МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ...............4
1 АЛМАТЫ АГЛОМЕРАЦИЯСЫНЫҢ ҚАЛЫПТАСУЫНЫҢ
ГЕОЭКОЛОГИЯЛЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ..........5
1.1 Табиғи ортаның қалыптасуындағы гидроклиматтық факторлар.............5
1.2 Қала топырағының фондық құрамы..................11
1.3 Қаланы ластаушы көздердің сипаты.................14
1.4 Қаланың ауа және су бассейіндерінің ластану дәрежесінің факторлық
анализі...........................15
2 АЛМАТЫ ҚАЛАСЫНЫҢ ҚОРШАҒАН ОРТА ЛАСТАНУЫНЫҢ
НЕГІЗГІ КОМПОНЕНТТЕРІ..........20
2.1 Ластаушы заттардың Алматы қаласының топырақ грунттарына
әсері..............................23
2.2 Автокөлік тастандыларынан ластану үлесі......25
2.3 Өндіріс қауіптілігі категорияларын анықтау.......................29
2.4 Алматы өңіріндегі антропогендік жүктемеге байланысты
геоэкологиялық құрам бөліктердің ластануы (ауа мен су мысалында) 30
2.5 Алматы қаласының атмосферасын ластайтын негізгі көздер.................35
3 АЛМАТЫ ӨҢІРІНДЕГІ АТМОСФЕРАЛЫҚ АУАДАҒЫ ЗИЯНДЫ
ЗАТТАРДЫҢ ШОҒЫРЛАНУЫН ЕСЕПТЕУ ЖОЛДАРЫ
(ЖЭЦ-1бойынша)............................38
4 АЛМАТЫ АЙМАҒЫ ТҰРҒЫНДАРЫНЫҢ АНТРОПОГЕНДІК
ЖАҒДАЙҒА БАЙЛАНЫСТЫ ДЕНСАУЛЫҚ БАРЫСЫ...41
5 АЛМАТЫ
ЗАҢДЫЛЫҚТАРЫНА БАЙЛАНЫСТЫ АЙМАҚТАРҒА БӨЛІНУІ....45
5.1 Өзекті мәселелер..............................45
5.2 Алматы қаласының экологиялық өте қауіпті аудандары....45
5.3 Алматы өңіріндегі көрсетілген әсерді инженерлік тұрғыдан бағалау...47
ҚОРЫТЫНДЫ......................49
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ..................51
КІРІСПЕ
Алматы еліміздің аса ірі қалаларының бірі, Қазақстан Республикасының оңтүстіктегі
Қазақстанның оңтүстік астанасында экологиялық жағдай 60-шы жылдардың ортасынан бастап-ақ
Табиғатты климаттың ерекшеліктеріне байланысты (Алматыда жел өте сирек соғады)
1 АЛМАТЫ АГЛОМЕРАЦИЯСЫНЫҢ ҚАЛЫПТАСУЫНЫҢ
ГЕОЭКОЛОГИЯЛЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
Қазақстан Республикасының оңтүстік астанасы – Алматы қаласы өзінің
Қала Іле Алатауының баурайында, тау жотасының етегі зонасында орналасқан.
Алматы, біздің планетамызда орналасуы ерекше "биік", аздаған қалалар қатарына
Қала климаты континентті. Алматы қаласының ерекшелігі болып табылатын, оның
Жерге жақын желге ауаның таулы-аңғарлы желі ластанған қала ауасын
Өзіміз көріп отырғандай, соңғы жылдары жел режимінің өзгеруі қала
Бұл аспектіде тау бөктерінде орналасқан аудандарға ерекше қауіп туады.
Қоршаған ортаның денсаулыққа зиян және қауіпті химиялық заттармен ластануы
Табиғи ортаның қалыптасуындағы гидроклиматтық факторлар
Алматы өзінің гидрогеологиялық жағдайы жөнінен Іле артезиан алабына, Іле
Палеоген мен төменгі неогеннің құм қабаттарында тұзды (37-54 г/л),
Жоғары неоген жыныстары қабатының 1750 метр тереңдігінен ыстық (забойында
Антропогеннің дөңбектасты-малтатасты, құмды-саздақты шөгінділерде (қалыңдығы 500 метрден астам) жер
Тауда жарықшақтық және өте тұщы (0,1-0,3 г/л), гидрокорбонатты, кальцийлі-магнийлі
Қала және оның төңірегіндегі өзендер Іле алабына жатады. Негізінен
Қала арқылы Үлкен Алматы мен Кіші Алматы және бұлардың
Үлкен Алматы өзені Іле Алатауының 3500 м биіктіктегі беткейлік
Кіші Алматы өзені Тұйықсу мұздығынан басталады. Аңғарында лайлы тасқынға
Қала өміріне байланысты көлдер негізінен гляциалдық аймақта орналасқан. Олар
Сурет 1
Іле бойындағы Қапшағай тағы басқа бөгендер қала халқының демалыс
Қалаға тікелей әсер ететін Іле Алатауы жотасының солтүстік баурайында
Алматыда континенттік климат қалыптасқан. Климаттық жағдайы – желсіз, тымық
Кесте 1 Ауаның көпжылдық орташа экстремалдық және
Айлар І ІІ ІІІ ІV V VІ VІІ VІІІ
Орташа темпера-
турасы (С°)
7
-6
2
10
16
21
23
22
17
10
0.1
-5
9
Абс. максимумы 17 18 26 33 37 39 42
Абс. минимумы 36 -38 -27 -10 -7 -2 -7
Салыстырмалы ылғалдылық 68 67 65 50 48 42 35
Бозқырау шамамен 14 қазан мен 18 ақпан аралығында байқалды,
Қуаңшылығы басым кез – тамыз айы, бұл айда қалаға
Қардың тұрақты жатуы шамамен 30 қазаннан, толық еру мезгілі
Гидрометеорологиялық обсерваторияның Алматы станциясында оңтүстік-шығыс бағыттан соғатын жел басым
Алматы қаласының климаттық ерекшелігінің қалыптасуына қала аумағының ұлғаюы, тас
1) Қаланың оңтүстігі түгелдей биік таулармен қоршалғандықтан оның қала
а) Бұл аса биік таулар солтүстіктен де оңтүстіктен де
ә) Тек ылғал ғана емес, сонымен қатар (ауа) жел
1.2 Қала топырағының фондық құрамы
Алматы және оның төңірегінің топырақ қабаттарының құрамы Іле Алатауы
Сазды топырақ әсіресе ағаш өсіруге қолайлы, қосымша суландыруды қажет
Алматының әр түлі аймақтарында шаң-тозаңның түсуі бір айға шаққанда
Қорғасын қала топырағының фондық құрамы 20 кг болғанда 15-250
Қорғасынмен өте қатты ластанған және ластану дәрежесі өте жоғары
Қала топырағындағы сынаптың құрамы 0,6-100-10 мг/кг, ал оның фондық
Құрылыс индустриясының кәсіпорындары (керамзиттің қайнар көзі) "Поршень", төмен вольтты
Қала территориясының едәуір бөлігі (78%) бериллиймен әлсіз дәрежеде ластанған
Қала топырағында цирконий өте жоғары дәрежеде шоғырланбайды. Шоғырлану дәрежесі
Энергетикалық объектілерге цирконийдің шамадан тыс көп болуы куучекин көмірінде,
Қала топырағында күмістің құрамы 0,03-180 мг/кг, фондық шоғырлануы 0,1
Қала мен оның төңірегінің флорасы 1000-нан астам дәрлік өсімдік
Орман белдеуінің төменгі жағында үйеңкі, долана, сарыағаш, итмұрын, қарақат,
Бұдан жоғары, яғни (2800-3200м) биіктікте субальпілік және альпілік белдеулер
Қала маңында 4 мың га жуық бақ тараған. Қаланың
1.3 Қаланы ластаушы көздердің сипаты
Алматы қаласы статистика Басқармасының 2006 жылдың 1 қаңтардағы деректері
Қазір қалада автокөлік саны 500 мыңға жетті (2006). Бұл
Алматы қаласының өндірістік қалдықтарының пайда болу және көмілу көлемінің
Сурет 2
Алматы қаласындағы өндірістік улы қалдықтардың пайда болу және көмілу
Сурет 3
1.4 Қаланың ауа және су бассейіндерінің ластану дәрежесінің факторлық
Халықтың денсаулығына және қоршаған табиғатқа теріс әсерін тигізіп отырған
Тұрақты көздерден зиянды заттар шығарудың біршама қысқарғанына қарамастан,
Казгидрометтің көптеген жылдар бойы бақылау бойынша ауаны ластаушы негізгі
шаң (ұшып жүрген бөлшектер);
күкірт диоксиді;
көміртек оксиді;
азот оксиді мен диоксиді;
формальдегид.
Алматы қаласындағы ауа бассейінінің ластану мәселесінің көкейкестілігі – ластау
Қаладағы атмосфералық ауаның ластануының негізгі көзі – транспорт, қала
Алматы қаласындағы аудандар атмосферасының өзін-өзі тазарту ресурсының әлсіздігі қолайсыз
«Қазгидромет» РМК-ның көп жылдық бақылауы көрсетіп отырғандай, әлсіз желдің
Алматы өнеркәсіптік ауданы шегінде табиғаттың келеңсіз өзгерістерге ұшырауы салдарынан,
Осы жоғарыда аталған объектілер су қорғау аймағында жатыр, сондықтан
Тікелей су шығару конусында жер асты суын пайдалану аймақтың
Су ағындарының химиялық құрамы әр түрлі, бұлардың көпшілігі барлық
Жер асты суларының фенолмен ластану көрінісі
Сурет 4
Алматының солтүстік бөлігінде жер асты суы деңгейінің көтерілгені білінеді.
Алматы қаласында және оған іргелес жатқан елді мекендерде тұтынушылардың
Қалаға келетін су көзі негізінен биік тау басындағы мұздықтардың
Алматы қаласының қалдық суларын жинайтын «Сорбұлақ» көлі де Іле
Іле өзеніндегі бөгет пен Қапшағай су қоймасы да ойланбай
Алматы қаласының көшелерімен өтетін Үлкен Алматы, Кіші Алматы, Есентай,
Қаладан жоғары Кіші және Үлкен Алматы өзендерінің суларының ластану
Қала ішіндегі суларды ластаушы заттарға құрамында азот бар заттар,
1999 жылғы биотест нәтижесі бойынша кіші өзендер суының қатты
Жалпы алғанда қаладағы сулардың ластануы өте қолайсыз жағдайда тұр,
2 АЛМАТЫ ҚАЛАСЫНЫҢ ҚОРШАҒАН ОРТА ЛАСТАНУЫНЫҢ НЕГІЗГІ КОМПОНЕНТТЕРІ
Соңғы уақытта қаланың оңтүстік территориясында жанармай бекеті (ЖБ) көп
ЖБ территорияларында сумен қамту жүйесі жоқ. Шаруашылық-ауыз су қажеттіліктеріне
Өрт сөндіруге кететін су шығыны 10 л/сек құрайды. Өрт
Алматы қаласының сумен қамтуы Алматы кен орнының (35 %-ға),
Мөлшерлі шекті шамадан (МШШ) асатын концентрациялар бар компоненттердің ең
Қаланың оңтүстік бөлігінде балық шаруашылығы қоймасында көмірсутегілер және фенолдар
Өзен суларының ластану деңгейі өзен бастауларынан сағаларына қарай ұлғаяды,
Кесте 2
күйінің сипаттамалары (МШШ үлестері бойынша) Алматы қаласы
өзендерінің ластану күйі
Ластаушы заттар атауы 1995 1997 1999 2000 2004
Үлкен Алматы өзені
Нитриттер
13,5
8,2
2,0
2,2
2,75
Фенолдар
1,3
1,0
1,0
1,0
0,7
Мұнай өнімдері 4,2 2,6 2,5 4,1 2,4
Фтор
0,85
1,1
0,8
0,7
0,8
Кіші Алматы өзені
Нитриттер
15,0
17,0
4,0
12,0
5,5
Фенолдар
2,2
3,1
2,0
1,0
0,9
Мұнай өнімдері
2,5
2,1
2,2
3,0
2,2
Фтор
1,4
1,4
1,2
0,8
1,0
Үлкен және Кіші Алматы өзендері сулары сапасы бойынша I
ЖБ территорияларында су шаруашылық-ауыз су қажеттіліктеріне жұмсалады, сонымен бірге
ЖБ территориясында бұрылатын судың сапа және көлем талаптарына сәйкес
Жаңбырлық және өндірістік ақаба сулардың шығындары есептелген.
Санитарлық нормалар және ережелер (СН және Е) 2.04.02.-84 және
жаңбырлық:
секундтық шығындар
= 3.42 л/с /1/
Мұнда:
Zmid – ағын коэффициентінің орташа мәні
п.2.17 СН және Е 2.04.03-85;
п-4 СН және Е 2.04.03-85 кестесімен анықталатын деңгей көрсеткіші;
т-4 СН және Е 2.04.03-85 кестесімен анықталатын жаңбырдың орташа
Р-п.2.13 СН және Е 2.04.83-85 жаңбыр қарқындылығының бір реттік
Ғ – ағын ауданы, га;
Деңгей көрсеткіші, 4 СН және Е 2.04.03-85 кесте
Т – жаңбырдың ұзақтылығы, мин.
Асфальтбетонды территорияның суғару ағыны тәуліктік
Qтәу=0.7*g*F*10-3 = 0.7* 1.2*600.0* 10-3 = 0.5 м3/тәу жылдық
Qжыл=Qтәy*150=0.5*150=75 м3/жыл.
Ақаба сулардың құрамы және мөлшеріне байланысты пайдалануда ең арзан,
Тазарту қондырғыларының құрамы: тұндырғы, пенополиуретанды жүктемесі бар фильтр.
Ақаба суларды тазалау әдісі, тазарту қондырғыларының құрамы, тазалау эффективтілігі,
Тазалаудан кейін ақаба сулар территорияны және жасыл желектерді суландыруға
Тұндырғыдағы ластаушы заттар мөлшері:
өлшенген заттар 117,6-11, 8=105,8 кг/жыл
мұнай өнімдері 19,6-2,94=16,7
Фильтрдегі ластаушы заттар мөлшері:
Өлшенген заттар 11,8-0,23=11,57 кг/жыл
мұнай өнімдері 2,94-0,06
Барлығы 14,45 кг/жыл
Фильтр жүктемесінің көлемі 0,3 м3
Фильтрдің ластаушы заттар сыйымдылығы:
өлшенген заттар - 50 кг/м3
мұнай өнімдері - 33 кг/м3
суммарлық ластаушы заттар сыйымдылығы 83*0,3=24,9 кг
0,3 м көлеміндегі өңделген фильтрлер көмір жағатын
мекемеге келісім бойынша жағуға жіберілді.
Фильтрлік жүктемені ауыстыру 2 жылда бір рет жүргізіледі.
Ластанудан жер асты және жер беті суларын қорғау мақсатында
Болатты контейнерлік блоктар темірбетонды поддонда сыйымдылығы 8 м3 авариялық
Жер бедерінің ұйымы мұнай өнімдерімен ластанған беткі суларды тазарту
Құбырлар және ЖБ қондырғылар негізінде құмтасты дайындау және утрамбалданған
Канализациялық құдықтар және ЖБ-тің басқа жер асты қондырғылары күшейтілген
2.1 Ластаушы заттардың Алматы қаласының топырақ грунттарына әсері
Өзекті геологиялық проблема топырақ грунттарына ластаушы заттардың әсері болып
Герметикалық қондырғысы бар қазіргі ЖБ-де, жанармайдың жер асты суларына
Автокөлік қозғалысы және атмосфералық жауын-шашын салдарынан беткі ағынның жоғарғы
Топырақтың ластануы негізінде топырақ бетіне атмосферадан түсетін аэрозольдардың жинақталуы
Топырақ литосфераның беткі қабаты болып табылады және табиғи химиялық
Соңғы жылдары биосфераның ауыр металдармен тығыздалуы өсуде. ВОЗ эксперттерінің
Топырақтағы қорғасынның орташа құрамы 10 мг/кг-дан, ал автожолдардың маңында
Жоғарыда айтылғаннан қазіргі кезде Алматы қаласы қоршаған ортасын негізгі
Ауыр металдардың жылжымалы формасы топырақ кескінінде тең емес таралады.
Қазіргі кезде топырақта жекелеген элементтердің табалдырықты концентрациялары анықталған және
Сонымен қатар көптеген зерттеушілер қоршаған орта объектілерінен ағзаға түсетін
Қорғасынмен ластану қоршаған орта объектілеріндегі, топырақтағы ең улы және
500 мг/кг-ды құрайды.
Алматы қаласының қоршаған орта ластануының негізгі компоненттері болып күкірт-сутегі,
Авариялық төгілулермен күресуге ерекше назар аудару керек, өйткені олар
2.2 Автокөлік тастандыларынан ластану үлесі
ЖБ-нің өзінің автокөлігі жоқ, атмосфераға шығарылатын зиянды заттар мөлшері
Карбюраторлы - 60 бірлік/тәулігіне, яғни жылына 21900 бірлікті құрайды;
Дизельді – 10 бірлік/тәулік, яғни жылына 3650 бірлік құрайды;
Зиянды заттардың жылдық қалдықтарының есебі жанармайдың жалпы шығыны бойынша
Сондай-ақ автокөлік қалдықтарының құрамындағы зиянды заттар тізбегі /сурет-5/ және
Кесте 3 Зиянды заттардың жылдық қалдықтарының есебі (жанармайдың
жалпы шығыны бойынша жүргізілген)
Жанармай түрі
Этилденбеген бензин
Көміртегі оксиді
Көмірсутегілер
Азоттың қос тотығы
Күкіртті ангидрид
Альдегидтер
Күйе
Бензапирен 0,42
0,046
0,027
0,002
0,0012
0,0011
0,1*10-6
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1 0,042
0,0046
0,0027
0,0002
0,0001
0,0001
1*10-8
Дизельді жанармай
Көміртегі оксиді
Көмірсутегілер
Азоттың қос тотығы
Күкіртті ангидрид
Альдегидтер
Күйе
Бензапирен 0,47
0,019
0,033
0,010
0,0034
0,0034 0,14*10-6
0,02
0,02
0,02
0,02
0,02
0,02
0,02 0,001
0,0004
0,001
0,0002
0,0001
0,0002
0,3 *10-8
Ингредиенттер бойынша қалдықтардың суммалық мәндері
Көміртегі оксиді
Көмірсутегілер
Азоттың қос тотығы
Күкіртті ангидрид
Альдегидтер
Күйе
Бензапирен
барлығы
0,043
0,005
0,037
0,0004
0,0002
0,0003
2,3 *10-8
0,053
Автокөлік қалдықтарының құрамындағы зиянды заттар тізбегі (%) есебінде
Сурет 5
Автокөлік қалдықтарының құрамы (%) есебінде
Сурет 6
2.3 Өндіріс қауіптілігі категорияларын анықтау
Өндіріс қауіптілігі категориялары атмосфераға тасталатын зиянды заттар массасы және
/2/
Мұнда:
М1 – бірінші зат қалдығының массасы, тәулік/жыл;
МШШ – бірінші заттың орташа тәуліктік мөлшерлі шектік шамасы;
n - өндірістен шығатын ластаушы зат мөлшері;
а – зияндылық деңгейін сәйкестендіретін өлшемсіз константа.
МШШ-ның орташа тәуліктік мәндері болмағанда МШШ-ның максималды бір реттік
І – КОП >10
ІІ – 10>КОП>10
ІІІ - 10>КОП>10
ІV - КОП 2 болса, n = 16,1
ірі дисперсті шаң үшін (F ≥ 2).
Осы келтірілген есептердің нәтижесі бойынша санитарлық – қорғау зонаның
4 АЛМАТЫ АЙМАҒЫ ТҰРҒЫНДАРЫНЫҢ АНТРОПОГЕНДІК
ЖАҒДАЙҒА БАЙЛАНЫСТЫ ДЕНСАУЛЫҚ БАРЫСЫ
Алматы қаласының тұрғындарының қатерлі ісік ауруларына шалдығуы жоғары деңгейде
Кесте 5
мағыналары
Аймақ Жылдар
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
Қазақстан
Республикасы 181,0
182,4
188,5
190,0
186,0
183,7
130,5
35,7
Қызылорда
облысы 188,9
198,2
204,0
203,4
197,5
189,0
128,8
115,3
Алматы қаласы 217,0 221,4 235,6 241,2 237,9 236,0 236,3
Кестеден көруге болатындай, Алматы облысы бойынша онкологиялық ауруға шалдыққандардың
Алматы тұрғындарының қатерлі ісік ауруларына шалдығуы онкологиялық диспансердің 1995-2002
Алматы тұрғындарының сапалық деңгейінің серпінділігі мен уақыттық аспектіден зерттеу
Қоршаған ортаның түрлі химиялық қосылыстармен, сондай-ақ радионуклидтермен жаппай ластануы
Сарапшылардың мәліметтеріне сүйенсек, Алматы қаласының адам қанының құрамындағы
0,6 мг/л-ден асып отыр. Алматы қаласында қанындағы қорғасынның мөлшері
Барлық өңірлерде балалардың биоортасында бор, қорғасын, ванадий, мырыш, хром,
Жиырма екінші медсанитарлық бөлімі мен теңіз көлігінің ҒЗИ-ның мәліметтері
Кесте 6 Алматы қаласындағы балалардың шашындағы металдар, мг
Аймақтар
Ауыр металдар
Алматы қаласының балалары 0,6 15,0 77,9 369 46,8 11,2
Балалардың
шашындағы
табиғи
шоғырланулары - 5,0 50,0 260 15,0 4,6 50,0 1,25
Жоғарыдағы кестеден көріп отырғанымыздай соңғы 5 жыл бойы жалпы
1992 – 1121). Зерттелу үстіндегі саланың өзіне аса тән
Сонымен қатар соңғы жылдары туу көрсеткіштерінің күрт төмендеп кеткенін
Бұл аймақта соңғы жылдар бойынша балалар өлімінің құрылымында туа
Көптеген көрсеткіштер бойынша Алматыдағы балалардың денсаулық жағдайы радиациялық аймақтардағы
Қазіргі кезде жұқпалы созылмалы аурулар кезінде науқас адамдардың 18-27%-ның
Алматы қаласында балалардың денсаулығының бақылау нәтижесінде аталмыш көрсеткіш тіпті
Соңғы кезде психикалық аурулар санының барған сайын өсе түсуі
Алматы қаласындағы медициналық – демографиялық көрсеткіштер. Қоршаған ортаның шексіз
Халықтың негізгі бөлігі өндірістік жастағы 17-65 (68, 35%) жыл,
Халықтың денсаулығының төмендеуі демографиялық жоғалуға байланысты. Салыстырмалы түрде туған
Кішкене балалардың өлімі туылған аномалияға, перинатальды табиғатқа, қоршаған ортаның
Алматы қаласының халықтарының өлімін зерттеу үшін олардың орта өмір
Қазіргі кезеңде қалада бірінші орынды қан айналым жүйесінің ауыруы
5. АЛМАТЫ ҚАЛАСЫНЫҢ ҚОРШАҒАН ОРТАНЫҢ ҚАЛЫПТАСУ ЗАҢДЫЛЫҚТАРЫНА БАЙЛАНЫСТЫ АЙМАҚТАРҒА
5.1 Өзекті мәселелер
Еліміздің халық шаруашылығы дамуының ғылыми тұрғыдан жеткіліксіз негізделуі, өндірістік
Осыған байланысты қоршаған ортаның ластануы және оның халық денсаулығына
Сонымен қатар зиянды қосылыстардың сәл ғана көбеюі халықтың денсаулығын
Қоршаған ортаның әсерінен Қазақстан халқының денсаулығы, ТМД елдеріне қарағанда,
Қазақстанда биогеохимиялық провинциялардың бірнеше варианттардың топтасқанын айтуға болады. Негізгі
Өнеркәсіп орындарының қалдықтары, үй-жәй шаруашылығы жылыту орындарындағы сұйық және
Қоршаған ортаның тигізетін әсері туралы айтарлықтай жұмыстар жүргізіліп келгенмен,
Сондықтан қазіргі Алматыдағы объектілердің сапасын анықтап, экологиялық қолайсыз аудандарға
5.2 Алматы қаласының өте қауіпті аудандары
Қаланың 40 % алаңында топырақ орташа дәрежеде шоғырланған (ластану
1) Райымбек даңғылымен Розабакиев көшесінің шығысындағы машина құрылысының зауыты
2) Рысқұлов даңғылы бойындағы әр түрлі салада жұмыс істейтін
3) Райымбек даңғылығының шығыс жағында аяқталуы;
4) Алматы – 1 темір жол вокзалының ауданы.
Қала территориясының топырағы отын жағатын қондырғылардың, өнеркәсіптік және автокөлік
Бірінші экологиялық өте қауіпті аудан, машина құрылысы кәсіпорындары топтарының
«Поршень» зауытының топырағы элементтердің ең көп шоғырланатын орындары –
«Алматы төмен вольтты аппаратура» зауыты жоспарлы түрде ауа сферасына
«Электро вагон жөндеуші зауыт» шығаратын қалдықтардың құрамында болатын металдар
АМЖЗ территориясының топырағы қорғасынмен, сынаппен ластанған.
Екінші экологиялық қауіпті аудан «Асфальтбетон» ОБ мен 3 КСМК
Үшінші экологиялық өте қауіпті аудан ретінде Райымбек даңғылымен Сейфуллин
Төртінші экологиялық қауіпті ауданға «Саяхат» автобекеті мен оған жақын
Бесінші экологиялық өте қауіпті аудан Рысқұлов көшесінің солтүстік жағы
5.3 Алматы өңіріндегі көрсетілген әсерді инженерлік тұрғыдан бағалау
Ауаға әсерді бағалаудың қорытынды бөлімі жобаланушы объектінің территориясының геоморфологиялық
Ауа қабатының бір ерекшелігі оның көп компоненттігі, яғни оның
Бағалаудың тікелей белгілер. Көп тараған техникалық белгілер. Бұларды қолдану
Жер асты суларының жер асты гидросфералық сапасын бағалау да
Н – қалыпты ластану дәрежесі;
Қ – ластану нормасынан шамалы жоғары дәреже;
К – ластану нормасынан орта дәрежеден жоғары;
А – ластану нормасынан апатты дәрежеден жоғары /13,14/.
ҚОРЫТЫНДЫ
Алматы қаласында қоршаған ортаға тигізетін әсері туралы бірнеше химиялық
Өсімдіктердің металдармен ластану әсерін білу үшін мыңдаған байқаулар жасалынып
Қоршаған ортаның түрлі химиялық қосылыстармен, сондай-ақ радионуклидтермен жаппай ластануы
Көптеген көрсеткіштер бойынша Алматыдағы балалардың денсаулық жағдайы радиациялық аймақтардағы
Өнеркәсіп орындарының қалдықтары, үй-жәй шаруашылығын жылыту орындарындағы сұйық және
Қоршаған ортаның тигізетін әсері туралы айтарлықтай жұмыстар жүргізіліп келгенмен,
Сондықтан қазіргі Алматыдағы объектілердің сапасын анықтап, экологиялық қолайсыз аудандарға
Алматы қаласында экологиялық өте қауіпті деп саналатын аудандар:
а) Машина құрылысы кәсіпорындарының топтасқан жері
ә) Асфальтбетон, Алматы «Каздорремаш» жөндеу механикалық зауыттар территориясы
б) Райымбек даңғылы мен Сейфуллин даңғылы қиылысқан дері мен
в) «Саяхат» автовокзалы мен оған жақын территориялар
г) Рысқұлов көшесінің солтүстік жағы
Алматы қаласының атмосфера ластануының жоғарғы аясы көбінесе осы аймақтың
Радиацияның табиғи көздерінің ішінен ең қауіптісі радон. Радонның халық
Қаланың оңтүстік бөлігі (Райымбек даңғылынан оңтүстікке) потенциалды радон қаупі
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Коробкин В.А., Лященко Л.В., Лищенко Г.Х., Стуканов В.А. Токсикологические
Белозеров Е.С. Современные проблемы оценки движущих факторов здоровья. Население-гигиена
Кенесариев У.С., Мусин Е.М., Амрин М.К. Гигиеническая оценка техногенных
Құлқыбаев Г.А. Медицинские аспекты экологии / Караганда, 1995. 25-29
Острикова В.М., Байжанова М.К. Газопоглатительная, пылеулавливающая способность деревьев и
Фурсов В.И. Содержание свинца в окружающей среде и в
Молдақұлова М.М. Экологические проблемы крупных городов // Здр. Казахстана
Ренкевич В.Э. Экологические проблемы столицы // Здравоохранение Казахстана, №
Шардабаев М.С. Экологическое районирование крупного промышленного города // Методические
Щербак В.Г. Роль растительных индикаторов в выявлении загрязнений окружающей
Омарова М.Н., Байназарова С.Ж. Алматы қаласын техногенді әсеріне байланысты
Омарова М.Н. Алматы қаласындағы өсімдіктерді ауаны ластауынан қорғауға пайдалану.
Жаркинов Е.Ж. Состояние экологической ситуации в Алматинской области и
Сабырбаева Х.С., Чигаркин А.В. Қолданбалы және медициналық экологияға кіріспе
Скаков А.А., Елеуова К.Т. Оценка окружающей среды Алматинской области.
Методика расчета концентраций в атмосферном воздухе вредных веществ, содержащихся
50