ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
ТҰРАР РЫСҚҰЛОВ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ЭКОНОМИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
«ЭКОНОМИКА» ФАКУЛЬТЕТІ
«ЭКОНОМИКА» КАФЕДРАСЫ
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС «Кәсіпорында еңбекақы төлеуді жетілдіру жолдары»
Күндізгі оқу бөлімі 4 курс студенті
Букенов Болат Балтабаевич
Ғылыми жетекшісі аға оқытушы
Рецензент
Жұмыс қорғауға жіберілді
«Экономика» кафедрасының меңгерушісі, э.ғ.к., профессор Сейдахметов А.С.
Алматы, 2006
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ......................................................................................................................3
1 НАРЫҚ ЖАҒДАЙЫНДАҒЫ ЕҢБЕКАҚЫ ТӨЛЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ..................................................................................................................6
Еңбекақы төлеудің функциялары мен қағидалары..........................................6
Еңбекақы төлеудің нысандары мен жүйелері.................................................11
Қазақстан Республикасында еңбекақы төлеудің құқықтық аспектілері............................................................................................................22
2 «АДАЛ» АҚ-ДА ЕҢБЕКАҚЫ ТӨЛЕУДІ ТАЛДАУ....................................29
2.1 Қазақстандағы еңбекақы төлеудің деңгейі мен серпінін талдау...................29
2.2 « АДАЛ» АҚ-ның технико-экономикалық сипаттамасы................................36
2.3 «АДАЛ» АҚ-да еңбекақы төлеуді ұйымдастыру жолдары............................43
3 НАРЫҚ ЖАҒДАЙЫНДАҒЫ ЕҢБЕКАҚЫ ТӨЛЕУ ЖҮЙЕСІН ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ.......................................................................................49
3.1 Еңбекақы төлеудің шет ел тәжірибесі............................................................49
3.2«АДАЛ» АҚ-да еңбекақы төлеудің дамыту тәсілдері….................................58
ҚОРЫТЫНДЫ........................................................................................................67
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТ КӨЗДЕРІ.............................................................70
КІРІСПЕ
Меншік нысандарының трансформациялануы және әлеуметтік-еңбектік қатынастардың екі жаңа субъектілері
Жоспарлы жүйе жағдайында қалыптасқан еңбек ақыны төлеу мен еңбекті
Нарықтық экономика жағдайында жұмысшы күші ерекше, бірақ тауар болып
Тәжірибе көрсетіп отырғандай, нарықтық экономикасы дамыған елдерде еңбек ақы
Қазақстан Республикасындағы болып жатқан өзгерістердің сипаты әлеуметтік әріптестік шеңберінде
Сонымен жалақының мәнін жұмыс күшінің бағасы немесе құны ретінде
- Жұмыс күші қайта өндіруді кеңінен қамтамсыз ету тек
- Еңбек нарығының жұмыс күшіне бағасын көрсететін еңбек ақыны
- Еңбекақы көлемінің өзгешілігін объективті есептеу.
Жоғарыда келтірілген шарттар бір-бірімен тығыз байланысты және оны іске
Еңбекақының жұмыс күшінің бағасы ретіндегі жанама түсінігі оның объективті
Өз еңбегіне, істеген жұмысына, өндірген өніміне жұмысшы еңбек ақы
Сонымен, еңбекақы екі түрлі рөл атқарады: бір жағынан, бұл
Жоғарыда аталған себептердің барлығы жұмыскерлердің еңбекақысын басқарудың қажеттілігі мен
Дипломдық жұмыстың мақсаты – еңбекақының экономикалық табиғаты туралы теориялық
-еңбекақының мәні мен ұйымдастыру функцияларын, оларды жүйелеудің тәжірибелік аспектілерін
-еңбекақы нысандары мен оны басқару мен реттеу жүйесін және
-Қазақстан Республикасында бүгінгі таңдағы қалыптасқан еңбекақы деңгейі мен динамикасын
-"Адал" кәсіпорнының қызметін және ондағы еңбекақыны басқару жүйесін талдау;
-еңбекақыны төлеудегі кемшіліктері және Қазақстан Республикасындағы еңбек ақыны жетілдіру
Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш негізгі бөлімдерден және қорытынды мен
Екінші бөлім Қазақстан Республикасында бүгінгі таңдағы қалыптасқан еңбекақы деңгейі
Үшінші бөлімде еңбекақыны төлеудегі шетелдік тәжірибесі және Қазақстан Республикасындағы
Қорытынды бөлім дипломдық жұмыстың мазмұнына сәйкес оның барлық бөлімдері
1 НАРЫҚ ЖАҒДАЙЫНДАҒЫ ЕҢБЕКАҚЫ ТӨЛЕУДІҢ
1.1 Еңбекақы төлеудің функциялары мен қағидалары
Еңбекақының мәнін қарастырған кезде оның жалдамалы жұмыскерлерге, яғни өз
Еңбекақы - бұл жалдамалы жұмысшының табыс алу элементі, өзіне
Нарықтық экономика жағдайында еңбекақы көлеміне нарықтық және нарықтық емес
Нарыққа өткеннен кейін еңбек ақыға қатысты жаңа қатынастар пайда
Еңбек бірлігінде нарықтық баға - уақыт бірлігіне нақты кәсіби
Жалақының негізгі элементі – жалақы мөлшерлемесі. Бірақта ол еңбек
Жұмысшы үшін жалақы жоғарыдағыға қосымша айтсақ отбасының жақсы тұрмысын
Жұмыс берушіге өз жұмысшыларына еңбекақы төлеу ол жұмысшы күшін
Еңбек ақы деңгейі еңбек нарығындағы жұмыс күшіне сұраныс пен
Жалақының нақты көлемі нарықта, әлеуметтік қатынастарда, өндірісте пайда болатын
Адамның өз еңбегі үшін алатын ақша саны негізінде жұмыс
Төменгі деңгейге өмір сүруге қажетті қаражат сомасы жатады.
Жоғарғы жұмысшы күші шегі ол кейбір елдерде әдет-ғұрыпты болатын
Жалақының мәнін функциялардан айқын көре аламыз. Функция өз қызметін
Қайта өндіру
Ынталандырушы
Өлшеу- бөлу
Ресурстік-шығарушы
Төлем қабілеті бар халық сұранысын қалыптастыру
1. Қайта өндіру функциясы. Бұл жұмысшыларды және де олардың
Наминалды және нақты еңбек ақы түсініктерін ажырату.
2. Ынталандырушы функция. Оның мәні жұмысшының еңбек үлесіне байланысты
3. Өлшеу-бөлу функциясы. Бұл функция өндіріс құралдарының иелері мен
4. Ресурстік-шығарушы функция. Бұл функцияның мәні қазіргі уақытта айтарлықтай
5. Төлем қабілеті бар халық сұранысын қалыптастыру функциясы. Бұл
Жоғарыда айтылған функцияларды іске асыру үшін келесі маңызды қағидаларды
1. Өндіріс және еңбек тиімділігінің өсуіне қарай нақты жалақыны
2. Еңбек өнімділігі өсу темпінің орташа жалақының өсу темпінен
1-сурет - Жалақы функциялары мен ұйымдастыру қағидалары
3. Жұмысшының кәсіпорындағы еңбек нәтижесіне, маңыздылығына және еңбек жағдайына,
4. Сәйкес еңбекке сәйкес төлем. Нарық жағдайында қарастырып отырған
5. Еңбек ақыны мемлекеттік реттеу.
6. Еңбек нарығы әрекетін есепке алу. Еңбек нарығында мемлекеттік
7. Еңбек ақы жүйесінің қарапайымдылығы, логикалығы еңбек ақы жүйесінің
Көбінде еңбек ақыны ұйымдастыру қағидаларын функциялармен бірге қарастырады. Себебі
1.2 Еңбек ақы төлеудің нысандары мен жүйелері
Әр түрлі меншік нысанындағы кәсіпорындарда еңбекақы төлеудің кең тараған
Жалақының кесімді нысаны өнімнің әрбір данасына төлем немесе атқарылған
Нақты бір кәсіпорын өндірілетін өнімнің мінездемесіне, сол немесе басқа
Кесімді және мерзімді еңбек ақы төлеудің нысандарын жүйелі түрде
1- кесте - Жалақы жүйелері мен нысандары
Еңбекақы төлеудің жүйелері мен нысандары
Кесімді
Қарапайым кесімді Қарапайым мерзімді
Кесімді сый ақылы Мерзімді сый ақылы
Жанама кесімді Сағаттық
Аккордтық Күндік
Кесімді прогрессивті Апталық
Жеке
Көптеген жағдайларда еңбек ақы төлеудің керекті формасын таңдап алған
Кесімді еңбек ақыны қолдану жағдайлары:
- нақты жұмысшыға байланысты жұмысшының сандық көрсеткішінің болуы.
- Орындалған жұмыстарды дәл есептеуге мүмкіндіктің болуы.
- Нақты бөлімдегі өнім шығаруды немесе жұмыс атқаруды көбейту
- Нақты өндірістік бөлімшеде жұмысшыларды өнім көлемін немесе атқарылатын
Кесімді еңбек ақыны қолдануға болмайды егер ол мынаған әкелсе:
- өнімнің сапасының төмендеуіне;
- технологиялық режимнің бұзылуы;
- құрал-жабдықтарды күтудің төмендеуі;
- техника қауіпсіздігі талаптарының бұзылуы;
- шикізат пен материалдың шығыны;
Мерзімді еңбек ақыны қолданудың жағдайлары:
- өнім шығаруды көбейту мүмкіндігінің жоқтығы;
- өндірістік процестің қатаң уақыты белгіленген;
- жұмысшының функциясы технологиялық процесті бақылауға
- өнім шығаруды көбейту бракқа немесе сапасының төмендеуіне алып
Нақты бір кәсіпорында өндірілетін өнімнің мінездемесіне, сол немесе басқа
Сол үшін басқа еңбек ақы формасы қолданғанда еңбек ақы
Тікелей кесімді жүйеде немесе қарапайым кесімдіде еңбек өндірген өнімнің
Өнімнің бір данасына жеке кесімді баға былай анықталады:
Зед = Зч х Tн ;
мұнда Зч - орындалатын жұмыстың разрядына сәйкес белгіленетін сағаттық
Вч - берілген өнімді өндірудің сағаттық нормасы;
Tн - өнімнің бір данасына уақыт нормасы, сағ.;
Жұмысшының жалпы жалақысы кесімді бағаны өндірген өнім көлеміне көбейту
Кесімді-сыйақылы жүйеде жұмысшы жалақысын тікелей кесімді баға және қосымша
Көрсеткіштер санын жоғарлатуға болады, сол немесе басқа көреткішті қолдану
Жанама-кесімді жүйеде жұмысшының жалақысы кесімді жұмысшылар еңбек көрсететін еңбек
Жанама-кесімді баға Зк жұмысшыларға қызмет көрсету нормасы арқылы формуламен
Зк = Зч / Вчр ;
мұнда, Зч - қызмет көрсетілетін жұмысшының сағаттық тарифтік стафкасы;
Вч - өнімнің данасына байланысты қызмет көрсеттін жұмысшының сағаттық
Р - қызмет көрсететін жұмысшылар саны қызмет көрсету нормасы.
Жалпы табыс көмекші жұмысшы ставкасын қызмет көрсететін кесімді жұмысшылардың
Зжал = Зч х Фкөм Y / 100
мұнда, Зжал – жұмыстың жалпы жалақысы, теңге;
Зч - көмекші жұмысшының жалпы тарифтік ставкасы;
Фкөм – берілген көмекші жұмышының нақты істелінген адам-сағат саны;
Y – берілген жұмысшының қызмет көрсетуінің нормасын атқарудың орташа
Зжал = Σ Зkj х Вфj ;
мұнда, Зкj – j-қызмет көрсететін жұмысшының өнімнің бір данасына
Вфj – j-қызмет көрсетеін жұмысшының өлшеу бірлігіне сәйкес
Аккоррдтық кесімді еңбек ақыда қолданылып жүрген уақыт нормасы мен
Кесімді прогрессивті жүйеде жұмысшының еңбегі тікелей тікелей кесімді баға
Кесімді прогрессивті жұмысшының жалақысы Зсп қабылданған прогрессивті төлеу жүйеге
Зсп = Pтс+[ Зтс (jн-jбаз)gпр]/jн
Зсп= Зтс+Зтп (g'пр-1)jn ;
мұндағы Зтс – тікелей кесімді бағамен есептелген жұмысшының негізгі
Зтп – жұмыстың бір бөлігіне тікелей кесімді бағамен есептелген
Jn – жұмысшылардың норманы орындауы, %;
jбаз – норманың базалық деңгейі, бұдан жоғары болған сайын
qпр – белгіленген нормадан асыра орындағанын көрсететін коэффициент;
q'пр - прогрессивті кесімді бағаның қатынасын көрсететін коэффициент;
Кесімді прогрессивті еңбек ақыны төлеуді қолданғанда айрықша назарды бастапқы
Еңбек ақының кесімдік формасы нақты бір жұмысшыға, керек десе
Еңбек ақының подрядтық формасы кеңінен қолдануда. Оның мәні шарт
Збр = Зсдбр х Зфактбр;
Егер бригада әртүрлі жұмыстар атқарса және олра әртүрлі бағалармен
Збр= Σ Зсдбрi х Вфактбрi
Мұндағы шартты белгілер алдыңғы формуладағыдай, і-индексі нақты жұмыс түрін
Мерзімді жалақыда жұмысшы атқарылған уақыт көлеміне байланысты ақша алады,
- тарифтік ставка уақыт бірлігіне байланысты әртүрлі топтағы және
- Тарифтік торлар біліктілік деңгейіне байланысты еңбек ақы қатынасына
Мерзімді жалақының екі жолы бар: қарапайым мерзімді және сыйақылы
Жұмысшының жалақысы қарапайым мерзімді жүйеде Зп берілген разрядтағы жұмысшының
Зп= Зм/t'ж х tж ;
мұнда, Зм – жұмысшының айлық мерзімдік жалақысы, теңге;
tж – берілген айда график бойынша жұмысшылар сағаттар саны;
t'ж – жұмысшы нақты жұмсаған сағаттар саны
Басшылар, мамандар және қызметкерлер үшін қызметтік оклад жүйесі қолданылады.
Жалақыны тариф және оклад бойнша төлеу жағдайында ұжымдағы кейбір
жұмысшының біліктілік деңгейіне;
- еңбекке қатысу коэфиценті (КТУ);
- нақты кеткен уақыт;
Жұмысшының біліктілік деңгейі еңбек ұжымының барлық мүшелеріне белгіленеді және
Содан кейін кәсіпорынның барлық жұмысшылары он біліктілік топтарына бөлінеді,
Біліктілік деңгейі жүйесі тарифтік разрядтың жүйесіне қарағанда біліктілік еңбекке
Жұмысшының біліктілік деңгейі оның еңбекке қызмет барысында көтерілуі мүмкін.
КТУ кәсіпорын жұмысшыларның барлығына белгіленеді, директорды қоса алғанда және
Тарифсіз жүйедегі еңбек ақы есептеу былай есептелінеді:
- әрбір жұмысшының балының көлемі (бөлімше, цех, бригада) Мі:
Mi = K x N x КТУ
мұнда К – біліктілік деңгейі;
N – атқарылған адам-сағат саны
- бөлімшенің барлық жұмысшыларының балының жалпы саны:
M = Σ Mi ;
- бір балға төленетін еңбек ақы қорының үлесі;
d = фот/м
- кейбір бөлімшелер жұмысшыларының жалақысы;
Мұндай жүйе еңбек ақы қорын бөлу прапорциясын бір деңгейдегі
Айта кету керек, рыноктық экономика жағдайында жұмыстың маңызды көрсеткіші
Еңбек ақы төлеудің тарифсіз жүйесінің әртүрлігі болып келісім (шарттық)
Шарттық жүйенің басты басымдылығы – жұмысшының және кәсіпорын басшылығының
Кейбір шетелдік кәсіпорында жалақы үшке бөлінетін жүйе қалыптасқан.
Үшінші бөлігін төлеу нақты жұмысшыға байланысты және өткен кезеңде
Шетелдерде материалдық ынталандырудың мұндай формасы кеңінен қолданылады, табысқа қатысуда
Табысқа қатысу жүйелері ішінде ең көп танымалдары Скэнлон, Раккер
Скэнлон жүйесінде үнемдеу, сатылатын өнім көлемінің бағасына сай еңбек
Бұл үшін нақты өткізілген өнім көлемі базалық кезеңдегі өткізілген
Капиталды көп қажет ететін салаларда Ракер жүйесін қолдану ұсынылады,
Өнімнің бір данасына кететін жұмыс уақытының базалық нормативі белгіленеді.
Еңбек ақы төлеудің жаңа түрі - еңбек шарттары
Айта кету керек материалдық ынталандыру формаларының ешқайсысы жетілмеген кең
Назарды мыныған аударуды айта кеткен жөн, шетелдік кәсіпкерлер жұмыстардың
Соңғы кездерде Батыс Европа елдерінде жалданушы еңбекті төлеуде мәнді
Қазақстан Республикасында еңбек ақы төлеуің құқықтық аспектілері
Қазіргі уақытта еңбекақы төлеуді ұйымдастыру мемлекеттік реттеуді қажет
- Қазақстанда жұмысшы күшіне төмен бағаның болуынан себепті;
- Төмен жалақының төмен деңгейі;
- Жұмыссыздық жайлы нақты мәліметтерді көрсететін жұмысшы күшінің ұсынысы
- Жалақыны келісім шарт реттеудің тиімді механизмінің жоқ болуы;
- Еңбек ақы төлеудің заңды базасын құрудың толық
Қазақстанда жалақыны мемлекеттік реттудің негізгі бөлігі ол халықаралық нормаларын
Сонымен №95 Конвенция «Жалақыны қорғау туралы» онда «ақшалай жалақы
- Бұл заттай төлем жұмысшының және оның жанұясының тұтынуына
- Бұл төлем заңды және еңбекақыға тең болу керек.
Жұмыс берушілер қызметкерлердің құқығын шектемеу керек. Кәсіпорынның банкрот
Қазақстанда мемлекеттік реттеудің негізгі бағыттары:
- Халықты құқықты және әлеуметтік қорғау;
- Өмір сүру минимумы сай келетін жалақының минималды деңгейін
- Шет ел жұмысшы күшінің кіруін реттейтін шаралар қолдану;
- Шаруашылық субъекті жұмысшылар жалақысына тиімді салық салу жүйесін
- Зейнетақыны, стипендияны, қосымша төлемді есептеу үшін орнатылған есептеу
- Кедейлік сызығын анықтау және халыққа әлеуметтік көмек көрсету;
- Жекеменшігі түрлі кәсіпорында еңбекақыны құрудың заңды және методологиялық
Мемлекеттік ретеудің қағидалары болып төмендегілер табылады:
- Заңнамалық және және нормативтік актілер негізінде мемлекеттің жалақыны
- Еңбек ақының ынталандырушы функциясын орындауға мемлекеттік әсерді күшейту;
- Макроэкономикалық үрдіске әсер ету;
- Еңбек ақының минималды ставкаларын бекіту;
Еңбек ақының мемлекеттік реттеу қажеттілігі Қазақстан экономикасында орнын көрсету
Біздің елімізде орташа номиналды жалақының тұрақты өсуі байқалады. Мұнда
Қазақстанда еңбек ақы төлеу ортасындағы реформаның негізі, ол күш
«ҚР еңбек туралы заңын» құруының негізгі себептерін атап
ЕТЗК ескірген және нарықты экономика жағдайына тура келмеді және
ЕТЗК экономикалық нақты емес кепілдік пен жеңілдікке тола болды.
ЕТЗК-де әйелдер, жастардың жұмыс күші нарығында бәсеке қабілеттілігі төмен
Сондықтан жұмыс істемеуші нормалардан босатылып, еңбек ортасында халықты белсенді
«ҚР еңбек туралы заңы» 1999 жылы құрылып 2005 жылдың
2 – сурет - Қазақстанда еңбек ақы төлеуді
Сонымен бірге осы кодекс Қазақстан Республикасында еңбек қызметін жүзеге
Кодексте жұмыс уақыты түрлері мен ұзақтызы анықталған. Жұмыс уақыты
Жұмыс уақытының қалыпты ұзақтығы аптасына 40 сағаттан аспауы керек.
Жұмыс уақытының қалыпты ұзақтығы мынадай уақытқа қысқартылады:
аптасына 16 сағатқа – он алты жасқа дейінгі қызметкерлер
аптасына 5 сағатқа – I және II топтағы
аптасына 4 сағатқа – он алты жастан он сегіз
аптасына 4 сағатқа және одан артыққа – Қазақстан Республикасы
Қызметкер мен жұмыс берушінің келісімі бойынша жұмысқа орналасқан кезде,
Жұмыс уақытының барынша ұзақтығы 36 сағаттық жұмыс аптасы кезінде
Түнгі уақыттағы жұмысқа 22 сағаттан таңғы 6 сағатқа дейінгі
Ең төменгі жалақы ең төменгі күнкөріс негізіндегі тиісті қаржы
Ең төменгі жалақы мөлшеріне қосымша төлем мен үстем ақылар,
Ең төменгі күнкөріс көлемі жағынан бір адамға қажетті ең
Қазіргі уақытта кәсіпорында жалақының қорын мемлекеттік реттеу ретінде әлеуметтік
ҚР жаңа Салық кодексіне сәйкес оның мөлшері 26%-дан
-Жұмысшылардың зейнетақы қорына төленетін төлемі;
-Кәсіби оқу үшін мемлекеттік бюджеттен төлеу;
-Екі қабат әйелдерге төленетін әлеуметтік ақы
-Іс-сапарға төленетін компенсация
-Вахталық жұмыста тұрмыс жайды жалға алуға кеткен шығын
-Дәрігерлік қызмет үшін материалды көмек.
Мүгедектер жұмыс істейтін арнайы ұйымдарда мүгедектер үшін әлеуметтік салық
Еңбек ақы төлеудің тарифтік жүйесі өзіне: тарифтік ставкаларды (айлық
Еңбек кодексімен көзделген орташа жалақының мөлшерін айқындаудың барлық жағдайлар
Орташа күндізгі жалақысы демалыстарын және пайдаланбаған демалысы үшін өтем
2 «АДАЛ» АҚ-да ЕҢБЕК АҚЫ ТӨЛЕУДІ ТАЛДАУ
2.1 Қазақстандағы еңбек ақы төлеудің деңгейі мен серпінін талдау
Еңбек ақы өмір сүрудің басты кепілденген қайнар көзі болып
Қазіргі уақытта еңбек ақы белгілеудің барлық жүйесі іс
«Маңыздылығы, күрделілігі жоғары еңбек орташа қоғамдық еңбекпен салыстырғанда күрделі
Мемлекеттің жалақыны аймақтық деңгейде реттеу саясаты территориялық айырмашылықтар мен
Салалық аспектіде еңбек ақы өзгешелігінің талдауы тағы да республикада
- кесте - ҚР-ның экономика салалары бойынша орташа айлық
(тенге)
Экономикалық қызмет түрлері: 2003ж. 2004ж. 2005ж. 2004ж %
2003 ж-ға 2005 ж %
2004 ж-ға
Орман және балық шаруашылығы 9567 11978 17720 125,2 147,9
Өнеркәсіп 29585 33465 46786 113,1 139,8
Тау-кен өндірісі 45594 54305 66992 119,1 123,3
Өңдеуші өндіріс 24823 30234 36780 121,7 121,6
Электр қуат, газ, су өндіру және қайта бөлу 233369
Көлік және байланыс 34140 41637 48663 121,9 116,8
Қаржылық қызмет 55207 64532 70784 116,8 109,6
Білім беру 14406 17964 23434 124,6 130,4
Жылжымайтын мүліктер жалдау және тұтынушыларға қызмет көрсету 36624 40628
Денсаулық сақтау және әлеуметтік қызметтер 12112 15195 21204 125,4
Басқа да коммуналдық, әлеуметтік және жеке қызметтер 24175
Мемлекеттік басқару 18045 26031 32323 144,2 124,1
Қонақ үйлер мен мейрамханалар 40012 44905 51770 110,2 115,2
Құрылыс 34470 38622 55342 112,0 143,2
*ҚР-ның статистика жөніндегі агенттігінің мәліметтері негізінде
Жоғарыдағы мәліметтерге қарап Қазақстан Республикасында ең төменгі орташа
2005 жылы бір жұмысшыға шаққанда
Жалданбалы жұмысшылардың еңбек ақысының жоғарылауы экономикалық қызметтің барлық түрлері
2005 жылы жалақының жоғарғы деңгейі қаржылық ортада жұмыс істейтін
3 кесте - 2003-2005 жылдар аралығындағы Қазақстан Республикасының аймақтары
Көрсеткіштер 2003 ж. 2004ж. 2005ж. 2004ж % 2003 ж-ға
Қазақстан 17303 20323 23128 117,4 113,8
Ақмола облысы 10170 12332 14954 121,2 121,2
Ақтөбе облысы 18125 21078 23848 116,2 113,1
Алматы аблысы 11683 14278 15933 122,2 111,5
Атырау облысы 35484 41570 48338 117,1 116,2
Шығыс Қазақстан облысы 16832 18816 20099 111,7 106,8
Жамбыл облысы 10750 13437 19779 124,9 147,1
Батыс Қазақстан облысы 20124 27122 29876 134,7 110,1
Қарағанды облысы 16222 18032 19962 111,1 110,7
Қызыл-Орда облысы 12727 14176 19928 111,3 140,5
Қостанай облысы 14160 17046 16803 120,3 98,5
Маңғыстау облысы 36325 38847 44369 106,9 114,2
Павлодар облысы 17631 19695 21801 111,7 110,6
Солт. қазақстан облысы 11823 13780 15245 116,5 110,6
Оңт. Қазақстан облысы 11542 13635 15309 118,1 112,2
Астана қаласы 22717 27658 33002 121,7 119,3
Алматы қаласы 23386 28396 32622 121,4 114,8
«ҚР-дағы еңбек және халықтың жұмыс бастылығы» ҚР-ның статистикасы жөніндегі
2005 жылдағы еңбек ақының жоғары деңгейі Маңғыстау облысында
4 - сурет - 2003-2005 жылдар аралығындағы аймақтар бойынша
Меншік формасына қарай жалақы көлемінің айтарлықтай өзгешіліктері Қазақстанда қандай
Кәсіби-біліктілік топтарына қарай жалақы көлемін айыру тарифтік тор негізінде
Тарифтік жүйені ұйымдастырудың тиімділігіне жақындау және кәсіби біліктік топтары
Өндірістік сала мен өндірістік емес сферада қатынастарды белгілеудегі тарифтік
Бюджеттік сферада мұндай төлемдер аз таралған. Біркелкі емес жағдай
5 – сурет - Жалақы қорының құрылымы
Қосымша жалақының құрамалық элементтеріне қосымша төлемдер кіреді. 2003-2005 жылдар
4 – кесте - 2003-2005 жылдар аралығындағы жалақы
Жыл Жалақы қоры Негізгі жалақы Ынталанд. төлемдер Өтемдік төлемдер
2003 100 64,9 15 8,1 7,5 4,5
2004 100 67,0 13,9 7,7 8,0 3,4
2005 100 67,1 14,1 7,5 7,8 3,5
«Жалақы қоры құрылымы туралы» негізінде есептеледі, 2003-2005 жылдар ҚР-ның
Көрініп тұрғандай, іс жүзінде жұмыс күшіне шығынның жартысын
2.2. «Адал» Акционерлік Қоғамының технико-экономикалық сипаттамасы.
«Адал» Акционерлік қоғамы 1999 жылы құрылған. Қазіргі кезде компания
Компания Алматы облысы, Еңбекшіқазақ ауданы, Космос селосында орналасқан. Қызметінің
сүт өнімдері;
ауыл шаруашылық өнімдерін өндіру;
егістік дақылдарын өсіру;
жем-шөп дайындау және т.б.
Кәсіпорынның өндірістік базасы қызметінің табысты жұмыс жасауға қажетті алаңдары
2000 жылы "Адал" акционерлік қоғамында тәулігіне 50 тонна сүт
6 сурет – кәсіпорынның басқару құрылымы.
Зауыттың еңбек ұжымы тәжірибелі және осы салада көп жыл
Кәсіпорында жұмыс істейтін 122 қызметкердің 14-нің жоғары білімі бар.
"Адал" акционерлік қоғамының өнімдері тұтынушыларға салыстырмалы түрде төмен бағамен
5 кесте - өнім ассортиментері бойынша жоспарды орындау көрсеткіштері.
Өнім атауы Жоспарланған есеп кезеңінде Нақты есеп беру кезеңінде
Л Л %
Сүт 2,5% 10000 8000 80
Сүт 3,5% 8200 8600 104,9
Айран 7600 7600 100,0
Йогурт 5000 6500 130,0
Сливки 10000 10800 108,0
Ряженка 19200 18200 94,8
Қаймақ 18371 18400 100,2
Май 16800 10600 63,1
Сүзбе 12100 15500 128,1
Творошки (сүзбеше) 15900 17670 111,1
Бифилайф 5000 6200 124,0
Барлығы 128171 129070 100,7
Деректер кәсіпорын мәліметтерінен алынды.
Бұл кестеден компания жоспарды орындау коэфициенті 100,7% құрағанын көреміз.
2004 жылғы өндіріс ырғақтылығын ? кестеде ұсынылады.
6 кесте - "Адал" акционерлік қоғамының 2004 жылғы өндіріс
Тоқсандар Жоспарланған өндіріс көлемі, л Нақты өндіріс көлемі, л
1 35160 35564
2 25290 25369
3 27571 27596
4 40150 40541
Деректер кәсіпорын мәліметтерінен алынды.
Кесте деректерінен 2004 жылдың 1 және 4 тоқсандарына (27%,
7 кесте - Негізгі технологиялық құрал-жабдықтар.
№ П/п Атаулары Түрлері Сандары Өнімділігі Өңдеуші - зауыт
1 2 3 4 5 6 7 8
1 Сүрыптау жабдығы
3 1840л Станд. емес d-250см 1999
2 Қысым беру жабдығы
5 3556 Станд. емес h-180см 1999
3 Суландыру құрылысы ШЗВФА 12 8000 л/тәул 3-д, «прогресс»
4 Бұрыштық бағана ГСШ-10 12 8000л 3-д, «прогресс» d-70
5 Ротаметр
4*6 30 – 60
уақ /ұз Арзамас
6 Доведши чан
6 5120 Станд. емес Станд. емес 1997
7 Фильтр-прес «Прогрес» Прогресс ПР 1 600 л/сағ 3-д,
1 2 3 4 5 6 7 8
8 Құрылғы ХВ-040-2 3 3-6 куб м/сағ Бийск қ.
9 Құю автоматы ВАР-ˆ 2 6000 л/сағ
10 Қораптағы өнімдерді тексеру машинасы БАЗ 3 6000 л/сағ
11 Этикеттілік автоматы ВЭМ-6 2 6000 л/сағ Черкасы
12 Моноблок раратуа 24/6 1 6000 л/сағ Турция
13 Этикеттілік автомат ехтрайх 1 6000 л/сағ Италия
14 Видеоджет 37Е 1 США
15 Термоқондырғы автомат FOPNKS 60/50 2 Турция
16 Термотуннель TOSA та -1-2 1 Турция
17 Бу қазаны ДКВР 2,5/13 2 2,5 т/сағ
18 Тазалау бөліміндегі ыдыстар
2 1500л
"Адал" Акционерлік қоғамының технико-экономикалық көрсеткіштері ? кестеде ұсынылған.
8 кесте - "Адал" Акционерлік қоғамының техника экономикалық көрсеткіштері.
№ Көрсеткіштер Өлшем бірлігі 2004 ж 2005 ж Ауытқуы
+, - %
1 2 3 4 5 6 7
1 Өткізілген өнім көлемі мың тг. 251907 307690 55783
2 Өткізілген өнімнің өзіндік құны мың тг. 168818 193264
3 Жалпы табыс мың тг. 89089 114426 25337
4 Кезең шығындары мың тг. 74003 93769 19766 126
5 Негізгі қызметтен түскен табыс мың тг. 15086 20657
6 Негізгі емес қызметтен түскен табыс мың тг. 9706
7 Салық салынғанға дейінгі табыс мың тг. 24792
8 Таза табыс мың тг. 17354 23609 6255 136
9 Жұмыскерлер саны адам 109 122 13 111
10 Жұмысшылар саны адам 89 106 17 119
11 Жылдық еңбекақы қоры мың тг. 18712 22258 3546
12 Негізгі өндірістік қорлардың жылдық орташа құны мың тг.
13 Қор қайтарымдылығы тг 2,97 3,35 0,38 112
14 Қор сиымдылығы тг 0,33 0,29 -0,04 87
15 1 теңгеге өткізілген өнімге шаққандағы шығын тг 0,94
16 Өнім рентабельділігі % 7,3 8,2 0,9 -
17 Өндіріс рентабельділігі % 8,6 9,4 0,8 -
18 Сату рентабельділігі % 6,8 7,6 0,8 -
8 кестедегі көрсеткіштерді талдау барысы:
Жоғарыда көрсетлігендей өткізілген өнім көлемі 2005 жылы 55783 мың
Өткізілген өнімнің өзіндік құны 2005 жылы 30446 мың теңгеге
Жалпы табыс сәйкесінше есепті жылы 28%-ға яғни 25337 мың
Кезең шығындары көптеген кәсіпорындарда кезең шығындарының төмен болуын
Есепті жылы 5571 мың теңгеге өсіп, 136%-ді құрады. Яғни
Сүт өнімдерін өндіріп, оны өткізуден басқа да қызметтен түскен
Кәсіпорынның таза табысы, салыққа дейінгі табыстан коорпоративті табыс
Таза табыс базалық жылы 17354 мың теңгені құраса, есепті
2003 жылы жұмыскерлер саны 109, ал жұмысшылар саны 89
Компания негізгі өндірістік қорларына көңіл аударудың негізінде, оларды тиімді
Негізгі өндірістік қордың 1 теңгесіне өнімнің 2003 жылы 2,97
Қор қайтарымдылығына кері көрсеткіш -0,04 теңгеге төмендеген (87%),
2003 жылы 1 теңгеге 94 тиын болса, 2004 жылы
Кәсіпорын өндірген өнімдерінің қаншалықты табысты екенін анықтау үшін -
Барынша сатылған өнімдерінің табыстылығында 0,8-ге ауытқу байқалған. Яғни өскенін
2.3. "Адал" АҚ-да еңбекақы төлеуді ұйымдастыру жолдары
Кәсіпорынның деректері бойынша 2003 жылы барлық жұмыскерлер саны 109
9 кесте - "Адал" АҚ-да еңбек ресурстарымен қамтылуын талдау.
№ Жұмыскерлер категориясы 2003 ж 2004 ж Пайыз қатынасында
1 Жұмыскерлер саны 109 122 111
1.1 Жұмысшылар саны 89 106 119
-негізгі жұмысшылар 36 42 116
-көмекші жұмысшылар 53 64 120
1.2 Қызметкерлер 14 11 78
1.3 Әкімшілік персонал 6 5 83
9 кестеден жұмысшылар саны 2004 жылы 119%-ға өскен. Соның
10 кесте-"Адал" АҚ-да жұмыскерлердің категориясы бойынша еңбекақы қаражаттарын талдау.
№ Жұмыскерлер категориялары Еңбекақы қоры, мың теңге Тізімдік саны,
2003ж 2004ж 2003ж 2004ж 2003ж 2004ж
1 Жұмысшылар 11377 16004 89 106 10652
2 Қызметкерлер 4566 3852 14 11 27184 29187
3 Әкімшілік персонал 2769 2402 6 5 38461 40037
4 Барлығы 18712 22258 109 122 14305 15203
10 кестеден еңбекақы қоры 2004 жылы 118%-ға өскен, ал
жұмысшыларда1929 теңгеге немесе 118%;
қызметкерлерде 2003 теңгеге немесе 107%;
әкімшілік персоналдарда 1576 теңгеге немесе 104% өсіп отыр.
Жұмыскерлердің еңбекақы қоры келесі төлем түрлерін қамтиды:
ақшалай түрдегі жалақы:
орындаған жұмысы үшін есептелген жалақы (тарифтік ставка, кесімді бағалау
тарифтік ставка мен окладқа қосымшалар мен үстемелер, мысалы кәсіптік
еңбек өтімі, еңбек ету ұзақтығына сыйақылар;
түнгі уақытта жұмыс істегіні үшін қосымшалар;
демалыс және мейрам күндеріне төлемдер;
демалысқа жіберіге байланысты күндерді пайдаланбағаны үшін өтемақылар;
уақытша жұмыс орнында болмаған адамның міндетін және кәсібін қосып
уақытша еңбекке жарамсыздығына байланысты үстемақы және т.б.
заттай түрдегі жалақы:
- жұмысшыларға теміржол транспорттарында жүруге жеңілдіктер құны;
- арнайы жұмыс киімдерін төмен бағада алудағы
- медициналық тексеру, денсаулық сақтау ұйымдарымен келісілген медициналық қызметтерді
- жоғары және арнайы орта оқу мекемелерінде
- басқа да Қазақстан Республикасының заңнамаларында қарастырылған
Заттай түрдегі еңбекақы мен әлеуметтік төлемдер – еңбек бойынша
Еңбекақы қаражаттарын пайдалану бойынша кәсіпорынның есеп шоты арқылы оның
11 кесте - "Адал" АҚ-ның еңбекақы –қорының құрамы
Көрсеткіштер атауы
2003 ж 2004 ж
мың тг. үлесі, % Мың тг. үлесі, %
Еңбекақы қоры
18712 100 22258 100
Соның ішінде
- тарифтік және оклад бойынша жалақы 14015 74,9
- ынталандыру сипатындағы төлемдер 4229 22,6 4118
- еңбек өтіміне байланысты үстеме ақылар 131
- өтемақы сипатындағы төлемдер 93 0,5 44
- жұмыс істемеген уақытына байланысты төлемдер 19
- демалыс күндері төлемдері 187 1,0 178
- материалдық көмек 38 0,2 67 0,3
Кестеден еңбекақы қорының негізгі бөлігі болып тарифтік және оклад
12 кесте - "Адал" АҚ-ның жалақы түрлерінің арасалмағы
№ Көрсеткіштер 2003 ж 2004 ж Ауытқу
мың теңге үлесі, % мың теңге үлесі, % +
1 Еңбекақы қоры 18712 100 22258 100 3546
2 Соның ішінде:
Негізгі жалақы 14015 74,9 17695 79,5 3680 126,3
3 Қосымша жалақы 4697 25,1 4563 20,5 -134 97,2
Кестеден зерттеп отырған кәсіпорынның негізгі жалақысы ақшалай түрде 26,3
13 кесте - "Адал" АҚ-ның жалақы мен еңбек өнімділігінің
№ Көрсеткіштер Өлшем бірлігі 2003 ж 2004 ж Ауытқулар
+; -; %
1 2 3 4 5 6 7
1 Өткізілген өнім көлемі мың тг. 251907 307690
2 Өнімнің өзіндік құны мың тг. 162818 193264 30446
3 1 жұмыскердің орташа айлық жалақысы тг. 14305 15203
4 Жылдық еңбекақы қоры мың тг. 18712 22258 3546
5 Жалақының 1 теңгесіне өткізген өнім көлемі тг. 13,4
6 1 жұмыскердің еңбек өнімділігі мың тг. 2311 2522
Бұл кестеден кәсіпорынның еңбекақы қоры қаражаттарын тиімді пайдаланғанын айтуға
Бұдан жалақы мен еңбек өнімділігінің өсуінің сәйкестігін анықтаймыз. Орташа
2004 ж орт. жалақысы
Өорташа жалақы =
2003 ж орт. жалақысы
15203
Өорташа жалақы =
14305
Осыдан еңбек өнімділігінің индексін табамыз.
2522
Өеңб. өнімділігі =
2311
Бұл есептеулер "Адал" АҚ-да еңбек өнімділігінің өсуі, жалақының өсуі
Бұл еңбекақы төлеуде кәсіпорынның үлкен үнемділігін анықтайды. Еңбек өнімділігінің
22258 х [( 1,062 – 1,091) / 1.062] =
"Адал" АҚ-мы еңбекақы ұйымдастыруды еңбек өнімділігінің өсу деңгейінен, еңбекақы
3 НАРЫҚ ЖАҒДАЙЫНДАҒЫ ЕҢБЕКАҚЫ ТӨЛЕУ ЖҮЙЕСІН ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ
3.1 Еңбекақы төлеудің шет ел тәжірибесі
Қазақстанда еңбек ақыны төлеу және оған қатысты сұрақтарды шешу
Шетелдерде еңбек ақының әртүрлі жүйелерін қолданудың үлкен тәжірибесі жинақталған.
Нарықтық экономикасы дамыған елдерде кәсіпорын қызметкерлерін ынталандыру жүйесінің екі
-Өндірістік көрсеткіштердің өсімін ынталандыру;
-Жұмыс күші сапасының жоғарлауын ынталандыру;
Өндіріс тиімділігін өсіруді ынталандыруға бағытталған жүйелердің ішінде алғашқы орындардың
Сәйкес келісім шарттарда (қызығушылық туралы, өнімділік туралы келісім шарттар)
Капиталистік елдер жеке шығарымға байланысты еңбекақы төлеудің дәстүрлі формаларынан
Швецияда қызметтің жалпы нәтижелерімен байланысты жалақының айнымалы бөлігі жоғарылады,
Германияда еңбекті ұйымдастырудың икемді формаларына басқа мамандықтарды біріктіріп орындағаны
Францияда қатаң индексациядан бас тартты, және коллективтік (кәсіпорынның экономикалық
Францияда жалақыны жекелеу тәжірибесі бір-біріне сай келетін келесі формалардан
Жеке шығарым үшін төлем;
Кепілденген минимумнан (80%) және айнымалы бөліктен (20%) тұратын жалақы,
Соңғы жылары «кадрларға» (Батыста басқарудың барлық деңгейінің мамандарын осылай
Жалақының белгіленген бөлігі қызметкердің квалификациясымен байланысты, ал айнымалы бөлігі
Жалақыны жекелеудің соңғы формасы қосымша үстемелердің барлық түрлерін пайдалана
Жалақы саясатында қызметтер (заслуга) жүйесін де пайдаланады. «Қызметкерді бағалау»
Жұмысты бағалау компанияның персоналын басқару үшін оның негізгі кадрлық
Қызметкердің қаржылық қатысуының әртүрлі формалары олардың фирма жұмысына қызығушылығын
Қаржылық қатысу бағдарламаларына кәсіпорындардың қоятын талаптары келесідей: қатысу кепілділігі;
АҚШ кәсіпорындарының (ірі және орташа фирмаларының) қаржылық қызметіне қатысудың
АҚШ-тың ірі және орташа жеке фирмаларындағы табысқа қатысу жүйесі
Жұмыс күшінің сапасын жоғарылатуды (персоналды дамыту) ынталандыру келесілерге бағытталған:
жалдау бойынша кадрларды тарту және таңдау;
кадрларды жүйелі түрде аттестациялау;
кәсіпорынға кадрларды бекіту;
кәсіпорындарда сәйкес ұйымдастырушылық-техникалық және әлеуметтік-экономикалық еңбек жағдайларын жасау;
қызметкерлердің кәсіби-квалификациялық деңгейінің үзіліссіз өсуін материалдық ынталандыру.
Персоналды дамыту механизмі еңбек ақы төлеудің, қосымша төлемдердің және
кәсіпорынға қызметкерлерді тарту жүйесі жастар үшін материалдық ынталандыруды талап
Шет елдерде аттестациялаудың әртүрлі әдістері кең қолданылады. Ең танымалы
Қызметкерлердің іскерлік, жеке қасиеттерін бағалау фирма ішіндегі еңбек нарығында
Кадрларды кәсіпорында бекіту жалақының, әлеуметтік төлемдердің фирма акцияларына дивидендтердің
Францияда кадрларды бекіту жұмыс тәжірибесі үшін, еңбек тәртібі үшін
АҚШ және Батыс Еуропа елдерінде кәсіпорындарда кадрларды бекіту үшін
Коллективтің тұрақтануына пайдаға қатысу жүйесі де көмектеседі, оның міндеті
Кәсіпорындарда ұйымдастырушылық-техникалық жағдайдың қажетті деңгейін жасау техниканы және техноллогияны
Квалификациялық деңгейді үзіліссіз жоғарылатуды ынталандыру білім үшін, квалификация үшін,
Сонымен, еңбек өнімділігінің өсуін ынталандыру мен жұмыс күшінің сапасын
3.2 «АДАЛ» АҚ-да еңбекақы төлеудің дамыту тәсілдері
Ең алдымен бұл жерде белгілі бір жұмысшы категориясы үшін
Осындай модельді шығару жұмысшылардың бойындағы қасиеттердің көбеюіне әкеледі және
Ол модельге мынадай критерийлер кіруі мүмкін: .
-жұмысқа және өндіріске бейімделуі;
-жұмысқа күнделікті келуі;
-жұмыс уақыты тәртібін сақтау;
-құрылғыларға дұрыс қатынасу;
-әріптестік;
-сенімділік;
-жауапкершілік;
-денсаулық;
-бастамашылдық;
-ұқыптылық;
-жұмысты жақсы білу;
-жұмыс сапасы;
-орындалған жұмыс көлемі;
-қауіпсіздік техникасы тәртібін сақтау;
-жанжақтылық;
-кез келген тапсырмаға кірісуге дайындығы;
-тапқырлық;
-өте жақсы тәртіп;
-ескертусіз жұмыс істеу.
Әрине, ұйымдағы қызметкерлердің жұмыс нәтижесін бағалауға көп көңіл бөлу
Ұйым қызметкерлерінің жұмысының нәтижесін бағалаудың объективтілігін қамтамасыз ету үшін
Менің ойымша бұл әдіс бағалау комиссиясын құрғаннан қарағанда тиімдірек.
Сонымен қатар көптеген оқу құралдарын қарап отырсақ, оларда аттестацияны
Яғни басшылар мен мамандарды бағалауда автоматтандарылған аттестациялау жүйесін қолдансақ,
Егер аттестациялау жиілігі өзгерсе, мысалға жылына 1 рет немесе
Еңбекті ынталандыру тиімділігін жоғарылату әсіресе өтпелі экономика жағдайында маңызды.
Еңбек ақы төлеуді ұйымдастырудың қарастырылған шетелдік тәжірибесінің негізінде Франция
«Адал» АҚ-да жеке еңбек шарты бар екендігін айта кету
Қазіргі кезде «Адал» АҚ-да еңбекақы төлеудің дәстүрлі формасы қолданылады:
-Қызметкердің еңбекақысының деңгейі жұмыстың коллективтік нәтижелері бойынша есептелетін жалақы
-Әрбір қызметкерге оның квалификациялық деңгейін кешенді сипаттайтын, осы квалификациялық
Тарифсіз вариантта әр қызметкердің жеке жалақысы жалақының бүкіл коллективтің
Кәсіпорында еңбек өнімділігін арттыру үшін қызметкерлердің еңбек мотивациясын күшейту
Кәсіпорынның тиімділігн жоғарылату жолдары деп оны дамыту бағыттары, шығындардың
Кәсіпорынның шаруашылық байланыстары оның өндіріс тиімділігіне үлкен әсер етеді,
Шығарылған өнімнің жоғары сапасын сақтап қалу үшін жеткізілетін материалдар
Кәсіпорында еңбекақы төлеуді жетілдіру үшін біріншіден кәсіпорыннң табысы, тиімділігі
Егер 2005 және 2006 жж кәсіпорында осындай өзгерістер байқалатын
14 кесте – Еңбекақы қорын болжау.
Көрсеткіш 2003ж. 2004ж. 2005ж.болжам 2004ж% 2003ж-ға 2005ж% 2004ж-ға
Өндіріс рентабельділігі, % 8,6 9,4 11,3 109 120
Таза табыс,
мың теңге 17354 23609 35306 136 149
Көріп отырғанымыздай жылдан жылға кәсіпорын рентабельділігі 9% және 20%
Осы көрсеткішке сүйене отырып еңбекақы қорының және жұмысшылардың еңбекақы
7 сурет – Еңбекақы қорын болжау
Суретке қарап отырсақ еңбекақы қорының өсу айқын көрінеді. Бұл
Ал біз жоғарыда айтып кеткендей бұның барлығы тиімділікке байланысты.
"Адал" АҚ-ның іс-әрекетінің тиімділігін қамтамасыз ету үшін келесі шараларды
Кәсіпорынның техникалық деңгейін жоғарылату. Бұл топқа келесі шаралар жатады:
Өндірісті және еңбекті ұйымдастыруды жетілдіру. Бұл шаралардың құрамына кіреді:
Негізгі құралдарды пайдалануды жақсарту. Негізгі құралдарды пайдалануды жақсарту, ең
Өндірілетін өнімнің көлемі мен құрылымын өзгерту. Өндіріс көлемінің өсу
Маркетинг қызметі сферасын дұрыс ұйымдастыру тауарлық өнімді өткізу процесінде
«Адал» кәсіпорнының алдында мынадай міндеттер тұр: сапалы өнім өндіру,
Кәсіпорынның жұмысының тиімділік көрсеткіштерін есептеу және талдау жыл сайын
ҚОРЫТЫНДЫ
Еңбек ақы – бұл жұмысшының және оның отбасы мүшелерінің
Қазақстан Республикасында еңбек ақы төлеудің сәйкестігін талдау керектігі туындайды,
Мемлекеттің жалақыны аймақтық деңгейде реттеу саясаты территориялық айырмашылықтар мен
Салалық аспектіде еңбек ақы төлеу өзгешелігінің талдауы тағы да
1998-2005 жылдары ҚР-да орташа еңбек ақының 77%-ға өсуі байқалады,
Орташа және минималды еңбек ақы деңгейінің динамикасын, 1998-2005 жылдар
Мемлекеттен минималды еңбек ақы мөлшерін белгілеу кедейлікті жоюға кері
Қазақстан Республикасы Президентінің 2005 жылғы жолдауында еңбек ақы
Қазіргі кезде еңбек ақыны белгілеудің бүкіл жүйесі жеке жұмыс
Еңбек ақының ынталандырушы функциясын дұрыс түсіну үшін оның жұмысшыларға
Еңбек ақы төлеуге пайдаланылатын, өндірілген өнімдегі үлесті көбейту мәселесі
ҚР-сы мен РФ-сы экономикасының көптеген факторларының, атап айтқаанда, экономикалық
Дамыған елдердің тәжірбиесі еңбек ақыны ұйымдастырудың саласындағы мәселелерді шешудің
ҚР-да еңбек ақы азаматтардың игіліктерінің негізгі көзі және еңбек
1) кепілденген минималды еңбек ақыны нақты өмір сүру минимумының
2) кәсіпорын табысын еңбек пен капитал, кәсіпкер мен жұмысшы,
3) сала, кәсіп және аймақ бойынша минималды және орташа
4) еңбек ақы мөлшері мен құрылымында инфляция қарқыны мен
5) салық органдарының, жұмысшының еңбек ақысын мемлекеттік бюджет табысына
Әлеуметтік және экономикалық сұрақтарды шешуде үш тараптың - үкіметтің,
Өз елінің азаматы, негізгі салық төлеуші бола отырып, әрбір
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТ КӨЗДЕРІ
Еңбек Кодексі (жоба) // Егемен Қазақстан 31.07.2004.
Асиржанова К.Б. Регулирование оплаты труда в Казахстане на пути
Алматы: Экономика 2001 .
Бенке И. Совершенствование оплаты труда как источник развития сферы
Демеубаева А.О. Организация оплаты труда в современных условиях //
.Системы оплаты труда // Труд в Казахстане: проблемы, факты,
.Дурановская практическая часть к теме “Заработная плата” порядок
ҚР-ғы мүгедектердің әлеуметтік қорғалмағандығы туралы Заңына өзгерістер
Әлеуметтік төлемдер бойынша ҚР кейбір заңдық актілеріне өзгерістер
"ҚР халықтың жұмысбастылығы туралы" Заңы// Егемен Қазақстан – 2001
. "2006 жылға республикалық бюджет туралы" ҚР Заңы //
ҚР еңбекақы төлеу – Алматы: ҚР статистика агенттігі.
Қазақстан сандарда – Алматы:ҚР статистика агенттігі.
Труд в Казахстане - №116 2005 жылы
Адамчук В.В., Ромашев О.В., Сорокина М.Е. Экономика и
.Стат. сборник «труд и занятость населения в Казакстане» Алматы
Берешев С. Принципы государственного регулирования заработной платы
Стратегический план развития РК до 2010 года.// Новое поколение14.12.2001
Кенжалина Ж.Ш. Оплата труда на промышленых предриятиях. Алматы:
Зайцев Н.Л. «Экономика промышленного предприятия»
Демеубаева А.О. «Организация оплаты труда в современных условиях» //
Порядок оплаты труда в выходные, праздничные дни и в
Прожиточный минимум в системе организации оплаты труда // Труд
З.П: формы и системы оплаты труда // Бухгалтер и
Зар.плата в вопросах и ответах // Труд Зар плата
Протасов В.Ф. Анализ деятельности предприятия (фирмы) производство, экономика, финансы,
Савицкая Г.В. «Анализ хозяйственной деятельности предприятия» Москва 2000
«АРЫСТАН» Жауакершілігі Шектеулі Серіктестігінің жарғысы
Кәсіпорынның бухгалтерлі балансы, Отчет
«2» МП нысаны 2004-2005 жылдық
.«Пищевая и перерабатывающая промышленность Казахстана» 2006год №4,
Дюсембаев К.Ш. Анализ финансового положения предприятия
Белов С.В. Прогноз трудовых ресурсов, конбюктура рынка труда
Поддержка начинающих предпринимателей из числа безработных //Труд в Казахстане
Буланова В.С. Волчина Н.А. Рынок труда: Учебник – М.Экзамен,
Владимирова Л.П. Экономика труда:Учебное пособие –М:Издательский дом Дошков 2000
Орысша-қазақша сөздік. Алматы 1978 ж
46
Орталықтанған келісім
Әлеуметтік серіктестіктің дамуы
Зауыттық тариф жүйесін құру
Икемді жалақы элементтерін қолдану
Ынталандырудың прогрессивті жүйесін құру
Жалақыны болжау
Еңбек ақы төлеуді құру тұжырымдамасы
Мемлекеттік реттеу
Шет ел жұмысшы күшінің кіруін реттеу
Жалақыны салықтық реттеу
Ең төменгі жалақыны жоғарылату.
БТЖ құру
Еңбек ақы төлеуді реформалаудың заңнамалық базасын құру
Еңбек ақыны мемлекеттік реттеу
Сәйкес еңбекке сәйкес төлем
Халықтың төлем қабілеті бар сұранымды қалыптастыру
Ынталандырушы
Өндіріс және еңбек тиімділігің өсуіне байланысты нақты жалақыны
Еңбекақы жүйесінің қарапайымдылығы, логикалығы
Еңбек өнімділігі өсу темпінің орташа жалақы өсу темпінен жоғары
Еңбек нарығын әрекеттік есепке алу
Өлшеу - бөлу
Қайта өндіру
Ресурстік шығарушы
Кәсіпорын қызметінің нәтижесіне қосқан үлесі, еңбек жағдайы мен мазмұндылығы,
Жеке еңбек шарты
Ұжымдық келісім-шарт
Салалық келісім
Аймақтық келісім
Юрист
Бухгалтерия
Қаржылық бөлім
Тазалау бөлімі
Лаборатория
Бас технолог
Транспорт кешені
Қойма
Өндірістік цех
Бас инженер
Вице президент
Президент