Шағын кәсіпорындар

КІРІСПЕ
Шағын бизнесті қолдау мен дамыту Қазақстан Республикасының экономикасын
Оның себебі, шағын бизнесті дамыту туралы көптеген қаулылар мен
Бұл мәселенің тағы бір аспектісі, біз өндірістік сектор
Нарықтық қатынасқа көшпей тұрғанда еліміздің экономикасының негізін ірі өндірістік
Шағын бизнесті дамытудың қазіргі мәселесін талдауына қарасақ, екі
Шағын бизнестің кейбір өзіне тән ерекшеліктері оның экономиканың маңызды
Мемлекеттің оған аса мән беруі қоғам үшін экономикалық, саяси
Шағын бизнестің экономикалық нәтижесі келесілерде көрсетіледі :
1) бәсекелестік ортаны қалыптастырады;
2) нарықты тауар мен және әр түрлі қызметтермен толықтырады;
3) ірі бизнес үшін кадрлар мен капитал ресурсының көзі
Саяси нәтижелерге келетін болсақ шағын бизнес қоғамның бір қалыптылығының
Әлеуметтік – тұрғындарды еңбекпен қамтамасыз ету мәселесін шешуге
Жаңа салықтық кодексті игеруде және осы дипломдық жұмысты жазу
Бұл жұмыстың мақсаты шағын бизнес субъектілеріне салық салумен байланысты
Осы алға қойылған мақсатқа байланысты төменгі мәселелер құрылды:
а) «Шағын бизнес» түсінігінің мәнін анықтау;
б) Қазақстанның экономикалық дамуындағы шағын бизнестің рөлі мен орнын
в) Қазақстан Республикасындағы шағын бизнеске салық салудың құқықтық аспектілерін
г) шағын бизнес субъектілеріне арналған арнайы салықтық тәртіпті талдау;
д) шағын бизнеске салық салудағы мемлекеттік саясаттың мәселесін
Бұл тақырыпты зерттеудің объектісі шағын бизнеске салық салу жүйесі
Дипломдық жұмысты орындауға арналған әдістемелік негіздер – Қазақстан Республикасының
ШАҒЫН БИЗНЕСТІҢ ҚАЗАҚСТАННЫҢ НАРЫҚТЫҚ
ЭКОНОМИКАСЫНДАҒЫ МӘНІ МЕН МАҢЫЗЫ.
1.1 Шағын бизнесті экономикалық мазмұны мен дамыту
тенденциялары.
Шағын бизнес - әдебиетте ұсақ және орташа жеке кәсіпкерлердің
Шағын кәсіпорын – аздаған жұмыскерлер саны бар, кәсіпорынға арналған
Көлеміне қарай фирмаларды жіктеуде жұмыскерлер саны, сонымен қатар кәсіпорынның
Шағын бизнес дарынды, адал, жоғары дәрежелі тұлғаларға қолайлы. Шағын
Кәсіпкерлер шағын бизнесті шығармашылықпен жұмыс істете отырып, кез келген
Көбінесе олар асығыс шешімдер қабылдауға еркін, олар өздерінің
Қазақстанда шағын бизнесті дамыту үшін аз жұмыс жасалған жоқ.
Бүгінгі күнде елімізде шағын топтарға жататын кәсіпорындарға қатысты 50-ден
а) Сапалық өлшемдер (басқару жүйесінің қарапайымдылығы, меншік иесі мен
б) Сандық өлшемдер (кәсіпорындағы жұмыс істеушілер саны,негізгі капиталдың құны,
Кәсіпорынды шағын бизнеске жатқызатын критерийлер бір елден екінші елге
Дегенмен де, көптеген елдердің тәжірибесінде көбінесе сандық өлшемдер қолданылады
Жапонияда ұсақ кәсіпорындардың басты өлшемдерін анықтау капитал көлемі,жұмыскерлер саны
Германияда кәсіпорынды ұсақ кәсіпкерлік секторға жатқызуда төмендегі өлшемдер қолданылады
а) жеке меншік пен басқарудың бірлігі ;
б) қызмет етушілердің еңбектік мотивациясын жоғары дәрежеге жеткізуге мүмкіндік
в) мұндай кәсіпорын басшысының маңызды ролі(өндіріс үрдісіне тікелей
г) істі отбасымен жүргізу;
д) қаржыландырудың өзгеше түрі (банктік несие беру есебіне тән).
Ұлыбританияда айналым көлемінің өлшемдері, активтер мен жұмылдырылғандардың орташа саны
Сандық өлшемдер Ресейден де кәсіпорындарды жіктеу негізінде қалыптасқан, «Ресей
ҚР-да кәсіпорындар сандық өлшемдер негізінде жіктеледі, яғни, жұмыскерлерге саны,
Енді Қазақстан Республикасы жеке құрылғаннан бері шағын кәсіпкерлікті
Қазақстандық кәсіпкерліктің алғашқы «іргетасы» 11.12.1990ж. «ҚКР-да шаруашылық қызметінің еркіндігі
Бұл заңда жеке кәсіпкерлік азаматтардың тауарға (жұмыстар мен қызметтер)
Жоғарыда аталған Заңды қабылдағаннан бері экономикада да, заңдылықтарға да
Қазақстан Республикасының азаматтық кодексі күшіне енді. 1995 жылғы 30
ҚР Министрлер Кабинетінің 17.08.94ж. № 912 Қаулысымен Қазақстан Республикасында
1997 ж. жазында ҚР «Шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау туралы»
Заңды тұлғалар өз қызметтерін төмендегідей ұйымдық-құқықтық формаларда жүзеге асыра
Заңды тұлғалардың шағын кәсіпкерлік субъектісінің жарғылық капиталындағы үлесі 25
Біздің Республикамыздың Президенті мен Үкімет шетелдік үлгіні бетке ала
Бірақ сөйте тұра олар біздің шағын кәсіпкерлігімізге тән маңызды
Шағын бизнеспен айналысатын кәсіпорындар мен жеке кәсіпкерлер санына біздің
Орташа кәсіпорындарға жұмыскер саны 50 ден асатын, бірақ 250
Ал енді шетелдік кәсіпорындардың ұсақ орташа және ірі боп
Біздің ұсақ кәсіпорындарымыз батысқа қарағанда өте аз екен. Онда
Бұл жерде әлемдік тәжірибеде шағын кәсіпкерлікке деген бірегей анықтама
Сонымен Англияда оған капитал нарығында қатыспайтын бағалы қағаздарды эмиссиялауға
Жапония статистикасы шағын кәсіпорындар дәрежесіне құрамында 100 адам қамтылған
Францияда нақты диференциация жоқ : бір экономистер бұл 6-дан
Континентті Европа елдерінде шағын кәсіпорын өлшемдері ретінде капиталдың жылдық
Сонымен әр елде шағын кәсіпорындарға әр түрлі кәсіпорындарды жатқызады:
Шағын кәсіпкерліктің ерекшелігі капитал салымының тез өзін-өзі ақтауы, өндірушілердің
Бүгінгі күнде шағын бизнес секторы Қазақстан экономикасының ажырамас бөлігі.
Шағын бизнестің дамуы көптеген маңызды ерекшіліктер әкеледі:
а)жеке меншік иелерінің көбеюі;
б)азаматтардың кірістерін жоғарылататын және әр түрлі әлеуметтік топтардың арасында
в)аз капитал шығынымен жаңа жұмыс орындарын жасау, әсіресе қызмет
г)өндірушілер монополиясын жою, бәсекелестікті орта жасау;
д) көп еңбекті қажет ететін өнімді шығаруда аз капиталды
е)экономиканың әр түрлі секторының арасындағы өзара қарым қатынасты жақсарту.
Қазақстан Республикасында нарықтық экономиканың құрылуы кезінде мемлекеттік меншіктің көптеген
Нарықтық экономика тауарлық және тұтыну нарығына кең жол ашты.
Көрсетілетін қызмет түрлері халықтық тұтыну тауарларының тізімен, тамақ өнімдері
2003 ж. шағын кәсіпорындар қызметінің көлемі едәуір артты.
Бұл жерде тенденция байқалады : 2002 ж. қарағандағы 2003ж.өнім
Жыл сайын шағын кәсіпорындар саны алдағы жылдарға қарағанда 40
Бұл Қазақстанда шағын бизнестің өнімді дамығанын көрсетеді.
Кәсіпорындар санына келетін болсақ, олардың кейбірі белгілі себептермен жабылмаса,
1 кесте
Сфералар бойынша шағын кәсіпорындар саны мен құрылымы
Шағын кәсіпорындардың қызмет сферасы 2002 жыл 2003 жыл 2003
Бірлік % Бірлік %
Барлығы :
Шағын кәсіпорындар 24848 100 37095 100 149.2
Өнеркәсіп 3668 14.7 6563 17.6 178.9
Сауда 4559 18.4 4931 13.3 108.1
Басқа қызметтер 16621 66.9 25601 69.1 154.0
Тіркелген шағын кәсіпорындардың барлығы бірдей іс әрекетте болмайды,
Мұндай жағдайлардың мүлдем болмауы мүмкін емес, өйткені кейбір жаңа
Сондықтан, шағын бизнестің дамуы экономиканың аталған сферасының өсу жолы
Шағын бизнестің қоғамның экономикалық дамуындағы ролі.
Еліміздің экономикасын реформалау үрдісінде шағын бизнес шешуші рольге ие
Шағын бизнестің дамуы тиімді аралас экономиканы қалыптастырудағы жалпы әлемдік
ҚР – да шағын бизнестің рөлі қарқындап өсуде. Кәсіпкерлік
а) жергілікті шикізат көздерін пайдалана отырып көптеген тұтыну тауарлары
б) ірі кәсіпорындардан босаған жұмыс күшінің еңбекке орналасуы үшін
в) ғылыми- техникалық үрдісті жеделдету;
г) қылмыстық бизнеске позитивті альтернатива құру.
Мысалға Қарағанды облысын алатын болсақ, шағын кәсіпкерлік қоғамның
Қазақстан Республикасының нарықтық қатынасқа көшуі кезінде
2003 ж.қазанында алғаш рет бөлшек сауда нүктелері,
2003ж. 1 қазандағы мәлімет бойынша облыста 6239 сауда нүктелері
1-сурет
Жеке сауда нүктелері мен қызметтердің көптеген бөлігі (91%)
Бірғана 2002 жылы санаққа дейін пайдалануға 361 дүкен берілді,
Облыс санағы бойынша 476 қызмет көрсету кәсіпорны жұмыс істеп
Заңды тұлға дәрежесіне ие болған 1284 кәсіпорында 3732 адам
Тұтас алғанда, осы зерттелген мерзім ішінде сауда және қызмет
2003 жылда шағын кәсіпкерлікті дамыту бағдарламасының негізгі экономикалық көрсеткіштері
Бірақ шағын бизнес субъектілерінің өнеркәсіптік өнімді өндірудегі – 11.5%,
кесте
Қарағанды облысы бойынша шағын бизнестің дамуының экономикалық көрсеткіштері.
Мерзім 2002ж. нақты 2003ж.
нақты 2003ж. 2002ж-ге %
Тіркелген ШБС саны 21908 24200 110.5
Іс-әрекеттегі ШБС саны 20718 23051 111.3
Жұмыс істеп тұрған ШБС-ң тіркелгендерге % қатынасы 94.6 95.3
Шағын бизнес сферасында қамтылғандар саны (адам) 116782 125146 107.2
Экономикалық белсенді тұрғындарға % қатынасы 16.3 16.7
Өндірілген өнім көлемі (жұмыс, қызмет млн.теңге) 30600 38132.0 124.6
2 кестенің жалғасы
Шағын бизнестің бюджетке тәленген төлемдері, млн.теңге 3495.5 5206.9
Бюджетке төленетін төлемділемдердің жалпы төлемнің ішіндегі
Кестедегі мәліметтер 2003 жылы Қарағанды облысында шағын бизнестің дамуы
Шағын бизнес субъектілерінің саны өсті.
Дегенмен жұмысың істеп тұрған субъектілердің тіркелгендерге қатысты пайызы
Шағын бизнес сферасында қамтылған тұрғындар саны 8364 адамға артты,
Одан әрі 3 кестеде тұтастай республика бойынша экономикалық көрсеткіштерді
2 және 3 кестелерді талдай отырып Қарағанды облысы жалпы
Сондай-ақ шағын бизнестің ең алдымен, Астананың астаналық дәрежесін қалыптастыруда
Оның бүкіл әлемдік даму жолы, мемлекеттік қолдаудың барлық формалары
Шағын бизнес шаруашылықтың біркелкі құрылымының және оның нақты бір
3 кесте
Экономикалық көрсеткіштері бойынша ҚР-да шағын бизнестің дамуы
Мерзім Шағын бизнес субъектілерінің саны(мың) Іс әрекеттегі шағын бизнес
2002 ж. 372,0 329,1 435,8 33,7
2003ж. 388,2 353,6 532,6 45,8
Республикамызда тиімді нарықтық экономика құру үшін шағын кәсіпкерліктің маңызы
Шағын бизнес факторы сонымен қатар маңызды әлеуметтік қызметтер атқарады,
2 ҚАЗАҚСТАН
2.1 ҚР экономикалық дамуындағы шағын бизнеске салық салудың
ҚР-да кәсіпкерлік іс әрекетті дамытуды қолдау және шағын бизнесті
Шағын және орта бизнеске салық салу жүйесін жүзеге асыруға
Салықтық жеңілдіктер жүйесі әр елде әр түрлі, менталитетін ескере
Бұл ҚР – да кәсіпкерлікті дамытуға жағдай жасап қана
Басқа бір мәселе ол – отандық кәсіпкердің әлеуметтік қорғансыздығы.
Өкінішке орай параның көмегімен арзан ресурстарға қол жеткізу, тікелей
ҚР 1997 ж. 19 шілдедегі «Шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау
Салықтық заңдылыққа байланысты шағын бизнес субъектісіне бюджетпен есеп айырысуда
Арнайы салықтық режим әлеуметтік және корпоративтік немесе тікелей салықты
Шағын бизнес субъектілеріне арнайы салықтық режимді қолдану үшін салықтық
Сонымен «Шағын бизнес субъектілері» түсінігіне:
а) жеке кәсіпкерлердің өзімен қосқандағы жұмыскерлер саны
б) жұмыскер саны тоқсан бойынша 25 адамнан аспайтын, ал
Одан басқа, төмендегі қызмет түрлерін жүзеге асыратын заңды тұлғалар
А) Акциздік өнім өндірушілер;
Б) Консультациялық, қаржылық, бухгалтерлік қызметтер;
В) Мұнай өнімдерін таратушылар;
Г) Шыны, ыдыстарды жинау және қабылдаушылар;
Д) Кеңпайдаланушылар;
Е) Лицензиланған қызметтердің түрлері;
Ж) Филиалы, өкілдіктері бар заңды тұлғалар;
З) Филиалдар мен өкілдіктер;
К) Заңды тұлғалардың қол астындағы ұйымдар және тәуелді акционерлік
Л) Әр түрлі тұрғылықты жерлерде құрылымдық бөлімшелері бар салық
Мысалы заңды тұлға арнайы салықтық режимді қолданудың негізгі шарттарына
Мұндай жағдайда заңды тұлға мен оның филиалы арнайы
Арнайы салықтық режимді немесе салық салудың жалпы белгіленге тәртібін
Бұл жерде шағын бизнес субъектісі бюджетпен есеп айырысудың бір
Шаруа қожалықтары, ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіретін заңды тұлғалар, сондай
Қазіргі салықтық заңдылықтар шағын бизнес субъектілерінің арнайы салықтық
Шағын бизнес субъектісі арнайы салықтық режимге көшу немесе
Салық салу базасын кеңейту және кейбір шаруашылық субъектілерінің экономиканың
Бір реттік талон кезеңдік характердегі кәсіпкерлік қызмет дегеніміз қызметі
Бір реттік талондар берілетін қызмет түрлері формасы мен тәртібі
Бір реттік талондардың құны жергілікті өкілетті органдардың шешімімен салықтық
Бір реттік талон екі бөлімнен тұрады : бірінші бөлім
Кезеңдік характердегі қызмет жүргізетін жеке тұлға жалдау еңбегін қолданбаса
Мысалы, жеке тұлға бір реттік талонның негізінде газеттер мен
Патент негізінде жалдамалы жұмыскерлерді пайдаланбайтын және жылдық айналымы
Патент құнын есептеу мәлімденген кірістің 3% мөлшерінде ставкасы қолдану
Патент құны бірдей мөлшердегі жеке кіріс әлеуметтік салықтар түрінде
Патент жеке кәсіпкерге бір күнтізбелік жылдың көлемінде бір айдан
Лицензиялануға тиіс қызметті жүзеге асырушы кәсіпкер осындай қызмет түрін
Салық төлеуші салықтық органға патент алу туралы өтініш білдірмесе,
Патенттерді беруді салық орган бір күннің ішінде және патенттің
Бүгінгі күнде 123 кәсіпкерлік қызметтің түрі бойынша патент құнының
Патенттің әрекеттегі мерзімі бітпей тұрып кәсіпкенрлік қызмет тоқтатылған жағдайд,
Нақты кіріс патентті алуға өтініш бергендегі кірістен асып кеткен
Егер нақты кіріс өтініш бергендегі соммадан аз болса, артық
ҚР территориясында патент негізінде заңды тұлғалар жүзеге асыратын көптеген
Заңды тұлғалар – шағын бизнес субъектілері бұрын патент бойынша
а) жұмыскерлердің орташа жылдық саны 20 адамнан аспайды ;
б) тұтас жылдық кіріс – 10 млн. теңгеге дейін
в) шағын бизнес кәсіпорынының салық төлеу бойынша, өткен есеп
г) шағын бизнес кәсіпорны есеп беру мерзімі салық бойынша
2002 жылы 2003 жылға бюджетпен есеп айырысудың патенттік формаларын
Ал бізде қазір не бар ? Біздің салықтық заңымыз
Сауалнама нәтижесі бойынша, сұралған респонденттердің 4/5 бөлігі (79.4%) патент
2003 жылға кәсіпкерлердің 20.6% куәлік бойынша жұмыс істеді. №535
Олардың салық төлеуі салық заңдылықтарға сәйкес жүзеге асырылады,
Есеп жеңілдетілген түрде кірістер мен шығыстарды тіркеу кітабы негізінде
Бұл режим бойынша жаңа кодексте өзгертулер қарастырылмаған, дегенмен, егер
Патентпен жұмыс істеудің тағы бір жақсы жері есеп
Сөйтсе де, бизнесті куәлік бойынша жүргізуде аргумент есеп пен
Жеке кәсіпкерлікте кәсіпкерлердің біраз бөлігі өз орнын заңды тұлғаның
Жеке кәсіпкерлердің режимді кең көлемде таңдауға құқығы бар, соның
Жоғарыда айтылғанға байланысты шағын бизнес кәсіпкерлерінің көптеген бөлігі
Жоғарыда аталған режимдер жылына 1 млн. теңгеден аспайтын кірісі
Әр түрлі аймақтық-әкімшілік бірліктер территориясында орналасқан бірнеше объектілерде өз
Жеке кәсіпкерлер жеңілдетілген декларация негізінде бюджетпен есеп айырысуды жолданған
Заңды тұлғалар үшін мынандай нормативтер белгіленген салықтық мерзім ішіндегі
Салынатын міндеттемені есептеу алынған кіріске жеке кәсіпкерге арналған үш
Күрделі прогрессивті бағанның мәні мынада: алынған кіріс бөліктерге бөлінеді
4 кесте
Салық міндеттемесін есептеу
Жеке кәсіпкерлердің бір тоқсандағы кірісі Салық ставкасы
1500.0 мың теңгеге дейін Кіріс соммасының 4 %-ты
1500.0 мың теңгеден жоғары 3000.0 мың теңгеге дейін 60.0
4 кестенің жалғасы
3000.0 мың теңгеден жоғары 165.0 мың теңге+3000.0 мың теңгеден
Заңды тұлғаның бір тоқсандағы кірісі Салық ставкасы
1500.0 мың теңгеге дейін Кіріс соммасының 5%-ты
1500.0 мың теңгеден жоғары 3000.0 теңгеге дейін 75.0
3000.0 мың теңгеден жоғары 4500.0 теңгеге дейін 180.0 мың
4500.0 мың теңгеден жоғары 6500.0 мың теңгеге дейін 315.0
6500.0 мың теңгеден жоғары 535.0 мың теңге + 6500.0
Жеңілдетілген декларация салық органға есептік салықтық кезеңге дейінгі айдың
Мысалы, шағын бизнес субъектісі – заңды тұлғаның кірісі 9
Бірақ бұл бюджетке төлейтін сомма емес. Жеңілдетілген декларация негізіндегі
Әр бір жалдамалы жұмыскер үшін салықтық міндетемесі егер жұмыскердің
Салықтық жүктеменің кіріске пайыздық қатынасы жұмыскер саны көбейсе, азаяды.
Режимнің жеңілдетілуі дегеніміз – корпоративтік, әлеуметтік, жеке табыс салықты
Қалған салықтар, яғни қосымша құн салығы, жалдамалы жұмыскерлердің кіріс
Сондай-ақ кәсіпкер жалпы тәртіп бойынша егер салықтық мерзім ішінде
Жалдамалы жұмыскерлердің табыс салығын кәсіпкер жұмыс қорытындысына байланысты
Сонымен қатар, кәсіпкер жеке кәсіпкер ретінде тіркелуі тиіс, тіркелгені
Мұндай көлемде салықтық міндеттемелерді орындау шағын бизнестің дамуына кедергі
Жеке кәсіпкерлердің кірісі мен жалдамалы жұмыскерлер санының өсуі, оны
Патенттік формамен салыстырғанда жеңілдетілген декларация бойынша бюджетпен есеп айырысудың
Төлем салық мерзімі аяқталғаннан кейін, яғни кіріс түскеннен кейін
Салық кодексті жасаушылар жеңілдетілген декларация негізіндегі режим мынандай жағдайларымен
А)салықтық міндеттемелерді есептеу тоқсан аяқталғаннан кейін түскен түсім бойынша
Б)жеңілдетілген декларация негізінде есептелген салықтар шығын есебінсіз бірыңғай ставка
Кәсіпкер жеңілдетілген декларация негізінде жұмыс істеуі тоқтатамын деп шешсе,
Салықтық кодекстің 370 бабына сәйкес шағын бизнес субъектілерінде
Яғни шығындар шегеруге жатпайды және кіріс айналым болып табылады.
Шағын кәсіпкерлік субъектілерінің көпшілігі бюджетпен есеп айырысуды патент бойынша
Салық органдардың пікірі бойынша 2003 жылға жұмыс істеген патенттік
1)Жеке кәсіпкерлер кейбір жалған құжаттар ұсынған : сондай-ақ салық
2)Патенттің құнын есептеуді салық орган қызметкерлері жүргізген, ал жеке
3)Патент құнын бекітудегі кірістер бойынша өте үлкен шашушылық болған.
Бірақ кәсіпкерге патенттік жүйе өзін-өзі құртқанын, оларға жеңілдетілген декларациядан
2002 ж. соңында бірде бір облыс жеңілдетілген декларация негізіндегі
Осының барлығы салық комитет басышыларына бұл жұмыстың аса маңыздылығын
Бұның айқын фактілерінің бірі көптеген салықтық комитеттердің белгісіз
Қарағанды облысындағы шағын кәсіпкерліктің қазіргі
жағдайының талдауы.
Әрекеттегі заңдылықтарға сәйкес салық төлеушілер салықты есептеу мен төлеу
ҚР заңдылықтарымен жеке және заңды тұлғалар үшін жеңілдетілген декларация
Бұл жерде салық салу объектісі бірнеше бөлікке бөлінеді, оның
Осы және басқа да жағдайларды топтастыра отырып, салыстыру аспектісінде
Кәсіпкерлік қызметтен өзіне қаржы жинау үшін жағдай жасау тәсілдерінің
5 кесте.
Бюджетпен есеп айырысудың жоғарыда аталған формаларының салық салу механизмі
ҚР –ның «Салықтар және бюджетке төленетін басқа да
Шарттар мен негізгі көрсеткіштер ҚР «Салықтар туралы» заңы ҚР
Бір реттік талон Кәсіпкерлік қызметін кезеңдік түрде жүргізетін жеке
Патент Жоспарланған жылдық жиынтық табыс 14.5 млн теңгеден аспайдыған
5 кестенің жалғасы
Жеңілдетілген декларация Адам саны орта есеппен 15-тен аспайтын,
Кірістер мен шығындарды тіркеу кітабын жүргізу режимі
Жұмыскерлердің жылдық саны орта есеппен 50 адамнан аспайды. Бір
Салықтар бойынша дәрежелі маманды жалдау мүмкіндігінде кәсіпкерлік қызметті дамытудың
Бүгінгі күннің статистикасы басқа облыстармен салыстырғанда Қарағанды облысында шағын
6 Кесте
Облыстар көлемі бойынша шағын бизнес субъектілерінің саны
№ Облыстар ШБС барлығы, бірлік Заңды тұлғалар, бірлік Жеке
1 Жамбыл 8203 4024 4179
2 Қарағанды 19766 7073 12693
3 Павлодар 12139 3862 8277
4 Алматы 37102 12507 24595
5 Атырау 5518 2365 3153
Барлығы: 82728 29838 52897
Келістірілген мәліметтер Жамбыл мен Павлодар облыстарымен салыстырғанда Қарағанды облысындағы
2 сурет
2 суретте жалпы белгіленге тәртіптегі және жеңілдетілген декларация
Егер шағын бизнес субъектісі жеңілдетілген декларацияны қолданса, онда салықтық
Енді субъектінің ҚҚС төлеуші ретінде тіркеуде тұрмаған жағдайын салыстырып
3 Сурет
3 сурет негізінен алдындағы салыстыруларға ұқсас жағдайды көрсетеді. Мұндағы
Жеңілдетілген декларация режимінде салықтық жүктеме шағын бизнес субъектісінің кірісіне
Осыдан келіп жалпы белгіленген режимде әр түрлі кіріс ала
Енді салықтық жүктемені жеке кәсіпкер мен заңды тұлғаның кірісі
4 Сурет
Бұл гистограммада егер жеке кәсіпкердің кірісі 4.5 млн. теңге
Бұдан туындайтыны әрбір кәсіпкер арнайы салықтық режимді пайдаланып немесе
Арнайы салықтық режимнің негізінде шағын және орта бизнестің сатылық
Қарағанды облысы бойынша шағын және орташа бизнестің даму жағдайын
Қазақстан Республикасында шағын бизнестіңдамуына кедергі
жасайтын факторлар.
Қазақстандағы нарықтықлар кезінде кәсіпкерлік сектор қоғамда маңызды орын алды.
Бүгінгі күнде шағын кәсіпкерлік субъектілерінің салық деңгейі дамыған елдердің
Дегенмен Қазақстан кейінгіжылдарда экономика дамыйтын елде қарқынымен салыстырардай қарқында
Қазақстанда шағын кәсіпкерлік субъектілерінің саны жоғарғы көрсеткіште болғанына қарамастан
7 кесте
Нарық субъектілерінің жалпы көлеміндегі ШБС үлесі
Салалар Іс әрекеттегі ШБС саны, бірлік Нарық субъектілерінің жалпы
Ауыл шаруашылығы, аң аулау мен орман шаруашылығы 105151 98.4
Балық шаруашылығы балық аулау 512 92.4
Өнеркәсіп 12596 82.8
Құрылыс 8768 90
Сауда, көлікті
жөндеу және үйде пайдалану өнімдері 111824 98.7
Қонақ үйлер мен мейрамханалар 6278 98.2
Көлік және байланыс 19837 94.3
Жылжымайтын мүлік
пен операциялары, кәсіпорындарға жалға беру және қызметтер көрсету. 10988
7 кесте жалғасы
Білім 974 9.4
Денсаулық сақтау, әлеуметтік қызметтер 3056 44
Басқа да қызметтер 16532 68.3
Барлығы 296521 87
8 кесте
Басқа мемлекеттерде шағын бизнеспен қамтылғандардың үлестік салмағы
Мемлекет Қамтылғандардың жалпы саны, %1999-2000ж., ЖІӨ өсу қарқыны Қамтылғандардың
Оңтүстік Корея 10.8 78.5 47
Қытай 11.0 75.0 60
Тайвань 10.0 78.0 70
Қазақстан 10.1 13.8 16-17
Көптеген дамыған тез дамушы елдерде экономика мен қоғамның негізі
Мысалы, Оңтүстік Кореяда шағын және орта бизнесте жалпы жұмыс
Сондықтан ҚР шағын және орта кәсіпкерліктің дамуын шынайы
Талдаудың негізінде шағын және орта кәсіпкерліктің экономика ретінде
Бірінші. Бірнеше жылдар бойы кәсіпкерлер үшін сауда-делдалдық қызмет
9 Кесте
ҚР ШБС-нің 2002ж. бірінші жартыжылдығында салалар бойынша сатылған тауарлары
Салалар ШК субъектісінің 2002ж.
1 жартыжылдығында тауарлар мен қызметтерін жүзеге асырудан түскен кірісі
Млн. теңге Қортытынды % есебінде
Республика бойынша қызметтер түрінен, барлығы 304293.3 100
Ауыл шаруашылығы 11641.0 3.8
9 кестенің жалғасы
Балық аулаудан 244.5 0.1
Құрылыс 28622.2 9.4
Сауда және көлікті жөндеу 184165.6 60.5
Өндіріс 31191.5 10.2
Көлік 17895.0 5.0
Жылжымайтын мүлікпен операциялар 17894.0 5.9
Денсаулық және әлеуметтік жағдай 1722.8 0.6
Білім 616.7 0.2
Екінші. Жеке тұлға формасында өз қызметін жүзеге асырушы жеке
Жеке кәсіпкерлер мен шаруа қожалықтарының тауар өндіру мен қызмет
Үшінші.Өз қызметін тоқтатқан шағын кәсіпорындар санының артуы жайында жаңадан
Төртінші. Шағын кәсіпорындар балансында тұрған негізгі қаржы республика нарығындағы
Бесінші. ҚР-да халықтың аса тығыз орналасуы шағын және орта
10 кесте
ҚР ШБС-нің 2002 жылдағы мінездемесі.
Шағын бизнес субъектілері Қызмет істеп тұрғандары, мың, бірлік Қамтылғандар
Шағын кәсіпорындар 84.0 451.9 261.0
Жеке кәсіпкерлер 122.7 152.1 43.5
Шаруа қожалықтары 103.8 338.1 38.4
Алтыншы. Шағын кәсіпкерлік субъектілерінің өндірістік- шаруашылық қызметінің әр үрлі
Оларға қоса :
А) Берік орналасу қорының аздығы ;
Б) Қаржыландыру мәселері;
В) Жоғары тәуекелге бел буу ;
Г) Еңбектің жоғары қарқындылығына аз кіріс келуі сияқты кемшіліктер
Тез дамушы елдердің экономикасы шағын және орта бизнестің көмегімен
ҚР –да шағын және орта кәсіпкерлікті дамытудың қарқынын арттыру
Бірінші. Еліміздің орта және ірі қалаларында бәсекелестіктің ірі қарқынды
Екінші. Банктерде жеке тұлғалардың депозиттерінің көбеюі негізгі салымшылар –
Үшінші.Еліміздегі нарықтық қайта құру кезеңінде шағын бизнеспен айналысудағы ауысқан
Бұл потенциал кәсіпкерлерге қайта өңдеу және ғылымды талап ететін
Төртінші. Берік банктік қаржылық сектор қаржылық қызметтер нарығын дамытуға
Бесінші. Қазақстанның евразия қиылысында өте тиімді географиялық орналасуы шағын
Алтыншы. Шағын кәсіпкерлікті реттеудің нормативтік құқықтық негізі қалыптасты.
Сонымен қатар жетістіктерге мынаны жатқызуға болады :
Инициатива мен динамизм рухы, еркін іс-әрекет ;
Өндірісті қайта құру қабілеті ;
Өндірістің тұтынушыға жақындауы ;
Капиталдың өте жоғары айналымы;
5) Өндірістің шығыны жағдайында экономияның мүмкіндігі (әкімшілік басқару шығындарын,
6)Басқарудағы тиімділіктер (коммуникацияның қарапайымдылығы, іс-әрекетке тез бейімделі мүмкіндігі).
Жүргізілген талдау шағын және орта бизнесті дамыту және қолдау
ШАҒЫН БИЗНЕСКЕ САЛЫҚ САЛУ ЖҮЙЕСІ : КЕМШІЛІКТЕР МЕН ЖҮЗЕГЕ
Шағын бизнес – бұл бір жағыннан кәсіпкерліктің жұмыссыздар мен
Жұмыс істеп тұрған салықтық жүйе (ставкалар мен әкімшілік әдістері)
2003 жылға қарай шағын кәсіпкерлік субъектілері көп болды, бірақ
Мұндай жағдайда не істеуге болады ? Біріншіден, тауарды сатудан
Салықтық кодексті жасаушылардың пікірінше, тауардан түскен кіріс ретінде сатылған
Егер кәсіпкер нан зауытынан нанды 26 теңгеге сатып алып,
Дәл осы 4 теңге оның кәсіпкерлік қызметпен байланысты
Осы мәселерді жою үшін және шағын бизнестің өркендеуіне дұрыс
Қазақстан Республикасының табиғи монополияларды реттеу, шағын бизнесті қолдау, бәсекелестікті
Шағын кәсіпкерлікті дамытуда жеделдетудің және бюджетпен қарым-қатынасты
11 кесте
Жылдар бойынша салық ставкалары жөніндегі ШБС-нің сауалнамасы, %
Қандай салықтарды жоғары деп санайсыздар Сауалнама өткізу мерзімі
Сәуір 2001ж. Қараша 2002ж. Тамыз 2003ж. Қаңтар 2004ж.
Республикалық бюджетке түсетін салықтар
Корпоративті кіріс салығы 32.1 53.0 43.0 53.0
ҚҚС 60.6 54.4 67.1 66.7
Акциз 10.9 12.1 6.6 11.7
Шекара төлемі 8.8 21.9 11.5 10.9
Жергілікті бюджетке түсетін салықтар
Жер салығы 14.6 29.5 14.8 29.2
Мүлік салығы 17.5 25.8 23 18.3
Көлік салығы 46.0 28.4 41.1 51.6
11 кестенің жалғасы
Жеке және заңды тұлғаларды тіркеудің төлемі. 15.3 20.9 15.6
Аукциондық сатулардан түскен төлем 4.5 1.6 1.9 3.3
Сауалнамадағы мәліметтер бойынша респонденттердің көптеген бөлігінің (49.6) жиынтық
Олай болса, шағын кіспкерлік басшыларынан бірнеше рет сауалнама алу
Сауалнама барысында кәсіпкердің өзіне ізденіп шағын бизнесті дамытуға кедергі
Шағын бизнестің дамуына кедергі болар себептерді төмендегінше атауға болады:
1) Әлі толық жетілдірілмеген заңдылықтар;
2) Салық салудың жоғары деңгейі;
3) Қаржылық кредиттік механизмдердің шағын бизнесті дамытуға әлсіз әсер
4) Тұрғындардың төмен төлеу қабілеттілігі;
Жергілікті өндірушілерді ірі кәсіпкерлердің нашар қолдауы.
Шағын бизнестің дамуына бөгет болған себептерді жою шаралары
Осыдан байқайтынымыз, кәсіпкерлердің талаптары өте үлкен. Біздің ойымызша Жаңа
Кәіспорындардың шығындылығын тексеру мен талдауда кәсіпорындардың экономикалық қызметтерінің,
Шағын бизнес сферасы салықтық бақылауға көп ілігетін кәсіпкерлік қызмет
Талдау көрсеткеніндей шағын бизнес сферасының кәсіпкерлері салықтық құқық бұзушылықтарға
Жылжымалы салықтық тексерулер үшін салық төлеушілерді дұрыс іріктеп
Іріктеудің жоғары тиімді жүйесін қолдану ғана тексеру кезінде салықтық
Бұндай жүйенің негізіне салықтық органда бар салық төлеуші жайындағы
Қазіргі уақытта іріктеу процедурасын әрі қарай жүзеге асыру жұмыстары
Іс қағаздарды тексеру – бұл алғашқы бухгалтерлік құжаттар
Жылжымалы салықтық тексеріске дайындалу процедурасының тағы бір маңызды кезеңі
Бақылау жұмыстарының алға қойған приоритетті мақсаттарының бірі нәтиже бермейтін
Шаруашылық қызметінің жоқтығы туралы салықтық органға есеп бергені кәсіпорынға
Салықтық органдардың шағын кәсіпорындарға салықтық бақылаудың тиімді әдістері мен
Шағын бизнес субъектілеріне салық салумен байланысты мәселені
А) заңды органдардың жұмысын жүзеге асыру жөніндегі, қызмет
Б) салықтық тексеріс режимін салықтық заңдылықтарды
В) ШБС-не, әсіресе жаңа бастаған кәсіпкерлердің сенімділігін арттыру
Г) салықтық заңдылықтарға үкімет енгізетін жаңалықтар жылына
Д) салықтық ставкаларды азайту, бұл қаржылық операциялардың
Е) салықтардың санын азайту қажет, бұл кәсіпкерлер үшін салық
Ж) кәсіпорындарға жаңа жұмыс орындарын жасауға және қызметкерлердің еңбекақысын
З) салықтық жаңалықтарды түсіндіру жұмыстарын жүргізу мақсатында ішкі
И) нұсқаулардың екі бағыттылығын жою, әйтпесе
Осы айтылғандарға байланысты мынандай қорытынды жасауға болады:салықтық салмақтың көлемі
Шағын бизнесті дамытуды бір жолға салудағы жағымды тенденциялар
Дегенмен, шағын бизнес субъектілер қызметінің тиімділігін арттыру үшін оларды
Бұл оларға өндіріс көлемін арттыруға салықтық базасын кеңейтуге мүмкіндік
ҚОРЫТЫНДЫ
Шағын бизнесті қолдау мен дамыту Қазақстан Республикасының экономикасын
Шағын бизнес факторы сонымен қатар маңызды әлеуметтік қызметтер атқарады,
Бүгінгі күнде шағын бизнес секторы Қазақстан экономикасының ажырамас бөлігі.
Шағын бизнестің дамуы көптеген маңызды ерекшіліктер әкеледі:
а)жеке меншік иелерінің көбеюі;
б)азаматтардың кірістерін жоғарылататын және әр түрлі әлеуметтік топтардың арасында
в)аз капитал шығынымен жаңа жұмыс орындарын жасау, әсіресе қызмет
г)өндірушілер монополиясын жою, бәсекелестікті орта жасау;
д) көп еңбекті қажет ететін өнімді шығаруда аз капиталды
е)экономиканың әр түрлі секторының арасындағы өзара қарым қатынасты жақсарту.
Салықтық заңдылыққа байланысты шағын бизнес субъектісіне бюджетпен есеп айырысуда
Арнайы салықтық режим әлеуметтік және корпоративтік немесе тікелей салықты
Шағын бизнес субъектілеріне арнайы салықтық режимді қолдану үшін салықтық
Шағын бизнесті дамытуды бір жолға салудағы жағымды тенденциялар
Дегенмен, шағын бизнес субъектілер қызметінің тиімділігін арттыру үшін оларды
Бұл оларға өндіріс көлемін арттыруға салықтық базасын кеңейтуге мүмкіндік
да элементтерінен бөлмей қараған дұрыс. Мысалы, шағын
Кәсіпорындар - 6239
Патент негізінде жұмыс істейтін жеке кәсіпкерлер – 4955 бірлік
Заңды тұлғалар – 1284 бірлік
З
аңды тұлға -шағын бизнес субъектісі ҚҚС төлеуші ретінде
есепте тұрған жағдайдағы жалпы белгіленген режимде және
жеңілдетілген декларация бойынша салық жүктеменің
салыстырмалы талдауы
13,3
13,3
13,3
13,3
13,3
9,9
10,3
10,5
10,6
10,5
0
2
4
6
8
10
12
14
Кіріс
1,5млн.тенге
жұмыскер
саны 5 адам
Кіріс
3млн.тенге
жұмыскер
саны 10
кіріс 4,5
млн.тенге
жұмыскер
саны 15
кіріс 6,5
млн.тенге
жұмыскер
саны 20
кіріс 9
млн.тенге
жұмыскер
саны 25
жалпы
белгіленген
режим
женілдетілген
декларация
Заңды тұлға шағын бизнес субъектісі ҚҚС төлеуші
ретінде есепте тұрмаған жағдайдағы жалпы белгіленген
режимде және жеңілдетілген декларация бойынша
салықтық жүктеменің салыстырмалы талдауы
8,8
8,8
8,8
8,8
8,8
4,6
5,1
5,4
5,8
6
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
кіріс 1,5 млн
тенге жұмыскер
саны 5 адам
кіріс 3 млн тенге
жұмыскер саны
10 адам
кіріс 4,5 млн
тенге жұмыскер
саны 15 адам
кіріс 6,5 млн
тенге жұмыскер
саны 20 адам
кіріс 9 млн тенге
жұмыскер саны
25 адам
белгіленген
режим
женілдетілген
режим
Белгілі салық режимі бойынша жеке кәсіпкердің және
заңды тұлғаның -шағын бизнес субъектісінің салық
жүктемесі кірісі 4,5 млн.тенге
7
6,78
5,68
4,9
4,37
6,23
7,22
6,48
5,95
5,42
6,68
0
1
2
3
4
5
6
7
8
1
3
5
10
15
20
25
Жумыскер саны, адам
Жеке кәсіпкер
Занды тулга-
шағын бизнес
субъектісі