ЖОСПАРЫ
КІРІСПЕ 3
1. Табиғат ресурстары және оларды тиімді пайдалану мәселелері
Табиғат ресурстары және олардың жіктелуі 4
2. Ресурстарды пайдалану және қоршаған ортаның ластануы 7
3. Қазақстанның қазба байлықтары 10
4. Оңтүстік Қазақстан облысының табиғат ресурстары 17
ҚОРЫТЫНДЫ 24
ҚОЛДАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 25
КІРІСПЕ
Менің бұл курстық жұмысымды Қазақстандағы табиғат ресурстарына арнап
Табиат ресурстары мен табиғат жағдайларының арасындағы шекара нақты
Табиғат ресурстарымен қатар табиғат жағдайларын да қарастырамыз. Олардың
Табиғат ресурстарын қазір қолға алған жөн.
Мысалы: Ауаның ластануы, ормандардың құрып бара жатқаны, жануарлар
Ауаның, судың, топырақың ластануы, қалпына келмейтін табиғи ресурстардың
1. Табиғат ресурстары және оларды тиімді пайдалану мәселелері
Табиғат ресурстары және олардың жіктелуі
Табиғат ресурстарына адам пайдаланатын және материалдық игіліктерді жасау
Ресурстардың жіктелуі. Табиғат ресурстарын бірнеше белгілері бойына жіктейді.
- Сарқылуына байланысты табиғат ресурстарынын жіктелуі
Ресурстардың сарқылуы бойьшша жіктелуін-маңызы — ол адамды қолданылуы
Сарқылатын ресурстарға жақын кезеңде немесе болашақта қорының сарқылу
Сарқылмайтын ресурстарға шексіз ұзақ уақыт пайдалануға болатын ресурстар
Ресурстардың ішінен судың орны ерекше. Су ластану нәтижесінде
Табиғат ресурстарының сарқылу мәселесі Жылдан-жылға өзекті мәселеге айналып
Бұл олардың мөлшерінің шектеулілігіне және оларды пайдаланудың
Б. Скиннердің (1989) мәліметтері бойынша халық санының қазіргі
Көміртегінің қосылыстарынан тұратын ресурстарды аайдалану жылдамдығы ерекше назар
Қазіргі кезде табиғатта миллиондаган жылдар барысында жиналған жанғыш
Ең көп пайдаланылатын металдарға қатысты (темір мен алюминий)
Алюминийді қорыту өндірістің энергия сыйымды лығының жоғары болуымен
2. Ресурстарды пайдалану және қоршаған ортаның ластануы
Қоршаған ортаиың ластануы дегенде біз оған тән емес
Ластануды жүйенің тепе-теңдігін бұзатын кез келген агент ретінде
Ластану әр түрлі белгілері бойынша жіктеледі:
• шыгу тегі
табиғи және жасанды (антропогенді);
• пайда болу
а) өндірістік, ауыл шаруашылық,
э) нүктелік (өнеркәсіп орнының құбыры), объектілі (өнеркәсін орны),
• әсер ететін ауқымына байланысты: ғаламдық, аймақтық, жергілікті;
• қоршаған ортаның элемёнттері бойынша: атмосфера, топырақ, гидросфера
• әсер ететін
• әсер ету
• әсер етудің
Неғұрлым ластаушы зат тұрақты болса, оның қоршаған ортада
Өндірілетін ресурстардың тек 2—3%-ы ғана пайдалы өнім ретінде
Адам қызметінің көңіл аударарлық нәтижесіне қоршаған ортага оган
Жер бетіндегі адам мекен етаейтін кеңістіктің болуы (құрлықтың
Табиғат ресурстарын пайдалану жылулық ластанумен, яғни жер маңы
Биосфераның жылулың балансының бұзылуын атмосфераның шаңдануының артуы, өсімдік
3. Қазақстанның қазба байлықтары
Қазақстан минералдың ресурстарға өте бай. Казақстан дүние жүзінің
Қазақстан жерінде хромиттің әлемдік қорының үштен бір, уран
Қазақстанда барланган тас көмір және қоңыр көмірдің қоры
Қазір Қазақстан көмірсулардың қоры бойынша дүние жүзіндегі ірі
Қазақстанның жер қыртысы мұнай мен табиғи газдарға бай.
Арал маңында да мұнай мен газдың үлкен қоры,
Темір кендерінің қоры 8 млрд. тоннадан астам. Оның
Алатау темірмарганец бассейнінде шамамен 500-дей кен орындары мен
Ұлытаудағы Қарсақатай темір кен орындарында 500 млн. тонна
Шагын теміркен орындары Кеңтөбеде (Қарағанды), Атансарда (Көкшетау), Қаратаста
Мярганец кендері Атасу темірмарганец, бассейнінен басқа Сарыарқада, Ұлытауда,
Хромит кендері негізінен Ақтөбеде табылған. Кемиірсай массивінде шамамен
Хромит кендері Қостанайдағы Жетіқарада, Құндыбайда, Аққарғада, Ақтауда, Семейде
Ванадий кендері Қаратау мен Жабағылтауда табылған. Кендегі ванадийдің
Титан кендері Қостанайда, Көкшетауда, Ақмола мен Ақтөбе облыстарында
Қазақстан түсті, бағалы және сирек металдардық көптүрлілігімен, байлығымен
Алюминий кендерінің ішінде бокситтер ерекше орын алады. Келешегі
Алюминий шикізатының бокситтен басқа түрлері Де барланған.
Никель және кобальт кендері Ақтөбе, Қостанай, Жезқазған, Карағанды,
Мыс кендері Қазақстанның көптеген территорияларында тарлаған. Алтай
Мысты кендерден, сонымен қатар, қорғасын, цинк, молибден, күкірт
Қорғасын-мырыш (полиметалл) кендері Кенді Алтайда, Сарыарқада, Қаратау мен
Полиметалл кендерінің қүрамында қорғасын мен мырыш немесе мыс
Сарыарқада Атасу тиіндегі полиметалл кендері Қарағанды және Жезқазған
Қаратауда Ақысайдан басқа Аралтау, Ақсоран, Байжансай кен орындары
Шу мен Іле тауында да нолиметалл кен орындары
Алтын мен күміс ертеден Қазақстанның шығысымен солтүстігінде өндірілін
Көкшетау жақын жылдары негізгі алтын өндіруші аймаққа айналады.
Сирек металдар Қазақстан жерінде кеңінен таралған.
Вольфрам мен молибденнің өнеркәсіптік кен орындары Сарыарқада (Байназар,
Тантал-ниобий кендері Қалба мен Мұғалжарда таралған. Комплексті ниобий
Цирконий Сарыарңаның батысы мен солтүстігінде, Торғай ойпатында, Арал
Висмут қорғасынды, мырышты және мыс кендерінде кездеседі. Сураманың
Сынап Шар ауданында, Шу, Іле және Жоңғар Алатауында
Мышьяктың негізғі қоры алтын кен орында-Рында орналасқан.
Кадмий Кенді Алтайда, Сарыарқа мен Қаратауда таралған. Оның
Галий Амангелді және Торғай бокситінде, Алтайдың пюлиметалл кендерінде
Индий Мыргалымсай, Текелі, Майқайыңның полиметалл кендерінен алынады.
Рений Жезқазғанның мыс кендерінен табылған.
Талий Алтай кендерінен (Лениногорск, Зыряноасқ Ертіс маңы), Сарыарқа
Селен мен теллур Кенді Алтай, Майңайыңның, Шыңғыс тауының
Сирек металдардың қасиеттері мен алыну технологияларын меңгеруде үлкен
Қазақстанның үлесіне ураиның дүниежүзілік қорының 25,7 проценті тиеді
Қазақстан рудалы емес пайдалы қазбаларга да бай. Калий
Полиметаллдық кендермен әдетте серіктес болатын барит қоры Жалайыр,
Фосфориттеріе Қаратау баурайы (барланған кен орны бар) және
Күкірт темір және полиметалл кендерінде кездеседі.
Шығыс Қазақстанда жыл сайын полиметаллдық кендерден 700 мың
Флюориттің айтарлықтай бай қоры Оңтүстік және Шығыс
Ac тұзы 20 көл мен 2 кен орнында
Синтетикалық каучук, кальций карбидін өндіру әктастың есебінен
Жетіқара асбест кен
Каолин кен орындары Ақмолада, Қаражігіт, Қордай, Алексеевка, Елтай
ЬІстыққа төзімді саз Амангелді, Арқалық, Май кен орындарында
Доломит Алексеев, Қарабауыр, Сарықұм кеп орндарынан шығарылады.
Кварциттер Ерейментау, Тектұрмас, Мұғалжар, жаңа Осакаровск кен
Цемент шикізатының 37 ірі
Шыны өндірісіне жарамды
Қазақстанда қоры 11 кен орнында шоғырланған.
Қазақстанда мрамор мен гранит кездесетін мың, нан астам
Өскемен зауытында минералдың мақта өндіріещде порфирит, туф, базальт
Құрылыста иайдаланылатын құмның қоры 88 кен орындарында шоғырланған.
Казақстанда барлық өнеркәсіп салаларының жедел дамуына қажетті минералдық-шикізат
4. Оңтүстік Қазақстан облысының табиғат ресурстары
Пайдалы қазбалар. Оңтүстік Қазақстан облысы полиметаллдық кендердің, фосфаттардың
Қаратау тауындағы тау-кен өндірісі ертеден белгілі, Қаратау тауы
Қаратау тау жотасының кен орындары мен кен іздері
Ащысай кен
Мырғалымсай кен орнын 1930 жылы Қарасай геолог, тау-кен
Байжансайдың қорғасын және мырыш кендері жер бетіне жақын
Қаратаудың қорғасын-мырыш кен орындарының кендерінде индий элементі бар.
Ленгір мен Келте Машатта қоңыр көмір кен орны
Оңтүстік Қазаңстан
Сайрам, Төлеби, Түркістан, Алғабас және Отырар аудандарында кірпіш
Қазығұрт, Түлкібас аудандарында минералдың бояулар (сурик,
Созақ және Отырар аудандарында уран кендері өндіріледі. Кіші
Су ресурстары. Оңтүстік Қазақстан облысыныц территориясында су ресурстары
Ірі өзендерге Арыс, Бөген, Келес, Бадам, Боралдай, Ақ
Оңтүстік Қазаңстан облысындағы көлдер негізінен Сырдария, Шу, Талас
Ең ірі көлдерге Шошқакөл,
Облыстың гидрографиялық жүйесінің өзіне тэн элементіне тақырлар жатады.
Оңтүстік Қазақстан облысында жер асты суларының 25 кен
өзен аңғарларындағы жер асты сулары — Абай, Арыс,
2) Партезиан бассейнінің жер асты сулары — Манкент,
3) Тау алдындағы шлейфтердің тауаралық ойындарға шығу
4) Тектоникалық бұзылулармен жарылған қарастылы жыныстар белдеуіндегі жер
Топырақ ресурстары. Негізінен жазық дала әр түрлі тиісті
Тау етегінде табиғат жағдайлары суармалы, ал жоғары бөлігі
Тауга жақын белдеу салыстырмалы түрде жақсы ылғалданған. Бұл
Ылғалды белдеуден бір саты төменгі тау маңы дадеуінде
Ең оңтүстік бөлігін көкакарбонатты сүр алып жатыр.
А гроклиматтық жағынан алганда
1. Құрғақ ыстық
2. Өте қуаң ыстық тау етегіндегі белдеу.
3. Таулы белдеу. Қаратау тay жотасы мен Батыс
Табиғи шаруашылық жағынан облысты төмендегі белдеулерге бөледі:
1. Шөлді, қңаракөл
• Қаратау болдеу тармағы;
• Қызылқұм болдеу тармагы;
2. Мақта
• Келес Сарыагаш белдеу
• Арыс-Түркістан белдеу тармагы;
3. Суармалы егіншілік
• тұрақты тәлімді егіншілік
э орташа тұрақты
4. Шөлді дала —
Жартылай бұлалардан жусан, сораң таралған. Сексеуілден басқа фисташкалар,
Тақырлы топырақтарда қара сексеуіл, тамариск, сораң өседі.
Құмды дөңдерде ақ сексеуіл, қылша (эфедра), ақшатай (астрагал),
Шалғынды және шалғынды-батпақты территорияларда бұталар мен
Қаратау тау жотасының белдеуінде бидайық тәрізділер мен тау
Тау етегінің өсімдік жабыны жусандардың эфемерлер мен эфемероидтармен
Биік таулы белдеулерде Тянь-Шань шыршасы майқарағай таралған.
Қаратау тау жотасының өсімдік жабынында 100- астам реликт
Қалың өсімдік жабынындағы дәрілік өсімдіктерден: сан тасшөбі, үлкен
Фосфориттерді барлаудың карьерлік жұмыстарың өндіріс орындары мен басқа
Жануарлар дүниесі. Құcтap. Облыс территориясында жыл құстары мен
Жыл құстарына — қызғылт бірқазан жатады. Шошқакөл көлінде
Ақ дегелек негізінен Ордабасы ауданында кездеседі. Ұялары ірі,
Қаратау тауларында, оңтүстік беткейде 1982 жылдың маусым айында
Оңтүстік Қазақстан облысында Сырдария өзенінінен бассейнінде қиқулағыш
Қаржантау тау жоталарында, Ақсу-Жабағылы қорығында бүркіттер таралған.
Өгем тау жоталарында, Қызылқұмның бөлігінде көгілдір құс мекендейді.
Қызыл кітапқа
Сүтқоректілер. Ең көп тарағаны жәңе көптүрлілігімен көзге
Қаратаудың оңтүстік-батыс бөлігінде Қошқарата өзенінің сағаларында үнді
Оңтүстік Қазақстан облысыңың территориясында кемірушілер отряды кең таралган.
Бетпақ-далада ең жылдам жүгіретін жануарлардың бірі — сайғаң
Қаратау бөлігінде мынадай жануарлар мекендейді: Қояндар, құлақты кіриі,
Сүтқоректілердің жеті түрі — қарақүйрық, арңар, Қоныр аю,
Территорияларды шаруашылықта пайдалану мен байланысты жануарлардың саны
ҚОРЫТЫНДЫ
Табиғат ресурсы курстық жұмысымды аяқтай келе осы
Қазақстан республикасының табиғат ресурстары және қоршаған ортаны қорғау
Бұл жұмыстың бірінші кезеніңде орындалатын – табиғат ресурстарын
ҚОЛДАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
1. Ашмова
2. Әділов Ж.
3. Баешов А,
4. Бейсенова
5. Бшалмев
6. Бродскмй
7. Воронков
8. Вронсшй
9. Гурнков
10. Дрейер О.К.,
11. Закон РК
12. Закон об
13. Закон об
14. Киреев Н.Г.,
15. Коммонер Б. Замыкающийся круг.
16. Культеев
17. Лосев AJB., Провадкин
18. Мамедов Н.М.,
19. Маркович Д.Ж.
20. Моисеев Н.Н.
25