СОДЕРЖАНИЕ
1 ӨНДІРІСТІК ШЫҒЫНДАРДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУ ЕСЕБІНЕ ЖАЛПЫ 6
СИПАТТАМА 6
Кәсіпорындағы өндірістік есеп пен өндірісті ұйымдастыру 6
Кәсіпорын шығындары және оның түрлері 20
Көмекші өндірістің шығындарының есебі 27
Негізгі өндіріс шығындарының есебі 35
Шығындарды шешім қабылдау мен жоспарлау үшін жіктеу 39
2 АҚМОЛА ҚАЛАСЫ ЕРЕЙМЕНТАУ АУДАНЫ ЕРКІНШІЛІК АУЫЛЫНІҢ ӘКІМШІЛІГІНІҢ
2.1 «Еркіншілік ауылынің Әкімшілігінің» қаржылық жағдайын есептеу
2.2 Еркіншілік ауылынің Әкімшілігінің шығындарын талдау 52
2.3 Еркіншілік ауылынің Әкімшілігінің баланысын талдау 58
Еркіншілік ауылынің Әкімшілігінің төлем қабылеттілігін талдау 63
3 ӨНДІРІС ШЫҒЫНДАРЫНА ТӨМЕНДЕУІНІҢ НЕГІЗГІ БАҒЫТТАРЫ МЕН ҰСЫНЫЛАТЫН
3.1 Өндіріс шығындарының төмендеуінің негізгі
3.2 Өнімнің өзіндік құнын есепке алуды қолданатын
3.3 «Еркіншілік ауылынің Әкімшілігінің» қаржылық тұрақтылығын арттыру жөнінде ұсынылатын
ҚОРЫТЫНДЫ 79
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 81
1 ӨНДІРІСТІК ШЫҒЫНДАРДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУ ЕСЕБІНЕ ЖАЛПЫ
СИПАТТАМА
Кәсіпорындағы өндірістік есеп пен өндірісті ұйымдастыру
Кәсіпорын – түрлі өндірістердерден және шаруашылықтарды4 (негізгі, көмекші, қосымша,
Кәсіпорынның жекеленген өндірістік буындар бойынша жоспарлау және шығындарды есепке
Негізгі өндіріске кәсіпорын шығаратын өнімдер, сондай – ақ өнімді
Көмекші өндіріс негізгі өндірістен өнім әзірлеуге қатыспайды, бірақ өнім
Қосымша цехтар (мақта қалдықтарынан тазартылған мақта өндіру жөніндегі цехтар)
Қосалқы цехтар (ыдыстар мен буып – түю материалдарын дайындаумен
Эксперименттік (тәжірибелік) цехтар тәжірибелік үлгілерді дайындайды және түрлі эксперменттік
Бұдан басқа кәсіпорында қызмет көрсететін өндірістермен кәсіпорын ұжымның тұрмыстық
Өндірістік есепті дұрыс ұйымдастырудың кез – келген кәсіпорын үшін
Өндірістік бухгалтерлік есебін ұйымдастыру көбіне өндірістің тұрпатына (типіне) байланысты
Жеке – дара (жекелеген) өндіріс - өнім жекелеген данадармен
Бұл ауыр машина жасауға, кеме жасауға, берген станоктар мен
Сериялық өндіріс біркелкі бұйымдарды дайындап шығарудың оқтын - оқтын
Сериялардың көлеміне қарай өндірістер мынадай үш түрге бөлінеді сериялық
Сериялық өндірісте шығынды есепке алудың және өнімнің өзіндік
құнын калькуляциялаудың нормативтік немесе қайта жасау әдістерін қолданады.
Жаппай - өндіріс ұзақ уақыт бойы бірдей өнімді үздіксіз
Өндірісті ұйымдастыру типі (тұрпаты) тек шығындарды есепке алуға және
Кез келген өнімді өндіру жұмыстарды атқару және қызметті көрсету
Шешімді қабылдау үшін ақпараттарды жинаған кезде белгілі бір шешім
- шығындардың туындайтын (пайда болатын) орындары (өндірістер, цехтар, учаскелер)
Қызметтер, жұмыстар және өнім түрлері бойынша; өндіріс шығындары жекелеген
— шығындар өнімнің өзіндік құнына ену тәсілі бойьнша;
Өндіріс шығындары өнімнің көлеміне қатысты екіге бөлінеді: Айнымалы -шығарылған
Шығыстар түрі бойынша (баптары және элементтері бойынша); экономикалық
Шығындар басқару қызметі (функциясы) бойынша:
- өндірістік (өндіріс процесінің барысында пайда болады);
- коммерциялық (сатумен байланысты);
- әкімшілік (баскару процесімен байланысты).
Коммерциялық және әкімшілік шығыстар кезең шығыстарына жатады, ал олар
1 сурет Өндірістік өзіндік құны
Келтірілген сызбадан байқағанымыз өзіне активтердің азаюын енгізетін шығындар (материалдар,
Өндіріс шығындарын есепке алу үшін шоттардың кешенді жүйесі пайдаланады.
Шығындарды және өнімнің шығарылуын есепке алумен бақылау жасауды қамтаматсыз
«Цехтар бойынша шығындар» ведомосы, онда 8100,8300,8400 бөлімшелер шоттары бойынша
«Цехтар бойынша шығындар» ведомосына жазу үшін мыналар негіз
«Материал (жалақы) шығындарын бөлу (тарату) » кестесін әзірлеу, онда
«Негізгі құрал – жабдықтар амортизациясының (тозуының) есебі» кестесін әзірлеу,
«Материалдық емес активтер амортизациясының есебін» кестесін әзірлеу, онда өндіріс
«Көмекші (қызмет көрсетуші ) өндірістер мен шаруашылықтардың көрсеткен қызметтердің
Өндіріс шығындарының бухгалтерлік есебін ұйымдастырудың схемасы төменде келтірілген.
Өндіріске жұмсалған шығындарды олардың құжаттары бойынша қандай калькуляциялау объектісіне
Орташа және ірі кәсіпорындарда өндіріс шығындарын есепке алу және
2 сурет Өндіріс шығындарының бухгалтерлік есебін ұйымдастыру
Өндіріс шығындарының талдамалық (аналитикалық ) есебі калькуляция (есеп) объектілерінің
Қаржылық бухгалтерия шоттардың бас жоспарын бөлімшелеріне енетін шоттарын жүргізіп
Басқару бухгалтериясы шоттардың бас жоспарының 8100 -бөлімшелеріне енетін шоттарды
Сондықтан басқару бухталтериясы ақпаратының сыртқы тұтынушылар үшін ғана емес.
Қаржылық және басқару бухгалтериясының арасындағы өзара қарым-қатынастар мына төмендегі
Кәсіпорынның қаржылық бухгалтериясында аяқталмаған өндірісті есептеу үшін 8100 –
8300 - «Көмекші өндіріс» 8340 «Басқа да» шоттары
1340 шоттары кредиттеледі).
Сонымен, 1340 - шоттар «бір күндік шоттар» болып табыдады
Құрал-жабдықтарды пайдалану мен күтіп-ұстауға кеткен нақты шығындарды таратқан кезде.
Бұл шығыстар ақаудың өзіндік құнына сметалық (нормативтік) мөлшерлемені анықтаған
3 сурет Қаржылық және өндірістік (басқару) бухгалтериясының
Өндіріске кеткен шығындарды есептеуге арналған шоттардың бөлімшесі бір шолушы
«Транзиттік» шоттарда көрсетілген ақпараттар нақты жасалған шығындар туралы
Шығындарға кеткен тікелей материалдар;
Шығындарға кеткен тікелей жұмыс күші;
Үстеме шығындар.
Тікелей шығыстарға кеткен материалдар соңғы өнімнің құрамына (яғни, оның
Жұмыс күшіне жұмсалған тікелей шығындар бұл өнімді әзірлеуге тікеден
Мысалы, толассыз өндірісте жұмыс істейтін оператордың немесе металл өңдеуші
Қызмет көрсететін цех жұмысшыларының еңбек ақысы тікелей еңбек ақы
Үстеме шығыстар өндіріске кеткен барлық шығындардан тікелей шығындарды (тікелей
Одан басқа, үстеме шығыстардың қатарына: амортизация шығыстары, жал ақысы,
Жалпы алғанда, өндіріс есебін төрт негізгі кезеңге бөлуге болады:
- өндіріс түрлері бойынша "транзиттік" шоттарда субъекттің есепті кезеңнің
- «Үстеме шығыстардың» шоттары бойынша субъектік үстеме шығыстары жинақталып,
- үстеме шығыстарын белгіленген тәсіл (шаруашылық жүргізуші субъекттің
- «Транзиттік» шоттардағы жинақталған шығыстарды дайын өнім шотына
Үстеме шығыстарға өндіріске қызмет көрсетумен және негізі және көмекші
Үстеме шығыстар, әдетте, біршама жалпы сипатқа ие болады:
- кешендік сипаты - шығыстар құрамында барлық зкономикалық элементтер
- екі және одан да көп бұйымдар шығарған кезде
1 кесте Шығындар жіктеу
Шығындар баптарының атауы
А. Құрал жабдықтарды пайдаланумен күтіп ұстау шығыстары бойынша
Өндіріс жабдықтары мен көлік (транспорт) құралдарының амортизациясы.
Жөндеу қорына қаржы бөлу немесе өндіріс жабдықтарымен көлік құралдарын
Жабдықтарымен көлік құралдарын пайдалану жөніндегі шығындары
Аспаптар мен ынғайластарлыған құралдырды (тектіктерді) жөндеу және қалпына келтіру
Құрал жабдықтармен байланысты басқада шығыстары
Б. Үстеме шығыстары
Цех аппараттарын ұстау, еңбек ақыдан аударымды қоса алғанда
Ғиматарттардың, қондырғылардың және де басқада мүліктердің амортизациясы.
1 кестенің жалғасы
Ғимараттардың, қондырғылардың жөндеу қорына аударымдар жасау немесе оларды жөндеу
Ғимараттарды, қондырғыларды, инвентарларды күтіп ұстау шығындары
Сынақтар, тәжірибелер зерттеулер жүргізу жөніндегі шығындары
Рационализаторлықпен өнер тапқыштық жөнідегі шығынадары
Цехтар қызметкерлердің еңбегін қорғау: қауіпсіздік техникасын құралдарын күтіп ұстау
Басқада үстеме шығындары (өндіріс құралдары үшін жалға ақы төлеу,
Өнімсіз шығындардың барлығы, оның ішінде: ішкі өндірістік себептері бойынша
Техника және т.б ерекшеліктеріне қарап үстеме шығыстарына қарап өзгерістер
Үстеме шығыстарды тарату тәсілі өндірістің ерекшелігіне және есептік саясатына
- өнніріс жұмысшыларының еңбекақысына пара-пар етіп (пролорииональды) таратылады;
- тікелей материал шығыстарына пара-нар етіп (пройорциональды) таратылады;
- өндірілген өнім санына немесе өнделген шикізаттын салмағына пара-пар
- цех құнына пара-пар етіп (пролорционалды) (мысалға, қара металлургияда)
- алдын-ала белгіленген шығындардың тұрақты коэффиценттері бойынша таратылады;
- басқа да тарату базалары бойынша таратылады (құрал-жабдықтың жұмыс
8400 – «Үстеме шығындар» бөлімшесі мынадай шоттардан тұрады:
8400 - «Үстеме шығындар», онда транзиттік әрі бір
8411 – «Материалдар» - үстеме шығындардағы материалдардың барлық түрлерін
8413 - «Қызметкерлердің еңбегіне еңбекақы төлеу» -
8413 - «Еңбекақыдан аударылатын аударымдар" — 8412 шотында
8414 - «Негізгі құралды жөндеу» - өндіріс қызметінде
8415 - «Негізгі құралдардың тозуы және материалдық емес
Амортизациясы өндіріс қызметінде пайдаланатын материалдық емес
активтердің амортизациясының және неігзгі құралдардың тозуының есептелген сомасын көрсету
8416 - "Тұрғын-үй қызметі" - тұрғын-үй қызметінің барысында
8417 - "Жалақысы' — өндірісте пайдаланатын негізгі құралдарды
8418 - "Басқа да" — әлеуметтік сфераға (аясына)
Үстеме шығыстың аналитикалық (талдамалық) есебі келесі номенклатуралық бап үлгілері
Мысалға, құрал-жабдықты пайдалану мен күтіп-ұстау шығыстары 2775360 теңге құраған
Жалпы, үстеме шығыстар негізгі жалақының денгейіне байланысты етіп таратылады,
- негізгі өдірісте жұмыс істейтін еңбеккерлердің жалақысы — 4929000
- ақауды жөндеумен шұғылданатын еңбеккерлердің жалақысы — 72ООтеңге.
Келтіршген мәліметтен үстеме шығысының әрбір тарату объектісің келетін сомасы:
негіігі өндіріске - 2099110 теңге (4929000x0,4258694!);
көмекші өндіріске - І35К523 теңге (3390000x0,4258694!);
Ақауды жөндеу бойынша шығысқа - 3067 теңге (7200x0,42586941).
Құрал-жабдықтарды пайдалану мен күтіп-ұстау шығыстарын ескере отырып таратылған үстеме
негізгі өндіріске..4098448 теңге (20941 10+1.999338);
көмекші өндіріске - 2131635 теңге (1358523+7732);
ақауды жөндеу бойынша шығыстарға.5977 теңге (3067+2910).
Әрбір цехтың үстеме шығыстарын тек өзінде өндірілетін өнімнің өзіндік
Егерде кәсіпорын күрделі құрылыс жұмыстарын жүзеге асыратын болса, онда
Кәсіпорын шығындары және оның түрлері
Кәсіпорынның шығаратын тауарларының мөлшерін рынокқа ұсынуы, оны өндіруге
Шығындар – бұл кәсіпорын өзінің өндіретін және коммерциялық қызметін
1) Өзіндік құн құрайтын өнімдерді өндіру және сатуға кететін
2) Өндірісті ұлғайтуға және жаңартуға кететін шығындар. Әдеттегідей
3) Өндірістің әлеуметтік- мәдени, тұрғын –үй, тұрмыстық қызмет көрсетуге
Сонымен әдеттегідей тыс пайда беретін капиталдың салаға қойылуы сол
2 кесте Өндірістік шығындардың жіктелуі
Сыныптау белгілері Шығындардың бөлшектенуі
Экономикалық элементтер Шығындардың экономикалық элементтері
Өзіндік құнның статиялары Өзіндік құнның калкулация статиялары
Технологиялық процестерге Негізгі қосымша
қатыстылығы Бірэлементтік кешенділік
Құрамы Тікелей, жанама
Өнімнің өзіндік құнына қатысудың тәсілі Өндірістік, өндірістен тыс
Өндірістік процестің рөлі Өндірістік, өндірістік емес
Мақсатқа сәйкес жұмсау Жоспарлы, жоспарсыз
Жоспарға қатысу мүмкіншілігі Тұрақты, ауыспалы
Өнімнің көлеміне қатысы Күнделікті, бір жолғы
Шығу мерзімділігі Аяқталмаған өнімге кететін шығындар,
Дайын өнімге қатысы Дайын өнімнің шығындары
Өндіріс шығындарының мәні. Кез келген экономикалық шешімнің негізінде қойылған
Кез келген өндірістік единица (фирма) өз қызыметінен мүмкіндігінше мол
сұраным мен ұсыным нәтижесінде жинақталынатын тауарлардың немесе қызметтердің бағаларымен,
фирманың өндіріс ресурстарын тиімді пайдалануына байланысты болатын өндіріс шығындарымен.
Экономикалық көзқарас тұрғысынан фирманың барлық шығындарын: айқын және айқын
а) Айқын шығындар – ол өндіріс факторларын және аралық
1) жұмысшыларға еңбекақы;
2) сатып алынатын немесе жалған алынған: станок, машина, құрал,
3) көлік шығындарына төлеу;
4) комминальдық төлемдер;
5) банктердің, сақтандыру компаниялардың қызметтеріне төлеу;
6) материальдық ресурстарды (шикізат, жартылай дайын өнімдер, жабтықтағаш бөлшектер)
б) Айқын емес шығындар (имплиценттік шығындар) – ол ресурстарды
1) өзіне қатысты ресурстарды тиімді пайдаланған жағдайда ала
алатын немесе “айырылып қалған мүмкіндіктерінің” (алынбай қалған пайдасының) ақшалай
Айқын айырылып қалған мүмкіндіктер шығындарының мөлшері – ол ресурстарды
Тағы бір мысал келтіруге болады. Кәсіпорын ешкімге ештеңе төлеместен
Айырылып қалған мүмкіндіктерді еске алу – нарықтық экономиканың маңызды
2) жақсы табыс – кәсіпкерді өзі таңдаған сала қызметіне
құлшындыратын шағын марапат тәрізді.
Мысалы, кәсіпкер станок шығара отырып, жұмсалған капиталына 15% пайда
Айқын (бухгалтерлік) шығындар плюс айқын емес шығындар – бұл
Экономикалық шығындар бухгалтерлік шығындарды ғана емес, сонымен бірге өз
Өндіріс шығындарының мөлшерін анықтаудағы экономикалық ыңғайдың мәні “айырылып қалған
3 сурет Экономикалық шығындардың құрылымы
Барлық экономикалық шығындар екі үлкен топқа бөлінеді: тұрақты және
Тұрақты шығындар – ол мөлшері өндіріс көлеміне байланысты емес
Фирманың айнымалы шығындары өндіріс көлеміне тікелей байланысты. Оған: шикізаттың,
Өндірістің тұрақты және айнымалы шығындарының қосындысы “өндірістік шығындардың жиынтығын”
Кез келген фирма мейілінше мол жиынтық (жалпы) пайда алуға
Өнім шығарудың әртүрлі шығын түрлеріне анықтама береміз.
Жалпы шығын – бұл өнімнің бірлігін (партиясын) өндірудегі шығын,
Орташа шығындар – ол өндірілген тауардың единицасына есептегендегі шығындар.
Тауар өндірудің шығындары негізгі және айналым капиталының шығындарымен тікелей
3 кесте Бухгалтерлік шығындар құрлымы
Бухгалтерлік шығындардың баптары Капиталдың шығын түрлері
1. Материалдық шығындар Меншікті капитал шығындары
2. Еңбекақыға жұмсалған шығындар
3. Әлеуметтік қажеттілік терге ақша аудару
4. Амортизация Меншікті негізгі капитал шығындары
5. Тағы басқа шығындар Меншікті және заемды айналым капитал
Бухгалдерлік шығындар – Бұл күшіндегі заңға сәйкес өкімнің өзіндік
а) Материалдың шығындарға мыналардың құндары жатады:
1) кәсіпорындар алған шикі заттардың, материалдардың олар
өндірілетін өнімдердің негізгі компененттері болып саналады;
2) қалыпты технологиялық процесті қамтамасыз ету, буып түю,
сақтау үшін сатып алынатын материалдардың арзан бағалы және тез
3) сол кәсіпорында монтаждауға немесе одан әрі өңдеуге
жататын, басқа кәсіпорындардан сатып алынған жабдықтау бұйымдары және жартылай
4) басқа кәсіпорындар атқаратын жұмыстар мен қызыметтердің;
5) сатып алынған отынның және т.б.
б) Еңбекақыға жұмсалған шығындар;
1) іс жүзінде орындалған жұмысқа еңбекақы төлеу;
2) жұмысшыларға заттай төлеу түрінде берілетін өнімдердің
құндары;
3) өнімдік сипаттағы төлемдер (қалыптық жағдайлардан тысқары жұмыстарға, кәсіптерді
4) демалысқа төлеу және т.б.
в) заңменен белгіленген нормалар бойынша міндетті ақша аудару -
г) негізгі капиталдың амортизациясы - ол негізгі капиталдың
Амортизацияның әр жылғы нормасы салық және басқа да міндетті
Өндірілетін өнімнің өзіндік құны.
Кәсіпорынның іс - әрекетіндегі басты көрсеткіштердің бірі
Өзіндік құнның экономикалық мазмұны – жұмсалған шығындардың орнын
Сонымен қатар, кәсіпорын бір уақытта басқа да шығындарды іске
Көмекші өндірістің шығындарының есебі
Негізгі өндіріс тұтынатын өнімді шығарып жұмыс жасайтын және қызмет
Көмекші өндірістің шығындарын есепке алу үшін мына шоттар арналған:
8310 - ''Көмекші өндірістер (қорытушы шот)";
8311 - 'Материалдар":
8312 - "Қызметкерлердің еңбнгіне ақы төлеу";
8313 - "Еңбекақыдан қаржы бөлу";
Көмекші өндірістердің әрбір цехтары бойынша шығындарды есепке алу "цехтар
Көмекші өндірістің талдамалық (аналитикалық) есебі әрбір цехта, оның түрлері
Қосымша өндірістің күрделілігі, сондай-ақ шығарылатын өнімнің біртектестігі немесе біртектесеместігі
Көмекші өндірістің есеп айырысуы мен калькуляциясы біршама ерекшеленеді, өйткені
Автомашинаның ағымдағы жөндеуінің өзіндік құнын есептеу үшін автомашина мен
Тек жөндеу-механикалық пен аспаптар жасайтын цехтарды қоспағанда, бұл цехтарда
Келесі есептік жылдың басында қаржылық бухгалтериядан өндірістік (басқарушылық) бухгалтерияға
Көмекші өндірістің көрсеткен қызметін және атқарған жұмысын тұтынушылар бойынша
Көмекші өндірістің өнімінің санын счетчиктердің көрсеткіштері бойынша немесе шамамен
"Көмекші өндіріс қызметін таратудың"талшдамалық кестесі үш бөлімнен тұрады.
Бірінші бөлімше өнімнің, жұмыстардың, көрсетілген қызметтердің және-көмекші өндірістердің шығындарынан
Екінші бөлімнің деректері "Цех шығындарының" негізінде ведомосқа жазылады, содан
Үшінші бөлімде көрсетілген қызметтің жабдықтаушысы болып саналмайтын бөлімшелердің шығындарының
Технологиялық процестің сипатына және шығаратын өнімнің жұмыстар мен көрсетілетін
Қарапайым өндіріс біртекті, күрделілігі бірдей өнімдерді шығарады. Оларда, әдетте,
Күрделі өндіріс алуан түрлі өнім түрлерін шығарады, оның аяқталмаған
Енді осы аталған түрлеріне сәйкес біз бір мысал келтіріп
Бірінші әдіс кезінде жөндеу жұмыстарына, тапсырыстарға, не өнімнің жекелеген
"Негізгі материалдар", "қосалқы материалдар", "Негізгі және қосымша жалақы" және
Ағымдағы айда жылыту үшін 14397тонна бу шығарылған енді ол
4 кесте Ай ішінде көмекші өндіріске мынадай шығындар жатқызылды
Шаруашылық операцияларының мазмұны Сома
теңге Шоттар корреспонденциясы
Дебет Кредит
Көмекші өндіріс қажеттілігіне босатылған материалдық құндылықтар
-автотранспорт цехына
-бу қазан цехына
-жөндеу механикалық цехына
1410000
350000
793000
273000
8310
1310-1318
Көмекші өндірісте істейтін еңбеккерлерге жалақысы есептелінді
- автотранспорт цехынадағы
3190000
165 0000
980 000
360 000
8312 3350
-бу қазан цехынадағы
-жөндеу механикалық цехынадағы
1 кесте жалғасы
Шаруашылық операцияларының мазмұны Сома
теңге Шоттар корреспонденциясы
Дебет Кредит
Көмекші өндірістің шолушы шотына жинақталды.
- материалдық шығындары
- еңбекақы шығындары
- еңбекақыдан аударылатын аударымдар
- үстеме шығыстары
шығындар цехтар бойынша қорытындыланды.
-автотранспорт цехы бойыншы
-бу қазан цехы бойынша
-жөндеу механикалық цехы бойынша
7334545
141 0000
319 0000
602910
2131635
3414419
2610080
1310046 8310
8310
8310
8310
8311
8312
8313
8314
Бір–біріне қарама–қарсы көрсетілген қызметтері есептен шығарылды
4 кестенің жалғасы
1159810
253681
8310 сәйкес супб шоттары
- автотранспорт цехы бойынша
-бу қазан цехы бойынша
-жөндеу механикалық цехы бойынша 557869
348260
бойынша
Көмекші өндіріс бойынша жасалған шығындар (барлығы) 8494355тең (7334545+1158810) 8494355
Бір біріне өзара көрсеткен қызметтермен жұмыстары есептен шығарылды. 1159810
8310 8310 сәйкес суб шоттары бойынша
Көмекші өндіріс цехтары бойынша шығарылған дайын өнім кірістелді.
Негізгі өндіріске көрсеткен қызметімен атқарған жұмыстары
- Кескіш цех үшін
- Пішетін цехы үшін
- Дайындаушы цехы үшін
- Аяқ киім тігетін цехы үшін 5058038
1414650
1623758
166671
3252959
8410 8310
Жалпы және әкімшілік қажеттілігі үшін орындалған жұмыстар мен қызметтер
Өнімді сатумен байланысты жұмыстармен қызметтер 1051092 7110 8310
Тыс жақта орындалған жұмыстармен қызметтерді есептен шығару 584778 7010
жиыны 8494355
Қарпайым өндірістің калькулациясы. Қарапайым өндірісінде өнімнің, қызметінің және жұмыстың
1. Бу қазан цехы. Бу қазан цехының таза өзінің
1 тонна будың есептің өзіндік құны - 85 теңге
Негізі тұтынушыларға көрсетілген қызметтің нақты өзіндік құны 2920049 теңге
Негізгі; тұтынушыларға көрсстілген қызметтің нақты өзіндік құны туралы мәліметтің
2. Автотранспорт цехы. Автотранспорт целының тасымалдаған жүгінің саны 18957
Жоспарлы өзіндік құн бойынша қарсы көрсетілген қызметін сомасы цехтар
бу қазан цехы бойынша — 382719 теңге (1983 т/кмх193);
жөндеу-механикалық цехы бойынша — 100360 теңге (520 т/км.193).
Жоғарыда келтірілген мәліметтер бойынша негізгі тұтынушыларға көрсетілген қызметтің нақты
Бу қазаны мен автотранспорт цехының жөндеу-механикалық цехына көрсеткен кызмет
- бір т/км өзіндік құны — 193 теңге:
- бір тонна будың өзіндік құны — 185 теңге.
Күрделі және көмекші өндірістеріндегі өнімнің, жұмыстың, қызметтін өзідік құнын
Екінші әдіс кезінде түгендеу деректері бойынша аяқталмаған өндіріс объектілерінің
Күрделі көмекші өндірістердегі өнімнің, жұмыстармен көрсетілген қызметтердің іс жүзіндегі
Біздің мысалда айдың басына да, айдың соңына да аяқталмаған
Көмекші өндірістің көрсеткен қызметін тарату үшін "Көмекші өндірістің қызметтерін
Көмекші өндіріс қызметін тарату кестесін жасаған кезде оның бірінші
Екінші бөлімде алдымен негізгі тұтынушының тұтыну қызметін табады (ол
Негізгі өндіріс шығындарының есебі
Өндіріс шығындарын есептеу үшін, 8110 - "Негізгі өндіріс" бөлімшесінің
Өндіріске жұмсалған барлық шығыңдарды қорытындылап (шолу) үшін 8110-"'Негізгі өндіріс"
Негізгі өндірістегі шығындар есебін ұйымдастыру 8 сызбада берілген. 8110
Материалдар, Шикі заттар мен материалдар - өнімін әзірлеу негізінде
Лимиттік –алу карталары және талап-накладнойы жұмсалған шикізат пен
Көмекші материалдар - тұрақты технологиялық процестерді қамтамасыз ету үшін
Субьектісінің өз транспортымен және өз қызметкерлерінің күшімен жеткізілген запастардың
Дайындау -көліктік шығыстарына (ДКШ) шығынның келесі түрлері жатады:
Технологиялық мақсатқа арналған энергия мен отындар. Өндіріс процесінде тікелей
Олардың шығысы есепте шикізаттар мен материалдардың шығысы сияқты көрініс
Сондай-ақ кәсіпорынның технологиялық. двигательдік және басқа да өндірістік және
Өнімнің өзіндік құнына енгізілген материалдық шығындардан қайтымды қалдықтардың құны
Еңбекақы. "Еңбекақы" бабына өндіріс нәтижелері үшін жұмысшылар мен қызметшілердің
- кәсіпорында қабылданған еңбекақы төлеу жүйесімен және нысанымен, сондай-ақ
- ынталандыру сипатындағы төлемдер: өндірістік нәтижелер үшін берілетін сыйлық
- жұмыс режимімен және еңбек жағдайларымен байланысты өтемдік сипаттағы
- қолданылып жүрген заңдарға сәйкес жекелеген салалардағы қызметкерлеріне тегін
- қолданылып жүрген заңдарға сәйкес тегін берілетін, тұрақты әрі
- қолданылып жүрген зандарға сәйкес кезекті және қосымша демалыстарға.
Шығындарды шешім қабылдау мен жоспарлау үшін жіктеу
Бухгалтерлік басқару есебінің мақсаты басқару шешімдерін, яғни келешекке арналаған
- Өзгермелі, тұрақты, шартты тұрақты өндіріс (сату) көлемінің өзгеруі
- Бағалауда есепке қабылданатын және қабылданбайтын шығындар;
- Қайтарымсыз шығындар (өткен кезең шығындар);
- Жүктелген шығындар (немесе кәсіпорынның пайдалана аламаған пайдасы);
- Жоспараланатын және жоспарланбайтын шығындар;
- Өсетін және шекті шығындар мен кірістер.
Өзгермелі шығындар өндіріс көлемі өзгергенде пайда болады, оның көлемі
Өзгермелі өндірістік шығындар өнімнің өз құнын сипаттайды, өйткені нарықты
Өндірістік емес шығындарға мыналар жатады:
- Дайын өнімді тұтынушыға тиеу үшін буып-түю, орау шығыстары;
- Сатып алушы орынын толтырмайтын көлік шығыстары;
- Делдалға тауарды сатқаны үшін комиссиялық сыйақы.
Бұл шығындар тікелей сатылым көлеміне байланысты.
Өндірістік тікелей шығындар іскерлік белсенділікке байланысты емес, сондықтан
Тұрақты шығындар уақыттың белгілібір кезеңі ішіндегі өндірістің (өндірістік қызмет)
Жартылай өзгермелі шығындар. Бұған тұрақтылар да, өзгермелі құрамдас бөліктер
Шынайы өмірде тек тұрақты немесе өзгермелі шығындарды кезіктіру, сирек.
Өзгермелі шығындарды бейнелеу үшін шығындарды реттеу коэффценті қолданылады.
(1)
мұндағы Трз –шығындардың өсу қарқыны, %;
Трда –іскерлік белсенділіктің өсу қарқыны, %.
Бұл коэффцентті (есепті) тұрақты шығындар үшін де қолдануға болады.
(2)
Соған орай, егер КрЗ =0 болса, біз тұрақты шығындармен
Кәсіпорынның іскерлік белсенділігімен мөлшерлес өсетін сайма –сай шығындар өзгермелі
(3)
Осыған орай, егер КрЗ =1, шығындар сайма - сай
өсуі кәсіпорынның белсенділігінің өсу қарқынынан қалып қалған өзгермелі шығындарды
(4)
Мысалға , өндіріс көлемі 20% ұлғайса, шығындар 10%
Кәсіпорынның іскерлік белсенділігінен шапшаң өсетін шығындар прогрессивті шығындар деп
(5)
КрЗ >1 мәнінде шығындар прогрессивті болып табылады.
Шығындарды өзгермелі және тұрақты құрамдас негізінде, жоғарыда көрсетілгендей, ұйымның
Теориялық қуат – егер барлық машиналар мен жабдықтар тоқтамастан
КрЗ =1– қалыпты жұмыстың іркелістерін (құрал - аспапты ауыстыру,
Қалыпты қуат – күтілетін сатылым талаптарын қанағаттандыру үшін қажетті
Нормативтік қуат – ұйым шығара алатын көлемі емес, шығаруы
Сондай –ақ пайданы бағалағанда немесе өзіндік құнды қалптастырғанда есепке
Шаруашылық қызыметі процесінде әрбір кәсіпорын кіріс түрінде түсетін қолма
Мысалы, кәсіпорын 30000 теңге сомасына материалдар алады. Алайда, ол
300000 теңге сомасында материалдар алу бойынша өткен шығындар қандай
Қайтарылмайтын шығындар (өткен кезең шығындары) – бұрын қабылданған шешім
Жүктелген, мойынға артылған шығыстар тек басқару есебінде ғана болады.
Жүктелген (оларды басқаша болжанған, баламалы деп те атайды) шығындар
Жүктелген шығындар таңдау жолы іс-қимылдың баламалы бағамының бірі екіншісіне
Мысалы, Кәсіпорын үшін ауысым бойы толық қуатымен жұмыс істеуде
Тапсырыс қабылданған соң кәсіпорын бұрын алынатын 5 млн теңге
Шығындардың бұл категориясы ресурстар шектелген жағдайда ғана қолданылады, келтірілген
Жоспраланатын шығындар – мөлшерлеу, норматив, лимиттеу және смета негізінде
Жоспарланбайтындар – қосымша, жоспарлы өзіндік құн шегінен шығатын, нормативтен
Өсетін және шекті шығындар мен табыстар - өнімнің қосымша
Реттелетіндер – сомасы менеджер тарапынан болатын ықпалға байланысты, жауапкершілік
5 кесте Кәсіпорында кестеде көрсетілген көрсеткіштер бар,
Көрсеткіштер Мәні
Өткізуден (тауар айналымы), түскен түсім, мың теңге:
Өткізу көлемі, дана.
Бірлік бағасы, мың .теңге 500
500
1
Сауда шығындары, мың. теңге, оларды ішінде:
Жарнамаға шыққан шығыс
Қызметкерлер құрамын ұстау
Іс –сапарлық шығыстар 130
60
40
30
Сауда орындарын жалға алу төлемі, мың. теңге 75
Жаңа өткізу нарығын игеру көзделген, өткізудің қосымша көлемі 100
жарнамаға шығыстар -30;
жаңа сауда бөлмелері үшін жал төлемі – 20;
іс –сапарлық шығыстар – 10;
жиынтық өзгермелі шығын – 20.
өсетін шығындар (табыстар) есебі мына кестеде көрсетілген.
Шығын (табыс) баптары Ағымдағы
шығындар
(табыстар) Жорамалданатын
шығындар
(табыстар) Өсетін
шығындар (табыстар)
Өткізуден түскен түсім (табыс) 500 600 100
Шығындар, барлығы 205,8 241,96 36,16
Оның ішінде;
Жарнамаға 60,0 78,0 18,0
Қызметкерлер құрамын ұстауға 40,0 40,0
Іс –сапарлық 30,0 33,0 3,0
Жал төлемі 75,0 90,0 15,0
Жиынтық өзгермелі шығындар 0,8 0,96 0,16
Шығындарды бақылау мен реттеу мақсатымен мынадай жіктеу қолданылады:
реттелетін және реттелмейтін;
тимді және тимді емес;
мөлшер (норма) шегінде және мөлшерден ауытқулар;
бақыланатын және бақыланбайтын.
Жауапкершілік орталықтары бойынша тіркелетін шығындар мен табыс жауапкершілік орталығының
Деңгейіне қызметкер елеулі ықпал ете алмайтын шығындар осы қызметкер
6 кесте Шығындарды жіктеу
Жіктеу Шығын баптары Атқарушылар
Реттелетін
(саны бойынша) Өнім өндіру үшін қолданылатын шикі затқа шығындар
Баспахана қағазына шығындар Цех мастері
Реттелмейтіндер Туристік фирманың жарнамасына шығатын шығындар Туристік фирма
Сауда фирмасы үшін мәліметтерді есептеу мен өңдеу шығындары Сауда
Мысалы, өндіріс цехы материалды артық жұмсауға жол береді. Бұл
Тиімділер – бұлар өнім өндіруге бағытталған шығындар, өткізу нәтижесінде
Тиімсіздер - өнім өндірілмейтін болғандықтан нәтижесінде табыс алынбайтын шығындар.
Шығындарды мөлшер (норма) шегіндегі және мөлшерден ауытқыған шығындар деп
Төменде жауапкершілік орталығы менеджеріне ұсынылуы мүмкін сметаны пайдалануы туралы
7 кесте Жауапкершілік орталығының сметасын қолдану туралы есеп, мың
Аталуы Сметалық
шығындар Нақты шығындар Сметадан
ауытқу
Реттелетін шығындар:
Негізгі материалдар 16500 15300 1200
Өндірістік жұмыс шылардың еңбегі 21000 22000 (1000)
Көмекші құрал қызметкерлерінің еңбегі 3000 3200 (200)
Жұмыссыз бос тұрып қалған уақыт 500
Жанар - май 800 1000 (200)
Қосалқы (жағатын) материалдар 400
Кеңсе тауарлары 300
Барлығы 42500 42680 (180)
Реттелмейтін шығындар:
Жарнама 14000 14000 -
Амортизация 5000
Сақтандыру 2000 2200 (200)
Барлығы 21000 21200 (200)
Бақыланатындарға кәсіпорында жұмыс істейтін адамдар бақылайтын шығындарды жатқызады. Олар
Тапсырыс қабылданған соң кәсіпорын бұрын алынатын 5 млн теңге
Шығындардың бұл категориясы ресурстар шектелген жағдайда ғана қолданылады, келтірілген
Жоспраланатын шығындар – мөлшерлеу, норматив, лимиттеу және смета негізінде
Жоспарланбайтындар – қосымша, жоспарлы өзіндік құн шегінен шығатын, нормативтен
Өсетін және шекті шығындар мен табыстар - өнімнің қосымша
Бұл әдісті басқару есебінде табыстарға да қолдануға болады.
2 АҚМОЛА ҚАЛАСЫ ЕРЕЙМЕНТАУ АУДАНЫ ЕРКІНШІЛІК АУЫЛЫНІҢ ӘКІМШІЛІГІНІҢ
2.1 «Еркіншілік ауылынің Әкімшілігінің» қаржылық жағдайын есептеу
Қазақстан республикасы, Астана қаласы, Ерейментау ауданы Байтұрсынов көшесі,
- Жабдықтау бөлімі;
- Әкімшілік офистік бөлім;
- Бухгалтерия;
Еркіншілік ауылынің Әкімшілігінің бюджетке корпоративтік табыс салығын, қосылған құн
Нарықтық қатынастар жағдайында кәсіпорынның қаржылық
Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау жөніндегі сұрақтарды қарастырмас бұрын, “Қаржылық
Кәсіпорынның қаржылық жағдайы – бұл бірқатар көрсеткіштермен сипатталатын оның
Кәсіпорынның қаржы жағдайы осы кәсіпорынның белгілі бір кезеңдегі қаржылық
Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығы – бұл тәуекелділіктің
Нарықтық экономика жағдайында жұмыс
қаржылық жағдайға баға беру және
активтер мен олардың қалыптасу көздері
айналым капиталының көлеміне, оның өсуін
қаржы – есептік және несие ережесін сақтау;
кәсіпорын активтері және оның
ағымдағы активтердің айналымдылық есебі, оның
баланстық өтімділігін, кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығының
кәсіпорынның табыстылығын бағалау;
кәсіпорын табысын салыстырмалы көрсеткіштерін,
кәсіпорынның іскерлік белсенділігін анықтау;
кәсіпорынның қаржылық жағдайының тұрақтылығын
Қаржылық жағдайды талдау кәсіпорынның шаруашылық
Кәсіпорынның қаржылық қызметі – бұл оның
2.2 Еркіншілік ауылынің Әкімшілігінің шығындарын талдау
Экономикалық көзқарас тұрғысынан кәсіпорынның барлық шығындарын: айқын және айқын
Айқын шығындар – ол өндіріс факторларын және аралық бұйымдарды
жұмысшыларға еңбек ақы;
сатып алынатын немесе жалға алынған: станок, машина, құрал, ғимарат,
көлік шығындарын төлеу;
коммуналдық төлемдер;
банктердің, сақтандыру компаниялардың қызметтеріне төлеу;
материалдық ресурстарды (шикізат, жартылай дайын өнімдер, жабдықтағыш бөлшектер) төлеу.
Айқын емес шығындар (имплиценттік шығындар) – ол ресурстарды пайдаланудағы
Айырылып қалған мүмкіндіктер шығындарының мөлшері- ол ресурстарды пайдаланудың барша
Экономикалық шығындар бухгалтерлік шығындарды ғана емес, сонымен бірге өз
- тұрақты шығындар – ол мөлшерлі өндіріс көлеміне байланысты
- айнымалы шығындар - өндіріс көлеміне тікелей байланысты. Оған:
Өндірістің тұрақты және айнымалы шығындарының қосындысы “өндірістік шығындардың жиынтығын”
Жалпы шығын – бұл өнімнің бір легін (партиясын) өндірудегі
Орташа шығындар – ол өндірілген тауардың бірліктеріне есептегендегі шығындар.
Мөлшерлі шығындар – ол тауар өндірудің бір бірлігіне ұлғаюы
Қашан қосымша табыс қосымша шығындарға теңескенде, әдетте, мөлшерлі табыс
Мөлшерлік (шекті) шығындар дегеніміз - өндірісті одан әрі дамытудың
2006 жылғы жалпы шығыны 39993 млн теңге 2005 жылмен
Өтімділікті талдау: Баланс өтімділігі кәсіпорынның қандай деңгейде қысқа мерзімді
Өтімділікті талдау мына сұрақтарға жауап беруге мүмкіндік береді:
а) қандай деңгейде кәсіпорын ағымдық қарызын жабуға мүмкіндігі бар;
ә) жабу кепілдігі деңгейі қандай;
б) қосымша қысқа мерзімді міндеттемелерді алу.
Өтімділікті бақылау үшін мынадай коэффициенттер қолданылады.
ЖӨК= АА/АМ
Бұл жерде: ЖӨК – жалпы өтімділік коэффицентті;
АА – ағымды активтер;
АМ – ағымды міндеттемелер.
ЖӨК= ( АҚ +ҚМҚС+ДҚ)/АМ
Бұл жерде: ЖӨК –жалпы өтімділік коэффицентті;
АҚ – ақша құралдары;
ҚМҚС – қысқа мерзімді қаржылық салымдар;
ДҚ – дебиторлық қарыз;
АМ –ағымдық міндеттемелер;
АӨК=(АҚ +ҚМҚС)/АМ
Бұл жерде: АӨК – абсалютті өтімділік коэффиенті;
АҚ – ақша құрал;
ҚМҚС – қысқа мерзімді қаржы салым;
АМ – ағымдық міндеттемелер.
9 кесте Өтімділік коэффициентінің жалпы көрінісін төменгі кестеден
Коэффициент аты 2005 2006 2007 2006ж – 2005жылға қарағанда
Жалпы өтімділік коэффициенті 0,39 1,07 2,05 0,68 0,98
Жедел өтімділік коэффициенті 0,32 0,97 1,31 0,65 0,34
Абсолютті өтімділік коэффициенті 0,009 0,007 0,003 -0,002 -0,004
Жалпы өтімділік коэффициенті 2006 жылы 2005 жылға қарағанда 0,68%
Ол баланс активіндегі ақша құралдары мен қысқа мерзімді қаржылық
Қаржылық тұрақтылықты талдау. Қаржлық тұрақтылық компания қызметінің тәуекелділік деңгейін
ҚК=ЖҚ/ҚҚ
Бұл жерде: ҚК – қаржылық коэффицент;
ЖҚ – жеке құралдар;
ҚҚ - қарыз құралдары.
ЖҚШК = ЖАҚ/ЖҚ
Бұл жерде; ЖҚШК – жеке құралдардың шаралық коэффиценті;
ЖАҚ – жеке айналым құралдары;
ЖҚ – жеке құралдар.
АК=ЖҚ/БА-Автономдық коэффициенті=жеке құралдар/барлық активтер
2005, 2006, 2007 жылғы осы коэффициенттер талдауынан кейін қаржылық
10- кесте Қаржылық тұрақтылық
Коэффициент аты 2005 2006 2007 2006ж – 2005жылға
Қаржыландыру коэффициенті 1,5 4,05 5,07 2,55 1,02
Автономдық коэффициенті 0,6 0,8 0,9 0,2 0,1
Жеке құралдардың шаралық коэффициенті 0,05 0,02 0,01 -0,03 -0,01
Шаралық коэффициенті 2007 жылы 2006 жылға қарағанда 0,1 ге
Баланс активтерінің құрамы мен құрылымының динамикасын талдау – кәсіпорынның
Активтердің жалпы құрылымын және оның жеке топтарын талдау, олардың
Отандық тәжірибеде инфляцияны есепке алу тек негізгі құралдардың баланстық
Коэффициент мағынасы артқан сайын кәсіпорынның үздіксіз жұмысты қамту және
11- Кесте Еркіншілік ауылынің Әкімшілігінің баланс активтерінің құрамы мен
Көрсеткіштер
(мың, теңге) 2005 2006 2007 2006ж – 2005жылға
Активтер, құны, барлығы соның ішінде; 32551
41957
52584
9406
10627
Ұзақ мерзімді активтер: 18770 20001 23150 1231
а) негізгі құралдыр; 18642 19497 21051 855 1554
ә) қаржылық салымдар; 128 504 986 376 482
1.2 Ағымдағы активтер: 13781 21956 30951 8175 8995
Кәсіпорынның өндірістік потенциалының құны 20143 20855 21800 712 945
Кесте мәліметтерінен активтердің нақты құнын көрсететін баланс валютасының
2007 жылы – 2006 жылға қарағанда 9406 мың теңге
Осы көрсеткіштерден кейін баланс валютасындағы ағымдағы активтер үлесін анықтау
2.3 Еркіншілік ауылынің Әкімшілігінің баланысын талдау
Баланс активінің құрастырылу көздерінің құрамы мен құрылымының динамикасын талдау
Нарық қатынасы жағдайында кәсіпорынның қызыметі және оның дамуы көбіне
Активтердің қорлану көздерін талдау кезінде меншікті және қатыстырылған капиталдың
Қаржылық есеп берудің активтерінің қалыптасу көздерінің құрылымын зерттеу үшін
Кәсіпорынның өзінің қысқа мерзімді міндеттемелерін өтеу қабылеттілігі ұғынылады. О.В.Ефимова
12 кесте Еркіншілік ауылынің Әкімшілігінің авансталған капиталының
құрамы мен құрылымы
Көрсеткіштер 2005 2006 2007 2006ж – 2005жылға қарағанда өзгеруі
Авансталған капитал соның ішінде:
Меншік капитал
Қарыздық капитал
Оның ішінде:
Ұзақ мерзімді
32551
27908
4643
-
41957
32276
9681
52584
41327
14216
-
9406
4368
5038
-
10627
9051
4535
-
Тәуелсіздік коэфициент 0,857 0,769
0,786 -0,08 0,01
Қаржыландыру коэфициент 6,011 3,334 4,691 -2,677 1,35
Қатыстырылған капитал -дың меншіктік капиталға қатынасы коэфициенті 0,166 0,231
12- кестеден кәсіпорынның есеп беру жылындағы активтерінің қалыптасу көзі
Бұл кезде тәуелсіздік коэфициенті 0,857 – ден өткен
Бұны тәуелсіздік коэфициентіне кері көрсеткіш болып табылатын қатыстырылған капиталдың
К = К:А немесе К = 1 – К
мұндағы: К – тәуелділік коэфициенті;
К – қатыстырылған капитал;
А – авансталған капитал (баланс валютасы, жиыны);
К – тәуелсіздік коэфициенті.
Бұл коэфициент авансталған капиталдың жалпы сомасындағы қарыздың үлесін сипаттайды.
Баланс өтімділігін талдау мәселесін қарастырар алдында жалпы активтердің, баланстың
Өтімділік дәрежесіне, яғни ақша қаражаттарына айналу жылдамдығына байланыты кәсіпорын
1) Ең өтімді активтер. Әлемдік тәжірибеде бұларға кісңпорының ақша
2) Тез өткізілетін активтер. Бұларға қысқа мерзімді дебиторлық борыш
Есеп айырысу құжаттары бойынша жіберілген, сатып алушылар уақытында төленбеген
3) Баяу өткізілетін активтер. Баланс активінің II бөлімінің “Тауарлы
4) Қиын өткізілетін активтер – баланс активінің I бөлімінің
Баланс пассивтері оларды қайтару, төлеу уақытының мерзіміне байланысты топтастырылады.
1. Неғұрлым тезірек төленуге тиісті міндеттемелер – бұларға
2. Қысқа мерзімді міндеттемелер – қысқа мерзімді несиелер мен
3. Ұзақ мерзімді міндеттемелер – ұзақ мерзімді
4. Тұрақты міндеттемелер – пассивтің I бөлімінің “Меншікті капитал”
Талданып отырған кәсіпорынның баланс баптарының осы мәліметтері бойынша төлеу
Ең өтімді және тез өткізілетін активтердің сомасы 18570 мың
13 кесте Еркіншілік ауылынің Әкімшілігінің баланс пассивінің
мерзімінің шұғылдығы бойынша баптарының тобы
Пассив 2005 2006 2007 2006ж – 2005жылға қарағанда
Неғұрлым тезірек:
1) Төленуге тиісті міндеттемелер 22352 26564 27562 4212 998
2) қысқа мерзімді міндеттемелер 5750 2250 2100 -3500 -150
3) Ұзақ мерзімді міндеттемелер 735 735 735 0 0
4)Тұрақты міндеттемелер 61756 58489 59439 -3267 950
Жиыны 90566 88338 89836 -2228 1498
Жалпы алғанда баланс активі мен пассиві баптарының I және
Еркіншілік ауылынің Әкімшілігінің төлем қабылеттілігін талдау
Кәсіпорынның төлем қабылеттілігі оның қаржылық тұрақтылығының маңызды белгілерінің бірі
“Төлем қабылеттілігін,- деп жазады олар, - компанияның ұзақ
“Төлем қабылеттілігі, - деп жазады ол,- кәсіпорынның жедел өтеуді
Жоғарыда айтылғандарды қортындылай келе, кәсіпорынның төлем қабылеттілігі деп, оның
Қарыздарды өтеу үшін құралдар сонымен бірге кәсіпорында бар тауарлар
Көптеген кәсіпорындар үшін аралық өтімділіктің төмен коэффициентінің жалпы өтімділіктің
Бұл кәсіпорында шикізат, материал, жинақ бөлшектер, дайын өнімнің шектен
14 кесте Еркіншілік ауылынің Әкімшілігінің ағымдағы активтерінің өтімділік көрсеткіштері.
№ Көрсеткіштер 2005 2006 2007 2006ж – 2005жылға
1. Ағымдағы активтер
Мың теңге, оның ішінде: 13781 21956 30170 8175 8214
1.1 Ақша қаражаттары және қысқа мерзімді қаржылық салымдар 1463
1.2 Дебиторлық борыш және басқа да активтер 1165 2914
1.3 Алдағы кезең шығындарынсыз тауарлы – материалдық қорлар қосылған
2. Қысқа мерзімде міндеттемелер
Мың теңге, оның ішінде: 4643 9681 15970 5038 6289
2.1 Қысқа мерзімді несиелер мен заемдар - - -
2.2 Кредиторлық борыш 4294 8081 12431 3787 4350
2.3 Басқа да ағымдағы міндеттемел 349 1600 4100 1251
3. Өтімділік көсеткіштері - - - - -
3.1 Абсолюттік өтімділік коэффициенті 0,315 0,147 0,086 -0,168 -0,61
3.2 Аралық өтімділік коэффициенті 0,566 0,448 0,368 -0,188 -0,08
3.3 Жалпы өтімділік коэффициенті 2,968 2,268 1,879 -0,700 -0,389
14 – кестенің мәліметтері бойынша 2006 жылы – 2005
3 ӨНДІРІС ШЫҒЫНДАРЫНА ТӨМЕНДЕУІНІҢ НЕГІЗГІ БАҒЫТТАРЫ МЕН ҰСЫНЫЛАТЫН
3.1 Өндіріс шығындарының төмендеуінің негізгі
Шығындарды жүйелі түрде төмендету – кәсіпорындардың
Ұлттық экономиканың барлық салаларында өндіріс
1) ғылыми – техникалық прогрестің жетістіктерін пайдалану;
2) өндіріс және еңбекті ұйымдастыруды жетілдіру;
3) экономикалықпроцестерді мемлекет тарапынан реттеу.
Ғылыми – техникалық прогрестің жетістіктерін іске асыру –
Шығынның белгілі бір мөлшерін мейлінше тиімді ету шаруашылықты жұргізудің
Мәселенің бұлайша қойылуы мынаны аңғартады: шикізат пен
Егер кәсіпорын ұжымдарының ішкі шаруашылық резервтерін
Өндірісті және еңбекті ұйымдастыруды жетілдіруге
Қазіргі кезде нақты еңбекті үнемдеудің экономикалық дамуы
Өндіріс шығындарын төмендетуде мемлекеттік ғылыми –
Өнімнің өзіндік құнын арзандату - еңбек
Өзіндік құнды кемітудің басты факторлары:
1) өндірістің техникалық денгейін көтеру;
2) өндірістің материал, отын энергия
3) басқару және еңбекті ұйымдастыруды жетілдіру;
4) технологиялық процестерді қуаттылықпен негізгі
3.2 Өнімнің өзіндік құнын есепке алуды қолданатын
Кәсіпорынның басқарушы есебі, есептің бір бөлігі ретінде, жіктеумен,
Бірінші нұсқада тек есептік функция
Ал екінші нұсқада таза есептік
Сөйтіп, өндірістік есеп қаржылық есебін
Стандарт – кост жүйесі бойынша
Қаржылық және өндірістік есебін салыстыру
Стандар – кост жүйесінің негізгі ерекшелігі
13 Кесте Қаржылық және өндірістік
Салыстыру аясы Қаржылық есебі Басқару есебі
Ақпаратты пайдаланатын негізгі тұтынушылар Шаруашылықтан тыс ұйымдармен
Бухгалтерлік есеп жүйесінің түрлері Екі жақты
Таңдау еркіндігі Бухгалтерлік есептің жалпы қабылданған
Пайдаланылатын өлшемдері Шаруашылық жағдайының фактісі пайда болған тұсында
Талдаудың негізгі объектісі Шаруашылық бірлігі тұтас алынған
Есеп беру жиілігі Тұрақты негізде, кезеңдігі бойынша
Сенімділік дәрежесі Объектілігі талап етіледі: кезеңдігі бойынша өткен
Сөйтіп, стандарт – кост жүйесі шығындарды нормалауға
Шетле фирмаларының тәжірибесі көрсеткендей,
Көптеген фирмалар шығындар стандарттары мен
Стандарт – кост жүйесінің жұмыс істеуі
- теориялық стандарттар – бұл кез –
- ағымдағы стандарттар – стандарт белгіленген
- базистік стандарттар - өндіріс процесінде
Материалдарға, энергия тарифтеріне, қызметтерге жасалған
Шығыстар жатқызылатын баптар бойынша фирманың
Нормалардың қатаң сақталуын бақылауды цех
Нормалардың шын мәнінде атаң бақыланған
Егер де кәсіпорын ауытқудың есебін
Стандарт – кост жүйесі қолданатын жекелеген
Директ – костинг жүйесі бойынша өндіріс
Өнімнің өзіндік құнына тек айналмалы
Директ – костинг жүйесін пайдалану идеясы
Жыл соңында әрекет етіп тұрған стандарттар
Егер де кәсіпорын ауытқудың есебін
Стандарт – кост жүйесі қолданатын жекелеген
Шын мәнінде, ол бөлістік, тапсырыстық,
Өндірісті және еңбекті ұйымдастыруды жетілдіруге
14 кесте Материалдар
Шығын баптары және басқа да көрсеткіштері Цех
Материалдардың шифры Бірлік саны Стандарттық бағасы, доллар 1
3474
3782
5230
6232
8347 8
6
14
14
14 12,3
13,7
5,2
2,1
0,7 98,4
82,2
72,8
29,4
9,8 98,4
82,2
72,8
29,4
9,8
Жиынтығы
180,6 72,8 29,4 9,8 292,6
15 кесте Жалақы
Операция номері Адам / сағат стандарты Бір адам/сағаты үшін
1 2 3 4
3498
3482
3970
5140
9174 2,5
13
17
5
2 4,8
5,2
3,4
4,2
4,7 12
67,6
57,8
21,0
9,4 12,0
67,6
57,8
21,0
9,4
Жиынтығы
79,6 57,8 21,0 9,4 167,8
16 кесте Үстеме шығындар
Стандарттық сағаты Бір адам/сағаты үшін төленген еңбек ақысы
1 2 3 4
15,5
17,0
5,0
2,0 2,3
1,6
1,4
1,5 35,65
27,2
7,0
3,0 35,65
27,2
7,0
3,0
Жиынтығы
35,65 27,2 7,0 3,0 70,85
өнімнің өндірістік өзіндік құнының бірлігі, барлығы 531,25
3.3 «Еркіншілік ауылынің Әкімшілігінің» қаржылық тұрақтылығын арттыру жөнінде ұсынылатын
Кәсіпорындардың өндірістік және коммерциялық қызметі негізгі өндірістік капиталдарды –
Кәсіпорындарда өндірістік құрал – жабдықтар өндіріс процессінің материалдық –
Қазіргі жағдайда ұзақ пайдалану айналымынан тыс активтердің жаңа түрлерінің
Негізгі өндіріс капиталдар мен материалдық емес активтер өндіріс процессінде
Жұмыс істеп тұрған шаруашылық жүргізуші субъектілерде негізгі және айналым
Жұмыс істеп тұрған кәсіпорындарда өндірістік капиталдардың өсімін қаржыландырудың көзі
Шаруашылық жүргізуші субъектілердің меншікті қаражаттарына құрылтайшылардың алғашқы жарналары, амортизациялық
Мемлекеттік кәсіпорындарда өндіріске жұмсалған инвестициялардың бастапқы көзі қызметін бюджет
Тартылған қаржылай қаражаттар акцияларды орналастырудан, еңбек ұжымы мүшелерінің заңды
Өндірістік капиталдды пайдаланудың нәтижесі арнайы қаржылық көрсеткіштермен сипатталады және
- операциялық қызметтен (шаруашылық жүргізуші субъектінің негізгі қызметін сипаттайтын);
- инвестициялық қызметтен (ұзақ мерзімді активтердің құрамы мен мөлшеріндегі
- қаржылық қызметтен (меншікті капиталмен қарыз қаражаттарының құрамы мен
Қаржы жүйесінің бастапқы буыны ретінде шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржысы
Қаржы жүйесінің бұл буында нарық жағдайындағы басқару қаржы менеджменті
Қаржы менеджментін жүзеге асырудың шарты нарықтық ортаның болуы болып
а) ақша қаражаттарын (капиталды) пайдаланудың міндетін қою және мақсатын
ә) ақша ағымдарының қозғалысын басқарудың қаржылық әдістерін, тәсілдерін таңдау;
б) қабылданған шешім бойынша инвем\стициялау жөніндегі шешімді бизнес жоспар
в) жобанаң орындалуын ұйымдастыру;
г) атқарылу барысына бақылау жасау және қажетті зерттеулер жасау;
д) қайта инвестициялаудың мақсаттары үшін жоба нәтижелерін талдау және
Қаржы менеджментінде шешімдер қабылдау тәуекелділіктерімен, яғни жобалаған нұсқамен салыстырғанда
Қаржы – экономикалық механизмінің элементтерін қадағалап отыру кәсіпорындардың жұмысын
ҚОРЫТЫНДЫ
Шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржысы бірыңғай қаржы жүйесінің құрамды бөлігі
Шаруашылық жүргізуші субъектілер қаржысы қаржы жүйесінің сферасы ретінде қоғам
Шаруашылық жүргізуші субъектілер қаржысының болуы, жалпы мемлекеттің қаржысы сияқты,
Кәсіпорынның төлем қабылеттілігі оның қаржылық тұрақтылығының маңызды белгілерінің бірі
“Төлем қабылеттілігін,- деп жазады олар, - компанияның ұзақ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1.Қазақстан Республикасы Президентінің 1998.28.01. № 3838 Жарлығы. Қазақстан
2.Қазақстан Республикасының Заңы. Аудиторлық кызмет туралы. Астана,
3.Қазақстан Республикасы Қаржы министірлігінің Бухгалтерлік әдістемесі және әдістемелік ұсынымдары,
4.Радостовец В.К., Радостовец В.В., Шмидт О.И. Буххгалтерский учет на
5.Радостовец В.К., Ғабдуллин Т.Ғ., Радостовец В.В., Шмидт О.И. Кәсіпорындағы
6.Кеулімжаев Қ.К.,Әжібаев З.Н., Құдайбергенов Н.А. Бухгалтерлік есеп принциптері. –
7. .Кеулімжаев Қ.К., Корреспонденция счетов. –Алматы: БИКО, 2000.
8.Ілиясов Қ. Қ., Құлпыбаев С. С. Қаржы: Оқулық. –
9.Шеденов Ө.Қ., Сағындықов Е.Н., Жүнісов Б.А., Баймомартов Ү.С.,
10.Сабырбаев Б.Экономикалық терминдердің орысша - қазақша түсіндірме
11.Төлегенов, Е.Т., Радостовец В.К.,Ауылшаруашылық кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп, -Алматы,
12.Аяпова Ж.М., Арынов Е.М. Іскер адамның орысша - қазақша
13.Әмірқанов Р.Ә.,Тұрғұлова А.Қ. Қаржы менеджменті. Оқу құралы.-Алматы: 1999.-188 бет.
14.Дюсембаев К.Ш. Анализ финансового положения предприятия. Учебное пособие.-Алматы: Экономика,
15.Бабич А.М., Павлов Л.Н. Финансы. Учебник. –Москва: 2001.-760с.
16.Балабанов А.И.,Балабанов И.Т. Финансы. Учебное пособие.- Петербург: 2000. -192
17.Балабанов И.Т. Основы финансового менеджмента. Учебное пособие.-Москва: 1999-512 с.
18.Берлин С.И. Теория финансов.Учебное пособие. –Москва:Приор,2000.-256 с.
19.Дробозина Л.А. Финансы.Учебник для вузов.- М.:ЮНИТИ,2000.-527 с.
20.Елубаева Ж.М., Бюджетная система Республики Казахстан: теория, практика и
21.Заяц Н.Е., Фисенко М.К., Бондарь Т.Е. и др. Теория
21.Зейнельгабдин А.Б. Финансовая система: экономическое содержание и механизм использования.-
22.ҚұлпыбаевС. және басқалары. Қаржы теориясы. Оқу құралы. - Алматы.:Мерей,
23.Мамыров Н.К., Саханова А.Н. и др. Государство и бизнес.
24. Мельников В.Д.,Ли В.Д. Общий курс финасов. Учебник.-Алматы:Институт развития
25.Алимова Б.Ж. Организация аудита затрата на прозводство продукций. Журнал.
26.Сарсенова Д.А. Применние методов учета себестоимости услуг на предприятиях.
27. Борышева С.К. Методы учета затрат на производство и
А, ҚОСЫМША
А.1кесте Шығыс баптарының мазмұны
Баптар
№ Шығыс баптарының мазмұны
1 2
1 Әкімшілік персоналдарға жататын, қызметкерлердің еңбек ақысы
2 Шаруашылық және қызмет көрсетумен айналысатын қызметкерлердің еңбек ақысы
3 Басқару әкімшілік аппаратын, субьектінің қызмет көрсететін құрлымдық бөлімшелерін,
4 Байланыс торабы, дабыл қағу құралдары, есептеу орталықтары және
5 Қазба саласындағы дайындық жұмыстары бойынша шығындары, егер олар
6 Субъектінің салынып жатқан объектісін басқаруға кеткен шығыны, егерде
7 Жобаларда және ҚМЖ (СМР) бітпегендерді қалпына келтіру бойынша
8 Әкімшілік басқару жүйесін және құралын жетілдірумен байланысты шығыстары
9 Банкі көрсеткен қызметін төлеу
10 Басқа ұйымдардың жалпы шаруашылықты басқаруды жүзеге асыруға көрсеткен
11 Әкімшілік басқару персоналдарына жұмсалған іс сапар шығыстары
12 Кеңселік, баспалық, почта – телеграфтық және телефондық шығыстары
13 Өкілеттік шығыстары
14 Қызмет көрсететін өндіріс пен шаруашылықтарды ұстау бойынша шығыстары
15 Жұмыс күшін қабылдауды ұйымдастыруға, мамандарды оқытуға, компенсацияға, комиссиондық
Баптар
№ Шығыс баптарының мазмұны
1 2
16 Жалпы шаруашылық арналымындағы негізгі құралдары жалғаға беру бойынша
17 Салықтар, алымдар
18 Коммуналдық қызмет, қызметкерлердің еңбегін қорғау, субъектіні қорғау, өртке
19 Тауарлы – материалдық запастарының қоймада кем шығуын қалпына
20 Орташа жалақы деңгейінде, уақытша еңбекке жарамсыздығына жәрдем ақы
21 Басқару аппараттарының еңбек стажын төлеу, яғни бір жолғы
22 Ақпараттық және аудиторлық (кеңестік) қызметті төлеу
23 Денсаулық сақтау объектілерін, мектеп жасына дейінгі ұйымдарды, мәдениет,
24 Кәсіпорынды қайта құрудан босаған еңбеккерлерге, қысқарған қызметкерлерге, армия
25 Сот щығындары.
26 Табысты жасырғанда төленетін айыппұлдар мен өсімақылар.
27 Ұрланған, жоғалған мүліктердің материалды жауапты тұлғалары табылмаған немесе
Б, ҚОСЫМША
Б.2 кесте Шаруашылық операцияларының мазмұны
Қатар
№ Шаруашылық операцияларының мазмұны Сомасы
теңге Шоттар
Корреспонденциясы
дебет кредит
1 Материалдық емес активтер бойынша амортизация есептелінеді.
80,0
8010 2740
2 Құрылысты салуға байланысты, бірақ оның бастапқы құнына кірмейтін
320,0
8010
2930
3 Әкімшілік мақсатта пайдаланатын негізгі құралдар бойынша амортизация есептелінді.
90,0
8010
2420
4 Жалпы және әкімшілік қажеттілігі үшін шикізаттар мен материалдар
110,0
8010 1310-1350,
1310
5 Жалпы мұқтаждықтар үшін пайдаланған дайын өнімдер (тәжірибелер жасау
20,0
8010
1320
6 Күдікті қарыздар бойынша резерв жасалынды.
190,0
8010
1290
7 Есеп беруге тиісті адамдардың іс – сапарға және
70
8010
2250
8 Болашақ кезеңдерінің шығындарының осы есепті кезеңге қатысты үлесі
60,0
8010
341-343
9 Әкімшілік және жалпы шаруашылық қызметкерлеріне еңбек ақысы есептелінді.
296,0
8010
4120
10 Жалпы және әкімшілік персоналдарының еңбек ақысынан аударымдар жасалды,
55,9
8010
3190
11 Қабылданған жұмыстардың және көрсетілген қызметтердің (жарық, жылу, газ
82,3
8010
3190
112 Қызметкерлер болып табылатын басқа да мамандарға жалақы есептелінді.
83,0
8010
682
Қатар
№ Шаруашылық операцияларының мазмұны Сомасы
теңге Шоттар
Корреспонденция -сы
дебет кредит
13 Қызметкерлер тұлғаларының еңбек ақысынан аударымдар жасалды, әлеуметтік салық
15,7
8010
634
14 Негізгі құралдарды жөндеуге резервтер құрылды
149,0
8010 686
115 Істелген жұмыстар мен көрсетілген қызметтер қабылданды:
- негізгі өндіріс цехтарынан
140,0
8010
900
- қосалқы өндіріс цехтарынан 160,0 8010 920
- әлеуметтік сала объектілерінен (моншалар, кір жуатын орындар, тұрғын
30,0
8010
940
116 Бюжетке төленуге жататын, салықтар есептелінді (транспорт құралдарының салығы,
170,0
8010
634
117 Белгіленген норма шегінде, өкілетті шығыстары төленді (есептелінді).
105,0
8010 451,687,
333
118 Сақтандыру полисін алумен байланысты шығыстары көрсетілді.
205,0
8010
341
219 Айыппұл санкциялары, өсімдері есептелінді (төленді).
100,0
8010 641-643,
671,687,
441
220 Есепті кезеңнің аяғында жалпы және әкімшілік шығындарының сомасы
2602,9
5610
821
91
Үстеме шығындар
Жалақыдан аударылған аударымдар
жалақы
Материалдар
Өндірістік өзіндік құнға қосылатын шығындар
Сатылатын жұмыстардың, қызметтердің өзіндік құны
Өндірістік активтер
Сатылатын өнімнің өзіндік құны
Активтер дайын өнім, аяқталмаған өндіріс және т.б
Өндірістік өзіндік ққұнға қосылатын шығындар
Жұмыстарды атқарған, қызметтерді көрсеткен кезде
Өнімді өндірген кезінде
Материалдар мен жалақы шығындарын тарату кестесін әзірлеу, амортизатциясын есептеу
Өндіріске жұмсалған шығындарын көрсететін құжаттар
«Цехтар бойынша шығындар» ведомостары (8110,8111,8112,8113,8114 – шоттар бөлімшесінің дебеті)
Ай ішіндегі өндіріс шығындарының жиндығы
өндіріске жұмсалған шығындары туралы есеп беру
Экономикалық элементтер бойынша өндіріс шығындарының жиындығы
Бухгалтерлік баланс және басқа да есеп берудің нысандары
Бас кітап
Карточкалар, талдамалық есеп ведомостары (тапсырыс, қайта жасау, өндіріс сатылары
Кәсіпорының орталық бухгалтериясы
өндірістік
(басқарушылық)
бухггалтериясы
( 8100 бөлімшесінің шоттарында жүргізіледі)
Қаржылық бухгалтериясы (бөлімше шоттарында жүргізіледі)
Есепті кезең басында аяқталмаған өндірістің қалдықтары 1340 -
Есепті кезеңде өнімге жұмсалған, көрсетілген қызметке жұмсалған барлық шығындарды
Есепті кезеңде өндірістік өнімді, атқарылған жұмыстарды, көрсетілген қызметтерді береді.
Есепті кезеңде өзі өндірген шалафабрикаттыды өткізу үшін беріледі
Есепті кезеңде өндірісте пайдаланбаған материалдарды өндіріс қалдықтарын, ақуалдарын қайтарады.
Есепті кезең соңында 8100,8300,8400 – шоттары бойынша аяқталмаған өндірістің
Жаңа есепті кезең басында 1340 шоттарындағы есепке алынған аяқталмаған
ӨНДІРІС ШЫҒЫНДАРЫ
ЭКОНОМИКАЛЫҚ
БУХГАЛТЕРЛІК
БАЛАМАЛЫ
АЙҚЫН
АЙҚЫН ЕМЕС