МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ...................................................................
1БӨЛІМ. ТЕОРИЯЛЫҚ БӨЛІМ...............................................
1.1. Арт-терапияның шығу тарихы, қолданысқа енуі...................................
1.2. Арт-терапияны әр түрлі бағыттар бойынша қарастыру........................
1.3. Арт –терапиялық жаттығулардың бала психикасына әсері...................
2 БӨЛІМ. ІС-ТӘЖІРИБЕЛІК БӨЛІМІ....................................
2.1. Арт–терапиялық тренинг жаттығулар.............................
2.2. Тәжірибеден алынған нәтижелер......................................
ҚОРЫТЫНДЫ.................................................
ГЛОССАРИЙ...................................................
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР..................................
ҚОСЫМША
КІРІСПЕ
Казіргі уақытта психотерапияның маңызды салаларының бірі ол арт-терапия болып
Арт-терапиямен айналысу үлкен профессионалды дайындықты, психотерапия аймағында іргелі білімді
Арт-терапия жөніндегі білімді елімізде дәл қазіргі күнде тек қана
Алғашқыда арт-терапия түсінігі енгізілген кезде оны тек сырқат ауру
Зерттеу жұмысының өзектілігі. Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігінің
Зерттеудің мақсаты: психотерапия салаларының арасында салыстырмалы түрде жаңа және
Зерттеудің міндеттері:
Психотерапиядағы арт-терапия туралы теориялық мәліметтерді талдау.
Арт–терапиялық жаттығуларды эксперименттік және бақылау топтарына өткізу, нәтижесін шығару.
Мектеп жасындағы балалардың психологиялық даму ерекшеліктерін бақылау;
Оқу процесі кезінде пайда болатын қорқыныш сезімдерінен құтылу жолдарын
Арт-терапиялық жаттығулардың оқушыларға әсерін, оқу процесінде қолданылу ерекшеліктерін қарастыру.
Зерттеу объектісі: бастауыш сынып оқушылары, колледж студенттері.
Зерттеу әдістері: тренинг жаттығулары, өткізу әдісі.
Зерттеу базасы: Астана гуманитарлық колледжі, Астана
Зерттеу болжамы: балалардың психологиялық жағынан дамуын, жас ерекшеліктеріне сәйкес
Жеке болжамдар:
Осы психотерапияның түрі, яғни арт-терапияның мән жайын ашу және
Ең бастысы жұмыс барысында таланттын көрсету емес, кенеттен пайда
Айналадағы ортаны тану арқылы, ақыл –ойды жетілдіру, адамгершілік қасиеттерді,
Тақырыптың ғылыми жаңалығы және теориялық мәндігі.
Психотерапиядағы көптеген әдістемелердің арасында салыстырмалы түрде жаңа, бірақ жеткілікті
Арт-терапияның түрлерін жіктеуде оның мынадай формаларын қарастыруға болады: клиникалық,
1БӨЛІМ. ПСИХОТЕРАПИЯДАҒЫ АРТ-ТЕРАПИЯҒА ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ ТАЛДАУ
Арт-терапияның шығу тарихы, қолданысқа енуі
Арт-терапия терминін (art-therapy тікелей аударғанда қазақша баламасы “өнермен емдеу”
Арт-терапиялық дамуының бастауына психоанализдік көзқарастар әсер етті. Осы көзқарастар
Америка Құрама Штаттарында өнерді терапиялық мақсаттарда алғаш қолданғандардың бірі
Көру бейнелері көп бөлікте түс көру арқылы қобалжыйды. Түс
Арт-терапия әдістемесін негізге ала отырып сендіру, адамның ішкі “мен”-ін
Арт-терапиямен айналысатын мамандар тек қана психологтармен және психиатрларға қойылған
Осы арт-терапияның дамуындағы жаңа кезең ХХ ғасырдың 60-шы жылдарының
- әлеуметтік-саясаттық, институциональды және мәдениеттік контекстердің
- клиенттердің психотерапиялық тілектерінің және қажеттіліктерінің өзгеруімен, оған қоса
- топтық психотерапияларының практика және теориялық
- арт-терапиялық топ жүргізушілерінің кәсіби өсуімен
ХХ ғасырдың екінші жартысында алдыңғы кезеңдермен салыстырғанда, техникасының даралануы
Жүздеген жылдар бойы өнер адамдар үшін ләззат алу көзі
1.2 Арт-терапияны әр түрлі бағыттар бойынша қарастыру
Жүздеген жылдар бойы өнер адамдар үшін ләззат алу көзі
Көптеген мамандар арт-терапияда өздерінің практикаларында психодинамикалық көзқараста Фрейд пен
Терапевтке өзінің есіне түсірген құбылыстар мен оқиғаларды айта бастағанда
Терапевтердің көбісі З.Фрейдпен К.Юнгтің принциптеріне сүйенбейді, көпшілігі гуманистік бағытты
1.3. Арт-терапиялық тренинг жаттығуларының оқу процесінде қолдану үлгілері.
Арт-терапияның тақырыбын таңдауға және топтастыруға болады. Осы жайында педагогикалық
-
-
-
-
- топ
Арт-терапияның атқаратын функциялары:
Тәрбиелік. Бұл функцияның негізі балаларды нақты сөйлеуге, аяушылық білдіруге,
Түзетушілік. Өзіне деген сенімділікті арттырады, өз «менін» бағалауды жоғарылай
Психотерапевтік. Бұл процесс кезіндегі «емдік» қасиет мейірімділік, жақсы қарым-қатынас
Оқу-тәрбие процесінде арт-терапияны қолдану ерекшелігі ол –адамның өзі білмеген,
Жалпы адам баласында рухани және материалды байлық деген бар.
Шығармашылық жұмыс реті:
1.Дайындық кезеңі яғни, шығармашылық жұмысқа дайындық. Бұл кезеңнің міндеті
2.Жеке дара бейнелеу жұмысымен шұғылдану. Бұл кезең өзінің түйінді
3.Вербалды және вербалды емес қарым-қатынасты жақсарту. Бұл кезеңнің міндеті
4.Кішкентай топтар арасындағы топтық жұмыс. Топ мүшелері кішкентай қойылымдарды
5.Рефлексиялық талдау. Бұл қортынды кезең болып саналады. Яғни, өздерін
2 БӨЛІМ. ІС-ТӘЖІРИБЕЛІК БӨЛІМІ
2.1. Арт–терапиялық тренинг жаттығулар.
Арт-терапиялық жаттығу түрлерін сабақта қолданудың әр түрлі жолдары бар
Дәстүрден тыс тәсілдер:
Қағазды сулап салу тәсілі;
Жұлмалап қию тәсілі;
Табиғи қалдық заттарды қолдану тәсілі;
Бастырма (трафарет) тәсілі;
Оригамма (бүктеу) тәсілі.
Сурет салу кезінде балалармен бірлесе отырып, сурет өнерінің түрлері
Сонымен қатар, кейбір арт-терапиялық (күн мен түн) жаттығулар топ
Топтық арт-терапияның бірнеше нұсқалары бар:
Ашық студиялық (көбіне құрылымға бөлінбеген);
Таңдаулық (аналитикалық);
Тақырыптық –бағытталған.
Арт-терапевтік сессиялар тек тақырыптар бойынша ғана емес, өткізу кезеңі
Кіріспе және «қыздыру»;
Бейнелеу жұмысының кезеңі;
Сессияны талқылау және аяқтау деген құрылымдарға жіктеледі.
Төменде осы құрылымдар бойынша ұйымдастырылған тренинг үлгілері берілген.
№1 сабақ.
Кіріспе: «Танысу»
«Келіңіздер, кезектесіп өз аттарымызды айтайық және де еш ойлабастан
Одан әр топқа қатысушылар шеңбер бойымен отырады.
«Біздің танысуымызды жалғастырайық. Ойыңызбен мынадай жағдай қалыптасты деп елестетіңіз.
Танысудың бұл нұсқасы творчествалық поцесс механизмінің біреуін белсенді етеді.
Сабақтың тақырыбы: «Дүниеде жоқ жануар»
Дүниеде жоқ жануарды ойлап табыңыз және оны дүниеде жоқ
Сонымен, мысалы қорқынышты шақырушы образдар мен пайымдацлар аяқ мускулатурасы
Талқылау және кері байланыс.
№2 сабақ.
Қыздыру:
Топ қатысушылары шеңбер бойымен отырады.
«Қазір әрқайсысыңыз кезектесіп, өз орыңдықтарыңызды алып шеңберге кіресіздер, және
Жаттығу, ойлаудың икемділігінің, дәлдәгінің, ерекшелігінің дамуына бағытталған және әдетте
Сабақтың тақырыбы: «Танысуды жалғастыру».
Бұл жаттығудың міндеті –сөзге жүгінбей, суретті қолданып өзін топта
Нұсқалары:
«Сіздің өмір салтыңызды бейнелейтін плакат салыңыз; суретте өз қызығушылықтарыңызды,
Талқылау және кері байланыс.
№3 сабақ.
Қыздыру.
Қатысушылар шеңбер құрып отырады. «Мен сіздерге жануардың аты жазылған
Жаттығу өзіңізді еркін сезінуге, көрнекі мінез-құлықты дамытуға, басқалардың әрекетіне
Сабақтың тақырыбы: «Жануарлар» фрескасы.
«Қазір әрқайсыңыз жеке парақшаға қандай да бір жануардың суретін
Талқылау және кері байланыс.
№4 сабақ.
Қыздыру.
Қатысушылар шеңбер бойымен отырады. Бапкердің қолында доп бар. «Қазір
Сабақтың тақырыбы: «Портреттер».
«Сіз өзіңізді белгілі суретшімін деп ойлайсыз және сізді танымал
Жұмыс біткен кезде, барлығы шеңбер бойымен отырады.
«Енді сіздердің бәріңіз белгілі өнер танушысыздар. Көрменің ашылуына тіпті
Мен сіздерге автопортретті таратып беремін және сіз өзіңізге тиесілі
Бұл жұмыстан соң серіктестің суретін салуды ұсынұға болады.
Талқылау және кері байланыс.
№5 сабақ.
Қыздыру.
Топ қатысушылары шеңбер бойымен отырады.
«Қазір біз бір бірімізге доп лақтырып, бұл кезде қандай
Сабақтың тақырыбы: «Түспен жаттығу».
«Мен сіздердің әрқайсыңызға ойланып өзіңіздің қандай түс екендігін айтуды
Бұл жаттығу өз күйіңізді сезіну мен вербалдау бейімділіктерін дамытуға
Күй тек қана сөзбен емес түспен бейнелейді, әр түрлі
«Екі сурет салыңыз: оның бірін өзіңізге жағымды, екіншісін –жағымсыз
Талқылау және кері байланыс.
№6 сабақ.
Қыздыру.
Қатысушылар жұпқа бірігеді.
«Қазір сіздердің әрқайсыңыз, әртүрлі сезмдерді, қатысушылардың толғаныстарын, психолгиялық проблемалардың
Одан соң бапкер әрбіріне өзі естіген әңгімені бұл
Жаттығу зейінді жаттықтыруға серіктесті тыңдай білу ептілігіне бағытталған.
Сабақтың тақырыбы: «Бірлесіп салған сурет».
«Мен «бастадық» деген кезде, сіздердің әрқайсыңыз қағаз парағын және
Жаттығу креативтілікті дамытуға, сондай ақ оның көрінісіндегі тосқауылдарды сезінуге
Талқылау және кері байланыс.
№7 сабақ.
Қыздыру.
«Біз өзімізді атомдармыз деп ойлайық. Бәріміз бөлмеде тез қозғада
Жаттығу эмоционалдық күйді жақсартады, бірлесуді күшейтеді, зейінді арттырады.
Жаттығу тақырыбы: «Балалалықты еске алу».
«Өз балалалық шағыңызды ең бақытты және ең бақытсыз оқиғаларының
Талқылау және кері байланыс.
№8 сабақ.
Қыздыру.
Қатысушылар екі топқа бөлінеді. «Әрбір кіші топқа дайындалу үшін
Жаттығу бақылаған жайғдайларды шағыстыру нәтижесінде вербализациялау ептілігін дамытуға бағытталған.
Сабақтың тақырыбы. «Жақсы мен жаман».
«Сіздегі бар жақсы мен жаманды, сізге ұнамайтынды, өз жетістіктеріңіз
Нұсқалар: «Онды және теріс менді салғаннан соң идеалдық және
Талқылау және кері байланыс.
№9 сабақ.
Қыздыру. «Жетекші мен жетектелішу».
«Жұпқа бөліңіздер. Жетекші жетектелушінің көзін шүберекпен байлап, оны бөлмеде,
Бұл кезде байыпты жағымды әуен орындалуы қажет.
Сабақтың тақырыбы: «Өмірлік тәжірибе».
Әуен орындалуы жалғаса береді.
«Қазір біз өзімізді, өз ойларымызды, сезімдерімізді, толғаныстарымызды пайымдауымыз үшін
Ал енді өзіміз өмір суретін әлемнің өзгеруі туралы идеяға
Топтың барлық қатысушылары көздерін ашқаннан кейін, барлығына өз пайымдауларымен,
Талқылау және кері байланыс.
№ 10 сабақ.
Қыздыру.
«Қазір біз бір-бірімізге бұл допты лақтыра отырып, сіз допты
«Сіз өзіңізді хиппимін деп ойдаңыз. Қазір біз бір-бірімізге «Егер
Сабақтың тақырыбы: «Бұрынғы, бүгінгі, болашақ»
«Сіздің бұрынғыңызды, бүгінгіңізді және болашағыңызды бейнелейтін үш сурет құрастырыңыз.
Талқылау және кері байланыс.
САБАҚ №1.
Тақырып: Арт-терапия туралы ақпарат беру, шығу тарихы негізі туралы
Мақсаты: Қатысушыларға конфликт кезінде арт-терапияның жаттығулары арқылы агрессия мен
САБАҚ №2
Тақырып: Кедергілерді жеңу
Мақсаты: Қатысушыларға:
— конфликт себептерін анықтауға үйрету;
— өзіне және басқаларға деген қатынасын бағалай білуге үйрету;
— өздерінің жағымды жақтарын көре және бағалай білуге үйрету.
Негізгі іс-әрекет:
1. Алғысөз
2. Конфликтті жағдайлар және оның талдауы
3. Тест
4. Жаттығу
5. Қорытынды
Құрал-жабдықтар: тақта, бор, қалам, дәптер, түрлі-түсті қаламдар, түрлі-түсті қағаздар,
Алғысөз
Жүргізуші: “Бүгінгі сабақта біз, қарым-қатынаста кездесетін қиыншылықтарды көруге және
Конфликттердің негізгі себебі - бұл қарым-қатынаста болатын екі партнердың
Конфликт себептері болатын факторларды қарым-қатынастағы кедергі деп атаймыз.
Қазір мен сіздерге, сценка ретінде екі конфликтті жағдай беремін.
Конфликтті жағдайлар және оның талдауы
Жүргізуші бірінші, содан кейін екінші жағдайларды оқи бастайды (Қосымша
Мысалы, бірінші жағдайда мынадай пікірлер болды: ұялшақтық, қабылданбай қалуынан
Барлық пікірлерді тыңдап алғаннан кейін жүргізуші қорытынды сөз айту
• Өзіне деген сенімнің жоқтығы
• Коммуникативті дағдылардың жоқтығы
• Мінездің ерекше сипаттары (шыдамсыздық, конфликттілік және т.б.)”
Үшінші сабақтың тақырыбы-«Балалық шаққа саяхат» деп аталады. Сабақ кезінде
Мақсатқа байланысты нұсқау балалық еске түсірудің эмоциялық бояуын таңдауға
-жазбайтын қолмен балалық шақтың ең жарқын еске тусіруін салу;
-жазбайтын қолмен балалық шақтың ең белгілі оқиғасын салу; Жұмыста
Оң қолмен жазатын адамдар сол қолмен сурет салу
Неліктен осы балалық ойда пайда болғанын талқылаған дұрыс, адам
Төртінші сабақ «Пайдалы кеңес» деп аталады. Бұл сабақта қатысушылар
Бесінші сабақ “Оған қарсы қадам жасау”. Мұнда әрбір сабаққа
Алтыншы сабақ «Менің көңіл-күйімнің түсі» деп аталады. Бұл
Кабинет кеңістігі шартты түрде сегіз түсті зонаға бөлінеді (Люшерлік
Нәтижесінде қатысушылар сандық мөлшер мен эмоциялық күйі әртүрлі топтарды
Топтың ішінде алынған әсерлермен бөліскен соң, жаттығу қайталанады. Кейбіреулер
Жетінші сабақ «Айна» деп аталады. Бұл жаттығуда бір қатысушы
Осы жаттығудың қолдың тактильді контакты қолданылатын басқа түрі де
Тренингтен кейін, эксперименттік топта екінші рет жүргізілген тесттердің нәтижесі
2.2. Тәжірибеден алынған нәтижелер.
Тұлғаның конфликтілік деңгейін анықтайтын тест көмегімен біз әр зерттелушінің
1- өте төмен
2- төмен
3- орташадан төмен
4- орташадан сәл төмен
5- орташа
6- орташадан сәл жоғары
7- орташан жоғары
8- жоғары
9- өте жоғары
Кесте 1 – бақылау тобының тренингке “дейінгі” және
№ Тренингке дейінгі мәліметтер Тренингтен кейінгі мәліметтер
1 36 27
2 38 26
3 20 17
4 24 15
5 33 24
6 34 22
7 26 18
8 37 18
9 35 26
10 33 24
11 24 22
12 27 23
13 38 29
14 36 28
15 34 27
16 35 29
17 22 19
18 24 16
19 23 19
20 38 26
Кесте 2 – эксперимент тобының тренингке “дейінгі” және тренингтен
№ Тренингке дейінгі мәліметтер Тренингтен кейінгі мәліметтер
1 38 35
2 38 36
3 20 18
4 24 19
5 33 24
6 34 27
7 26 23
8 37 35
9 35 23
10 23 18
11 24 19
12 27 24
13 38 26
14 36 18
15 34 17
16 35 14
17 22 23
18 24 26
19 23 19
20 38 20
Яғни, студенттер тобының тұлғалық конфликті деңгейінің "тренингке дейінгі"
Арт-терапиялық жаттығу түрлерін шет тілі сабағында қолдану
Сабақ тақырыптарын сәйкестендіру
«Жануарлар фрескасы» “Adjectives” (сын есім)
«Портреттер»
«Түспен жаттығу» “Colors” (түстер)
«Жақсы мен жаман» Grammar exercises with “should” («істегенін жөн»
«Сіздің ағашыңыз қандай?» Сынып сағаттарында қолданған ыңғайлы
«Бұрыңғы, бүгінгі, болашақ»
Гистограмма 1 - көңіл күй көрсеткіштері
Гистограмма 2 - сабаққа деген қызығушылық, оқу үлгерімі
ҚОРЫТЫНДЫ
Қазіргі уақытта пратикалық психология қиындықтарды шешудің әр түрлі жолдарын
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
А.Л.Венгер «Проективный метод»; 2000г.-320с.
Зульфия Байсакова «Арт-терапия» метод-пособие,2004 год;
Грабенко Т.М. Зинкевич-Евстигнеева Т.Д. «Чудеса на песке», «Песочная терапия»;
«Қызықты психология» №1, 2010 жыл;
Нұрмұхамбетова Т.Р. «Тәжірибелік психология ІІ» -Шымкент, жыл;
Копытина А.И. «Системная арт-терапия» -изд. «Питер», 2001год;
Копытина А.И. «Фототерапия: использование фотографии в психологической практике» -М.Когито
Журнал-Школьный психолог «Функций фототерапии» -Москва, 2009год;
Иманбекова Б.И. Мектеп оқушыларына арналған «Ойындар» жинағы.
К.Э. Рудестам "Групповая психотерапия", СПб, 1998г.-372с.
Психотерапевтическая энциклопедия. Под ред. Б.Д.Карвасарского .СПб, 2000г.-708с.
Ирвин Я. Теория и практика групповой психатрии. СПб, 2000г.-515с.
13. Копытин А.И. Арт-терапия. Хрестоматия. СПб, 2001г.-514с.
15. Бердібаева С.Қ. «Интеллект-адамның творчестволық іс-әрекетінің шарты ретінде»//Хабаршы №2.
16. Янышин П.В. Психосемантические механизмы рисуночный проекций. Москва, 1990г.-310с.
17. Анцупов А.Я. Шипилов А.И. Конфликтология. М, Юнити, 2004г.-577с.
18. Ахметова Л.С. Конфликтология. Алматы, 2003г.-168с.
19. Психологические тесты-1. М, 1996г.-204с.
20. Подросток и конфликт. Пособие для волонтеров. Алматы, 2002г.-387с.
21. Тренинг развития жизненных целей. Под ред. Трошихиной. СПб,
ҚОСЫМША
А
Р
Т
Т
Е
Р
А
П
И
Я
ол өзін шығармашылық адамы ретінде қабылдайды
ішкі қайшылықтарын өнер арқылы шығарады
қатынасушы топта өзінің уайым-қайғысын толық әрі нақты бейнелеуіне мүмкіндік
психотерапевтпен қарым-қатынас жасау белсенділігін қамтамасыз етеді