ЖОСПАР
Кіріспе 3
І. Қазақстан Республикасындағы банк жүйесі 4
1.1. Банк жүйесіне сипаттама 4
1.2 Қазақстан Республикасындағы банктердің пайда болуы және атқаратын
1.3 Қазақстан Республикасының банк жүйесінің даму кезеңдері 14
ІІ. ҚР-ғы қазіргі екі деңгейлі банк жүйесі 17
2.1 Екінші дәрежедегі банктер және олардың қызметі 17
2.2 Қазақстан банк жүйесінің қайшылықтары 25
2.3 Банк жүйесін жетілдіру жолдары 28
Қорытынды 31
Қолданылған әдебиеттер 33
Кіріспе
Банк жүйесі – нарықтық экономиканың ең маңызды және
Қазіргі банктік жүйе – бұл кез келген дамыған
Коммерциялық кәсіпорындардың бір түрі ретінде банктік мекемелер де
Елдегі дұрыс жүргізілген қаржылық кешендік саясаттың арқасында коммерциялық
І. Қазақстан Республикасындағы банк жүйесі
1.1. Банк жүйесіне сипаттама
Әр түрлі банктің жиынтығы, осы елге тән өзара
1. Банк жүйесіне кейбір банк операцияларына қатынасы бар,
2 Банк жүйесінің өзінше ерекшеліктері бар. Бұл жүйе
Дегенмен, банк жүйесінің мазмұны оның элементтерінің мазмұндарының қосындысы
3. Банк жүйесін бір тұтас жүйе деп ұғыну
4. Банк жүйесі әр уақьпта өсу және жетілдіру
5. Банк жүйесі жабық жүйе. Өйткені, банктердің кейбір
6. Банк жүйесі өзін-өзі басқара алады. Олай дейтініміз,
7. Банк жүйесі басқарылатын жүйе. Дербес заңды тұлға
8. Қазіргі ұрпаққа банк жүйесінің екі тұрпаты (үлгісі)
- орталықтандырылған тарату жүйесі;
- нарық экономикасына лайықты банк жүйесі.
Жақында өткен Халық шаруашылығын басқарудың әкімші-әміршіл жүйесінде, банк
Нарықтық экономикада керісінше. Мемлекеттің банктерге үстемдігі жоқ. Банктерде
Кейбір экономистердің қазіргі кезеңдегі ТМД елдерінің банк жүйесі
1.2 Қазақстан Республикасындағы банктердің пайда болуы және атқаратын
Қазіргі уақытта Қазақстанда банк жүйесі екі дәрежелі болып
- Парламенттің келісуі мен Ұлттық банкінің төрағасын Президент
- Ұлттық банктің төрағасының ұсынуы мен Ұлттық банктің
- Ұлттық банкісінің жылдық есебін Президент бекітеді.
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісі өзінің құзіретінің шегінде тиісті
Ұлттық банк Қазақстан аумағында және оның сыртында өзінің
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісінің басты мақсаты ішкі және
- елдің экономикасының дамуына, оның дүниежүзілік экономика
- ақша, несие және банк жүйелерінің тұрақтылығына көмектесу;
- Банк жұмысын реттеуге және қадағалауға
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісіне көптеген және әр түрлі
- мемлекеттің ақша-несие саясатын іске асыру
Ол (Ұлттық банк) Қазақстан Республикасының аумағында ақша және
- Үкіметпен келісе отырып оның қарызына
- Қазақстан Республикасының аумағында банктер, олардың бөлімдері мен
- Мемлекеттік тіркеуден өтпей тұрғанда, банктердің құнды қағаздар
- екінші дәрежелі банктердің жұмыстарын қадағалау
- елдегі экономикалық ахуалға байланысты, қайта қаржыландырудың мөлшерлемесін
- есеп айырысу тәртіптерін және оның нысандарын анықтау,
- валюталық операцияларды реттеу және валюталық бақылау ұйымдастыру,
- қолма-қол ақша мен монеттерді есептеу, сақтау, тасымалдау
- екінші дәрежелі банктердің кадрмен қамтамасыз етілуіне қатынасу;
- Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігінің жалғыз қазына шотына
- елдің төлем балансын дайындау және жургізу т.б.
Халықаралық практикада Орталық банктер үлкейтілген түрде үш атқарым
Жоғарыда аталған Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісінің атқарымдары осы
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісі туралы Заң, басқа банктерге
Халықаралық практикада Орталық банктерді жіктеудің бір өлшемі, олардың
- Банктің капиталын құрауға
- Банктің басқарушылар құрамын тағайындау процесі;
- Елдің Заңдарында, Орталық банктің мақсаты мен
- Ақша-несие саясатына араласуға мемлекеттің құқығы;
- Орталық банктің мемлекет шығындарын тікелей немесе
- Орталық банктің мемлекет шығындарын тікелей немесе
Қазақстанда жұмыс істеп жүрген банктердің, Қазақстан Реепубликасының Ұлттық
Қазақстандағы екінші дәрежелі банктер заңды тұлға болып табылады.
Екінші дәрежелі банктерге, заңды түрде, басқа Заңды және
Сөйтіп, басқа елдердегідей, Қазақстанда да екінші дәрежелі банктер,
Екінші дәрежелі банктер, Қазақстан Республикасының аумағында және оның
- Заңды және жеке тұлғалардан депозиттер қабылдау,
- Банктерге және кейбір банктік операцияларды жүргізуге құқықты
- Кассалық операциялар жүргізу: банкноттар мен монеттерді қабылдау,
- Ақша аудару: Заңды және жеке тұлғалардың қарыз
- Заңды және жеке тұлғалардың, оның, ішінде банктер-корреспонденттердің,
- Сенімгерлік операциялар: сенімгердің талабымен ақшаға билік
- Клирингілік есеп айырысу операциялары: жинау, салыстыру,
- Сейфтік операциялар: клиенттердің құнды қағаздарын, құжаттарын,
- Ломбардтық операциялар: жылдам өтімді құнды қағаздар
- Басқа елдердің валюталарына ақша айырбастау бекеттерін ұйымдастыру
Банктер аталған операцияларды Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісінің рұқсат
- депозиттік сертификаттар шығару;
- кепілдеме операциялары: кепілгерлік беру, үшінші тұлғалардың атынан,
- мүліктерді жалдауға беру. Бұл жағдайда жалдауға берушінің,
- Өзінің меншікті құнды қағазын шығару.
- Факторингілік операциялар: тауарды (жұмысты, қызметті) сатып алушыдан,
- Форфейтінгілік операциялар: тауарды (жұмысты, қызметті) сатып алушыдан
Кассада қолма-қол ақшамен операция жүргізгенде нақты ақша, банкінің
Мұндай ақшалай қаражаттың қозғалысы, мысалы, сейфтік операцияларды жүргізгенде,
Банктің операцияларын жүргізгенде, немесе, банк қызметтерін көрсеткенде туатын
Ұлттық банк банктердің қызметін мынандай жолдармен реттейді:
- Екінші дәрежелі банктерге пруденциялық нормативтер басқа
- Екінші дәрежелі банктер үшін, міндетті түрде
- Екінші дәрежелі банктердің жұмысын инспекциялау және
Нарықтық экономика жағдайында екінші
- Пассивтік операциялар (қаржы жұмылдыру);
- Активтік операциялар (қаржыны орналастыру);
- Активтік-пассивтік операциялар (делдалдық
1.3 Қазақстан Республикасының банк жүйесінің даму кезеңдері
Соңғы жылдары Қазақстанның банк жүйесі айтарлықтай өзгерді олар
Қазақстанның банк жүйесі өзінің шамалы ғана уақытты қамтитын
Дамудың бірінші кезеңі (1998-1992) мемлекеттік салалық мамандандырылған банктер
Бұл кезеңде Қазақстанның банк секторы бұрынғы КСРО шеңберіндегі
Мұндай мамандандырылған банктер құрудағы мақсат оларды шаруашылықтармен салаларға
- Банктерді мемлекеттен акционерлік етіп қайта құру;
- Банк қызметін Әмбебап ету;
1992 жылдан 1993 жылдың қарашасына дейін созылған екінші
Дамудың екінші кезеңі (1993-1995 жж). 1993 жылының қараша
1993-1994 жылдары ұсақ және орташа коммерциялық банктердің едәуір
Дамудың үшінші кезеңі (1995 жылдан қазіргі кезеңге дейін)
ІІ. ҚР-ғы қазіргі екі деңгейлі банк жүйесі
2.1 Екінші дәрежедегі банктер және олардың қызметі
Қазақстанда жұмыс істеп жүрген банктердің, Қазақстан Республикасының Ұлттық
Аталмыш заңға сәйкес, Қазақстандағы екінші дәрежелі банктер заңды
Екінші дәрежелі банктерге, заңды түрде, басқа Заңды және
Сөйтіп, басқа елдердегідей, Қазақстанда да екінші дәрежелі банктер,
Екінші дәрежелі банктер, Қазақстан Республикасының аумағында және оның
"Қазақстан Республикасындағы банктер және банк қызметтері туралы" Заңның
- Заңды және жеке тұлғалардан депозиттер қабылдау;
- Банктерге және кейбір банктік операцияларды жүргізуге құқықты
- Кассалық операциялар жүргізу: банкноттар мен монеттерді қабылдау,
- Ақша аудару: Заңды және жеке тұлғалардың талаптарымен
- Есептеу операциялары: Заңды және жеке тұлғалардың қарыз
- Заңды және жеке тұлғалардың, оның, ішінде банктер-корреспонденттердің,
- Сенімгерлік (трасталық) операциялар: сенімгердің талабымен ақшаға билік
- Клирингілік есеп айырысу операциялары: жинау, салыстыру, сүрыптау,
- Сейфтік операциялар: клиенттердің құнды қағаздарын, құжаттарын, басқа
- Ломбардтық операциялар: жылдам өтімді құнды қағаздар мен
- Банкноттар мен монеттерді, басқа да құндылықтарды кассіге
- Басқа елдердің валюталарына ақша айырбастау бекеттерін ұйымдастыру;
Банктер аталған операцияларды Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісінің, рұқсат
- депозиттік сертификаттар шығару;
- кепілдеме операциялары: кепілгерлік беру, үшінші тұлғалардың атынан
- мүліктерді жалдауға беру. Бұл жағдайда жалдауға берушінің,
- Өзінің меншікті құнды қағазын шығару (акциядан басқа).
- Факторингілік операциялар: тауарды (жұмысты, қызметті) сатып алушыдан
- Форфейтінгілік операциялар: тауарды (жұмысты, қызметті) сатып алушыдан
Осы аталған операциялар "Қазақстандағы банктер және банк қызметтері
Әдетте, банк операциясын жүргізгенде, ақшалай қаражаттың қозғалысы туады.
Мұндай ақшалай қаражаттың қозғалысы, мысалы, сейфтік операцияларды жүргізгенде,
Банктің операцияларын жүргізгенде, немесе, банк қызметтерін көрсеткенде туатын
"Қазақстан Республикасындағы банктер және банк қызметтері туралы" Заңның
- Екінші дәрежелі банктерге пруденциялдық (экономикалық) нормативтер басқа
- Екінші дәрежелі банктер үшін міндетті түрде орындалуға
- Екінші дәрежелі банктердің жұмысын инспекциялау (тексеру) және
Нарықтық экономика жағдайында екінші дәрежелі банктердің барлық операцияларын
- Пассивтік операциялар (қаржы жұмылдыру);
- Активтік операциялар (қаржыны орналастыру);
- Активтік-пассивтік операциялар (делдалдық және басқа да қызметтер).
Пассивтік операциялар. Бұл операциялардың
- Заңды және жеке тұлғалардың есеп, немесе ағым
- Басқа банктерден қарыз алу (банкаралық несие);
- Заңды және жеке
- Құнды қағаздарды шығарып, оларды орналастыру;
- Орталық (Ұлттық) банктен орталықтандырылған несие алу т.б.
Банктің ресурстары дегенде ойымызда болатыны, басқаларға уақытша пайдалануға
Мұндай бос қаржы (ресурстар) банкінің меншікті капиталы мен
Банктің меншікті капиталы бастапқыда сатылған акциялардан түскен ақшадан
Қазақстан Республикасының заңдарының бір ерекшелігі — банктің құрылтайшылары
Банктің меншікті капиталының әрі қарай көбеюі банктің таза
Егемендік алғаннан кейінгі бастапқы жылдарда мұндай тәртіп Қазақстанда
Банктің ресурстарының құрамында меншікті капиталдың үлесі онша көп
Ал, талап етілмелі депозитте олай істеуге болмайды. Өйткені,
Олар құру әдістерімен де бірінен бірі ерекшеленеді. Егер
Активтік операциялар. Бұл операциялардың көмегімен банктер өз қарамағындағы
Бұған жататындар:
- Шаруашылық жүргізуші субъектілерге өр түрлі қажеттерін қанағаттандыру
- Халыққа тұтынулық несие беру (үй құрылысын жүргізу,
- Құнды қағаздар сатып алуға несие беру;
- Лизингілік операцияларга несие беру;
- Факторингілік операцияларға несие беру;
- Басқа банктерге несие беру (банкаралық несие).
Көрсетілген активтік операциялардың ішіндегі ең бастысы қайтарымдылық, мерзімділік
Банкінің активтік операциялары экономикалық мазмұнына қарай төмендегідей болып
- несиелеу операциялары — (есептеу-несиелеу);
- есеп айырысу операциялары;
- кассалық операциялар;
- инвестициялық, қорлық операциялар;
- кепілді операциялар.
Несиелеу операциялары — қарызгерге қайтарымдылық, мерзімділік және ақылылық
Есеп айырысу операциялары — қаржыны клиенттің есеп шотына
Бос қаржыны депозитке жұмылдырумен қатар несиелеу және есеп
Кассалық операциялар — қолма-қол ақша беру немесе оларды
Инвестициялық қорлық операциялар — Банктің күрделі қаржысын құнды
Кепілді операциялар — Кепілдеме (кепілгерлік) беру, белгіленген жағдай
Сонымен қатар, банкінің активтік операциялары: қауіптілік дәрежесіне қарай
Активтік — Пассивтік операциялар:
- Банкіге комиссиялық сыйақы әкелетін комиссиялық операциялар (дебиторлық
- Белгілі ақыға, клиенттің тапсырмасымен орындалатын делдалдық операциялар;
- Ішкі және халықаралық есеп айырысумен байланысты есеп
- Сенімгерлік қызметтері (клиенттің тапсырмасымен құнды қағаздарды, басқа
- Бухгалтерлік және консультациялық қызметтер.
Осы операцияларды банкінің көрсететін қызметтері деп атайды.
2.2 Қазақстан банк жүйесінің қайшылықтары
Еліміздің саяси тәуелділікті тоқсаныншы жылдардың басында алғанымен, экономикалық
Банк жүйесін реформалау кезінде жіберген кейбір қателіктерді де
Өткен жылдардың тәжірибесіне назар аударсақ, елімізде 1990-1994 жылдар
1995 жылдың басындағы мәліметке жүгінсек, елімізде 200-ден астам
Уақыт өте келе Ұлттық банк жеткілікті қор мөлшерін
Банктің күйреуінен кейінгі халықта банктерге деген теріс көзқарас
Кейінгі мәлімет бойынша еліміздегі банктер саны 47-ге жетті.
Үкіметпен Ұлттық банктің бұрынғы "Әлембанк" пен "Тұранбанкті" дағдарыстан
Ұлттық банк аталған банктердің акцияларын олардың ықтиярынсыз номиналды
2.3 Банк жүйесін жетілдіру жолдары
Мемлекеттік аймақтық саясат 1997 жылы реформалардың бірте-бірте аймақтық
Банк бөлімшелерін дамытудың алғышарттары:
1. Банк өз операцияларын жүргізуде, түрлі салаларда жұмыс
2. бөлімшелер жүйесі банктерге экономикалық тұрғыдан қаржы ресурстарын
3. Жергілікті жерлерде бөлімшелері бар ірі шаруашылық ұйымдары
Жаңа бөлімшелер ашу мәселесіне келсек, ол мынадай жерлерде
- Тек банк бөлімшесі мекемесінің арқасында ғана айналымға
- Жергілікті деңгейдегі ірі 10-15-тен кем емес
Ұлттық банк жүйесінде жетекші рольге ие болуға ұмтылған
Қазақстанда банк жүйесінде қызмет ететін мамандардың интелектуалдық потенциалы
Қазіргі уақытта халықтың бірқатар бөлігінің жинаған қаражатын, қарапайымдап
Банктің ақша жөне несие саясаты қайта қаралып, түзетулер
Аз уақыттың ішінде банк қымбат металдармен операция жасауға
Банктердің қызметін шектеу мен оларды жабу Ұлттық банк
Елімізде қалыптасқан экономикалық ахуалға байланысты банктерге инвестицияны қаржыландырумен
Мамандармен сарапшылардың болжамы бойынша, қалыптасқан жағдай әлі біраз
Кейінгі кезде еліміздің банк жүйесі тек үлкен-үлкен қуатты
Әрине, жарғылық капиталы жоғары ірі банктердің басқа банктерге
Бұл да орынды. Шағын және орташа банктерге, шағын
Қорыта келгенде елімізде ірі банктермен бірге орташа және
Қорытынды
Қазіргі жағдайда Қазақстандағы банктік жүйе біршама қалыптасты деуге
Қорытып айта кететін жайт, қазіргі банк жүйесін дамыту
Жалпы экономикалық жағдайда банктер санының 1998 жылы азаюы
Сонымен қатар банктердің дүниежүзілік нарыққа қатысуы республикамыздың банктік
Бүгінгі таңда республикада 39 банк бар. Банктердің меншікті
Қолданылған әдебиеттер
1. «ҚР банктер және банк қызметі туралы» Заң.
2. «Ұлттық банк туралы» Заң. Казахстанская правда. 2002
3. Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкі Басқармасының 05.11.1999 ж.
4. АНБ: Оқулық. Жалпы редакциясын басқарған F.C. Сейтқасымов.
5. Саниев М С АНБ. Оқу құралы. -
6. Көшенова Б.А. Ақша, Несие, Банктер. Валюта қатынастары.
7. Ахметов А.Р. «Фонд гарантирования вкладов - гарант
8. Байсейітов Б., Бәйішев б. Қаржыңды жина. Көш
9. Казимагамедов А. А. «Банковское обслуживания населения: зарубежный
10. Одинцова Н.Ф. «Развитие банковской депозитной системы по
11. «Общая теория денег и кредита»/учебник, под ред.
12. «Банковское дело» / под ред. О.И.Лаврушина, Москва
33