Мазмұны
Паскаль тілінің негізгі түсініктері
1.1 Турбо паскаль тілінің операторлары
Негізгі бөлім
1.2 Циклдік құрылымды алгоритмді программалау ............4
1.3 Алғы шартты цикл операторы. While
1.4 Келесі шарт бойынша циклді ұйымдастыру.
Repeat операторы...................................................................6
1.5 Параметрлі қайталану операторы. For операторы.........7
1.6 Күрделі циклдер....................................................................10
1.7 ЭЕМ-де есеп шығару кезеңдері.
Қадам бойынша орындау әдісі.............................................10
1.8 Мысал есептер........................................................................10
Қорытынды
1.9 Қайталау (цикл)......................................................................17
Әдебиеттер тізімі...........................................................................20
Тақырып: Қайталау операторы
1.0 Паскаль тілінің
Алфавиті
Паскаль тілінде: латынның әріптері (Аа, ...,
-арифметикалық және салыстыру амалдары (+,-,*,/,>,,=,@);
-арифметикалық және логикалық функциялар (DIV,MOD, NOT,AND,OR,IN,SHL,SHR).
-әр түрлі тыныс белгілері:
{} немесе (**)-түсініктеме жазатын жақшалар;
[] – массив индекстерін және жиын
() – айнымалы тізімін белгілеу;
‘ ‘ – апостроф; := -
; - операторлар мен хабарларды ажырату;
: - айнымалыны бөліп көрсету;
= - айнымалының типін типтің сипаттамасынан
, - тізім элементтерін ажырату;
Программа құрылымы
Программа келесі бөлімдерден тұруы мүмкін, бұл
программа тақырыбы;
белгілер бөлімі;
тұрақтылар бөлімі;
типтерді сипаттау бөлімі;
процедура мен функцияларды сипаттау бөлімі;
программа денесі;
Программалау барысында алдын-ала анықтауды қажет етпейтін
Стандартты типтер
бүтін типтер-SHORTINT, INTEGER, LONGIN, BYTE,WORD;
нақты типтер – REAL, SINGLE, DOUBLE,
логикалық тип -BOOLEAN ; символдық тип
Басқа типтердің барлығы типтер бөлімінде, айнымалылар
DEC(N) N-ді азайту (қысқарту)
INC(N) N-ді үлкейту (ұзарту)
ORD(N) N-нің рет нөмірі
ODD(N) N-нің жұптығын тексеру
PRED(N) N-нің алдынғы мәні
SUCC(N) N-нің келесі мәні
Нәтижесі бүтін болатын мәліметтердің бүтін типтерімен
ABS(N)
A DIV B
A MOD B қалдықты
+
*
-
TRANC(X) Х нақты санның бүтін
ROUND(X) Х нақты санды бүтінге дейін
SQR(X) N санын квадраттау;
Логикалық функциялар: NOT- терістеу; OR -
Стандартты функциялар
ABS(X)-Х-тің абсолют мәні
ARCTAN(X)- Арктангенс Х
COS(X)-Косинус Х
SIN(X)- Синус Х
EXP(X)- е2
FRAC(X)- Х-тің бөлшек бөлігі
ARCCOS(X)=ARCTAN(SQRT(1-SQR(X))/X)
ARCSIN(X)=ARCTAN(X/SQRT(1-SQR(X)))
Тілдің операторлары
BEGIN END құрама оператор;
IF…THEN шартты оператор;
CASE…OF таңдауоператоры;
FOR… DO параметрлі қайталау операторы;
REPEAT… UNTIL шартқа дейін қайталау операторы;
WHILE… DO әзіргі шартқа байланысты қайталау;
1.1 Турбо mаскаль тілінің операторлары.
Операторлар-программадағы нұсқаулардың (бұйрықтар,алгоритмдер) машиналық тілде жазылуы.
Операторлар қарапайым және күрделі (құрама) операторлар
Күрделі (құрама) оператор бірнеше қарапайым операторлар
Құрама оператордың жалпы жазылуы:
Begin
1-оператор;
2-оператор;
3-оператор;
...
N-оператор;
End;
Begin (басы) және end (соңы) сөздерін
(1-оператор; 2-оператор; ...; N-оператор).
Құрама операторлар ішінде тағы бір құарма
1.2Циклдік құрылымды алгоритмді программалау.
Кейбір алгоритмдердің белгілі бір бөліктері бірнеше
Цикл – бұл прграмманың орындалу барысында
Алдын-ала шартты тексеру арқылы
Келесі шарт бойынша
Параметрдің мәніне тәуелді
Үш түрлі жолмен ұйымдастыратын циклға арнайы
1.3Алғы шартты цикл операторы While операторы.
While операторы жан жақты басқару үйлесімі
Жалпы жазылуы:
While do
;
While do
Begin
…
End.
Мұндағы, Қызметші сөздерінің қазақша мағынасы: While
While операторы алгоритмдік тілдегі “әзір”
әзір
цб
цс
бітті.
Шарт
1.0-сурет.
Жоғарыдағы блок схемасы While операторымен
Егер, цикл денесі екі немесе екіден
While do
begin
;
end;
While операторында программалаушы циклдің өзгеру
Z=Y3 функциясының мәнін есептеу керек, мұндағы
Program pr1;
Var Z,Y: integer; {берілген
Begin
Z:=1;{Y-тің бастапқы мәнін меншіктеу}
While y1000;
readln
end.
1.5 Параметрлі қайталану операторы For операторы.
Циклдік құрылымды алгоритмді программалауда қайталанушы процесс
For операторы алгоритмдік тілдегі параметрлі қайталану
і үшін m1 бастап m2 дейін
Цб
Серия
Цс
For операторы екі түрлі жазылады:
А) for I:=A to B do
Begin
…
End;
Орындалу ережесі: Begin және End сөздерінің
For Х:=М1 to M2 do S1;
Мұндағы, қызметші сөздер: For(үшін), to(дейін) циклдің
Х- скалярлық типтегі айнымалы циклдің параметрі;
М1-цикл параметрінің бастапқы мәні;
М2-цикл параметрінің соңғы мәні;
S1-параметріне тәуелді қайталанып орындалатын оператор. Сондықтан,
Б) For I:=A DOWN TO B
Begin
…
End;
Орындау ережесі: Begin және End сөздерінің
For X:=M1 down to M2 do
1-нұсқадан өзгешелігі to сөзінің орнына down
Егер, цикл денесі бірнеше оператордан тұрса,
Параметрдің мәніне тәуелді циклді блок схемасында
1.2-сурет.
Параметрлі қайталану операторының жазылуына және орындалуына
Оператордың жазылуы Нәтижесі
For k:=-1 To 6 do Write
For k:=3 To 3 do Write
For k:=1 To 9 do Write
For k:=-1 To -6 do Write(x,’,’)
For k:=10 down to 6 do
For k:=0 down to –1 do
For k:=1 down to 16 do
Қайталану санын келесі тәсілдермен анықтауға болады.
Алғашқы мән – соңғы мән +1
Program pr3;
Var i,P :integer;
Begin
P:=1;
For i:=1 to 10 do
P:=P*1;
Writeln (‘P=’,P);
Readln
End.
1.6Күрделі циклдер
Күрделі қайталанушы процесстерді ұйымдастыруда бір цикл
Мысылы, суретте екі параметрлі цикл операторлары
1.3-сурет.
ЭЕМ-де есеп шығару кезеңдері. Қадам бойынша
Кез-келген есерті ЭЕМ-де шешу бірнеше кезеңдерден
1) есептің қойылуын ұғу;
2) формальдау деңгейі (есептің математикалық түрде
3) шешу әдісін таңдау;
4) алгоритмін жазу(құру);
5) программасынқұру;
6) программаның дұрыстығын тексеру;
7) есептеу және нәтижелерін өңдеу.
1.8 Мысал есептер
1-есеп. М натурал саны берілген. Оның
Program pr1;
Var I,M,F: integer;
Begin
Repeat
Write(‘натуралсан енгізу М=’);
Readln(M);
Until M>0;
F:=0;
For I:=2 TO M DIV 2
If M MOD I=0 then F:=1;
If F=0 then writeln (M:6,’жай сан’)
Else writeln (М:6,’жай сан емес’);
End.
Есепті шешу алгоритмі:
1. Программа денесін айнымылылардан сипаттаудан
2. Натурал сан енгіземін.
2-ден М/2 аралығындағы натурал сандар М
F-тің мәніне байланысты нәтижені шығарамын.
Айнымалылар:
М-зерттелетін сан;
І-цикл айнымалысы;
F-көмекші айнымалы.
2-есеп. А натурал саны берілген. Оны
Program pr2;
Var I,A,F,J: integer;
Begin
Repeat
Write(‘натурал сан енгіз А=’);
Readln(A);
Until A>0;
Write(A:6,’=1’);
F:=0; J:=A;
For I:=2 to A DIV 2
Begin
If J MOD I=0 then begin
{Цикл мұндай І көбейткіштердің А санында
While J MOD I=0 DO
Begin
Write(‘*’,I);
J:=J DIV I;
End;
End;
{F бірден үлкен жай көбейткіштердің табылғандығын
if F=0 then writeln (‘*’,A);
else writeln;
end.
Есепті шешу алгоритмі:
Программа денесін айнымалыларды сипаттаудан бастаймын;
Натурал сан енгіземін;
Параметрі І циклде А/2 – ден
Егер мұндай сан бөлгіш болса, онда
F-тің мәніне байланысты нәтижені шығарамын.
Айнымалылар:
А-зерттелетін сан;
І,J-цикл айнымалысы;
F-көмекші айнымалы.
3-есеп. Р және М
Program pr3;
Var I,P,M,K: integer;
F: Boolean;
Begin
Repeat
Write(‘натурал сан енгіз P=’);
Readln(P);
Write(‘натурал сан енгіз M=’);
Readln(M);
Until(P>0) and (M>0);
F:= False;
If P>M then K:=M else K:=P;
For I:=2 to K do
If (P MOD I=0) And (M
If F then writeln (P,’,’,M,’ өзара
Else writeln (P,’,’,M,’өзара жай сандар’);
End.
Есепті шешу алгоритмі:
1. Программа денесін айнымалыларды сипаттаудан бастаймын;
2. Р,М натурал сан енгіземін;
3.Параметрі І циклде 2-ден бастап ең
F-тің мәніне байланысты нәтижені шығарамын.
Айнымалылдар:
Р,М –зерттелетін сан;
І-цикл айнымалысы;
Ғ-көмекші айнымалы;
К-Р,М сандарының кішісі.
4-есеп. А және М натурал сандары
Program pr4;
Var I,M,A,K,D: integer;
Begin
Repeat
Write(‘A=’);
Readln(A);
Write(‘M=’);
Readln(M);
Until (A>0) And (M>0);
If A>M then K:=M else K:=A;
For I:=1 to K do
If (A MOD I=0) And (M
Writeln (‘A,M сандарының ең үлкен ортақ
End.
Есепті шешу алгоритімі:
1. Программа денесін айнымалыларды сипаттаудан бастаймын;
2. А, М натурал сан енгіземін;
3. Параметрі І циклде 1-ден бастап
4. Осы бөлгішті D айнымалысында
Нәтижесін шығарамын.
Айнымалылар:
А,М- зерттелетін сан;
І-цикл айнымалысы;
D-ең үлкен ортақ бөлгіш;
К- А,М сандарының кішісі.
5-есеп. S және В натурал сандары
Program pr5;
Var I,K,S,B,D:integer;
Begin
Repeat
Write(‘S=’);
Readln(S);
Write(‘B=’);
Readln(B);
Until(S >0) and (B>0);
If S>B then K:=S else K:=B;
For I:=1 to K do
If (S MOD I=0) And (B
EKOE:=D*(S DIV D)*(B DIV D);
Writeln (‘S,B сандарының ең кіші ортақ
Writeln (‘EKOE=’, EKOE);
End.
Есепті шешу алгоритмі:
1. Программа денесін айнымалыларды сипаттаудан бастаймын;
2. S, В натурал сан енгіземін;
3. Параметрі І циклде 1-ден бастап
4. Осы бөлгішті D айнымалысында
5. EKOE:=D*(S DIV D)*(B DIV D);екендігін
Айнымалылар:
S,B-зерттелетін сан;
I-цикл айнымалысы;
D-ең үлкен ортақ бөлгіш;
EKOE-ең кіші ортақ еселік
K-S,B сандарының кішісі.
6-есеп. Мына қатардың алғашқы С мүшесінің
Y=1+X/2+X2/3+X3/4 +..., мұндағы Х – кез-келген
Program pr6;
Var X,Y,Z: Real; I,N:integer;
Begin
Write(‘X-тің мәнін енгіз=’);
Readln (X);
Write (‘N-нің мәнін енгіз=’);
Readln(N);
Y:=1; Z:=1;
For I:=1 to N-1 do
Begin
Z:=Z*X;
Y:=Y+Z/(I+1) ;
End ;
Writeln(‘Y=’,Y) ;
End.
Есепті шешу алгоритмі:
1. Программа денесін айнымалыларды сипаттаудан бастаймын;
2. Қатардың мүшелерінің санын N және
3. Циклде қатардың келесі санын анықтаймын
Нәтижені шығарамын
Айнымалылар:
N-қатардың мүшелерінің саны
X-қатардың айнымалысы
D-ең үлкен ортақ бөлгіш
EKOE-ең кіші ортақ еселік
K-М,N сандарының кішісі
Z-қосымша айнымалы
I-цикл айнымалысы
Y-қатардың қосындысы.
7-есеп. Соңы 0 болатын сандар тізбегін
Program pr7;
Var L,W: Real; F:Boolean;
Begin
Write(‘сан енгіз=’);
Readln (L);
Write(‘сан енгіз=’);
Readln (W);
F:=False;
Repeat
It W=L then F:=True;
L:=W;
Writeln(‘сан енгіз=’);
Readln (W);
Until W=0;
If F then writeln (‘тізбекте қатар
Else writeln (‘тізбекте қатар орналасқан тең
End.
Есепті шешу алгоритмі:
1. Программа денесін айнымалыларды сипаттаудан бастаймын;
2. Алғашқы екі санды L және
3. Циклде осы екі санда тексеремін,
4. L:=W мәнін қайта меншіктеймін жәнк
F-ке байланысты нәтижені шығарамын.
Айнымалылар:
L-алдыңғы сан
W-қарастырылып отырған сан
F-қосымша айнымалы
8-есеп. Билеттің кезегінде ерлер және әйелдер
Program pr8;
Var POL: STRING; I,K,N: integer;
Begin
repeat
Write(‘тізбектің ұзындығын енгіз N=’);
Readln(N);
Until N>0;
K:=0;
For I:=1 to N do
Begin
Writeln(‘жынысын енгіз’);
Readln(POL);
If POL=’MAN’ then K:=K+1
Else Break
End;
If K=0 then writeln (‘кезектің алдында
Else (‘кезектің алдында ерлер саны =’,K);
End.
1. Программа денесін айнымалыларды сипаттаудан бастаймын;
2. Тізбектің ұзындығын енгіземін және есептеу
3. Циклде адамның жынысын енгіземін;
4. Егер ер адам болса К-ның
5.Әйтпесе циклді Break операторы арқылы тоқтатамын;
6.К-ның мәніне байланысты нәтижені шығарамын.
Айнымалылар:
K-санау саны
I-цикл айнымалысы
N-кезекті адамдардың саны
F-қосымша айнымалы
Pol-адам жынысы.
9-есеп. 5х-3у=1 Диафонтова теңдеуі арқылы
Program pr9;
Var x,y: byte;
Begin
x :=1; y :=1;
repeat
if (5*x-3*y)>1 then y:=y+1;
if (5*x-3*y)