МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ...................................................................................................................3
1. ДЕВИАНТТЫҚ МІНЕЗ-ҚҰЛЫҚ МӘСЕЛЕСІН ТЕОРИЯЛЫҚ-ӘДІСТЕМЕЛІК ЗЕРТТЕУ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Девианттық мінез-құлық түсінігі мен теріс мінез-құлықтың даму
1.2 Девиантты мінез-құлықтың пайда болуына әсер ететін негізгі факторлар.................................................................................................................19
1.3 Қазақстандағы жастардың девианттық мінез-құлық мәселесінің деңгейі......................................................................................................................35
2. ДЕВИАНТТЫ МІНЕЗ-ҚҰЛЫҚТЫ ЖАСТАРМЕН ӘЛЕУМЕТТІК ЖҰМЫС ЖАСАУДАҒЫ ЕРЕКШЕЛІКТЕР
2.1 Жастардың арасындағы девианттық мінез-құлықтың деңгейін азайту мақсатында жасалынып
2.2 Девиантты мінез-құлықты жастармен әлеуметтік жұмыстың технологиялары мен
ҚОРЫТЫНДЫ......................................................................................................62
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР...............................................................64
КІРІСПЕ
Жастардың арасындағы девианттық мінез-құлық бүкіл дүние жүзінде басты мәселелердің
Жастардың ауытқитын мінез-құлыққа жасайтын социологиялық зерттеулердің маңызы қазіргі кезде
Жастардың арасындағы девианттық мінез-құлықтың көбеюі мен жастардың теріс қылықтарға
Тақырыптың өзектілігі. Жастар – болашақтың іргесін қалайтын тұлғалар болғандықтан,
Жастар кез-келген қоғамда үлкен немесе кіші деңгейде кемсітілетін топ
Қоғамның өтпелі кезінде, қоғамдық өмірдің көтеген салалары дағдарыс жағдайында
«Девиантты мінез-құлықты жастармен әлеуметтік жұмыс» тақырыбы жастар ортасында қарқын
Жастардың ортасындағы девианттық мінез-құлықты алдын алу мен азайту
Теріс мінез-құлықты көрсеткен жас жеткіншек өсе келе, басқа да
Дипломдық жұмыстың мақсаты – Девиантты мінез-құлықты жастармен әлеуметтік
Дипломдық жұмыстың міндеттері:
-девиантты мінез-құлық түсінігі мен теріс мінез-құлық мәселесін теориялық-әдістемелік
жастардың арасында кеңінен таралған мәселелерді анықтау мен девианттық
девиантты мінез-құлықтың пайда болуына себепші негізгі факторларды көрсету мен
Қазақстандағы жастардың ортасындағы девиантты мінез-құлықтың деңгейін анықтау;
жастардың арасындағы девианттық мінез-құлықтың деңгейін азайту мақсатында жасалынып жатқан
девиантты мінез-құлықты жастармен әлеуметтік жұмыстың қалыптасқан технологияларын көрсету;
теріс мінез-құлықты жастармен әлеуметтік жұмыс жасаудағы технологиялардың орнына жаңа
Дипломдық жұмыстың нысаны – жастардың ортасындағы девианттық мінез-құлық.
Дипломдық жұмыстың пәні – девиантты мінез-құлықты жастармен әлеуметтік жұмыс
Дипломдық жұмыстың құрылымы – дипломдық жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен,
Дипломдық жұмыстың зерттелу деңгейі. Девиантты мінез-құлықтыларды зерттеушілер көне заманнан
Социологиялық зерттеулер ХІХ-ғасырдың екінші жартысында
Девианттық мінез-құлықтың пайда болуы биологиялық әсерден деген теорияға қарсы
1. ДЕВИАНТТЫҚ МІНЕЗ-ҚҰЛЫҚ МӘСЕЛЕСІН ТЕОРИЯЛЫҚ-ӘДІСТЕМЕЛІК ЗЕРТТЕУ НЕГІЗДЕРІ
1.1 ДЕВИАНТТЫ МІНЕЗ-ҚҰЛЫҚ ТҮСІНІГІ МЕН ТЕРІС МІНЕЗ-ҚҰЛЫҚТЫҢ
Жастар ең зерек топ ретінде ішкі серпінді өзгерістер мен
Жастардың әлеуметтік проблемаларына деген қызығушылықтың өзектілігі әлеуметтік-экономикалық және қоғамдық-саяси
Алдымен біз “девиация” түсінігін қарастырамыз. Терминді латын тілінен аударғанда
Қалыптасып қалған дәстүр бойынша девианттық мінез-құлықты әдебиетте қолдануы ассоциалды,
Негативті ауытқу – шындық нормалардың қандай да бір ауытқуларды
Позитивті ауытқулар – бұл қандай да бір жалған нормалардан
Қылмыс – ол қылмыстың құқықтық қандай да бір нормаларын
Деликт – бұл қандай да бір норманың құқықтық түрін
Девианттық мінез-құлықтың индивиуалды формалары массалық ауытқудың формаларына сәйкес келеді,
Біздің көзқарасымыз бойынша девианттық мінез-құлық іс-әрекеттері қоғамда қалыпты жағдай
Девианттық мінез-құлық мәселелері әлеуметтік жанжал теориясының негізінде қарастырылады. А.
Девианттылықты бағалау критериі бұқаралықтың достастығына, “өзіне” және “басқаларға”
Девианттық мінез-құлыққа баға беру критерін анықтау бір жақты емес,
Көптеген жұмыстардың нәтижесінде девианттық мінез-құлық концепциясының позициясына деген сенім
АҚШ – тың социологы Р. Мертон, Э. Дюркгеймнің аномия
1) Конформистер («келісім» деген сөзден шыққан). Олар нәтиже мақсатына
2) Шатақ шығарушылар – құбылысты басқаша өзгерткілері келетін топқа
3) Ретриатистер – стандартқа сәйкес, барлығы сияқты өмір сүреді.
4) Инноваторлар («жаңа» деген сөзден шыққан) қоғамдағы бар құндылықты
Қазақстанда осындай мінез-құлықтың элементтері, мысалы, қылмыскерлік, ішімгерлік және
Қазіргі кезеңдік, отандық девианттық мінез-құлық социологиясында
Девианттық мінез-құлық теориясының зерттеуіне Ш.К Жаманбалаеваның диссертациясы көп үлесін
Бірақта девианттық мінез-құлықтың критерииін анықтау өзгеруде, бұл жағдайда біз
процесстердің өсуіне алып келеді, олар нормадан ауытқитын мінез-құлық нормаларынан
Әлеуметтік норманың толығырақ анықтамасын беру үшін, аномия сұрағының негізіне
В.Д. Плаховтың пікірінше «Аномия» таза күйінде кездеспейді, себебі кездейсоқ
Бірақ бұларды бір-бірінен ажырату мүмкін емес. Кез келген нормамен
Мысалы, жағдайлар нормасы мен “истеблишмент”, ұрылар заңы, көптеген әртүрлі
Отандық және шет елдік әдебиеттерді зерттей келе девиацияның мәселелері
себептерін зерттеу көп факторлылыққа қарасты, сызықтық үйлесімнен алшақтау үшін
Девиантты мінез-құлыққа адамның, әлеуметтік топтың сол қоғамда ресми
Нормалар тарихи негізделген және қозғалмалы. Бірақ, олардың қарқындылығы мен
Қоғамдағы қалыптасқан моральдық құндылықтардың жоғалуы мен қатар, өз орындарын
Біз алдыңғыда айтқанымыздай, кез-келген нормалардан ауытқу девианттық болып табылады.
Осы пәннің басқа бір бөлігі, ол мазмұнды деп аталады:
Біз анықтағандай девианттық мінез-құлық дегеніміз – бұл құбылыстардың кең
Девианттық мінез-құлықтың түрлеріне қылмыстық шаралар, алкоголизм, нашақорлық, жезөкшелік, гомосексуалдылық,
Әлеуметтік нормаларды бұзу салқынқанды немесе салқынқанды емес, саналы немесе
Девианттық немесе деликвенттік мінез-құлықты келесі негіздері бойынша ажыратуымызға болады:
Девианттық мінез-құлықта балалардың және ересектердің тәртібін бөліп шығарады. Батыста
Девианттық мінез-құлықтың пайда болуы типологиялық топтардың ерекшеленуі, спецификалық ерекшеліктері
Басқа көзқарасқа сүйенсек формасы мен түріне қарағанда ауытқитын мінез-құлықтың
Құқықтық және моральдық нормаларды сәйкес келуі ғылыми тұрғыдан тұжырымдама
Қылмыстық психологияның бар екенін теріске шығаруға болмайды. Бұл мынадай
Девианттық мінез-құлықтың субъектілері ретінде жекелеген индивидтер де болуы мүмкін,
Девианттық мінез-құлықтың индвидуалдық нормаларында ғылыми әдебиеттерде оларды келесі ұйғарымдарға
Сызба-1
Девианттық мінез-құлықтың негізгі түрлері
Девианттық мінез-құлық
Биморальдық мінез-құлық
Заңға қайшы мінез-құлық
Деструктивті мінез құлық
Асоциалды мінез-құлық
құқықтық іс-әркеттер
Қылмыс
Ішімгерлік, маскүнемдік, нашақорлық,
өзін-өзі
өлтірушілік, жезөкшелік
Зинақорлық, фанатизм, конформизм, мазохизм
Девиантты мінез-құлықтың негізгі түрлеріне сипаттама берер болсақ,
Сызба 2
Девианттық мінез-құлық формаларын индивидуалдық классификациялау
Девиация
Позитивті ауытқу
Нейтралды ауытқу
Негативті ауытқу
Моральдық іс-әрекет
Заң бұзушылық
Деликт
Қылмыс
Девиантты мінез-құлықтың механизмін қарастырғанда адамдардың сыртқы ортасы мен оның
Жастардың осы мінез-құлықтарын алдын алу мен азайту мақсатында көптеген
Батыстың әлеуметтік-педагогикалық және психологиялық әдебиеттерінде соңғы уақыттары «девиантты мінез-құлық»
Жасөспірімдер мен бозбалалардың теріс мінез-құлқының басқа да түрлері бар.
реактивті негізделген (қашып кету, суицидтер), әдетте психиканың
дұрыс берілмеген тәрбие нәтижесінде болатын, жеке адамның төменгі моральдық
биологиялық фактор негізінде болатын патологиялық дерт (садизм және т.б.)
Басқалары девиацияны екі негізгі бағытта қарастырады:
бұзушылықтың пайда болатын формалары бойынша – делинквенттілік, үйден қашып
биологиялық факторлар негізінде жатқан себептер, факторлар, дәлелдерге қатысты, сондай-ақ
Үшіншісін авторлар жасөспірімдер мен жастардың мінез-құлықтарының барлық бұзылуларын
Әлеуметтік, әлеуметтік-педагогикалық және психологиялық жұмыс үшін негізгі түсініктер туралы
Девиантты мінез-құлық факторлары күрделі жүйені құрады, оның түрлерін әр
Қазіргі уақытта кең таралған бәріне ортақ, макросоциалдық девиантты мінез-құлықтың
Әлеуметтік құбылыс ретіндегі девиантты мінез-құлықтың екінші себебіне әлеуметтік теңсіздік,
1.2 ДЕВИАНТТЫ МІНЕЗ-ҚҰЛЫҚТЫҢ ПАЙДА БОЛУЫНА ӘСЕР ЕТЕТІН НЕГІЗГІ ФАКТОРЛАР
Девианттық мінез-құлықтың негізгі факторларын сөз
Жеке дара деңгейде көрінетін девиациялық мінез-құлықтар факторларының
Девианттық мінез-құлық проблемаларын нақты нысандар деңгейінде қарастырмас бұрын жоғарыда
Әлеуметтік паталогия формаларының индуциясы байқалады, ол бір теріс
Қазіргі кезде жастар ішінде ең маңызды мәселе ретінде бірнеше
Девианттық мінез-құлықтың пайда болуына әсер ететін басты үш факторы
1) Билогиялық (антропологиялық), девианттық мінез-құлық, теріс іс-әрекеттер тұқым
2) Психологиялық – жеке индивидттің психологиялық ауытқуларынан девианттық мінез-құлық
3) Социологилық – теріс мінез-құлықтың пайда болуы қоршаған ортасымен
Девианттық мінез-құлықтың пайда болуы биологиялық әсерден деген теорияға қарсы
Девиантты мінез-құлық жастар тек қоғамның теріс әсер етуінен теріс
Бұл жерде шешуші маңызды сол мінез-құлықтың өзі емес, адамдардың
Әлеуметтену процесі әлеуметтік детерминацияның барлық факторларын: белгілі бір мақсат,
Жастардың әлеуметтену процесін түсіну үшін әлеуметтенудің деңгейлері, баспалдақтары жөніндегі
Әлеуметтік психологияда әлеуметтенудің үш сатысы көрсетілген:
еңбекке дейінгі;
еңбек;
еңбектен кейінгі.
Еңбекке дейінгі саты екі кезеңнен тұрады: мектепке барғанға дейінгі
Әлеуметтену кезеңі жеке тұлғаның бүкіл өмірін қамтитын, уақыты мен
а) баланың қарапайым немесе алғашқы әлеуметтенуі;
ә) жасөспірімнің нормативтік-фрагментарлы, маргиналды (аралық, тұрақсыз) әлеуметтенуі;
б) бүтін-концептуальды, жастардың жастық шақтан ересек шаққа өту кезінде
Тұлға социологиясында жастар мәселесі ерекше орын алады, әсіресе олардың
Жастар – тек қана жастық принциптерге сүйенетін категория емес,
Тұлғаның әлеуметтенуі – балалық шақтан басталады, яғни білім алу
Қазіргі шындық кезеңінде балалар көбірек оқуға тырысады, және ата-анасының
Жастар – бұл жастық нормаларына тән ерекшеліктерін игерген, мінез-
Біздің көзқарасымызша бұл критерии қандай да бір деңгейде формальдық
Жасөспірімдер жасына қатысты қолданатын – олар өмірлік бағалылықтардың, өмірлік
Олардың біріншісі (жасөспірімдердің жасы – 12 және 13 жас)
Келесі кезең (шамалағанда 13 пен 15 жас аралығы) тұлға
Жасөспірімдік әлеуметтену процессінің үшінші сатысы ретінде (16-17-18 жас аралығын
Осы үлкен жасөспірімдік кезеңде жас қыздар мен жігіттер ереже
Ауытқитын әлеуметтену процессінің тереңдігі мен көлемділігін анықтау өте күрделі
Осыған сәйкес А. И. Ковалева ауытқитын әлеуметтену процессінің үш
Ауытқитын әлеуметтену процессінің бір формасы ретінде жеделдетілген әлеуметтенуді айтамыз.
“Қинаушылық әлеуметтену” процессінің түсінігі кез-келген әлеуметтену процессінің мінездемесіне регламенттенген
Қинаушылық әлеуметтену процессі тұлғаның қоғамдығы қалыптасу процессіндегі қойылған
Девианттық мінез-құлықтың диагностикалық маңызды көрсеткіштеріне келесілерді жатқызады:
жағымды бағыттағы өмірлік жоспарлар мен профессионалдық алғышарттардың болмауы;
оқу процессіне деген санасыздық пен тәртіптің жоқтығы;
пайдалы қызығушылықтардың тереңдігінің және жанжақтылығының жетіспеушілігі;
педагогикалық әсер етулерге сыйламаушылық қарым қатынастың болуы;
қоршаған адамдардың іс-әрекеттерін құқық пен моральдық талаптарға сай критикалық
өзіндік критиканың болмауы, өзіндік анализ жасауға деген қасиеттердің болмауы;
қоршаған ортаға деген назар аудармаушылық, эмпатияға деген талаптың болмауы;
жаман әсерлерге бейімділігі, қиындықтар алдындағы тұрақсыздығы;
мінез-құлықтың сыртқы мәдениетінің жоқтығы (киім киуде, сөйлеу мәнерінде);
жаман әдеттер мен қызығушылықтардың болуы (алкоголь, нашақорлық, никотин, бейберекет
Ш.Е. Жаманбалаеваның пікірі бойынша [15], қазіргі кездегі балалар мен
Әлеуметтенудің негізгі институттарының трансформациясы, ол қоғамдық қатынастар ретіндегі әлеуметтіктің
Әлеуметтік реттеу механизмінің бағалылық-нормативтік деформациясы. Советтік қоғам кезңіндегі құрылған
Советтік бейнедегі әлеуметтік бақылау жүйесінің құлауы, әлеуметтік санкциялар жүйесінің
Әлеуметтенудің ұйымдасқан немесе стихиялық каналдары стихиялықтың пайдасы мен стихиялықтың
Әлеуметтену процессіндегі қоғамдық және жеке қызығушылықтардың тұлғаның құрылуындағы автономдылықтың
Осыған байланысты мынадай сұрақ туады: “Реформа кезеңіндегі жастар
Ал, Б.Т. Лихачев мынандай қарама-қайшылықтарды қарастырады: “азамат болуға деген
Қазақстандағы қоғамдық-экономикалық және саяси дамулар қоғамдағы әртүрлі топтар арасындағы
Қазақстан қоғамының қазіргі кездегі нарықтың экономикадағы, азаматтық қоғамдағы және
Білім беру реформасының объективті қажеттілігі мен мемлекетіміздің тәрбие мәселесін
Қоғамның бұрынғы ескі бағалылықтары мен әлі күнге дейін жастар
Жаңадан пайда болған өндірістегі, нарықтық қатынастар мен талап
жағынан көптеген дәстүрлік көзқарастар тұрғысынан қайтадан
алуға тырысуға итермелейді. Жаңа мамандықты игеру барысында қиындықтар кездеседі.
Жастардың қажеттіліктері мен өзінің жағдайларының жақсартуы мен Қазақстандық қоғамның
Әлеуметтік әділдік туралы танымдар мен халықтық әлеуметтік дүниелік дифференциациясы
Қазақстандағы жаңа саяси жүйенің құрылуы мен демократизацияға деген саяси
Құқықтық әлеуметтік мемлекеттің құрылысын декларациясы мен жастардың құқықтық, әлеуметік
Жастар арасындағы әлеуметтік процесстердің жетістігі қазіргі қоғамдық қатынастарда қалыптасқан
Әлеуметтену – қысқа уақыттық емес, ал ұзақ мерзімді көп
Қазіргі жағдайлардағы жаңа тетігі жеке адамның өзін-өзі тәрбиелеуіне, оның
Жас адамның даралығының қалыптасуы мен дамуы біршама күрделі үдеріс,
Жастардың әлеуметтік тәжірбиемен нығайтылмаған әлеуметтенуі ересектермен салыстырғанда анағұрлым
Қазақстандық қоғамды реформалау жастардың ойдағыдай әлеуметтену этолондарын, ұрпақтан-ұрпаққа әлеуметтік
Жастар әлеуметтену кезінде көптеген кедергілерге ұшырап отырады, сол кедергілердің
Жастардың әлеуметтенуі бүгінгі күнде құндылықтардың өзгеруімен, бағдарлықтар мен ұйғарымдардық
Жастарды әлеуметтендірудегі маңызды мәселеге әлеуметтік кемелдену өлшемін анықтау болып
Ересек адамдарға қарағанда, жастар жаңа жағдайлар мен ақпараттарға еліктегіш
Жастар арасындағы теріс мінез-құлық мәселесін зерттеуші көптеген зерттеушілер –
Жасөспірімдер арасындағы кеңінен танымал фильмдердің неше адамның өлігін
Бұқаралық ақпарат құралдарының мәселелері көптеген жазушы және т.б. еліміздің
Біздің өз туындыларымыз тек мейрам күндері ғана көрсетіледі немесе
Жастар мен жасөспірімдер қазіргі кезде мүлдем кітап оқымайды деп
Жаңадан жарық көріп жатқан компьютерлік ойындарды айтар болсақ. Олардың
Теріс мінез-құлықты азайту мақсатында көптеген мамандар жұмыс жасайды.
Жастардың рухани-адамгершілік байлығын көтеру мақсатында жастардың
Теріс қылықты жастарымызды оңалту мақсатында психологтар, әлеуметтік қызметкерлер
Жастардың теріс мінез-құлық жасауына бұқаралық ақпарат құралдарының тигізетін әсері
1.3 ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ЖАСТАРДЫҢ ДЕВИАНТТЫҚ МІНЕЗ-ҚҰЛЫҚ МӘСЕЛЕСІНІҢ ДЕҢГЕЙІ
Қазақстанда жастардың арасында девианттық мінез-құлық өсуде. Ауытқитын мінез-құлықтың өсуінің
Жастар арасында жүргізілген сұрау стимулды материалдық негізінде жүзеге асты.
Әлеуметтік детерминанттарына талдау жасау – бұл пайда болу шарттары
Әлеуметтік детерминанттар жүйесіне талдау жасаудың орталық сәттері ретінде девианттық
Қазақстан Республикасының тәуелсіздігін алған кезеңнен бастап және нарықтық қатынастарға
Осы немесе басқа құбылыстардың пайда болуындағы және дамуындағы заңдылықтарды
Алматы қаласындағы жастар әлеуметтенуіндегі ауытқудың әлеуметтік детерминантарын әлеуметтік-экономикалық және
Жүргізілген сауалнамадан көретініміз жастар батыс елдеріне көп еліктейді. Соның
Қазақстан Республикасының тәуелсіздігін алған кезеңнен бастап және нарықтық қатынастарға
Берілген зерттеудің нәтижесінде АГУ мен ҚазҰУдың студенттері үшін ол
Біз алған зерттеудің нәтижесінде осы тенденциялардың күшеюін көрсетеді. Сұрауға
Жартысынан көбісі (400 респонденттен 61% 1997-1998 жылы студенттер
Негізгі факторлардың рангтелуі, осы респонденттердің ішінен тұлғаның құрылуына әсері
Осыдан барып жастарды рухани байлыққа тәрбиелеудің негізгі тапсырмасы өзінің
Елімізде өзін-өзі өлтіру деңгейі жыл санап өсіп келеді. Өзін-өзі
Қазақстан Республикасында соңғы жылдары суицид деңгейі айтарлықтай өсті.
Диаграмма-1
Қазақстан Республикасында өзін-өзі өлтіру деңгейі
Қазақстан Республикасында өзін-өзі өлтіру деңгейі соңғы жылдары айтарлықтай өскен.
Диаграмма-2
2009 жылғы жынысы бойынша сотталғандар құрамы
2 – диаграммада көріп отырғанымыздай ер кісілердің арасында сотталғандардың
Девиантты жастардың ортасындағы соңғы жылдардағы қылмыс деңгейін қарастырар болсақ
Кесте-1
Тіркелген қылмыстар саны, мың
2005ж. 2006ж. 2007ж. 2008ж. 2009ж.
Барлық тіркелген қылмыс. 146,3 141,3 128,1 127,5 121,7
Оның ішінде:
қасақана кісі өлтіру 1,8 1,8 1,7 1,7 1,6
денсаулыққа ауыр зиян келтіру 2,2 2,1 2,2 1,9 1,8
Зорлау 1,6 1,6 1,5 1,3 1,4
Қарақшылық 3,0 2,5 2,0 2,0 1,6
тонау 13,1 12,6 10,9 11,2 9,3
ұрлық 63,1 59,3 51,5 52,7 49,0
Бұзақылық 10,6 9,1 7,5 6,1 6,0
есірткіге байл. қылмыстар 9,3 10,0 10,1 9,7 9,4
Қылмыс жасаған адамдар, барлығы: 80,2 85,0 79,6 78,1
Оның ішінде мына жастағылар:
14-17 7,6 7,7 7,4 6,8 6,9
18-29 40,7 42,8 40,5 40,4 39,5
30 жас және одан асқандар. 30,9 33,4 30,8 30,1
Қылмыс жасағандардың жалпы санынан:
әйелдер 8,7 9,8 9,2 9,1 9,8
жұмысшылар 7,9 7,4 7,3 7,1 6,6
мемлекеттік қызметкерлер 2,5 3,5 2,7 2,3 2,3
Барлық тіркелген қылмыстардың саны 2005 жыл мен 2009 жылдар
2. девиантты мінез-құлықты жастармен әлеуметтік жұмыс жасаудағы ерекшеліктер мен
2.1 ЖАСТАРДЫҢ АРАСЫНДАҒЫ ДЕВИАНТТЫҚ МІНЕЗ-ҚҰЛЫҚТЫҢ ДЕҢГЕЙІН АЗАЙТУ МАҚСАТЫНДА
Девиантты мінез-құлықтың көбейуіне жол бермеу үшін жоғарыда аталып кеткен
Дүние жүзілік денсаулық сақтау ұйымы девиантты мінез-құлықтың алдын-алу жұмыстарын
Жастар арасындағы әлеуметтік процесстердің жетістігі қазіргі қоғамдық қатынастарда қалыптасқан
Девиантық мінез-құлықты алдын алу үшін көптеген іс-шараларды қолға алу
Жастардың ортасындағы теріс мінез-құлықты алдын алу үшін жастардың әлеуметтік-психологиялық
Әлеуметтік қызметкерлер үшін тағы бір маңызды мәселе қауымдастығы жағынан
Жастардың арасында девианттық мінез-құлықты азайту мен алдын алу мақсатында
мемлекетіміздегі жастар саясатына өзгерістер енгізу;
жастардың бос уақытын ұйымдастыру;
отбасындағы қарым-қатынасты жақсарту;
қоғамда жастарды кемсітуіне жол бермеу, (жұмыс жасағанда жастарды елемеу
жастардың дене және рухани-адамгершілік денсаулығы мәселесін қолға алу.
Елімізде жастар саясатының дамуы баяу болсада қазіргі жастардың әлеуметтік-экономикалық
жастарға құқықтық білім мен патриоттық тәрбие беру;
жастар ұйымының белсенділігін арттыру мақсатында жұмыстар жасау;
жастар кәсіпкерлігі мен өзін жұмыспен қамту ісін ары қарай
өз салт-дәстүріміз бен мәдениетімізді жастар арасында кеңеуту мақсатында жастар
спорттық секцияларды көбейту мен үйірмелер ашу.
Жастар ұйымы біршама бірлескен жұмыстар атқаруда, осы жасап
Жастардың ауытқыитын мінез-құлық деңгейін азайту және алдын алу
Девиантты жастармен әлеуметтік жұмыс өткізілуі өте жауапты
Әлеуметтік қызметкер алдын-ала күрделі мәселенің жағдайымен танысады.
Девиацияның елдегі құрылуы мен дамуы анықтау. Бұл күрделі мәселенің
Мемлекет тарапынан қандай көмек көрсетілуде және қандай шаралар қолдануда?
Әлеуметтік қызметкердің өз жұмысын жоспарлауы. Ол девиантты адамдармен қарым-қатынас
Девиантты мінез-құлықты жастармен әлеуметтік жұмыс жасағанда оны қоршаған ортасындағы
Жастар арасындағы девианттық мінез-құлықты азайтып, алдын алуды қамтамассыз
Әлеуметтік мәселелердің маңыздысының бірі жастардың бос уақытын өткізу. Жастардың
Жастардың бос уақытын өткізу мазмұны мен құрылымы барынша өзгеріске
Жастардың бос уақытын өткізу мазмұнында адамсыздық және азғындық байқалады,
Көріп отырғанымыздай, кітап оқу мен спортпен айналысу жастардың магнитафон
Егер де жоғарыда аталған жастардың бос уақытын өткізуінің «мазмұнды
Жастар мен жасөспірімдер әрқашан қолдау мен мақтауды талап ететін
Жұмыс орындарында жастар мен жаңа қабылданған мамандардың пікірін елемеуін
Жас адам өмірлік жолын таңдау үшін (білім алу, еңбек
Жастар мен жасөспірімдер арасындағы теріс мінез-құлықты азайту мен емдеу
Мемлекет тарапынан жастарды қолдау саясаттарының қатары жыл санап өсіп
Қазақстан Республикасының 2006-2011 жылдарға арналған білім мекемелеріндегі кешенді тәрбие
Жастардың арасында жыл сайын өткізіліп отыратын басқа да бағдарламалар
Қазақстандағы жасы кәмілетке толмаған құқық бұзушылардың әлеуметтік жағдайы мынаны
қоғамдық құрылымдағы орнына байланысты. Жастардың девиантты мінез-құлық
2.2 ДЕВИАНТТЫ МІНЕЗ-ҚҰЛЫҚТЫ ЖАСТАРМЕН ӘЛЕУМЕТТІК ЖҰМЫСТЫҢ ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫ МЕН ӘДІСТЕРІНЕ
Ересектер өмірден өз орнын тауып және оңы мен солын
Девиантты мінез-құлық мәселесін шешу мақсатында көптеген ғалымдар өз ойларын
тұрғын-үй мәселесін шешу, егер болса;
мамандығы бойынша жұмыспен қамту;
отбасында жақсы қарым-қатынас орнату;
Теріс мінез-құлық міселесін шешуге – Б.М. Левинде өз пікірін
есірткіге қарсы мемлекет тарапынан қысым көрсету мен теріс
мінез-құлықтың алдын алу мақсатында дәрістер оқу;
құқық қорғау органдарының күшін басым етіп, жазалау деңгейін
қатал ету және есірткіні сатушылар мен қолданушыларға жазаны күшейту;
отбасындағы тәрбиге көп көңіл бөлу мен бос уақытта қоғамға
емдеу мен оңалту шараларын жақсарту мен тәрбиеге көп көңіл
Маскүнемдер мен токсикомандарды емдеу кезінде С.Г. Климовада өз пікірін
тәрбие жұмыстарын жақсарту;
құқық қорғау органдарының күшін басым ету;
реабилитациялық оңалту орталықтарын көбейту;
Мәселені толық алып қарайтын болсақ жастар мен жасөспірімдердің
өзіне деген сенімділігін арттырып, жауапкершілігін сезіндіру мақсатында жұмыстар жасауымыз
Девианттық мінез-құлықты шешу мақсатында көптеген ойлар айтылғанын көрсеттім. Осы
Әлеуметтік бақылаудың негізгі факторларына мыналар жатады:
1. Әлеуметтік бақылау әдістері мен құралдары девианттық мінез-құлықтың нақты
2. Репрессивті ықпал ету шараларын барынша қысқарту. Бас бостандығынан
3. Әлеуметтік қолдау көрсетудің өте икемді түрін қолданған жөн.
4. Жалпы адамзаттық құндылықтар мен адамгершілік қағидалары негізінде азаматтарға
5. Зорлық зомбылықты, зұлымдықты және ашық жыныстық қатынасты насихаттайтын
6. Бұқаралық ақпарат құралдары, оқу және ағарту ұйымдары арқылы
7. Девиантты мінез-құлықты жастармен жұмыс жүргізетін кадрларды даярлау және
Девиантты мінез-құлықтың таралуына моральдық-этикалық факторлар да әсер етеді. Жастарға
Маскүнем, нашақор, жезөкше, әртүрлі жыныстық жолмен жұққан аурулары бар
Нашақорлық – жастар ортасындағы девианттық мінез-құлықтың ең қауіпті
Жастардың девианттық мінез-құлықының осы түрімен кәсіби түрде айналысатын әлеуметтік
1) сана сезімге жасалатын эксперимент, оны кеңейтуге әрекет жасау;
өзінің ішкі проблемаларын шешуге әрекет жасау.
Жалпы жастардың жүйкесі тозған немесе өзіне сенімсіздік туған жағдайда
Нашақорлыққа қарсы емдеу-реабилитациалау шаралары мынадан тұрады:
-аддиктивті мінез-құлыққа жоғары деңгейде дайындықты көрсетіп тұрған
жастар мен жасөспірімдерді анықтау;
-нашақорлықтың диагностикасы;
-тікелей емдеу-реабилитациялық процедуралар;
-отбасы мен айналасын қоршаған адамдардан жас жеткіншек туралы мағлұматтар
-достары нашақор болған жағдайда олармен байланысына шектеу қою;
-емдеу шараларын бірден, кешіктірмей қолға алу;
-емдеу орындарында жастардың қандай адамдармен байланысып жатқандығын
Жастардың нашақорлығының диагностикасында, әсіресе олардың психикалық белсенді заттарға тәуелділігін
Жастар ортасында дами түскен девиантты мінез-құлықтың тағы бір түрі–
Девианттық мінез-құлықтың тағы бір түріне-жезөкшелікті
Әлеуметтік терапия жезөкшенің оң өзгерістерге түсуіне кедергі жасайтын ішкі
Жастар ортасында көп кездесетін теріс мінез-құлықтың келесі бір түрі-суицид
Девианттық мінез-құлықтың өткір формасына заң тұрғысынан жауапкершілік қарастырылған құқықбұзушылықтар,
Девианттық мінез-құлық көрсеткен жастармен әлеуметтік жұмыс жасау барысында, әлеуметтік
Жастарды теріс мінез-құлық жасауының
Отбасы тәрбиесі салаларында қолайсыз факторларға тәрбие стильдері жатуы мүмкін,
Девиантты жастар ықшамаудан ішінде тұйық, басқа топтардан ерекше топ
Девиантты мінез-құлықты жастармен жұмыс жасаудың белгіленген
Психологиялық алдын алу жұмыстары жекелік, жанұялық, топтық ұйымдастыру формалары
Тренингтің міндеттері:
өз баласын түсіну мүмкіндігін кеңейту;
баламен өзара қатынасты жақсарту;
баламен өзара әрекеттің жаңа дағдыларын меңгеру;
отбасындағы қарым-қатынасты белсендіру
«Отбасы мүсіні» жаттығуы.
Жаттығуды орындау үшін отбасында кездесетін әртүрлі өмірлік жағдайларды келтіру
Әлеуметтік жұмыстағы педагогикалық әдістердің маңызы зор. Тәрбиелеу процесі
Сызба 3.
Жасөспірімдердің арасындағы қылмыстың алдын алудың әлеуметтік моделі
Орта
Отбасы
Мектеп
Адамгершілік
Эмоционалды ерік-жігерлік
Интеллектуалдық
Арнайы әлеуметтік-педагогикалық қызмет
-бала құқығын қорғау;
-әлеуметтік-педагогика-лық оңалту;
-ортаға қалыптасуды жеңілдету;
-жетекші іс-әрекеттің қалыптасуына көмектесу;
Баланың табысқа жетуін ұйымдастыру;
Арнайы емдік-педагогикалық қызмет
-психокоррекциялық және логопедтік сабақтар;
-жүйелілік психика-лық күйзелісті жою;
-фобия кезінде көмек көрсету;
-симптоматикалық диагностика;
Арнайы психикалық көмек
-қиын балаға айналу себептерінің психо-логиялық диагностика-сы;
-ата-аналар мен педагог-тардың арнайы педаго-гикалық даярлығы;
-отбасы мен пед. ұжымның психо-профилактикасы;
-отбасылық кеңес беру;
-бала қарым-қатынасы;
-ойын арқылы түзету;
Қоғамымызда жыл өткен сайын қылмыс жасаушылардың жасы жасарып, нашақорлық,
Сызба 4.
Девиантты мінез-құлықты балалармен жұмыс
Мектептегі әкімшілік
Әлеуметтік орта
Тәрбие ісінің меңгерушісі
Отбасы
Білім беру саласы
Әлеуметтік педагог және психолог
Ата-ана
Девиантты баланың
ата-анасымен одақтасу
Сынып жетекшілері мен пән мұғалімдері
Педагогикалық
отырыстар ұйым. арнайы
Құқық қорғау саласы
Девиантты мінез-құлықтың алдын ала түзету шаралары
Бос уақытын дұрыс өткізудің негізгі бағдарламасын жасау
Психологиялық-педагогикалық ағарту жұмыстары.
Әлеуметтік-психологиялық сауықтыру шаралары.
Педагогикалық, психологиялық әдістермен білімді зорлықсыз
ерікті түрде беру.
4. Девиантты оқушылардың диагностикасы.
Девиантты жастар мен жасөспірімдермен жұмыс жасау көп білімді қажет
Девиантты мінез-құлықты жастарды болдырмау үшін, ата-ана мен бала арасында
Девиантты мінез-құлықты жастармен тек әлеуметтік жұмыскерлер ғана емес сонымен
-оқушы баладағы құндылық бағдарының мазмұнын анықтау;
-отбасы тұрмысындағы қарым-қатынастарды, сәтсіздіктерді, бала тәртібін қадағалаудағы ата-ананың
-баланың сабақтан тыс уақытын қадағалау;
-баланың шартсыз топтарға қатысуын, ондағы көшбасшылық немесе басқадай рөлін,
-баланың девиантты тәртібінің себептерін анықтау;
-қиын баланың болу себебін педагогикалық тұрғыдан анықтап алу;
-теріс мінез-құлықты балаға көмек көрсету үшін мақсатты жүйелі түрде
Егер жастар өздерін, сезімдерін дұрыс басқарып, өмірлеріне жауапкершілікті сезінсе,
Девиантты мінез-құлықты жастардың жақын араласып жүрген достарымен кездесіп, теріс
Әлеуметтік қызметкерлер теріс мінез-құлықты жастармен жұмыс жасағанда өз біліктілігі
ҚОРЫТЫНДЫ
Жастар ортасындағы әлеуметтік әділдік сезімінің пайда болуы және шиеленісуі,
Қазақстан Республикасының толығымен дамымағандығы біздің қоғамымыздағы әлеуметтік және рухани
Қазақстандағы қоғамдық-экономикалық және саяси дамулар қоғамдағы әртүрлі топтар арасындағы
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаев өзінің бір еңбегінде былай
Дипломдық жұмыста қойылған мақсат-міндеттеріме жеткілікті деңгейде қол жеткіздім деп
Қорыта айтсам, теріс мінез-құлықты жастарды оңалту және
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
Кітаптар мен монографиялар:
1. Әбдірайымова Г.С. Жастар социологиясы. –Алматы: «Жибек жолы». 2008.
2. Первова И.Л. Асоциально поведение детей и подростков. Санкт-
3. Гилинский Я.И. Девиантное поведения в зеркале социологии. Актуальные
4. Кутырев Б.П. Стратегия социального развития. Новосибирск: «Наука». 1993.
5. Дюркгейм Э. Норма и потология. Социальные
Плахов В.Д. Социальные нормы: Философские основания общей теории. –
Москва: 1985. 145с.
Смелзер Н. Социология. Москва: «Феникс». 1994. 239с.
Франкл В. Человек в поисках смысла. Москва: 1990. 145с.
Жетписбаев Б.А. Ювенальная юстиция. Алматы:
141с.
Андреева Г.Г. Социальная психология. Москва: «Психология». 1991.
334с.
Попов М.Ф. Биологическое и социальное положение в
преступника и проблемы ее ресоциолизации. РФ: «Дашков и
Ковалев А.Г. Псилогия личности. Москва: 1995. 265с.
Альтшулер Б.В. Потологическое влечение к алкоголью: вопросы клиники
и терапии. Москва: 1994. 95с.
Ковалева А.И. Преступность среди женщин в Казахстане. Алматы: «Воронеж».
Джаманбалаева Ш.Е. Социология девиантного поведения. Алматы: 1999.
42с.
Лихачев Б.Т. Воспитательные аспекты обучения. Москва: «Междн. Универ Бизнеса
Қазымбетова Д.К. Социальные проблемы девиантности в транзитном обществе.
Арын Р. Национальные интересы и национальные безопасность
Казахстана. Алматы: 2000. 155с.
Қазақстан 2009 жылғы статистика. Астана-2011. Әлеуметтік
демографиялық көрсеткіш. 475 б.
Степанов В.Г. Психология трудных
459с.
Сарсенова Ж.Н. Әлеуметтік жұмыс. Алматы: «Қазақ Университеті».
70б.
Вишневский Ю.Р Государственная молодежная политика Республики
Казахстан. Астана: 2001. 147с.
Қазымбетова Д.К. Борьба с девиантным поведениями молодежи при
формировани личностных качеств. Алматы: 1997. 17с.
Лебедев С.М., Подколзин В.М. Социальная реабилитация наркоманов за
здоровый образ жизни. Борьба с социальными болезнями
25. Левин Б.М., Левин М.Б. Школа, семья против алкоголя
26. Климова С.Г. «Формалисты» и «реалисты» о проблеме
27. Қазымбетова Д.К. Борьба с девиантным поведениями молодежи при
Мерзімдік басылымдар:
28. Коэн А. Исследование проблем социальной дезорганизации и отклоняющегося
29. Зубок Ю.А. Исключение в иследовании проблем молодежи
30. Макамбетова Н.А. Девиантты мінез-құлықты балалар мәселесі// Әлеуметтік
31. Заритовская Т.А. Анализ становления личности несовершеннолетного
32. Мусин Н., Рудиченко Н., Социальный портрет
33. Мухамеджанова А. Человеческий капитал как приоритетный фактор
34. Құлдашева Н.У. Девиантты мінез-құлыққа әсер етуші әлеуметтік орта
35. Макамбетова Н.А. Девиантты мінез-құлықты балалар мәселесі // Әлеуметтік
36. Атамқұл Е.А. Парасаттың балғындары // Парасат.
37. Мырзалиева Ұ.О. Жасөспірімдердің девиантты мінез-құлқының алдын алу мәселелері
Диссертациялар мен авторефераттар:
38. Қазымбетова Д.К. Девиантное поведение молодежи как объект социологического
39. Джаманбалаева Ш.Е. Социальные проблемы девиантного поведения (на материалах
40. Джаманбалаева Ш.Е. Особенности социализации подрастающего поколения // Казахстанское
Интернет сілтемелер:
41. http// www. stat. kz.
65
Даму жолдары
Девиантты жастар
мен жасөспірімдер
Мінез-құлықтағы
ауытқулар,
қарым-қатынастың
бұзылуы
Жетекші іс-әрекеттіңқалыптасуының
бұзылуы,
жетіспеуі (ойын, оқу)
Өзбетімен кету-шілікке әкелетін басты педагогика-лық себептер