші банк (траст) – бұл Дүниежүзілік банктің ықпалымен
Ұлттық банктің 1995 жылғы реформалау нәтижесінде қолданған шаралары
Банктерді қайта қаржыландыру механизмі түбірімен өзгерді. 1995
1995 жылдың бірінші жартысында Ұлттық банктің екінші деңгейдегі
1995 жылы Ұлттық банк қайта қаржыландыру мөлшерлемесінің нақты
қарқынын 8,9 % - дан, қыркүйек айында –
Бұл реформалар Ұлттық банктің 1996-1998 жылдарға арналған
Банк реформасын жүргізу бағдарламасының басты мақсаты – ҚР
Көздеген мақсатқа жетуде Ұлттық банк мынадай міндеттерді шешуге
ақша-несиелік реттеу әдістері мен құралдарын жетілдіру;
елдің қаржы нарығына Ұлттық банктің араласуы арқылы қолма-қол
валюталық реттеуді дамыту және алтын валюта резервін басқару;
банктік қадағалау жүйесін және банк қызметін реттеу принциптерін
елдің банк жүйесінің қызмет етуінің және реформалануының құқықтық
Макроэкономикалық тұрақтылыққа қол жеткізу үшін Қазақстан Ұлттық банкі
Республикамызда тәжірибелерден берілген директивті несиелердің уақытында қайтарылмағаны, яғни
Ұлттық банк пен қаржы министрлігінің арасындағы бюджетті несиелеуге
Банктік қадағалау жүйесін реформалаудың басты мақсаты – банктік
Ұлттық банктің 1995 жылы бастаған банк жүйесінің бухгалтерлік
Сонымен қатар, бұл банктік реформаның басты нәтижесі –
\
ІІ. Мемлекеттік несиенің теориялық мәні
2.1.Мемлекеттік несиенің мәні, функциялары және түрлері
Мемлекеттік несие – бұл несие беруші, сонымен бірге
Мемлекеттің заңды және жеке тұлғаларға, ссуда беру
Бірден орталықтанған ақша қорларына әсер ететін несие қатынастарының
Экономикалық категория ретінде мемлекеттік несие ақша- қаражат қатынастарының
Несиенің бір түрі ретінде мемлекеттік несиенің классикалық қаржы
Мемлекеттік несиенің басқа түрлерінен айырмашылығы бар. Мысалы, банктік
Қаржы категориясы ретінде мемлекеттік несие қаржының үш функциясын
Мемлекттік несиенің бөлу функциясы арқылы орталықтанған мемлекеттік ақша
Мемлекеттік заем арқылы шығындарды қаржыландыру кезінде алынатын салықтардың
Мемлекеттік заем арқылы жиналған капиталдың өндірістік емес мақсатта
Несие қатынастарына араласа отырып, мемлекет ерікті немесе еріксіз
Еңбек ақыны төлеуге кеткен шығындарды қаржыландыру жағдайында, мысалы,
Орталық банкпен жүргізілетін мемлекеттік құнды қағаздарды сату және
2.2 Мемлекеттік несиенің нысандары
Мемлекеттік несиенің негізгі нысаны мемлекеттік займдар болып табылады,
Қаржы нарығында заемщик ретінде қатыса отырып мемлекет
Өндіріске оң әсерін тигізуді мемлекет кредитор және гарант
Мемлекеттік несиенің бақылау функциясы органикалы түрде қаржылардың бақылау
Белгіленген нысан мен міндетті реквизиттерді сақтай отырып, жүзеге
Эмитентке байланысты үкімет займдарына және жергілікті үкімет органдарының
Мемлекеттің шығындарын қаржыландыруға пайдаланатын ссуда қорын қалыптастыруға мемлекеттік
Мемлекеттік несиенің келесі нысаны – елдің орталық эмиссия
КСРО-ның практикасында мемлекеттік несиенің нысаны ретінде бюджет тапшылығын
2.3 Халықаралық мемлекеттік несие
Өзінің шығындарын жабуға мемлекет шетелдік несиелерді де тартады.
Көздерін барған сайын белсенді пайдалануда. Компаниялар, банктер сондай-ақ
Халықаралық несие – бұл бір мемлекеттің үкіметі, банкі,
Дүниежүзілік банк және оның ұйымдары елдердің экономикалық дамуына
экономикалық интеграциямен халықаралық еңбек бөлінісінің тереңдеуі
өндірістің мамандануымен кооперациялануы
елдердің табиғи ресурстарымен жұмыс күшімен бірдей қамтамассыз етілмеуі
жекелеген елдердің экономикалық дамуының бірдей еместігін жеңудің қажеттігі
дамушы елдерге экономикалық көмек көрсетудің қажеттігінен
дамушы елдердің дамыған елдермен сауда экономикалық ынтымақтастығының болуында
Халықаралық несиеде ұсынатын мемлекеттік несие ресурстарының құрамы:
жинақ қорына қатысты мемлекеттік бюджет қаражаты
ұжымдық қарыз қорлары
мемлекеттік кәсіпорндармен ұйымдар қаржысы.
Халықаралық несие ақшалай формада ұлттық валюта түрінде және
- кредитордың несие алушыға несие беру міндеттемесін білдіруі.
Халықаралық несиенің негізгі формасына сыртқы займдар жатады. Заем
ІІІ. Қазақстан Республикасында мемлекеттік несиені қолдану.
3.1 Қазақстан Республикасы мемлекеттік несиесін басқару.
Мемлекеттік несиені басқару қысқа және кең мағынада қарастырылуы
Мемлекеттік несиені басқарудың кең мағынасында мемлекеттің заемщик, кредитор
Мемлекеттік және жергілікті бюджеттердің қалыпты дефициттігі және жоғарғы
Мемлекеттік несиені басқарудың қысқа мағынасында, мемлекеттің қарыздық міндеттемелерді
Несие алушыға деген қағаз құнының минимизациясы;
Нарықты мемлекеттің займ міндеттемелері мен толтыруды және олардың
Жиналған қаржыларды тиімді пайдалану және берілген несиелердің дұрыс
Белгілі бір қаржы саясаты міндеттерінің максималды шешілуі.
Мемлекеттік несие категориясының спнцификасы оларды оперативті басқарудың ерекшеліктерінде
Капиталын кім иеленетініне қарамастан орталық банк мемлекетпен тығыз
Орталық банк мемлекетті несиелеумен, мемлекеттік заемдарды орналастыру және
Қорыта айтқанда, орталық банктің атқаратын қызметтері бірімен –
Ұлттық банкінің басқару құрылымы мен қызметін ұйымдастырудың басқа
Ұлттық банкінің ең жоғарғы басқару органы Ұлттық банк
Мемлекеттік ақша – несиелік саясатын жасайды;
Ұлттық банкі шығарған, банктер ісіне қатысты нормативтік актілерді
Парламент бекіткен тұжырым негізінде банкноттар мен монеталардың номиналдық
Ұлттық банкінің банктермен және ҚР – ның бюджетімен
ҚР –ның валюталық айырбас бағамымен анықтау тәртібін белгілейді;
Сыртқы резервтерде сақтауға алатын сыртқы активтер типтерін бекітеді;
Ұлттық банкінің жұмысы туралы есеп береді, жылдық жиынтық
Ұлттық банк туралы ережені, Ұлттық банк құрылымын бекітеді
Банктер және олардың филиалдары үшін экономикалық нормативтерін бекітеді.
Басқарма шешімдерін басқарма қаулылары формасында жүзеге асырады. /5.237/
3.2 Қазақстан Республикасында мемлекеттік несиені қолдану.
Қазақстан Республикасы өзінің егемендігін алғаннан кейін жеке ішкі
1996 жылы резидент және резидент емес заңды және
1999 жылдан бастап атаулы құны 100 АҚШ доллары
Сонымен бірге Қаржы министірлігі бюджет тапшылығын қаржыландыру үшін
Сонымен бірге сыртқы несиелермен займдарда тікелей шетелдік инвестициялармен
Мемлекеттік және мемлекеттік кепілдік берген қарыз алу мен
Қазақстан Республикасында мемлекеттік қарыз алуды Қазақстан Республикасының Үкеметі,
Үкіметтің қарыз алуы республикалық бюджеттің тапшылығын қаржыландыру мақсатында,
Мемлекеттік заемдардың мынандай түрлерімен нысандары болады:
Заем алушыға қатысы бойынша мемлекеттік заемдар:
Қазақстан Республикасы Үкіметінің заемдары;
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкнің заемдары;
Қазақстан Республикасы жергілікті атқарушы органдардың заемдары болып бөлінеді.
Несие капиталының нарығы бойынша мемлекеттік заемдар:
Сыртқы мемлекеттік заемдар;
Ішкі мемлекеттік заемдар болып бөлінеді.
Қарыз алу нысаны бойыеша мемлекеттік заемдар:
Мемлекеттік бағалы қағаздар эмиссиясы;
Заем туралы шарттар жасау болып бөлінеді.
Қолданылу мерзімі бойынша мемлекеттік эмиссиялық бағалы қағаздар:
Айналыс мерзімі 1 жылға дейін, қысқа мерзімді;
Айналыс мерзімі 1 жылдан 10жылға дейін, орта мерзімді;
Айналс мерзімі 10 жылдан астам, ұзақ мерзімді болып
Мемлекеттік эмиссиялық бағалы қағаздар құжаттық және құжатсыз нысанда
ҚазақстанРеспубликасының Үкіметінің заем туралы келіс сөздер жүргізу, шарттарға
Қазақстан Республикасының Үкіметінің атынан заемдарды тартуды заем туралы
Қазақстан Республикасының Үкіметінің мемлекеттік бағалы қағаздар эмитенті Қаржы
Ұлттық Банктің заемдарын тарту тәртібі Қазақстан Республикасының Ұлттық
Жергілікті атқарушы органның нақты заемды тартуы жергілікті атқарушы
Әділет министрлігі мен Қаржы министрлігі сараптамасының нәтижелері оң
Қазақстан Республикасының Үкіметінің мемлекеттік қарыз алуы тиісті
Ұлттық Банктің халықаралық қаржы ұйымдарынан бағдарламалық заемдар тарататын
Жергілікті атқарушы органның мемлекеттік қарыз алуы жергілікті атқарушы
Жергілікті атқарушы органның тиісті қаржы жылына арналған лимиті
Үкіметтің заемдар бойынша алынғани қаражат республикалық бюджеттің тапшылығын
Ұлттық Банктің заемдары бойынша алынған қаражат Қазақстан Республикасының
Жергілікті атқарушы органның заемдары бойынша алынған қаражат аймақтық
Жергілікті атқарушы органдардың заемдары қаражатының пайдаланылуын бақылау Қазақстан
3.3 Еліміздің экономикасын дамытудағы мемлекеттік несиенің маңызы.
Несиелік – банктік жүйе нарықтық экономика жағдайында маңызды
Баспасөз беттерінде жарияланған ақпараттарға сәйкес ағымдағы жылдың соңғы
Қазақстан халықаралық валюта қорына 1992 жылдың 15- ші
Қазақстан Республикасында макроэкономиканы дамыту және жүйені қайта құру
Кеңейтілген несиелендіру бағдарламалары бойынша келісім;
Қазақстандағы құрлымдық жаңғыртуды қолдау туралы келісім.
2000 жылдың мамырында осы келісімдер бойынша алынған мемлекеттік
Азиат даму банксімен Қазақстан Республикасының арасында 1994 жылы
Қазір жоғарыда аталған халықаралық беделді ұйымдармен қарым-
Қазіргі таңда автомобильмен қозғалмайтын мүлік несиелендіру нарығының масштабты
Білім алуға;
Халық тұтынатын тауарларды игеруге, мысалы: тұрмыстық техника;
Қандай да бір жеке қажеттіліктер үшін ақша алуға,
Жеке істі ашуға;
Бұларға қойылатын талаптар: жылдың процент ставкалары валютамен 18-
Ал Темір банк әйел бизнесін дамыту мақсатымен 4,5
ауыл шаруашылық өнімдерін қайта өндеу жобасы бойынша жобаларды
тері, тері бұйымдарын және аяқ киім өндіріс
қағаз және қатты қағаз өндірісі жобасы;
машиналармен құрал жабдықтарды өндіру жобасы;
резина және пластмасса өнімдерін өндіру жобасы;
электірлік және электр құрал жабдықтарының өндірісінің жобасы. /10.17/
Қорытынды
Сонымен біздің еліміздің экономикасын дамытуда мемлекеттік несиенің алатын
Мемлекеттік несие- кредит қатынастарының жүйесі. Мұнда мемлекет заем
Қазақстан Республикасының дамып көркеюі үшін, жоғары деңгейдегі дамыған
Мемлекеттік несиенің ерекшелігі қарызға берілген қаражаттардың қайтарымдылығында, мезгілділігінде
Мемлекеттік несие яғни қарызға алынған ақша мемлекеттік органдарының
Еліміз егемендік ағаннан бергі 10 жылдың ішінде халықаралық
Қортындылай келе мемлекеттік несиенің біздің экономикамыздағы мәні мен
Бірақ мемлекеттік несие кез келген қоғамдық қатынасты білдірмейді,
Мемлекеттік несие қоғамдық ұдайы өндірістің барлық механизмін қамтып,
Қолданылған әдебиеттер
1. Абрамова М. А. Финансы, денежное обращение
статистика 1996 год
2. Адасбаев Е. Кіші кредиттер- үлкен істің
10 наурыз 1998жыл 3бет.
3. Әубәкіров Ә. Я. , Байжұмаев Б.Б. ,
номикалық теория Алматы-1997.
Мемлекеттік және мемлекеттік кепілдікке берген борыш туралы
Дробозина В. П. Фнансы. Денежное обращение. Кредит. М:
Жуков Е. Денги. Кредит. Банки. М: Банки
Бекмурзаев Е Несие немен беріледі? //Егемен Қазақстан
Иконников А. Жизнь в кредит // Континент 2001-№1
3
ҚР – ның несиелік жүйесі
Банк жүйесі
Парабанк жүйесі
Эмиссиялық банктер
Эмиссиялық емес банктер
Банктік емес мекемелер
Пошта-жинақ жүйесі
Қазақстан Ұлттық банкі
ҚҰБ – ның Алматы қалалықфилиалы
ҚҰБ – ныѕ облыстыќ (14) басқармалары
Екінші деңгейдегі банктер
Ломбардтар
Несиелік серіктестіктер
Сақтандыру қоғамдары
Инвестициялық компаниялар
Ипотекалық компаниялар
Казпошта