ЖОСПАР:
КІРІСПЕ....................3
1 КӘСІПКЕРЛІКТІҢ ИНСТИТУЦИОНАЛДЫ ФОРМАЛАРЫНЫҢ ДАМУ ЕРЕКШЕЛІГІ...............................5
1.1 Кәсіпкерлік құрылымдардың институционалды формаларының қалыптасуы...............5
1.2 Акционерлік кәсіпорындардың корпоративтік құрылым ретінде интеграциялануы.......................10
1.3 Акционерлік кәсіпорындардың ұйымдық-құқықтық құрылымы...............16
2 ҚР КОРПОРАТИВТІК ҚҰРЫЛЫМДАРДЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТИІМДІЛІГІ...............................25
2.1 Акционерлік кәсіпорындардың ұдайы өндірістік тиімділігі......25
2.2 Кәсіпорынның рентабельділігі және АҚ төлем қабілеттілігі.....33
3 ҚР АКЦИОНЕРЛІК КӘСІПОРЫНДАРДЫҢ ҚАЛЫПТАСУЫ МЕН ДАМУЫ..................39
3.1 Қазақстан Республикасында акционерлік кәсіпорындардың қазіргі кезеңдегі
3.2 ҚР акционерлік бағыттағы кәсіпорынды дағдарысқа қарсы басқару
3.3 Қазақстан Республикасында акционерлік кәсіпорындардың болашағы мен
ҚОРЫТЫНДЫ...........................58
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ.......................60
КІРІСПЕ
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Бүгінгі таңда Қазақстан Республикасының Президентінің жолдаулары
Дүниежүзiлiк экономиканың ғаламдануы аясында Қазақстан экономикасы бiрқатар проблемаларға тап
Еліміз жоғарыдағы проблемаларды шешу мақсатында бәсекеге қабілетті алдыңғы қатарлы
Қазақстан Республикасы Президенті Н.Ә.Назарбаевтың биылғы жылғы «Болашақтың іргесін
Ұлттық әл-ауқат деңгейі жөнінен әлем мемлекеттерінің рейтингінде Қазақстан өткен
Бүгінгі таңда кәсіпкерліктің объектісі – кәсіпорындар болып табылады. Мұндай
Дипломдық жұмыстың мақсаты мен міндеті – Қазақстанның акционерлік кәсіпорындарының
Кәсіпкерліктің корпоративтік құрылымын экономикалық категория ретінде зерделеу;
АК дамуының әлемдік тәжірибесіне талдау жасау;
АК дамуды жетілдіру үшін жаңа үрдістерді сараптау;
ҚР ұлттық экономикасында акционерлік кәсіпорындардың басымдылықтарын анықтау болып
Тақырыптың зерттелу деңгейі. Корпоратитвтік құрылымдардың және оларды жетілдіру
Зерттеу пәні – Қазақстан экономикасын инновациялық дамыту үдерісіндегі акционерлік
Зерттеу объектісі – Ұлттық экономикадағы акционерлік кәсіпорындар қызметінің тиімділігі
Зерттеу жұмыстың құрылымы мен көлемі кіріспеден, үш тараудан, тұжырымдардан,
1 КӘСІПКЕРЛІКТІҢ ИНСТИТУЦИОНАЛДЫ ФОРМАЛАРЫНЫҢ ДАМУ ЕРЕКШЕЛІГІ
1.1 Кәсіпкерлік құрылымдардың институционалды формаларының қалыптасуы
Экономикалық теорияда "кәсіпкерлік" түсінігі өзіндік ерекшеліктеріне сәйкес бірнеше кезеңдерге
Классикалық экономикалық теорияда кәсіпкерлік ұдайы өндірістің негізі ретінде тәуекел
Кәсіпкердің ролі туралы түсініктер әрі қарай Д.Рикардоның “Начала политэкономии
Жан Батист Сэй кәсіпкерлік туралы өте кең түсінік берген.
Ал, К. Маркс капиталист немесе өндіріс құрал-жабдықтардың меншік иесінің
Классикалық экономикалық теорияның өкілі Джон С.Милль “кәсіпкерлік” терминін қарастыруда
Кәсіпкерлік теориясының дамуындағы екінші кезеңнің ерекшелігі – кәсіпкердің ұйымдастырушылық
Кәсіпкерлік теориясының қалыптасуында Й.Шумпетердің "тиімді монополия" концепциясының ролі ерекше.
Кәсіпкердің жеке қасиеттерін көптеген теоретиктер қарастырды, бірақ Й.Шумпетер ғана
Кәсіпкерліктің қалыптасуы мен даму теориясында П.Друкер, Б.Карлоффтың тұжырымдары көңіл
1–сурет. Кәсiпкерлiктiң жiктелуi
сурет. Кәсіпкерліктің жіктелуі
Қайнар көзі: Картанбаева А.К. Предпринимательсво. Институционально-эволюционный подход. - Алматы,
Сонымен кәсiпкерлiк – рыноктағы бәсекеге төтеп беру үшiн жаңа
Жалпы, кәсіпкерлік теориясының дамуы кәсіпкерліктің тұлғалық, экономикалық және ұйымдастырушылық,
Кәсіпкерлік құрылымдардың дамуы кәсіпкерлікті халықаралық деңгейде дамытуды жетілдіру және
Қазақстан Республикасы “жабық экономика” қағидасымен өмір сүре алмайтындығы белгілі.
Кәсіпкерлік теорияның дамуына талдау жасалғаннан кейін оның қазіргі кезеңдегі
Индустриалды экономика шеңберінде ресурстарды басқаруға ерекше көңіл бөлінеді. Рынок
Сонымен қатар, тарихи монополия еркін бәсекеден туындады, және қоғамның
Кәсіпкерлік пайданы жоғарылату немесе ұлғайту мақсатында кәсіпкерлік сектор, капиталды
Акционерлік қоғам – бағалы қағаздар мен акцияларды сату жолымен
Акционерлік қоғамның негізгі ерекшелігінің мәні – жұмысшылар арасында акцияларды
Кәсіпорынды басқарудағы ең қиын жұмыс – бұл білінбейтін жұмыс,
Кәсіпкерлік қызметтің акционерлік формасы капитал ресурстарын жинақтауды жылдамдатады,
Кәсіпкерлік түрлерінің одан әрі дамуы шаруашылықтық қосу тенденциясын біріктіру
Бизнесті ұйымдастыру жөнінде, экономикалық теорияда – холдингтермен қатар, траст
Капиталды біріктірудің неғұрлым кең тараған түрі өнеркәсіп, көлік, сауда,
Қаржылық топқа кіретін өнеркәсіптік кәсіпорындар рынокты өзара бөліседі, баға
Кәсіпкерлік қызметтің акционерлік формасының ары қарай дамуы, меншіктің жаңа
Жауапкершілігі шектеулі серіктестік – тек мүліктік емес, өз салымдары
Акционерлік қоғам мен жауапкершілігі шектеулі серіктестік арасындағы негізгі айырмашылықтар
- біріншіден, акционерлік капиталдың жарғылық қоры тек құрылтайшылар
- екіншіден, акционерлік қоғамды құру үшін, жарғылық капиталдың ең
- үшіншіден, акционерлік қоғамды құру үшін - қатысушылардың белгілі
- төртіншіден, егер антимонополиялық заңдылықты бұзбаса, акцияның бір меншік
- бесіншіден, жауапкершілігі шектеулі қоғамды құру тәртібі акционерлік қоғамға
Қазіргі экономикадағы өте ірі фирмалар көп қаржыны және өндірістік
1.2 Акционерлік қоғамдағы кәсіпорындардың корпоративтік құрылым ретінде интеграциялануы
Меншік құқығының дұрыс қалыптасуы шығындардың төмендетілуіне және ресурстарды рационалды
Корпорацияны тиімді функционалдау үшін үш міндетті шарттар қаралу керек:
Бірінші саты – жекелік деңгей (яғни Мен), әр азаматтың
Екінші саты – заң бойынша жұмыс істейтін нақты
Үшінші деңгей – экономикалық орта деңгейі, онда біз экономикалық,
Кесте 1
Қоғамдық мүше қатынастарының корпорацияға ықпалы
Тұтынушылар корпорация жағынан өздеріне көп көңіл бөлуді қалайды. Тұтынушыларсыз
Қызметкерлер әділ еңбекті бағалаудың кәдімгі талабынан басқа категорияға өтеді:
Сол жердің тұрғындары корпорация маңызды әсер етеді. Осында корпорация
Жалпы қоғам ұлттық және халықаралық деңгейде әрекет ете отырып
Тасымалдаушылар көпшілігі аз өндірістер, ол ірі компаниялардан сауда қатынасы
Акционерлер корпорациямен айырықша қатынаста болады: олар корпорация өмір сүруін
Қайнар көзі: Мороз.С.П. Кәсіпкерлік (шаруашылық) құқық. -Алматы, 2009ж.-44б.
Қазақстан заңында корпорация анықтамасына жақын келетіні ашық акционерлік қоғам
Қазіргі жағдайда XIX ғасыр соңы мен XX басында америка
Корпорацияның үлкен мөлшері Америкада құрылған, сондықтан алдымен американдық тәжірибені
Әлемдегі ірі корпорациялар АҚШ құрылғандықтан америка заңы бойынша корпорацияның
Бұл міндетті критерилер келесідей:
Заңды тұлға
Шектеулі жауапкершілік
Шектеусіз өмір сүру
Акцияның еркін берілуі
Корпорацияны орталықтандырып басқару
2 сурет. Корпорацияның түрлері
Қайнар көзі: Лаптев В.В Введение в предпринимательское право. –М,2009г.-48с.
Қосымша келесі ерекшеліктер ескеріледі: ереже штат пен корпорация арасындағы,
Барлық корпорацияларды екі түрге бөлуге болады.(2-сурет)
Европалық құқықта корпорация түсінігі кең сипатталады, ол белгілі заңды
Кесте 2
Әлемдік корпорациялардың түрлері
PLC Public limited company Жауапкершілігі шектеулі бәрі білетін компания
Ltd limited Ағылшынтілді елдер үшін дәстүрлі аббревиатура шектеулі жауапкершілікті
Inc. Incorporated Ол да жоғарыдағы сияқты. Ол Америкада және
Corp. Corporation Incorporated пен limited сияқты корпорация (өндіріс, ережелі
LLC Limited liability company Жауапкершілігі шектеулі компания. Жалпы мағнада
LDC Limited duration company Мерзімі шектеулі компания. Мұндай компания
IBC International business company Халықаралық іскер компания. Бірқатар оффшорлы
Кесте 2 жалғасы
SA Sosiedad anonima , Societe anonyme Аударғанда – акционерлік
SARL Societe a responsidilite limitee Францияда жауапкершілігі шектеулі қоғамдар
BV Vennootschap met beperrte aansparrelijrheid Голландия мен Нидерланды Антил
NV Naamlose vennootschap Голландия мен Нидерланды Антил аралында –акционерлік
AVV
Аруба аралында бұл аббревиатурамен нидерландтың ВV көшіретін копанияларды белгілейді.
GmbH Gesellschaft mit beschrater haftung Германия мен Австрияда –
AG Aktiengesellschaft Германия мен Австрияда –бұл акционерлік қоғам. Бірқатар
IC International company Халықаралық компания (International business company бірқатар
..Co ..and company Егер бұл сөзден соң шектеулі жауапкершілікке
LP Limited partnership Командалық жолдастылық (басқаша айтқанда сенімгше негізделген
Аталуы тек физикалық немесе юристік тұлға атауынан тұратын. Сіздің
Қайнар көзі: Круглова Н.Ю. Хозяйственное право. –М, 2006г.-8б.
Басқару іс әрекеті бойынша барлық корпорация жалпы белгімен бірігеді:
Тәжірибелі заңгерге корпорация мен өндірістің толық атына қарап ақ
Егер сіз қызығатын фирманың тіркелу куәлінгін көргіңіз келсе, оның
Енді біздің Қазақстанның мысалына келетін болсақ, 30-дан астам корпорациялар
Капиталды біріктірудің неғұрлым кең тараған түрі өнеркәсіп, көлік, сауда,
Қаржылық топқа кіретін өнеркәсіптік кәсіпорындар рынокты өзара бөліседі, баға
1.3 Акционерлік кәсіпорындардың ұйымдық-құқықтық құрылымы
Қазақстан Республикасы заңдарында «кәсіпкерлік қызмет» түсінігінің орнына «кәсіпкерлік» деген
Кәсіпкерлік қызметтің бастамашылығы мен дербестігі: кәсіпкердің жұмыс бағыттары мен
Меншіктің болуы кәсіпкердің өз қызметін жүзеге асыруының негізі болып
Айтарлықтай маңызға ие (бірақ қолданыстағы заңдарда бекітілмеген) тағы бір
Жеке және мемлекеттік кәсіпкерлік Қазақстан Республикасындағы кәсіпкерліктің негізгі формалары
Кәсіпкерлік қатынастардың қатысушылары қатарына ұлттық басқарушы компанияларды және ұлттық
Жеке кәсіпкерлікті үш түрге саралауға болады: 1) шағын кәсіпкерлік
«Жеке Кәсіпкерлік туралы» Заңның 6-бабы, 1-тармағына сәйкес, жеке кәсіпкерлік
Кәсіпкерліктің акционерлік формасын өндірістік дамыған мемлекеттер берген. АҚ-ның гүлденуі
Өндірістік дамыған елдерде АҚ өндірістік күштерді дамытудың қарапайым шешімі
Өндірістің масштабы мен көлемінің өсуі қоғам алдында мақсаттарды итермелеген,
Өндірісті ұйымдастыру бөліктік бастаулар түрінде және барлық біріккен
Ресейде бұл үрдіс жоғарыдан логикалық реформаға байланысты басталды. Ресейде
Қазіргі шарттарда АҚ-ның қызметін реттеп отыратын бірқатар заңдық актілер
АҚ-дар туралы заң;
Азаматтық кодекс;
АҚ-ның құрылуы. АҚ жеке және заңды тұлғалардан құралады. Ашық
АҚ заңды тұлғадан да тұруы мүмкін, бірақ ол бір
Акционерлер қоғам міндеттемелері бойынша жауап бермейді және шығындар тәуекелі
а) қоғамның төленбеген шегінде міндеттемелер бойынша;
б) қоғамды тіркегеннен бұрын пайда болған міндеттемелері бойынша. Бірақ
Акционерлердің қоғамдық құру және құрылтай құжаттарын құру туралы шешімді
1. Еркін түрде арыз;
2. Жарғы;
3. Баж туралы анықтама;
4. Құрылтай жиналысының протоколы;
Ескеру қажет, егер қоғам заң негізінде құрылса, онда жарғы
а) құжаттар дұрыс рәсімделмеген;
б) акциоенрлік қоғамның құру реті бұзылған;
Құрылтайшыларға міндетті тіркеу үшін арбитраждық сотқа бару құқығы қалады.
Акциялар құрылтайшылар арасында берілген немесе алдын ала белгіленген акционерлер
үшінші тұлғаларға акцияларды сатуды жүзеге асырағанда,
артықшылық құқығы қоғам алдында әсер етпейді.
сыйлыққа бергенде және мұраға қалдырғанда,
өзінің мүшелеріне сатқанда,
саудаласуда сатылған акциялар және кілтке салынған.
Акционерлік қоғамның қызметі жарғыда жазылған түрлнрімен шектелмейді келісімдер. Жарғылық
Акционерлердің құқығы мен міндеттері.
Акционерлердің келесідей құқығы бар:
жылына бір рет болатын жалпы жиналысқа қатысу,
Басқарушы мүше болып таңдалу және таңдау,
Дивиденд немесе қоғамның жойылуында мүлік бөлігін алу,
Қоғамның қызметі туралы ақпарат алу,
Қоғамнан кез-келген уақытта шығу.
Акционерлердің келесідей міндеттемелері бар:
Жарғы мазмұның орындау.
Қызметтік және коммерциялық құпияны сақтау.
Басқа ұйымның келісімін әкелу немесе Директорлар Кеңесі жиналысында акциялармен
Ашық АҚ минималды жарғылық капитал көлемі мин 1000
Жарғылық капилалға салым ақшалай емес, сонымен қатар ғимарат,
төленген капитал , жарғылық;
тартылған капитал, акционерлер есебінен;
Резервтік капитал, жарғылық капиталдың 15% -
Шығын болған жағдайда төленген капиталды толтыру үшін, облигациялар бойынша
Жарғылық капиталдың көбеюі мыналар арқылы болуы мүмкін:
акцияның атаулы құнынан өсуінен;
акцияны қосымша бөлгеннен, қосымша шығарылған акцияларды шығындарды жабу мақсатында
Есте сақтау қажет, жарғылық капитал толық төлем бөлінгеннен
акцияның атаулы құнының төмендеуі;
акция бөлігін сатып алу және өтеу жолымен.
Есте сақтау қажет, жарғылық капиталдың төмендеуі тек қана
Екі жыл қызмет еткеннен кейін және ары қарай таза
Қарапайым акциялар – жалпы жиналыста дауыс беру құқығы бар,
Артықшылығы бар акциялар дауыс беру құқығы қайта құрылғанда және
Акцияның құнының бірнеше түрі бар:
номиналдық құн – жарғылы капитал тәрізді анықталады, акция көлеміне
кепілдік құны (залоговая);
жойылу құны;
баланстық құн ("кітаптық құн" ) – компанияның активтер құн,
эмиссиондық құн – бағалы қағаз бірінші ретті бөлу жолында
бағамдық құн
таза активтердің бір акцияға шаққандағы құны;
акцияларды сатып алу – сату келісімінің құны;
АҚ басқару мүшесі. Жылына бір рет акционерлердің жалпы жиналысы
Директорлар кеңесі жоғарыда көрсетілген құжаттарды қаржылық жылдың бітуінен екі
Қоғамның қызмет ету кезінде тек қана жалпы жиналысқа қатысты
директорлар кеңесі;
ревизиялық комиссия;
АҚ 10% акциясын иемденген акционерлер.
Кезексіз жиналысты жинау үшін бас директор атына өтініш жазылады.
Жиналысқа рұқсат беріледі, егер 50 % аса дауыс болса.
жарғының өзгеруі;
қоғамның жойылуы;
қоғамның қайта құрылуы;
50 % актив құнынан тұратын келісімді растау.
50 адамнан асатын АҚ Директорлар Кеңесі таңдайды. Директорлар Кеңесін
Директор кеңесінің құрамы кумулятивтік дауыс беру бойынша таңдала алады.АҚ
Директорлар кеңесі жалпы жиналыс алдында есеп береді.Директорлар кеңесінің есебі
Директорлар кеңесінің ұсынысы бойынша қоғамда орындаушы мүше таңдалуы мүмкін.
Егер қоғамда бір бас директор болса, онда бұл міндетті
Жиналыс ревизиялық комиссияны таңдайды. Ереже бойынша, мұндай комиссия үш
1. Қоғамның қаржылық пульсында тұрады,
2. Қоғамның қаржылық ревизиясын іске асырады (жылдық, акционерлердің талаптары
3. Өз еркімен жойылу жағдайында жойылу комиссиясы қызметін орындауға
Барлық инстанциялар ревизиялық комиссияға қажетті құжаттар мен бірінші талап
1. Ревизиялық комиссия мүшелерін сайлауда нағыз Директорлар кеңесінің, есептік
2. Егер бір уақытта Директорлар кеңесі мен ревизиялық комиссия
3 Кандидат барлық ұйымда сайлануға құқығы бар, бірақ таңдалған
Ревизиялық комиссияны бес жылға дейін мерзімге таңдайды.АҚ-ның қайта
Келесі ұйымдық- құқықтық форма- қосымша және бағынышты қоғамдар. Шаруашылық
2 ҚР КОРПОРАТИВТІК ҚҰРЫЛЫМДАРДЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТИІМДІЛІГІ
2.1 Акционерлік кәсіпорындардың ұдайы өндірістік тиімділігі
Бизнесті ұйымдастырудың корпоративті формасы әлемде іс әрекетті ұйымдастыру масштабы
Акционерлік корпорациялардың біршама маңызды артықшылықтары мынадан тұрады.
Акционерлік қоғам жеке меншік құралы ірі капитал түзе алатын
Ірі өндірістер күрделі технологияны меңгере алады, біршама артық тауар
Акционерлік форма капиталды бір саладан немесе қоғамның басқа сферасына
Акционерлік қоғам қатысушыларының шектеулі жауапкершілігі компания жапа шеккенде азғантай
Акционерлік қоғамның кірісі басқа формамен салыстырғанда қатысушылардың үлкен санымен
Үлкен тұрақтылық, мықтылық және акционерлік компанияның ұзақ өмір сүруі
Корпорацияның акционерлік формасының артықшылықтарымен бірге кемшіліктері де бар, олар
акционерлік қоғам құрғандағы қиыншылықтар (учредителді құжаттарды дайындау, оншақты мемлекеттік
мемлекет жағынан құқықтық реттеу мен мықты бақылау;
акционерлер позициясын ескерудің қиындығымен бірге, жалданбалы басқарушылар мен учредителдер
акционермен бірге қоғамда да болатын маңызды салықтық ауытпалық
Кесте 3
Қазіргі кезіндегі корпорацияның алатын орны
№ Корпорацияның артықшылықтары Корпорацияның мақсаттары
1 Әртүрлі бастауларды қаржыландыру үшін қосымша акционерлік капитал алу
2 Өндіріс активтері нарықтық құндылыққа ие болады да, фондылық
3 Жалпы қоғамға белгілі болған корпорацияның акциясымен бос айналу
4 Қоғамда корпорация танымдығын көтеру, ол қосымша партнерлер мен
№ Акционерлеу кезінде корпорацияға міндетті талаптар әкеледі, онда корпорацияның
Корпорацияның мақсаты
1 Корпорацияның жылдық есебін міндетті ақпарат есебінде ашу, сонымен
2 Корпорация басқаруды бақылауын жоғалтады, егер акцияның бақылаушы пакеті
3 акционерлер талабына тиісетін шешімдерді қабылдағанда басқару міндеттері санының
Қайнар көзі: Грузинов В.П. Экономика предприятия.-М:Банки и биржи, ЮНИТИ,
Міндетті аудиторлық тексеру кіретін маңызды қосымша шығындар, кеңесшілер мен
Ақша құралы қозғалысы мен ақша құралы ағыны деген түсінік
Әлемдік практикада ақша ағыны кэш флоу түсінігімен белгіленеді, дегенмен
сурет. Қаржылық цилдың есеп айырысуы
Қайнар көзі: Круглова Н.Ю. Хозяйственное право. -М. 2006г.-29с.
Өндіріс іс әрекетін үш түрге бөлу қажеттігі әрқайсысының өзара
4 сурет. Кәсіпорын айналым құралдарының схемасы
Қайнар көзі: Хэй Д., Морим Д. Теории организаций промышленности:
яғни инвестициялық әрі қаржылық бір жағынан негізгі іс әрекет
Өндірістің ақша ағынын талдау нәтижесіндебасты сұраққа жауап алынуы керек:
Ақша құралы ағынын есептеудің екі әдісі бар: тура және
Өндіріс шегерілуі жалпы оның балансы мен активінің шектелуі арқылы
Өндіріс шектелуіне негізгі әсер ететін оның капиталы мен активтерінің
Айналымдағы құрал-бұл өндіріс ақша құралының фонды, ол жоспарлы, өндірістің
Кез келген өндірісте үздіксіз өндіріс процессін қамту үшін айналымдағы
Өндірістің айналымдағы құралын басқару сонымен бірге онымен ақшалай фондымен
Айналымда емес активтер көзінің ерекшеліктері олар ылғи да тұрақты
Кесте 4
Айналым активтердің түрлері
Айналым активтері
Материалды Қорлар:
Шикізат, материалдар, құны аз және тез тозатын заттар
аяқталмаған құрылыс шығындары
келешек кезең шығындары
Өндірістік сфера
Дайын өнім және қайта сатуға арналған тауарлар
Айналыс сферасы
Материалды емес Дебиторлық қарыздар
Қысқа мерзімді қаржылық салымдар
Ақша құралдары
тағы басқалар
Қайнар көзі:Стиглиц Дж.Экономика государственного сектора.-М.:Инфра,1997г.-221с.
Материалды және материалды емес айналымдағы активтерді орналастыру оның арасындағы
Материалды айналымдағы активтерді өз құралы есебінген жабу, қолайлы болғанда
Дебиттік қарыз көлемі, мерзімі мен оның түсу қосындысы, оны
Қалыпты жоспарлы әрекетке қажетті ақша құралының қосындысы, резервті қосқанда,
5 сурет. Кәсіпорын активтерінің қимылдары
Қайнар көзі: И.С.Елшібаев. Кәсіпкерлік қызметті ұйымдастыру негіздері. –Алматы, 2010ж.-31б.
Әлемдік практикада осы процесстерді Боумоль және Миллер моделі көмегімен
Өндіріс сферасында өндіріс активтерін орналастыру акционерлік қоғам шектелуіне қатты
(1)
Ос С (из АІ) – баланс активінің 1 бөлімдегі
АІІ сп – баланс активінің 2 бөлімдегі өндіріс сферасындағы
А – активтің жалпы сомасы.
Осы коэфициенттің минималды мәні – 0,5.
Айналымдағы құралдың тиімдігін анықтауша маңызды көрсеткіштің бірі оның айнала
Айналымдағы активтердің қайта оралу коэфициентін (Коб.о.а.) мына түрмен жазуға
(2)
В – өнім сатылғаннан түскен кіріс,
АІІср – мерзімдегі актив айналымының орташа шамасы.
Қайта оралы коэфициенті қандай да бір мерзімге айналымдағы
Күніне бір айналымның ұзақтығы мен үздіктігі анықталады:
(3)
Д – мерзімдегі күндер саны (негізінен кварталда – 90
Егер бір айналым ұзақтығы белгілі болса онда коэфициентті келесідей
(4)
Керісінше егер ол коэфициент белгілі болса онда бір айналудың
Қайта айналу көрсеткіштерін талдағанда оларды әртүрлі мерзімдегі уақытпен салыстыруға
Өндірістегі айналушы құралдардың қайта оралу көрсеткішін есептеумен бірге активтер
Қордың айналу мерзімі мысалы, АҚШ пен Европада – 58-61
Қаржы күйін бағалау – акционерлік қоғамның төлемқабілеті мен шектелуін
Шектелу коэфициенті (Кл) (басқаша аталуы – тез, жылдам шектелу):
(5)
АІІ немат – актив балансының 2 бөлімінен материалды емес
ПVI – VI бөлім баланс пассивінің «қысқамерзімді пассиві».
Өндіріс шектелуі оның міндеттермен қысқамерзімді есептесу қабілетін білдіреді. Шектеулі
Абсолютті шектелу коэфициенті (Ка.л)
(6)
НЛА – біршама шекті активтер, бұл қысқамерзімді қаржылық салым
Бұл коэфициенттің аз шамасы 0,2-0,25. Бұл біршама шектеулі активтер
Тақалып тұрған шектелу коэфициенті (Кт.л) (басқаша аталуы – жалпы
(7)
Ап - «Айналымдағы активтер» баланс активтерінің 2 бөлімі;
ЗС – заемдық құралдар;
КЗ – кредиттік қарыздар;
ЗС пен КЗ –«Қысқамерзімді пассивтер» баланс пассивінің VI бөлімі.
Тақалған шектелу коэфициенті тек АҚШтың жеңіл өнеркәсібінде 2,5 деңгейге
Бүгiнгi әлемдiк экономикада Қазақстан Республикасының өзiндiк орны айқындалып қалды.
Акцияның табыстылығы жоғары болған сайын, ол инвестор болуы мүмкін
Акцияның нарықтық бағасы – бұл оның қазіргі сату және
Акцияның нарықтық бағасының көрсетілгеннен айырмашылығы, ол капиталдандырылған табысты есепке
АКЦИЯ КУРСЫ = ДИВИДЕНТТЕР / НЕСИЕЛІК ПАЙЫЗ * 100
Несиелік пайыз есебінен (есептелген пайыздың орташа мөлшерлемесі) салым бойынша
2.2 Кәсіпорынның рентабельділігі және АҚ төлем қабілеттілігі
Өндірістің қаржылық нәтижелері алдымен «шығын-қарыз-кіріс» өзара әрекеттесуі функционалуымен анықталады.
Бірінші әдістің екіншіден өзгешелігі мынада:
Шығынды тура және жанамаға бөлу өнім бірлігі өз құндығымен
Екінші әдісте толық емес, шектелген өнім бірлігінің өз құндығы
Мұндай адым екінші әдістің аналитикалық мүмкіндігін кеңейтуге мүмкіндік береді
Жекеленген шығындар өндіріс көлемі өскен сайын жоғарылайды, бірақ ол
«Шығын-қарыз-кіріс» өзара әсерін талдау үш элементті қолдануды шамалайды:
маржиналды кіріс;
салыстырмалы кірі;
берілетін қатынас.
Маржиналды кіріс (МК) – бұл өнім сатылуынан түскен кіріс
МК =В – ПЕР
Салыстырмалы кіріс (СК) – бұл өнімді сатудан түскен кіріске
(10)
Берілуші қатынастар (БҚ) – бұл маржиналды кірістің өнімді сатқандағы
(11)
Бұл мысалдардан мынадай қорытынды жасауға болады.
Өндіріс рентабелді болады, егер маржиналды кіріс тұрақты шығыннан жоғары
Өндірістің үлкен және аз потенциалдық мүмкіндіктері берілуші қатынаспен анықталады.
(Пр ( ПО х (В,
(Пр – жоспарлы мерзімдегі кірістің өсу темпі,(
(В – жоспарлы мерзімдегі өнімді сатудан түскен кірістің өсу
Осылайша жоғарыда қаралған маржиналды кіріс «шығын-қарыз-кіріс» өзара байланысын
Сату көлемінен кіріс өсу темпінің тәуелдігін санау,
өнім сату көлемі, бағасы мен шығын қатынасын анықтау;
өндіріс пен өнім түрінің біршама рентабелдігін анықтау және өндіріс
осы әдісті фирмаішілік жоспарлауда қолдану;
стратегиялық және тактикалық жоспардың басқару шешімін қабылдау негізін анықтау;
инвестициялық жоба тиімділігін анықтау;
шығарылған өнім мен көрсетілген қызметке баға түзу негізі ретінде
Маржиналды әдістің ең бір артықшылығы оның көмегімен нолдік кіріс
Нолдік кіріс деңгейі мына жағдайда туындайды, сатудан түскен түсім
В ( ПЕР + ПОС
Өндірістің қаржы нәтижесін бағалағанда маңызды роль оның рентабелдігі көрсетеді,
өнім,
сату,
активтер,
өзінің акционерлік капиталы.
Өнім рентабелдігі екі көрсеткішпен көрінеді.
Бірінші көрсеткіш, өнім бірлігі рентабелдігі кіріс пен өзқұндыққа қатынсаы
(13)
Егер кіріс – 20 сом болса, өз құндық –
Екінші көрсеткіш – салған капиталға салынған кірісті ескеріп рентабелдік
(14)
Мұндағы:
Р в.к. – салған капиталға рентабелдік;
ВК – сол өндіріске салған капитал;
УД в.к. – инвестициялық жобада қаралған капиталға салған кірістің
С ед. - өнім бірлігі өзқұндығы;
ОР нат. – табиғи суреттелген өнім көлемі.
Өнім рентабелдігін есептеу көбнесе нақты жағдайды жоспарлау мен аз
Сату рентабелдігі мына формуламен анықталады:
(15)
ROS- сату рентабелдігі;
П р – сатудан түскен кіріс;
В – сатудан түскен түсім.
Бұл көрсеткіш өсуі сұраныс жоғарыдағанда немесе өнімге тұрақты шығынға
Осылайша екі фактор сату рентабелдігіне әсер етеді: баға мен
(16)
( ROSц - баға өзгеруінен стау рентабелдігі өсуі;
В1- есепті жылдың сатуынан түскен түсім;
В0 – базалық жылдың сатуынан түскен түсім;
С0 – базалық жылдың өнімін сатуынан түскен толық өзқұндылық.
Сату рентабелдігіне өзқұндылық өзгеру әсері мынамен анықталады:
(17)
( ROSс - өз құндылық өзгеру есебінен сату рентабелдігі
С1 – есептік жылдағы өнімді сатқандағы толық өзқұндылық.
Келесі көрсеткіш – активтер рентабелдігі (немесе инвестицияға кірістер):
(18)
ROА – активтер рентабелдігі;
П - өндіріс кірісі (баланстық немесе таза сатудан түскен
А ср. – активтердің орташа шамасы (заттың) белгілі мерзімдегі
Бұл көрсеткіш RO( деген атпен жазылуы да мүмкін
ROА – көрсеткіші өндіріске салынған ақша құралының тиімділігін де
Активтер рентабелдігін келесі екі көрсеткіштің туындысы ретінде көрсетуге болады:
(19)
Ко акт. – активтер айналымының коэфициенті.
Осылайша, активтер рентабелдігіне алдымен екі топ факторы әсер етеді,
Көбнесе активтер рентабелдігін талдағанда активтер айналымына талдау жасалады, оның
(20)
ROА о.а. – тақалып тұрған активтер рентабелдігі;
ЧП - өндіорістің таза кірісі;
АІІ - Өндірістегі активтер балансының өндірістегі 2 бөлімнің орташа
Өндіріс басқаша жолмен рентабелдікті және айналымда емес активтерді
Айналымда емес активтердің рентабелдігі қатарында олардың фондығаберілуін де санау
(21)
ФО А1 – айналымда емес активтердің фондыға берілуі;
А1 ор. – айналымда емес активтердің орташа шамасы.
Рентабелдік көрсеткіштері арасында негізгі орын алатын акционерлік капиталдың рентабелдігі
(22)
ROЕ – акционерлік капиталдың рентабелдігі;
ПIV ср – белгілі мерзімдегі өндірістің өз капиталының орташа
Осы көрсеткіштің ерекшелігі біріншіден, өз құралының тиімділігі, яғни, салынған
ROЕмен байланысты Дюпонның белгілі формуласы қолданылуы мүмкін:
(23)
Бұл формула өндірістің аналиттикалық көрсеткіштерін біршама кеңейтеді, нәтижесінде ROЕ
Сату рентабелдігі;
Бар тенденциялар мен активтер айналымы;
Өз құралы активтеріне құрылған үлес негізінде өндіріс капиталының құрылымы
Жоғарыда суреттелген өндіріс рентабелдігі көрстекіші біздің көзқарас бойынша өндірістің
АҚШта орташа рентабелдік ел бойынша - 9(, жеңіл өнеркәсіпте
Акционерлік қоғамның таза пайдасы мынаған бағытталады:
өндіріс дамуына, инвестицияға;
дивиденттер төлеуге;
тұтынуға;
штрафтық санкцияларды төлеуге.
3 ҚР АКЦИОНЕРЛІК КӘСІПОРЫНДАРДЫҢ ҚАЛЫПТАСУЫ МЕН ДАМУЫ
3.1 Қазақстан Республикасында акционерлік кәсіпорындардың қазіргі
Қазіргі күнде Қазақстан экономикасында 16 000 жуық кәсіпорындар, соның
2009 жылдың қорытындысы бойынша ұлттық компаниялармен еншілес және аффилирді
Ірі Қазақстан компанияларының арасынан көлемі, кәсіпорынның құрылымы, меншік құрлымы,
Қазақстан Республикасында шетел капиталы қатысқан кәсіпорындардың қызметі негізінен мынандай
Қызмет түрлері бойынша шетел капиталы қатысқан жұмыс істеп тұрған
1.Өңдеу өнеркәсібі 670;
2.Кен өндіру 101;
3.Электр энергиясын газ бен су өндіру және бөлу 22;
4.Сауда: автомобильдерді, тұрмыстық бұйымдарды және жеке пайдаланатын заттарды жөндеу
5.Коммуналдық әлеуметтік және дербес қызмет көрсету;
6.Ірі бизнес үшін тығыз ынтымақтастық пен әріптестік те өзекті
Соңғы онжылдықта экономикалық дамудың инновациялық сипаты дамыған елдерде өнеркәсіптік
Біздің ірі кәсіпорындарымызда өзара кооперация мен әріптестік – шаруашылық
Республиканың сыртқы саясатына экономикалық байланыстарды нығайтып дамыту да кіреді.
Макродеңгейде мемлекетпен, жергілікті өзін-өзі басқару органдарымен, кәсіподақтарымен тығыз ынтымақтастық
Кесте 5
Қазақстандағы ірі корпорациялардың негізгі типтері
Корпорация типі Атауы Саны
1 2 3
Ұлттық және мемлекеттік компаниялар
"ҚазМұнайТаз" ұлттық мұнай компаниясы, "ҚазТрансОйл" мұнай тасымалы бойынша
Қазақстанның даму банкі, Ғылым Академиясының ұлттық орталықтары және т.б.
Мемлекет құрылтайшысы болып табылатын және жекелеген жобалар бойынша
жекешелендірілген акционерлік қоғамдар "Испат-Кармет" АҚ, "Корпорация "Казахмыс" АҚ, "Казцинк"
Нарықтық өзін-өзі ұйымдастырылуы тәсілімен құрылған компаниялар "Казкоммерцбанк" АҚ, "КазахстанКаспийшельф"
ТҰК-дың қазақстандық бөлімшелері
"Тенгизшевройл" (Chevron) БК, "КазахстанКаспийшельф" АҚ және "ОКІОС" АҚ (Agip,
АҚ (Harricane Hydrocarbons Ltd. - ПетроКазахстанИнк), "Испат-Кармет" АҚ (LNM
Қайнар көзі: [25,246б.] Кенжегузин М.Б., Днишев Ф.М. Наука инновации
Қазақстан Қытай елімен бірігіп ЖШС «Хуа-Ю Пэйпер Фактори»
Қазақстан мен Қытай арасындағы сауда-экономикалық байланыстардың сапалы деңгейге көтерілуі
Бүгінде Қазақстанда 670 бірлескен кәсіпорын, 40-тан астам қытайлық компаниялар
Қазақстанда қазіргі кезде 100-ден аса көлемі, меншік құрылымы, ұйымдастыру
Соңғы жылдары Қазақстан экономикасы тез қарқынмен өсіп
3.2 ҚР акционерлік бағыттағы кәсіпорынды дағдарысқа қарсы
Кәсіпорынға қоршаған орта тарапынан көптеген дағдарыс төнуі мүмкін. Бұл
Қаржылық-экономикалық дағдарыстар, әдетте, өнеркәсіп кәсіпорындарға кері әсерін тигізеді:
Кәсіпорын алдына өзіне тән өндірістік қызметтерді орындауына байланысты өзінің
Әрбір кәсіпорын үшін өзінің экономикалық дағдарысқа қарсы басқарудың қамтамасыз
Кәсіпорын тұрақты қызмет ету жағдайында экономикалық дағдарыстың сұрақтарын
Қазақстан Республикасының егемендік
Үлкен заңгерлік сөздікте экономикалық дағдарысқа келесідей түсінік
ҚР-ның «ҚР-ның Ұлттық қауіпсіздігі туралы «Заңында экономикалық қауіпсіздік «ҚР-ның
«Кәсіпорынның экономикалық дағдарысқа қарсы басқаруын кәсіпорындағы барлық ресурстарды (өндірістік,
Кәсіпорынның экономикалық дағдарысқа қарсы басқару ең алдымен менеджерлердің мүмкін
Экономикалық дағдарысқа қарсы басқаруды қамтамасыз етудің ағымдағы жағдайын бағалауда
Ешкім және ешқашан дағдарыстан қорғап қалуға кепілдік бермейді. Әдетте,
Қазақстан кәсіпорындарында дағдарыс мүлде күтпеген, "көктен түскендей" тосын жай
Мемлекет нарықтық экономиканың сыртқы жүйесі емес, оның құрамдас бөлігі
Экономиканы мемлекеттік реттеудің маңызды міндеттерінің бірі болып, кәсіпорын қызметіндегі
Дағдарысты мемлекеттік реттеу тәжірибесін нарықтық экономикалы елдердің бірі -
жоғары деңгейін, және оның салдары ретінде жоғарғы ұйымдастыру шығындарын
Италияның банкроттылық туралы заңдылығы бірнеше құқықтық нормаларды бөліп көрсетеді:
Басқару органдарын күштеп тарату ерекшелігі - стратегиялық маңызы бар
Банкроттық туралы Италияның заңдылығы үнемі жетілдіріліп отырғанын айта кету
Чехия Республикасында өтпелі кезең экономикасының күрделігіне қарамастан, кәсіпорындар қызметін
Чехия заңдылығында банкротты ажыратудың басқа елдерден ерекшелігі жоқтың қасы-дәрменсіздік
АҚШ Конгрессінің мәліметтері бойынша, елдегі жұмыссыздардың көп бөлігі
АҚШ-та дағдарысты мемлекеттік реттеуді жетілдірудің екінші маңызды бағыты болып,
қаржы ресурстарын басқаруды жетілдіру;
басқару құралдары мен үрдістерін ұтымдау;
бас инспектор қызметін үйлестіру;
қылмыстар санын қысқарту жөніндегі әртүрлі ұйымдардың күшеюі, т.б.
Дағдарысқа қарсы мемлекеттік басқару экстремальді даму кезеңдерінде күшейеді-дағдарыс кезінде
Ресей Федерациясының «Кәсіпорындардың төлемқабілетсіздігі (банкроттығы) туралы» Заңы алғаш рет
Қазақстан Республикасында банкроттықты реттейтін негізгі заң болып, 1997 жылдың
Қазақстан экономикасы дамуының қазіргі сатысында кәсіпорын дамуының қолайсыз беталыстарын
Банкроттықты алдын ала болжауды өзінше бір мәселе ретінде қарастыру
Банкроттықты алдын ала болжаудың негізгі екі белгілі тәсілі бар.
Бірінші тәсіл банкроттықты алдын ала болжауда сөзсіз тиімді, үш
Екінші тәсіл осындай белгілерімен банкрот болған «күдікті» компаниялар-дың белгілерін
Банкроттықты алдын ала болжауға сипатталған «сандық» тәсілдерден басқа, банкроттық
Кәсіпорынның бағасы (V) келесі формула бойынша табысты капиталға айналдырумен
P – салық төлегенге дейінгі күтілетін табыс, сондай-ақ несие
К – фирма пассивтерінің (міндеттемелерінің) орташа өлшенген құны (рынокта
Кәсіпорын бағасының түсуі оның табыстылығының төмендегенін немесе міндеттемелерінің орташа
Кәсіпорынның дұрыс дамуы әр түрлі ауытқуларға болуы мүмкін, олар
Кәсіпорын дағдарысының жалпы мәні уақыт бойынша шектелген процессті білдіреді.
Бұл процесстердің болуы төмендегілерді білдіреді: кәсіпорын табыстың дұрыс жағдайын
ҚР-ның барлық халықтық-шаруашылық кешенінің және әр түрлі ұйымдық-құқықтық форма
экономиканы дамытудың ұйымдық-құқықтық негіздерінің баяу дамуы;
рыноктық қатынасқа өтуді қабылдамайтын әлеуметтік-психологиялық стереотиптің болуы;
елдегі және ҚР субъектілеріндегі қанағаттанғысыз қаржылық-экономикалық жағдай;
инновациялық процесстердің әлсіреген қарқыны;
инфляциялық процесс қарқының жоғарылығы.
Көптеген жағдайларда дағдарысқа қарсы басқару механизмін қосуды ұсынады, негізінде
Кәсіпорын теңгерімін жиналып қалған төлемдерден «тазарту» қажет, өткені
Қазіргі уақытта капиталдың дамыған рыногының бар кезінде «тазарту» бойынша
Бүгінгі күні қаржылық дағдарыс – Қазақстан Республикасына қалай әсер
Ал RBC Capital Markets сараптамашылары, Исландиядан кейін, келесі жылы
Елбасымыз Н.Ә. Назарбаевтың «Қаржылық дағдарыстан шығу кілті» атты жолдауында
Қазіргі дағдарыстың негізінде қоғам өндірген нақты жалпы өнім мен
Дағдарыстан шығару жолдарына мынадай ұсынуға болады:
- жаңа әлеуметтік экономика құру. Өйткені, әлі күнге дейін
- банк жүйесін жетілдіру керек. Ауыл-шаруашылық, өнеркәсіп салаларына банктен
- халықтың бір тұтас деңгейде болуы үшін – рухани
Алайда, бұдан сәл бұрынырақ, 2007-2008 жж. қабылданған шаралар да
Қазақстан экономикасының ғаламдық құлдырау кезеңіндегі Қазақстан алтын-валюта резервтерінің және
Дағдарыстан кейінгі даму жолын дұрыс таңдау, экономиканың тұрақты өсуіне
3.3 Қазақстан Республикасында акционерлік кәсіпорындардың болашағы мен
Қазақстан экономикасының нақты сипатын алған жағдайында корпоративтік басқарудың ерекшеліктерін
Қазақстан Республикасы Президентінің №669 «Ұлттық экономиканың бәсекеге қабілеттігі мен
Қазіргі Қазақстан экономикасы нарықтық қатынастардың қалыптасу процесінің жүруімен сипатталады.
Экономикалық реформаның басты мақсаттарының бірі – кәсіпорынды мүліктік жауапкершілігі
Қазақстан Республикасының Үкіметі нарық экономикасы стратегиясын жарияланғаннан бастап мемлекеттік
Алдағы уақытта мемлекеттік меншікте ұлттық экономиканың үштен бір бөлігі
Мемлекеттік кәсіпорынды акционерлік қоғамға қайта түрлендіру процесіндегі ең қиын
Акционерлеудің басты пайдасы - бұл алдағы уақытта әр
Қазақстанда жекешелендіру объектісінің мүлкін бағалау барысында инфляция индексін ескеретін
Корпоративтік дамудың қазақстандық моделінде ерекше рөлді шаруашылық құрылымдардың корпоративтік
Қазақстанда құрылған интеграциялық корпоративтік құрылымдар негізінен шикізат өндіру саласында
2008 жылдың қаңтар-желтоқсан айларында 2007 жылғы сәйкес кезеңмен салыстырғанда
Шығыс Қазақстан облысында 2007 жылмен салыстырғанда нақты көлем индексі
Актөбе облысында 2007 жылдың деңгейіне көлемнің қысқаруы мұнай, феррохром
Қарағанды облысында есепті кезеңде нақты көлем индексі 96,3% құрады.
Шетел мен Қазақстан экономикасына тән интеграцияланған корпоративтік құрылымдардың қызметін
- Интеграцияланған құрылымдардың тиімділігі көп жағдайда ішкі коорпорациялық байланыстардың
- Басқарушы корпорациялардың стратегиясын мотивациялау көп жағдайда меншік иесінің
- Банктермен, қаржылық және сауда компанияларымен құрылған интеграцияланған корпоративтік
Сонымен, Қазақстан Республикасының Президентінің «Қазақстанның әлемнің 50 бәсекеге
- Аудит жүргізу жүйесіне аудит - менеджмент бөлімін енгізу;
- Қазақстанда корпоративтік басқаруды дамыту мәселелерін зерттеу бойынша
- Мемлекет пен ірі бизнес арасында стратегиялық қарым-қатынасты нығайту
- Халықаралық еңбек бөлінісіне қатысу мақсатында мемлекет компанияларын трансұлттандыру
- Англо-саксондық, германдық және жапондық корпоративтік басқару модельдерінің салыстырмалы
- Мемлекеттің ірі ұлттық компанияларының қызметін нақты реттейтін нормативтік-құқықтық
Төмендегі 6-шы кестеде негізгі құрал-жабдықтардың бағасының өсуі байқалып тұр,
Кесте 6
Зерттеулер мен әзірлемелерге арналған негізгі құрал-жабдықтар және негізгі капиталға
2007 ж. 2008 ж. 2009 ж. 2010 ж.
Негізгі құрал-жабдықтардың орташа жылдық құны, млн.теңге. Одан: 14584,2
Машиналар мен жабдықтар 7105,7 9809,8 10005,4 9654,5
Негізгі құрал-жабдықтардың тозу дәрежесі, % 32,6 29,7 27,5 31,3
Негізгі құрал-жабдықтарды жаңарту коэффициенті, % 18,6 14,5 16,2 10,6
Негізгі құрал-жабдықтарды жою коэффициенті, % 1,4 3,2 1,2 2,0
Негізгі капитал жұмсалған инвестиция, барлығы 11582 13382 15448 17778
.құрылыс-монтаж жұмысына 4247 4177 6880 10146
жабдықтар 5284,2 6072 6555 7375
Инвестицияның жалпы көлеміндегі үлесі, % 0,48 0,47 0,46 0,42
Қайнар көзі: Статистикалық жинақтар негізінде құрастырылды
Негізгі капиталға жұмсалған инвестиция көлемі соңғы 4 жылда 11582
Енді өнеркәсіптік әлеуетінің ахуалына қарай көз салып көрейік.
Өнеркәсіптің жалпы ішкі өнімдегі үлесі соңғы 5 жылда іс
Өндеуші өнеркәсіпке үш жылғы құйылған инвестиция салыстырмалы түрде өндеуші
Машина жасау мен тоқыма және тігін өнеркәсібіне бөлінер болмашы
Кесте 7
Қаржы көздері бойынша технологиялық инновацияларға жұмсалған шығын
2006 ж. 2007 ж. 2008 ж. 2009 ж. 2010
Барлығы 35360,3 67088,9 79985,9 83523,4 113460,1
Республикалық бюджет 1905,9 5381,8 6478,4 4359,7 5613,2
Жергілікті бюджет 10,3 106,1 2321,2 184,5 36,9
Кәсіпорынның жеке қаржысы 32058,3 43936,9 68407,3 70576,3 96860,0
Шетел инвестициялары 1385,8 14994,7 2762,7 8379,7 9413,6
оның ішінде ТМД елдері 6,4 70,0 0,7 46,6 46,4
Даму институттарының қаржысы - 2669,4 16,3 23,2 1536,3
Қайнар көзі: Статистикалық жинақтар негізінде құрастырылды
Технологиялық инновацияға байланысты сатып алынатын машина мен жабдықтарға жалпы
Инновациялық ғылымды қаржыландыру ең басты міндеті болып табылатын Даму
ҚОРЫТЫНДЫ
Қазіргі кезеңде Қазақстанда табиғи ресурстарды технологиясын жоғары шетел компанияларымен
Діттегеніміз – біріншіден, дамыған елдермен бірге істес, еншілес бола
Екіншіден, өңірлік дамудың стратегиясын жасау, елде еркін экономикалық немесе
Үшіншіден, экономикалық қарым-қатынастардың тепе-теңдігін орнықтыру арқылы шағын және орта
Бұл талап отандық өнеркәсіпке, біздің еліміздегі шетел компанияларына бірдей
Өнеркәсіптік өндірістің тиімділігін арттырудың негізгі шарттарының бірі, оның қоғамдық
Қазақстанда өндірістің шоғырлануы аса жоғары болып табылады. Республиканың ірі
Қазіргі әлемдік шаруашылық жағдайындағы ұлттық экономикалық жүйелердің бәсекеге
Сонымен, Қазақстан Республикасындағы акционерлік қоғамдардың дамуында келесідей негізгі мәселелерді
қарапайым халықтың көбінің акционерлік қатынастар мәселелерін түсінбеуі;
көптеген қоғамдарда акция «акция» болып табылмайды;
акционерлік қоғамдардың үлесінің көптігі;
Заңдық базадағы қайшылықтар
Осындай бірқатар мәселелерді шешу жолдары:
Заңдық базаны ретке келтіру;
Акционерлік істі білетін мамандарды дайындау (қаржыгерлер, брокерлер мен диллерлер,
Акцияның әлеуметтік қағидасын максималды түрде сақтай отырып, тарату керек.
Акционерлік қоғамды құрғаннан кейін салымшыларға қоғамның жағдайы туралы ақпарат
Міне, осындай мәселелерді шешудің бірден – бір жолы ретінде
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
«Болашақтың іргесін бірге қалайық» ҚР Президентінің халыққа Жолдауы //
Курс предпринимательства В. Я. Горфинкель, В.А. Швандер – М,1997.
Горфинкель В.Я. Курс предпринимательства.-М: «Макс»,1997г.-123с.
Картанбаева А.К. Предпринимательсво. Институционально-эволюционный подход. -Алматы, 2000г.-300с.
Белых В.С. Правовое регулирование предпринимательской деятельности. -М:Проспект,- 2005г.-159с.
Горфинкель В.Я. Предпринимательсво. -Москва, 1999г.-230с.
Мамыров Н.К. Основы предпринимательсва. -Алматы, 1997г.-257с.
Кембелл Р. Макконелл,Стенли Л. Брю. -М, 1992.- с.325
Мороз.С.П. Кәсіпкерлік (шаруашылық) құқық. Алматы, 2009ж.-130б.
Лаптев В.В Введение в предпринимательское право. –М, 2009г.-78с.
Круглова Н.Ю. Хозяйственное право. -М, 2006г.-256с.
Туровец О.Г. Организации производства на предприятиях: Р-Д,2000г.-165с.
Ашимбаева А.Т. Структура экономики: закономерности формирования, тенденции и приоритеты
А.В.Сидорович, А.Б.Абішев. Ұлттық экономика. Алматы, 2010.-360б.
Закон РК «О труде в Республике Казахстан»- Юридическая газета,1999г.
Жеке кәсіпкерлік туралы Қазақстан Республикасының 2006 жылғы 31 қаңтардағы
Закон РК « О гасударственном регулировании и надзоре финансового
Грузинов В.П. Экономика предприятия.-М:Банки и биржи, ЮНИТИ-1998г.
Хэй Д., Морим Д. Теории организаций промышленности: Экономическая школа,2007.
Стиглиц Дж.Экономика государственного сектора.-М.:Инфра,1997г.85с.
Экономика организации: Учебник/ под.ред.проф.Б.Н.Чернышева, проф.В.Я.Горфинкеля-М.:Вузовский учебник, 2008.-536 с.
И.С.Елшібаев. Кәсіпкерлік қызметті ұйымдастыру негіздері. Алматы,-2010ж.
Қазақстан Республикасының идустриалдық – инновациялық дамуының 2003 – 2015
Мамытбеков Е. Инновации в фокусе экономики // zakon.kz -
Кенжегузин М.Б., Днишев Ф.М. Наука инновации в рыночной экономике
Закон РК «О банкротстве».- Казахстанская правда. 1997г., 25 января.
Есайдар У.С. Кәсіпорынлардың инновациялық қызметін мемлекет тарапынан реттеу қажеттілігі//ҚазҰУ
Пипия Л.К.Современные тенденции в формировании научной и инновационной политики
ҚР статистикалық агенттігі жинағы, Астана, 2010.-36 б.
2
Кәсiпкерлiк
Көлемi бойынша:
Шағын;
Орта;
Iрi.
Территориялық орналасуы бойынша:
Жергiлiктi;
Аймақтық;
Республикалық;
Халықаралық.
Меншiк формасы:
Жеке меншiк;
Мемлекеттiк;
Муниципалды;
Аралас.
Салалық бағытына қарай:
өнеркәсiптiк;
Аграрлық;
Құрылыс;
Сауда;
Инфрақұрылымдық;
Қызмет көрсету түрiне қарай:
өндiрiстiк;
коммерциялық;
қаржылық;
консультативтiк;
Ұйымдық-құқықтық формалары:
Жеке кәсiпкерлiк;
Толық серiктестiк;
Жауапкершiлiгi шектеулi серiктестiк;
Акционерлік қоғамдар, және т.б.;
Корпорация
Жалпыға бірдей корпорация - акциясы жалпыға бірдей, яғни
Жабық корпорация – шектеулі тұлғалар арасындағы акция (америка заңына
көп емес).
Операциялық цикл
Қаржы-лық цикл
Несиелік борыштың айналым уақыты
Өндірістік цикл
Дебиторлық борыштың айналым уақыты
Шикізат пен материалдардың түсімі
Шикізат пен материалдарды ақысын төлеу
Дайын өнімді жіберу
Дайын өнімнің ақысын төлеу
Ақша стадиясы:
Кәсіпорын айналысындағы ақша құралдары
Өндірістік стадия:
Аяқталмаған өндіріс, өндірістік қорлар
Қысқа мерзімді қаржы-лық салымдар
Дебитор-лық қарыздар
Тауарлы стадия:
Дайын өнім
Айналым активтерінің ауыспалы бөлігі
Айналым активтерінің тұрақты бөлігі
Активтер