Мазмұны
Кіріспе................................................................................................................3
1 Жұмыссыздықтың мәні мен түрлері, себептері мен салдары.
1.1 Жұмыссыздықтың мәні мен түрлері........................................................5
1.2 Жұмыссыздықтың себептері мен салдары........................................... 11
2 Қазақстан Республикасындағы тұрғындарды жұмыспен қамтуда шетелдік тәжірибелерді
2.1 ҚР-дағы тұрғындарды жұмыспен қамтуда шетелдік тәжірибелерді қолдану
2.2 ҚР жұмыспен қамту мәселесін шешу
Қорытынды......................................................................................................32
Қолданылған әдебиеттер тізімі......................................................................34
Кіріспе
Жұмыссыздық – жұмысқа белсенді адамдардың қоғамда тауар өндіру
Адам қоғамының түрлі даму кезеңдерінде жұмыс күшінің қолдануының
Еңбекпен қамтылудың жоғары көрсеткіште болуы мемлекеттің негізгі макроэкономикалық
Жұмыссыздықтың ең басты «бағасы» - өндірілмеген өнім.
Курстық жұмыстың мақсаты – осы нарықтық экономика жағдайында
Ал бұл курстық жұмыстың міндеті - осы кустық
Курстық жұмыс мынандай құрылымнан тұрады:
Бірінші бөлімде, жалпы жұмыссыздықтың мәні мен түрлері, себептері
Екінші бөлімде, Қазақстан Республикасындағы тұрғындарды жұмыспен қамтуда шетелдік
1 Жұмыссыздықтың мәні мен түрлері, себептері мен салдары.
1.1 Жұмыссыздықтың мәні мен түрлері
Экономика ресурстардың қаншалықты жақсы қолданылатынына байланысты сипатталады. Негізгі
Жұмыссыздық деңгейі — бұл жұмыс істеуді қалайтындардың жалпы
Статистикалық деректер үй шаруашылығьша зерттеу жүргізу негізінде жиналады.
Жұмыс күші — жұмыссыздар мен жұмыс істейтіндердің жиынтығы,
Жұмыс күші = жұмыс істейтіндер саны + жұмыссыздар
Жұмыссыздық деңгейі = Жұмыссыздар саны х 100 /
Статистика агенттігі есептейтін тағы бір статистикалық көрсеткіш, бұл
Жасы үлкен түрғыңдар санының үлесі = Жұмыс күшінің
Бұл статистикалық көрсеткіш барлық тұрғындар үшін есептеледі, сонымен
Мысалы: 1суретте 1989 жылғы 3 санатқа белінген тұрғын
- Жұмыс күшінің жалпы
- Жұмыссыздық деңгейі - (6,5/125,5) х
- Жасы үлкен тұрғын халықтың жалпы
Тұрғын халық — 188,1 млн. (16 жас және
1сурет. Халықтың 3 тобы.
Статистика агенттігі халықты зерттеу жұмыстарын жүргізгенде, әрбір адамды
Шетелдік мамандар жұмыссыздықтың себептерін талдай отырып, оның әртүрлі
Жасырын жұмыссыздық - өндіріс пен мемлекеттік аппаратта артық
Маусымдық жұмыссыздық ауыл шаруашылығының кейбір салаларында, әсіресе қайта
Технологиялық немесе өтпелі жұмыссыздық адамдарды машинамен ауыстыру нотижесінде
Толық жұмысбастылық ұғымына анықтама берудің алдында біз жұмыссыздықтың
Уақытша жұмыссыздық. Кейбір адамдар өз мамандықтары бойынша қызмет
Осы жұмыссыз адамдар жаңа жұмыс орнына немесе уақытша
Уақытша деген анықтама бұл құбылыс мәнін нақты көрсетеді:
Уақытша жұмыссыздық міндетті және ерікті болып бөлінеді. Жұмысшылардың
Нарықты жағдайда да міндетті түрде жұмыссыздық туады.
Фрикциондық - бұл жұмыссыздық жұмыс күшінің өзгеруімен объективті
Құрылымдық жұмыссыздық. Уақытша жұмыссыздық ақырындап "Құрылымдық жұмыссыздық" деп
Уақытша және құрылымдық жұмыссыздық арасындағы айырмашылық анық емес.
Циклдік жұмыссыздық. Циклдік жұмыссыздық құлдырау кезеңінде, яғни жалпы
АҚШ Конгресінің, экономикалық статистика комиссиясының жүргізген зерттеуінің мәліметі
Біздін елдегі жұмыссыздықтың негізгі нысандары жасырын және фрикциондық
Басқа сөзбен айтқанда, толық жұмысбастылық кезінде жұмыссыздық деңгейі
"Табиғи" термині экономика жұмыссыздықтың табиғи деңгейінде жұмыс істеп,
Жұмыссыздықтың табиғи деңгейі өз алдына тұрақсыз көрсеткіш. Ол
Күн сайын кейбір жұмысшылар жұмыстан шығады немесе оларды
L — жұмыс күші, Е — жұмысшы саны,
L = E + U
Ендеше, жұмыс күшінің жиыны жұмысшы мен жұмыссыздар санының
Жұмыссыздық деңгейін анықтайтын факторларға бар зейінді шоғырландыру үшін,
Егер жұмыссыздық деңгейі өзгермейтін болса, яғни еңбек нарығы
Бұл теңдеуді түрлендіру арқылы жұмыссыздықтың тұрақты деңгейін табуымызға
f(U/L)= s (1-U/L) шығады. Теңдеуді түрлендірсек,
Бұл теңдеу U/L жұмыссыздық деңгейі жұмысқа жандану мен
Мысал. Айталық, ай сайын 1% жұмыс жоғалтсын дейік
U/L = 0,01/(0,01+0,20) = 0,0476
Демек, берілген мысалда жұмыссыздық 5% деңгейде болады.
Жұмыссыздықтың табиғи деңгейінің үлгісі қарапайым, бірақ маңызды қорытынды
Бұл үлгі жұмыссыздық деңгейінің көрсеткіші және жұмыстан шығару
Жұмысы барлар қатарынан жұмыссыздар қатарына ауысу және керісінше.
1.2 Жұмыссыздықтың себептері мен салдары
Жұмыссыздықтың зардабын бәсеңдететін факторлардың бірі ғылыми-техникалық прогресс. ҒТП,
Шетелдердегі бағалау бойынша, жұмысты жоғалту, өзінің қасірет -
Бұдан тиімді түрдегі жұмыспен қамту жолы еңбек нарығында
Еңбек нарығына барынша қабілетті және іскер жұмыскерлерді қатал,
Егер де жұмыс күші тауар болса, онда оның
Жұмыссыздық себептерінің біріне жұмыс күші құрылымы мен бос
Уақытша жұмыссыздықтың белгілі бір деңгейі әрқашан ауысып тұратын
Құрылымдық ығысу ұдайы болғандықтан және жұмысшыларға жұмыс ауыстыру
Құрылымдық ығыстырулар жұмысшылардың ұдайы босатылуы мен уақытша жұмыссыздықтың
Уақытша жұмыссыздықты түсіру жолымен жұмыссыздықтың табиғи деңгейін төмендету
Керісінше, жұмыссыздықтан сақтандыру жүйесі жұмыссыздардың санын ұлғайтатып мемлекеттік
Жұмыссыздықтан сақтандыру жұмысты жоғалтудың экономикалық зардаптарын жеңілдетіп, бір
Жұмыссыздықтан сақтандыру деңгейінің көтерілуі туралы факт, бұл саясаттың
Жұмыссыздықтан сақтандыру мәселесін зерттейтін экономистер, көбінесе жұмысшылар санын
Жұмыссыздықтың екінші себебі — жалақының қатандығы, яғни оның
Жалақының қатандығы салдарынан болатын жұмыссыздық және осыдан шығатын
Жалақы қатаңдығы және жұмыссыздықты күту ұғымын түсіну үшін,
Енді жалақы қатаңцығының үш себебін қарастырайық: ең төмен
Үкімет жалақы қатандығын сақтауды, оны тепе-теңдік деңгейге дейін
Мысал: 1938 жылы әділетті еңбек жағдайлары туралы заң
Есеп бойынша, жалақының шегін белгілеу жасөспірімдер арасындағы жұмыссыздыққа
Біріншіден, жасөспірімдер ең аз маманданған және тәжірибесі аз
Екіншіден, жасөспірімдерге көбінесе ақшалай түрде емес, белгілі бір
Көптеген экономистер жасөспірімдер арасындағы жұмысбастылыққа төмен жалақының әсерін
Жасөспірімдік жұмыссыздыққа төмен жалақы туралы заңның әсерін жеңілдету
Ең төмен жалақы үнемі саяси пікірсайыстың негізгі болып
Ең төмен жалақыны көтерудің қарсыластары бұл әлауқат үшін
Көптеген экономистер мен саясатшылар жұмыс істейтін кедейлерге нағыз
Жалақы қатандығының екінші себебі — кәсіподақтың монополиялық билігі.
Кәсіподақ осындай кәсіподақтық қозғалысы жоқ фирмалардың жалақысына да
Соңғылары тек жалақы өсуіне ғана емес, басқа көп
Кәсіподақтармен немесе кәсіподақтарға бірігу қаупін тудыратын жұмыссыздық инсайдерлер
Әр түрлі елдерде инсайдерлер мен аутсайдерлер арасындағы дау
Кәсіподақтардың монополиялық күші мен ең төмен жалақы туралы
Жалақының жұмыс өнімділігіне әсері фактысын еңбек ұсынысының артықшылығына
Жалақының еңбек өнімділігіне әсері туралы бірнеше теориялар бар.
Дамыған елдерге келетін тиімді еңбекақының екінші теориясы жоғары
Үшінші теория фирмадағы қызметшілердің орташа сапасы олардың алатын
Төртінші теория жоғары жалақы жұмысшылардың ынтасын көтеретінін айтады.
Егер фирма жұмысшыларына жоғары жалақы төлейтін болса, барлық
2 Қазақстан Республикасындағы тұрғындарды жұмыспен қамтуда шетелдік тәжірибелерді
2.1 Қазақстан Республикасындағы тұрғындарды жұмыспен қамтуда шетелдік тәжірибелерді
К.Маркстың қолдану теориясы мен казіргі технологиялық теория жұмыссыздықтың
Енді осы теориялардың мән-жайына қысқаша тоқталайық.
Мальтузиандық теорияны ағылшын экономисі Томас Роберг Мальтус (І766-1834
Ол халық санының және өмір сүру әдісінін өсу
Тұрғындардың қаркынды өсуін Мальтус (әрбір 25 жылда екі
Ағылшын экономисі Джон Кейнстің баяндауынша, жұмыссыздық бұл тауарға
Казіргі жағдайда монетарлык теория өзі туралы барынша айқын
Сурет 1. Филлипс қисығы
К.Маркс корлану теориясын жасады. Осы теорияға сәйкес капиталдың
Енбек рыногы - бұл рыноктың ерекше түрі, онда
Осы құбылыстар АҚШ-тағы еңбек рыногында айқын көрінеді. Осындағы
Ауыл шаруашылығында жұмыспен қамту АҚШ-да 1955-ші жылы 6,5
Біліктілік құрылымында жұмыс күші білім деңгсйінің өскендігін байқатады.
Қазакстан Республикасында осы уақытқа дейін енбек нарығы болған
Казақстан Республикасындағы калыптасып отырған еңбек рыногы нақты еңбек
Рынокта сұраным мен ұсыным заңы жұмыс жасайды және
Егер жұмыс күшін-тауар десек, онда оның құны жайлы
Ал енді тиімді жұмыстылық (еңбекпен қамту) дегенді калай
Толық жұмыстылық (еңбекпен қамту) дегеніміз халык шаруашылығы көлемінде
Тиімді жұмыстылық дегеніміз коғам кажеттілігін өте аз еңбек
Қазіргі рыноктық экономикада жұмыскерлердін оңтайлы резерві міндетті түрде
Еңбек рыногындағы тепе-тендік сұраным мен ұсыным көмегімен бекітіледі.
Американ ғалым-экономисі П.Самуэльсонның ойынша, коғамдағы енбекке деген ұсыным
- тұрғыңдардың жалпы санымен;
- жалпы тұрғыңдар санындағы өз бетінше тұратыңдардың
- Жыл немесе апта бойынша жұмысшының атқаратын орташа
- Жұмысшының жұмсайтын еңбегінің сапасы, саны және біліктілігімен.
Графикте еңбекке деген сұраңым мен ұсыным қисығы және
Республикада алдағы жылдары тіркелетін жұмыссыздар саны бірнеше мыңға
Қазақстан Республикасы "Тұрғындарды жұмыспен камту туралы" жұмыссыздығы үшін
Жұмыссыздық мәселесін шешуде ерекше орынды еңбек биржалары
Бүгінгі қалыптасқан шындық барлық еңбек нарығы элементтерінің кайтадан
- біріншіден, фирманың ағындағы тұтыныстарын, оның қосымша даму
- екіншіден, жұмыс күшінің ұлттық нарығының жағдайын ескеру
- жұмыс күшін жалдау кезінде төмендегідей тәсілдер
- жоғарғы және орта оқу орындарынан мамандарды
- жұмыспен қамту (биржа) орталығы арқылы кадрларды
- жарнамалық хабарлау мен жаппай акпараттық құралдар көмегімен
- орналасатындарды конкурстық (бәсекелестік) негізде мұқият таңдау сондықтан
Капиталдың техникалық құрылымы, капиталдың органикалық құрылымы, жұмыстылық (еңбекпен
Енді жұмыссыздықты сипаттайтын кейбір қосымша мәліметтерге жүгінейік. Олар
Айталық, сіз жұмысты жоғалттыңыз деп есептейік, сіздің ұзақ
Жоғарыда қойылған сұрақтың жауабы оңай емес. Мәліметтер бойынша,
Неге осы фактілер бір-біріне қайшы келетінін түсіну үшін,
Жұмыссыздықтың ұзақтығы туралы мәліметтердің мемлекеттік саясатты жетілдіру үшін
Жұмыссыздық пен нақты ЖҰӨ көлемі арасында қандай тәуелдік
Жұмыссыздық деңгейінің қозғалысы
3-сурет. Оукен заңы. Сурет пиктограмма болып табылады, мұнда
3-суретте Оукен заңы Құрама Штаттар деректері бойынша көрсетіледі.
Жұмыссыздықтың өзгермейтін деңгейіңде заң өлшемділігі болады, яғни мұнда
Осыған байланысты, Оукен заңы бойынша, экономиканың төмеңдеуімен нақты
Оукен заңы жұмыссыздық деңгейі мен ЖҰӨ арасындағы байланысты
Мұндағы:
Ү — нақты өнім көлемі;
Ү* — потенциалды ЖҰӨ;
U — нақты жұмыссыздық деңгейі;
U* — табиғи жұмыссыздық деңгейі;
β — эмпирикалық коэффициент [2].
2.2 ҚР жұмыспен қамту мәселесін шешу жолдары.
Осы уақытқа дейін біздің елімізде еңбек нарығы болмады.
Оның есесіне жұмыскерге, белгілі бір жұмыс орнына ие
Кадрларды тұрақтандыруда "жас маман" институты, белгілі бір кезеңге
Сонымен бірге біздің елдегі жұмыссыздықты түсіру жолымен жұмыссыздықтың
ҚР жұмыспен қамту қызметінің бағыты бойынша әзірленетін жылдық
Қазірде жұмыспен қамту саласында, өндіріске қажетті жұмыс күші
Бұл жағдайлар, қазірде нарықты экономикаға өту кезеңін басынан
Қазіргі таңда Қазақстанда жұмыспен қамтамасыз ету шамасы қандай?
Еңбекпен толық қамту дегеніміз, ол халық шаруашылығы
Өндірісі дамыған батыс елдерінің тәжірибесі, тиімді еңбекпен қамту
Қазақстан Республикасының "Халықты жұмыспен қамту туралы" Заңына сәйкес,
Осылармен бірге мемлекет жұмыс күшінің ұсынымын азайту үшін
Еңбек нарығы барынша күрделі және жетілмеген нарық түрі
Сурет 4. Жекеленген еңбек нарығы.
4-нші суретте еңбекке сұраным мен ұсыным және жалақының
Еңбекті ұсыным жалақы динамикасына кері пропорционалды тәуелділікпен әсер
- халықтың мөлшерімен;
- тұрғындардың жалпы санындағы еңбек етуге қабылеті
- жұмысшынын бір жыл ішінде атқарған жұмыс
- жұмсалатын еңбектің саны және сапасымен жұмысшының
Жалақының тепе-теңдік деңгейін орнықтырудың автоматты тенденциясы болады деген
Еңбек биржасы және оның атқаратын қызметтері. Жұмыссыздық проблемаларын
Еңбек биржаларының негізгі атқаратын қызметтері мыналар: еңбек нарығындағы
Қорытынды
Қорыта келгенде, Жұмыссыздық - экономикалық теорияның бұрынғы
Қандайда жұмыссыздық болмасын қоғамдағы аса ауыр экономикалық және
Қазіргі кезде біздің Қазакстанда басқа көптеген елдермен салыстырғанда
Нарық қатынастары дамыған көп елдерде еңбек нарығы әр
Қазіргі еңбек биржасында, жұмыс күшіне сұраным мен ұсыным
Қазақстан Республикасында тәжірибесінде енді ғана тұрғындарды жұмыспен қамтудың
Біздің экономика әкімшілдік-әміршілдік жүйесінен рыноктық тәсілге көшуі жұмыс
Қазақстан Республикасында тұрғындарды жұмыспен қамтудың арнайы бағдарламасы
Қазақстан Республикасында тұрғындарды жұмыспсн қамтудың арнайы бағдарламасы
3 статистикалық көрсеткіш жалпы ұлттық өнім тұтыну, құн
Қазақстанды соңғы жылдары жұмыссыздық деңгейі төмендеп келеді. Көршілес
Қолданылған әдебиеттер тізімі:
Жүнісов Б., Мәмбетов Ұ., Байжомартов Ү. «Нарықтық экономика
Мамыров Н.Қ., Тілеужанова М.Ә. «Макроэкономика», Алматы, Экономика, 2003
Шеденова Ө.Қ., Байжомартов Ү.С., Жүнісов Б.А., Комягин Б.И.
Осипова Г.М. «Экономикалық теория негіздері», Алматы-2002 жыл.-336 бет
Крымова В. «Экономикалық теория», Алматы, 2003 жыл.-156 бет
Сахариев С.С., Сахариева А.С. «Әлем экономикасы», ІІ-бөлім, Алматы,
Әжібаева З.Н., Жантаева А.Ә., Кеулімжаев Қ.К., Құдайбергенов Н.А.
Әубәкіров Я., Нәрібаев К., Есқалиев М., Жатқанбаев Е.,
Жолдасбаева С. // Ақиқат – 2000 – №
Омаров А. // Абай – 2004 - №
Усенова Г. // Ақиқат – 2003 - №2.25-26
3