ОҚУШЫЛАРЫНА ЭКОЛОГИЯЛЫҚ БІЛІМДІ ҚАЛЫПТАСТЫРУ

СОДЕРЖАНИЕ
КІРІСПЕ 1
1 ДҮНИЕТАНУ САБАҚТАРЫНДА БАСТАУЫШ СЫНЫП 5
ОҚУШЫЛАРЫНА ЭКОЛОГИЯЛЫҚ БІЛІМДІ ҚАЛЫПТАСТЫРУ 5
Экологиялық білім теориясының негіздері 5
2 Азаматтардың: 15
1.2 Педагогикалық-психологиялық әдебиеттерде экологиялық білімді 16
қалыптастырудың зерттелуі 16
Бастауыш мектепте экологиялық білімді қалыптастыру ерекшеліктері 20
2 ДҮНИЕТАНУ САБАҚТАРЫНДА ОҚЫТУДЫҢ ЖАҢА 25
ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫН ПАЙДАЛАНА ОТЫРЫП ОҚУШЫЛАРДЫҢ 25
ЭКОЛОГИЯЛЫҚ БІЛІМДЕРІН ДАМЫТУ ЖОЛДАРЫ 25
2.1 Оқытудың жаңа технологияларының негізгі ерекшеліктері 25
2.2 Сын тұрғысынан ойлауды дамыту – педагогикалық технология 32
ҚОРЫТЫНДЫ 46
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 48
КІРІСПЕ
Әлемдік өркениетке ұмтылған жас мемлекетіміздің білім жүйесі жаңаша заманның
Бұл мәселені қазақ мектебіндегі білім мазмұны қазіргі талаптарға сай
Сондықтан осы уақытқа дейін оқытылып келген «Айналамен таныстыру» және
1-сыныпта бұл блок бойынша табиғат өзгерістері туралы жалпы түсінік
Тақырыптың өзектілігі:
Қоғамның алдына қойып отырған өскелең экологиялық мәселелерді шешумен қатар,
Білім беруде оқу үрдісін интенсивтендіру, оны ұйымдастыру неғұрлым тиімді
1 Дамыта оқыту. Дамыта оқытуда баланың ізденушілік-зерттеушілік әрекетін ұйымдастыру
2 Сын тұрғысынан ойлау мен жазу. Мақсаты барлық жастағы
Мектепке дейін кез-келген баланың оқуға, білуге деген талабы өте
Ұлы ойшыл педагог Дистервегтің айтуынша «Нашар мұғалім ақиқаты анықтап
Қазіргі қолданылып жүрген оқыту әдістерінің тағы бір кемшілігі –
Білім мазмұнын түбегейлі жаңартуда оны интеграциялау, жалпы алғанда, халыққа
Осы орайда жұмысымызға төмендегідей мақсат қойдық.
Зерттеу мақсаты:
Дүниетану пәнінде оқытудың жаңа технологияларын пайдалану арқылы бастауыш сынып
Зерттеу нысанасы:
Дүниетану сабақтарындағы экологиялық білімді дамытуда жаңа технологияларды оқыту үрдісі.
Зерттеу пәні:
Экологиялық білім беру үлгісінде оқушылардың және мұғалімнің іс-әрекеті.
Зерттеудің міндеттері:
- теориялық, педагогикалық зерттеулерге сүйене отырып, «Жаңа технология» ұғымының
- оқытудың жаңа технологияларын зерттеу, оқып талдау;
- оқытудың жаңа технологиялары арқылы оқушылардың экологиялық ойлауын, табиғатқа
- оқытудың жаңа технологияларын оқу-тәрбие үрдісінде пайдалану;
- оқытудың жаңа технологиялары арқылы оқушылардың ойлау, есте сақтау,
Зерттеу әдістері:
- педагогика, психология, дүниетану әдістемесі бойынша оқулықтарды, монографияларды оқып,
- «Бастауыш мектеп», «Начальная школа», «Қазақстан мектебі» журналдары, «Қазақстан
тәжірибелі мұғалімдердің сабақтарына қатысу, пікір алысу;
эксперимент жұмысын өткізу, нәтижесін қорытындылау.
Зерттеу болжамы:
Егер мұғалім дүниетану пәнінде оқытудың жаңа технологияларын пайдаланса, онда
Зерттеу жұмысы: кіріспеден, екі тараудан, әдебиеттер тізімінен тұрады, көлемі
1 ДҮНИЕТАНУ САБАҚТАРЫНДА БАСТАУЫШ СЫНЫП
ОҚУШЫЛАРЫНА ЭКОЛОГИЯЛЫҚ БІЛІМДІ ҚАЛЫПТАСТЫРУ
Экологиялық білім теориясының негіздері
Қазіргі кезде барлық адамзат алдында тұрған келелі де күрделі
Жер бетіндегі бейбітшілікті сақтаудың өзі тікелей табиғат қорғау және
Біздің елімізде табиғат қорғау ісіне мемлекет тұрғысынан өте үлкен
Онда «Жер бетіндегі экологиялық қауіпсіздік жолындағы күрес адамдардың ең
«Экология» ұғымы үлкен теориялық және практикалық маңыз алған ғылым
Табиғат – сұлулықтың өмірбақи таусылмас қайнар көзі. Сондықтан ол
Соңғы жылдары өнеркәсіптің өркендеу, ауыл шаруашылығының қарқынды дамуы, халық
Табиғат және адам деген ұғым бүгін де бір-бірінен ажырамастай
Біздің ғасыр – ғылыми-техникалық прогрестің барынша дамып, өркендеген ғасыры.
Бүгінгі күннің нағыз актуалды тақырыптарының бірі – табиғатты қорғау
Планетамыздағы байлық атаулының ең маңыздысы да, құдіреттісі де –
Жер, ғылым тілімен дәлірек айтсақ, топырақ дегеніміз – бойында
Адам баласы қазіргі кезде көптеген заттарды қолдан жасай алады.
Ғылым мен техниканың барынша дамыған қазіргі кезеңінде адамның табиғатқа,
Жер – баға жеткісіз халық байлығы. Оны барынша күтіп,
Бар байлықтың анасы, бойында керемет ғажап күш бар жер
Жер бетіндегі тіршілік атаулының бәрі де дүниедегі ең асыл
Су дегеніміз – тіршілік, тіршілік дегеніміз – су десек
Тіршілік нәрі – су біздің республика үшін ерекше актуалды
Өлкемізде көптеген жылдар бойы ағып жатқан мөлдір сулы өзендер
Өнеркәсіптің, ауыл шаруашылығы мен транспорттың барынша өркендеуі, қазіргі адам
Адамға табиғат берген байлықтың бірі – атмосферадағы ауа. Өзге
Ауыл шаруашылығы мен өнеркәсібі қарышты дамып келе жатқан Қазақстанда
Өскеменнің қорғасын-мырыш комбинатында 35,1 миллион теңгеге, Шымкенттің қорғасын зауытында
Республикамыздың ірі қалаларында жылуды бір ірі орталықтан жіберу арқылы
Мысалы, Өскеменнің қорғасын-мырыш комбинатында ауаға шығатын зиянды шаңдар –
Республикада 25 қалада мемлекеттік санитарлық мекемелер лабораториясында ауаның құрамын
Зерттеулердің нәтижесінде өндірістің орналасуына қарай негізгі ауаға шығатын лас
Ауа тазалығы, адамдардың денсаулығы үшін күрес әрбір кәсіпорын мен
Экологиялық шамадан тыс ластануы әсіресе біздің Отанымыз Қазақстанда басты
Қазақстандағы ең лас қалалардың бірі - Өскемен қаласы, дүние
Өндірістен бөлініп шыққан зиянды заттар (шаң, улы газдар және
Елді-мекендер мен Өскемен қаласында транспорт құралдарының саны жылдан жылға
Осы мәселелерге байланысты мынадай экологиялық мәселелерді шешу жолдарын атап
экологиялық-құқықтық дүниетанымға жаңа көзқарас қалыптастыру;
табиғи ресурстар және қоршаған ортаны қорғауға байланысты
қаржыландыруды, қанша қаражатын қажетімен жұмсауды жоғары дәрежеге қою;
халықты табиғатты қорғау жұмыстарына шығару;
экологиялық тәрбие мамандарды дайындау;
халықты медициналық-санитарлық қамтамасыздандыруды
жетілдіру, жаңғыртуды талап етеді;
автокөліктердің барлық әсерін техникалық бақылаудан өткізіп,
тексеру керек;
пайдаланған суларды Ертіске немесе басқа өзендерге жібермес
бұрын, тазартудан өткізу қажет;
кәсіпорындар мен өндірістердің технологиясын қайта жаңғыртып
немесе ауаға шығатын улы заттарды сүзгіден өткізетін құрылғы орнату
тұрмыстық қалдықтарды қайта өңдейтін зауыт салу қажет;
егістікке пайдаланатын минералды тыңайтқыштарды және улы
химикаттарды қолданғанда ережелерді бұзбау қажет.
Ең бастысы осы мәселелердің бәрінен бұрын, адамдар өз әрекеттерін
Осы экологиялық қауіп-қатердің алдын алатын да біз, адамдар, тұрғызатындар
Табиғатты қорғау – бәріміздің борышымыз. Өйткені, қазір теңізіміз тартылып,
Адам табиғатты зерттеп, терең білген сайын зиянды өзгерістердің әрі
Қазақстан Республикасының «Табиғатты қорғау туралы» Заңының
1 Қазақстан Республикасының қоршаған ортаның сапасын жақсарту, табиғи ресурстарды
2 Қазақстан Республикасының «Қоршаған ортаны қорғау туралы» Заңдары
Жерді жер қойнауын, суды, атмосфералық ауаны, ормандар мен өзге
3-бапта қоршаған ортаны қорғаудың негізгі принциптері жазылған.
Қоршаған ортаны қорғау мынадай негізгі принциптерге сүйенеді:
- адамның өмірі мен денсаулығын қорғаудың басымдығы, халықтың өмірі,
- экологиялық жағдайы қолайсыз аумақтардағы экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз ету
- табиғи ресурстарды ұтымды пайдалану және молықтыру. Табиғатты пайдаланған
2-тарау. Азаматтар мен қоғамдық бірлестіктердің қоршаған ортаны қорғау саласындағы
5-бап. Азаматтардың қоршаған ортаның қорғау саласындағы құқықтары мен міндеттері.
1 Әрбір азаматтың және Қазақстан Республикасының аумағында тұратын азаматтығы
2 Азаматтардың:
- белгіленген тәртіппен табиғи ресурстарды пайдалануға, оларды қорғау және
- қоршаған ортаны қорғайтын қоғамдық бірлестіктер мен қоғамдық қорлар
- қоршаған ортаны қорғайтын қоғамдық бірлестіктер мен сауықтыруға қатысуға;
- қоршаған ортаны қорғау жөніндегі жиналыстарға, митингілерге, пикеттерге, шерулер
- қоршаған орта мәселелері бойынша мемлекеттік органдар мен ұйымдарға
- қоғамдық экологиялық сараптама өткізу туралы ұсыныс жасап оған
- кәсіпорындарды, құрылыстар мен экологиялық жағынан зиянды өзге де
- айыпты ұйымдарды лауазымды адамдар мен азаматтарды жауапқа
3 Әрбір азамат қоршаған ортаны қорғауға және табиғи ресурстарға
Қоршаған ортаның адам денсаулығына әсерін айта отырып, экологиялық проблемалардың
1.2 Педагогикалық-психологиялық әдебиеттерде экологиялық білімді
қалыптастырудың зерттелуі
Табиғат – адам тәрбиешісі. Оның құрамдас бөлігі болып саналатын
Әл-Фараби: «Тиянақты білім аламын десең, табиғаттың ұлы кітабын оқы»
М.Жұмабаев: «Табиғат – адам баласын дүниеге келтіріп, бойындағы бар
А.Байтұрсынов: «Біздің көріп, сезіп, біліп тұрған айналамыздағы нәрселердің бәріне
Ш.Уәлиханов: «О, Табиғат! Өзіңіз айтыңызшы, тіршілікте одан ғажап, одан
А.Құнанбаев: «Кім өзіңе махаббат қылса, сен де оған махаббат
Адамзат – тіршіліктің бір бөлігі. Ол тірі табиғаттың дамуы
Көп мөлшерде энергия пайдаланушы және техникамен қаруланған қазіргі адамзат
Қазіргі кезде экология ғылым ретінде, осы пайда болып отырған
«Экология» атауын 1866 жылы неміс зоологы Эрнест Геккель «Организмдердің
Жалпы айтқанда экология – «тіршілік орны туралы ғылым». Бір
Экологияны кейбір авторлар организм мен қоршаған ортаның байланысын зерттейтін
Сондықтан бүгінгі күні экологияға нақтылы дәл анықтама беру өте
1963 жылы американ экологы Ю.Одум табиғаттың құрылысы мен қызметі
Р. Дажо: «Экологияны – қоршаған ортаның биологиясы» немесе «Экология
Э.Макфедьен: «Экология – популяцияны зерттейтін және табиғи құбылыстарды зерттеуде
Е.Одум: «Экология – табиғи құбылыстарды зерттеуде энергетикалық тұрғыдан сипаттайтын
Т.Льюис және Л.Тейлор: «Экология – особь, популяция және популяция
П.Агесс: «Экология тек жаратылыс ғылымы ғана емес, ол басқа
Н.Уэбстердің толық сөздігінде (1961 жыл, 3 бас): «Экология пәні
Кеңестік энциклопедия сөздігінде (1990 жыл): «Экология - өсімдіктер мен
тірі жүйе (организм, популяция, биоценоз)
қарым-қатынас (байланыс, қарым-қатынас, тәуелділік)
қоршаған орта (тіршілік ортасы, сыртқы орта) жинақтап, басшылыққа алуға
Қазіргі экологияның қысқаша даму тарихында бірнеше негізгі кезеңдерге бөлуге
1-кезең – экологияны әр түрлі организмдердің бір-бірімен және қоршаған
2-кезең – 20 жылдардың ортасына қарай «экология» термині организмдер
3-кезең – 50 жылдардағы ғылымға ғылыми зерттеулердің негізгі бірлігі
4-кезең – 70 жылдардағы әр түрлі экожүйелер түйісінде болатын
5-кезең – биосфераның құрылуындағы адамның ерекше ролі және оның
Ғылымның даму тарихы өте күрделі. Бұл күрделілік адамзат дамуының
Қазіргі ғалымдардың дүниетанымына ежелгі грек ғалымдарының ықпалы зор. Мысалы,
Сол сияқты, организмдердің құрылысы мен тіршілігі туралы сұрақтар анти
Белгілі ағылшын химигі Роберт Бойль (1627-1691) ең бірінші экологиялық
Бастауыш мектепте экологиялық білімді қалыптастыру ерекшеліктері
Табиғаттағы тіршілік атаулары бір-бірімен тығыз байланыста екені белгілі, оның
Бастауыш сыныптарда өтілген пәндерге табиғат туралы алғашқы түсініктер дүниетанудан
Баланың алғашқы ойындарының өзі белгілі бір дәрежеде табиғатпен байланысып
Мектептің міндеті – бала бойындағы табиғатқа деген ынтаны құптап
Бұл міндет-дүниетану пәні арқылы және бірінші сыныпта «Ана тілі»
Әр сабақты өмірмен ұштастыра, сабақ барысында табиғат байлықтарын айтып,
Бастауыш сынып оқушыларына экологиялық білім берудің тағы бір жолы
Мысалы: мектеп алдын көгалдандыру, ағаш отырғызу, гүлзарлар жасау, құстарға
Қазіргі кезде экология негізгі мақсат болғандықтан, балаларды қоршаған табиғатты
«Өсімдіктерді қорғау» тақырыбы бойынша оқушылардың экологиялық білім деңгейін арттыруға
Оқушыларды «Қызыл кітапқа» еңген өсімдіктермен таныстыру. «Өсімдіктерді қорғау туралы»
Біздің Республикамыздағы экологиялық апатты аймақтармен таныстыру. Қазіргі уақытта көптеген
Экологиялық мәселелер-қазігі заманда әрбір адамның, әлеуметтік топтың, адамзаттың көңілін
Қоғам мен қоршаған орта арақатынасын әлеуметтік экология зерттеп, оның
Сонымен, экология бастапқы кезде биологиялық объектілер мен қоршаған орта
Мектептегі алатын экологиялық білім осы бағыттардың әрқайсысын, яғни биологиялық
1 көппәнділік модель, дәстүрлі оқыту пәндерін экологияндыру, яғни тараулар,
2 бірпәнділік модель, арнаулы экология курсын енгізу;
3 аралас модель, экологиялық мәселелер әр пәнде тақырып бойынша
Аталған модельдерді негізге ала отырып, әртүрлі бағдарламалардың жасалуы және
Ғылыми-техникалық прогрестің жоғары өрлеуі табиғи ресурстарды пайдалануды ұлғайтумен үздіксіз
Жоғарыда айтып кеткендей, адамзат тарихының дамуы, ғылыми-техникалық үрдістердің жеделдеуі
2 ДҮНИЕТАНУ САБАҚТАРЫНДА ОҚЫТУДЫҢ ЖАҢА
ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫН ПАЙДАЛАНА ОТЫРЫП ОҚУШЫЛАРДЫҢ
ЭКОЛОГИЯЛЫҚ БІЛІМДЕРІН ДАМЫТУ ЖОЛДАРЫ
2.1 Оқытудың жаңа технологияларының негізгі ерекшеліктері
Бүгінгі күні біз әлем халқы бір кісідей Жаңа дәуір
Үшінші мыңжылдықтың жастары қандай болмақ? Бұл бүкіл адамзатты ойландыратыны
Шәкәрім «Адамның жақсы өмір сүруіне үш сапа негіз бола
Қазақстанның экономикалық, саяси, мәдени дамуына үлес қосатын, әлемдік цивилизацияға
Оқу мен тәрбие сапасындағы мұғалімдердің алдында тұрған аса маңызды
Ал, еш нәрсеге бейімділігі жоқ, қабілетсіз бала болмайтыны педагогикада
Жеке адамды қалыптастыру үшін оған не керек? Ол үшін
Міндет – ұлттық міндетті көтеру, ұлттық педагогиканы, әдет-ғұрып, халық
ЮНЕСКО-ның анықтамасы бойынша, педагогикалық технология – бүкіл оқыту үрдісі
Педагогикалық жаңа технологиялар – іс-әрекетке, оқыту барсыныда жүзеге асатын
Ал, педагогикалық жүйе – тұлғаны жетілдіруге, қалыптастыруға бағыттау мен
Педагогикалық технологияның негізі әдіс-тәсіл, амалдардың ең тиімдісін әр тұлғаның
Олай болса, педагогикалық технология – оқу-тәрбие үрдісінің шығармашылықпен оқыту
Қазіргі заманғы ғылыми-техникалық үрдістің қарқыны білім беру жүйесінің алдына
21 ғасырдағы білім беру жүйесі қандай болуы керек? деген
Жаңа оқыту технологиясы бойынша материал сипаттамалы түрде емес, шынайы
Адами қарым-қатынастар оқу-тәрбие үрдісінің нәтижелерін белгілейтін маңызды фактор болып
Балаларға ізгілік тұрғысынан қарау дегеніміз:
-балаларға деген ұстаздық сүйіспеншілік, олардың тағдырына алаңдау;
- баланың болашағына, қабілетіне сену;
- ынтымақтастық, қарым-қатынас шеберлігі;
- тікелей қысым көрсетпеу;
- баланы ынталандыру;
- баланың кемшіліктеріне шыдамдылық көрсету.
Қарым-қатынастарды демократияландыру дегеніміз:
- мұғалім мен оқушының тең құқықта болуы;
- оқушының еркін таңдауына мүмкіндік құқығы болуы;
- қателесу құқығы;
- өзіндік көзқарас құқығы;
- «балалар құқықтарының конвенциясын» сақтау;
- қарым-қатынас стилі, тыйым салу – бағыт беру, басқармау
Еліміздің егемендік алуы нәтижесінде қоғамдық өмірдің барлық салаларында, соның
Бұған дейінгі дәстүрлі білім беру оқушыларға тек пәндік білім,
Қазіргі кезде біздің республикамызда білім берудің жаңа жүйесі жасалып,
- Білім беру мазмұны жаңа үрдістік біліктермен, ақпараттарды қабылдау
- ақпараттың дәстүрлі әдістері – ауызша және жазбаша, телефон
- баланың жеке басын тәрбиелеуде, оның жан дүниесінің рухани
- мектеп, отбасы және қоршаған әлеуметтік ортаның бала тәрбиесіндегі
- қоғамдық біліммен бара-бар педагогикалық технологияның кеңінен қолданылуына және
- есте сақтауға негізделген оқып білім алудан, бұрынғы меңгергендерді
- білімнің статистикалық үлгісінен ақыл-ой әрекетінің динамикалық құрылым жүйесіне
- оқушыға орташа деңгейде білім беретін бағдарламадан жекелеп, саралап
Қазір республика оқу орындары педагогикалық ұжымдары ұсынып отырған көп
Бұл бағытта білім берудің әртүрлі нұсқадағы мазмұны, құрылымы, ғылымға
Бір технологияның өзін әртүрлі мұғалім түрліше: орташа дәрежеде, ұқыпты,
Жоғары оқу орындарында оқу үрдісінде педагогикалық технологияны қолданудың белгілі
а) педагогикалық технология оқытудағы педагогикалық экспромттарды жоюы қажет;
ә) оқушының оқу танымдық қызметінің құрылымы мен мазмұнын анықтайтын
б) оқу мақсатын диагностикалық зерттеу жолымен анықтап, оның меңгерілуі
в) практикада оқу үрдісінің толықтығын қамтамасыз етуі тиіс.
Оқыту технологиясын таңдап, іріктеу – оқушының оқу-танымдық іс-әрекетін басқарудың
Сабақ біздің заманымызда да оқытудың негізігі түрі ретінде қала
Қазіргі заманғы оқыту технологияларын меңгеру - өте күрделі де
2.2 Сын тұрғысынан ойлауды дамыту – педагогикалық технология
«Білім туралы» Заңда Мемлекет ерекше дарынды азаматтардың элитарлық білімін,
Ал 90-жылдары Қазақстанда Америка Құрама Штаттарының оқу жүйесінде пайда
Сын тұрғысынан ойлауды дамыту бағдарламасы әлемнің түкпір-түкпірінен жиылған білім
Мақсаты барлық жастағы оқушыларға кез келген мазмұнға сыни тұрғыдан
«Сыни тұрғысынан ойлау» ұғымын белгілі бір идеяларды қабылдай отырып,
Сыни ойлау туралы әр түрлі психологиялық әдебиеттерде әр қилы
Сынды құрылымды ақылды адам ешқашан өз пікірін мүлдем дұрыс
Ал отандық психолог Сәбит Бап-баба әр қандай шешім сындарлы
Сын тұрғысынан ойлау – сынау емес, шыңдалған ойлау. Бұл
Аталмыш бағдарламаның ішкі құрылымында ерекшелік бар. Бұл құрылым 3
Сын тұрғысынан ойлау бағдарламасы қызығушылықты ояту, мағынаны тану, ой
Енді осы кезеңдердің мақсат-міндеттеріне толығырақ тоқталып өтейік.
Қызығушылықты ояту.
Үйрену процесі – бұрынғы білетін мен жаңа білімді ұштастырудан
Дүниетану сабақтарында қызығушылықты ояту кезеңінде оқушыларға экологиялық мазмұнды есептер,
Экологиялық мазмұнды есептер.
Айналадағы бізді қоршаған табиғатты сүйіп, аялап, адамның тіршілігі, өмірі
Экология тақырыбына байланысты есеп мазмұнын қарастырып шығару математика пәнін
Құмырсқа 1 минутта ұясына 2 ондық жәндік тасып әкелсе,
Сонымен қатар, оқушылардың өздеріне есеп құрастырып, шығарту мақсатында мынандай
Екі сары шымшық бір жылда 10 жеміс ағашын жәндіктердің
Сонымен экологиялық тақырыптарға берілген есептер пәнаралық байланыстарды ашып, оқушыларды
1 математикалық есептер;
2 болжамалы талдау есептер;
3 логикалық талдау есептер.
Болжамалы талдау есептері, логикалық талдау есептері алдын ала ситуация
Су – ғажайып зат. Қазіргі ғылым мен техниканың даму
Логикалық талдау есептердің мыңызы экологиялық заңдылықтарды пайдаланып, табиғаттың құбылыстарын,
Мұндай есептерді оқушылардың жас ерекшеліктерін, өмір тәжірибесін, білімін ескере
1-сыныпта «Құстар» тақырыбын өткенде: «Шыңғыс құстың ұясын көрді. Онда
2-сыныпта. Маса бақадан қашып құтылуы үшін не істеуі керек?
3-сыныпта. Жануарлар адамға қарағанда неліктен аз өмір сүреді?
4-сыныпта. Қыста қасқырлар үйірімен жүреді. Жазда бұлар бір бірін
Дидактикалық әдістер.
Оқыту бағдарламасы экологиялық білім беруді және тәрбиелеуді негізгі оқыту
Дидактикалық әдістерге:
1 экологиялық ертегілер;
2 экологиялық жұмбақтар;
3 экологиялық ойындар;
4 экологиялық тақырыпты мақал-мәтелдер мен жаңылтпаштар және тағы басқа.
Олар құбылыстардың қызметіне, олардың маңызына, бұзылуына өз көзқарасын көрсетеді.
Экологиялық ертегілерді құрастыру: олар мұғалім өзі құрастырған және оқушылар
Мұндай ертегінің ерекшеліктеріне:
айналадағы дүние туралы алған білімдерін өңдеу, қайта жасау;
қайталануына байланысты элементтерін анық құрастыру;
тыңдауға, әңгімелеуге қарапайым етіп құрастыру;
бір көріністен екіншіге және аяқталуына дейін оқиғаның белсене
дамуын ойластыру;
белгіленген ұғымдарды қабылдауы үшін, оларды оқиғаның
мазмұнына енгізу жатады.
1 Бұлардың әдеттен тыс жаңа мазмұны, қызық кейіпкерлері, олардың
2 Ертегі оқушыларға ғылыми елес қалыптастырады табиғаттың күрделі құбылыстарын
Оқушылар құрастырған экологиялық ертегілер, олардың ойының бағыттарын, ықыластарын түсінуге
а) әдеби шығармалардың мазмұнына ұқсатып құрастырылған;
ә) өз іс-тәжірибесін, бақылауын негіздеп құрастырған.
Ертегінің «құбылыс заты» болып табиғаттағы нақтылы заттар, обьектілер, құбылыстар
Экологиялық ертегі оқушыларға қоршаған ортаға дұрыс көңіл бөлуін, олардың
Экологиялық ойынды жүргізу әдістемесі.
Мұғалім ойын жүргізбестен бұрын, оның тақырыбын, мақсатын қандай біліктер
Ойын қызметі – баланың табиғи мұқтажы. Ойында бала үлкендерге
Дидактикалық ойындарда, педагогикалық тұрғыдан қарағанда: бала оқу-тәрбиелеу құралынан –
Оқушылардың творчестволық белсенділігін, ойлау-талдау қабілетін, оқу мақсатын жоспарлау және
Жұмбақтар.
Жұмбақтар «Дүниетану» сабақтарында үлкен орын алады. Олардың тақырыбы сабақ
Жұмбақтар – халық тәжірибесіне негізделеді, айналадағы табиғаттың құпиясын, заттар
Жұмбақты шешкен кезде оқушының әрекет-амалын ізденуі, дерексіз ойлауы, оны
Жұмбақтар үш түрге бөлінеді:
халық жұмбақтары;
мұғалімнің өзі құрастырған жұмбақтар;
оқушының құрастырған жұмбақтары.
Заттардың негізгі белгілерін білуді, ажыратуды игерген оқушы сол зат
Жаңылтпаштарды жиі қолдануға болмайды, бірақ сабақтың тақырыбына сай, оқушылардың
Олар оқушылардың тілін, еске сақтауын, дерексіз ойлауын жаттықтырады.
Таңдап алған жаңылтпашты мұғалім өзі айтады, бөлімдерге бөліп, оларды
Мақал-мәтелдер – бастауыш мектеп оқушыларына ұғынықты, айналадағы дүниедегі заттар
мақал-мәтелдер мазмұны оқушылардың жасына, сабақтың тақырыбына, мақсатына сай болуы
тілі қарапайым, түсінікті болуы керек;
қысқа, жылдам пайдаланылады;
4) сабақта 1 немесе 2 мақал-мәтелді пайдалану қажет, көп
Ойлау мен үйренуге бағытталған бұл бағдарламаның екінші кезеңі мағынаны
«V» - «білемін»
«-» - «білмеймін»
«+» - «мен үшін жаңа ақпарат»
«?» - «мені таңқалдырады» белгілерін қойып отырып оқу тапсырылады.
Үйренушілер білетіндерін анықтап, білмейтіндерін белгілеп сұрауға әзірленеді. Бұл әрекет
Тақырып туралы ой толғаныс – бағдарламаның үшінші кезеңі. Күнделікті
Сын тұрғысынан ойлау бағдарламасындағы мұғалімнің ролі қандай дейтін болсақ,
Сын тұрғысынан ойлауды үйрету үшін мына төменгі шаралар орындалуы
сын тұрғысынан ойлауды тудыру үшін уақыт керек;
оқушыларға ойланып-толғануға, ойын ашық айтуға рұқсат беру;
әртүрлі идеялар мен пікірлерді қабылдау;
үйрену барысындағы оқушылардың белсенді іс-әрекетін қолдау;
кейбір оқушылар түсіп қалған қолайсыз жағдайларды әжуаға айналдырмау;
оқушылардың бір-бірінің жауабына жасаған сынының дәлелді, дәйекті болуын талап
сын тұрғысынан ойлауды бағалау.
Ал оқушылардан осыған байланысты:
сенімділікпен жұмыс жасау;
бар ынтасымен оқуға берілу;
пікірлерді тыңдау, құрметтеу;
өз пікірін ашық білдіруді талап ету қажет.
Тек сонда ғана олар:
мен осы мәселе туралы не ойлаймын?
осы мазмұннан алған ақпарат менің бұрынғы осы мәселе туралы
осы ақпаратты үйрене отырып мен бірдеңе жасай аламын ба?
маған бұл жаңа ойлар, идеялар қаншалықты әсер етті? деген
Жоба 80-ге жуық стратегиялардан тұрады. Бұдан ары қарай солардың
ДЖИК СО – ұжымдық оқыту әдісі. Мақстаы жалпы мәселені
жұпта, сосын ұжымда талқылау. Бұл жағдайда әрбір оқушы бір
Әдісті қолдану төмендегіше ұйымдастырылады. Алдымен ұжым 4 адамнан тұратын
Оқуға ұсынылатын материалдың тақырыбы талқыланған соң, осы мәтінді түсіну
Келесі кезекте ұжым мүшелері бастапқы топтармен қайта табысып, өздерінің
ДЖИК СО – стратегиясы мазмұнды жоғары табыспен меңгеру, оқығанды
Екі түрлі түсініктеме күнделігі.
Оқушылардан дәптердің бетін (не таратылып берген парақты) ортасынан вертикаль
Бөліктің оң жағына Сол жағына
Мәтіндегі қатты әсер еткен тұстар, үзінділерді жазады Сол әсер
Әр оқушы мәтінмен танысып, күнделікті толтырып біткен соң, жұпта,
сіздің ойыңызда не сақталып қалды?
автор оқырманды қалай қызықтырады?
кейіпкерлердің іс-әрекетін сіз қалай бағалайсыз? тағы басқа түрінде.
Бұл әдіс те алдыңғы сияқты оқушыларды ұжым болып жұмыс
Еркін жазу. Бұл әдісті сын тұрғысынан ойлау жобасындағы сабақтың
Оқушыларды алған білімдерін қорытуға оған сын көзбен қарап, ойын
Венн диаграммасы. Бір-бірімен айқасқан екі шеңбердің екі жағына салыстыруға
«Сын тұрғысынан ойлауды дамыту» жобасында жұмыс жасауды бастаған мұғалімдер
Қорыта айтқанда, ойлаумен ұштастыра білім алуды бағыттайтын оқыту технологиясы
Ақпарат көздерімен сусындап, өмірден дәлелді жауаптар іздейміз. Оқушылар өз
Мектеп өмірінің мұғалімдердің аталмыш жобамен жұмысқа дейінгі және кейінгі
ҚОРЫТЫНДЫ
Егемендігін алған елімізде жаңа ғасыр алдында оқытудың жаңа жүйесі
Осындай жаңалықтар оқушылардың ақыл-ойын, шығармашылығын дамыту мәселелерін шешеді. Білімнің
Сонымен қорыта айтқанда, бүгінгі күні үшінші мыңжылдықтың, жаңа ғасырдың
Психологиялық, педагогикалық, әдістемелік әдебиеттерді талдау дүниетану сабақтарында оқушылардың экологиялық
Алдымызға қойылған мақсатты зерттеу барысында 55 ғылыми педагогикалық, психологиялық,
1 тарауда экология сөзіне түсініктеме, анықтама, оның зерттелу тарихы
2 тарау бойынша жаңа технология ұғымына зерттеуші ғалымдардың берген
Жоғарыда айтылып кеткендерді ой елегінен өткізіп, көңіл таразысына салып,
«Тоқсан ауыз сөздің тобықтай түйіні» егеменді еліміздің ертеңі болар
Қоғамның, ой-санасының биіктеп өсуі, жаңа сапалық деңгейде шарықтау кезеңі,
Қорыта айтқанда, ойлаумен ұштастыра білім алуды бағыттайтын оқыту технологиясы
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
1 Тұрғынбаева Б.А. Дамыта оқыту технологиялары. – Алматы, 2000.
2 Аймағамбетова К.А. Бастауыш сыныптарда дүниетануды оқытудың теориялық негіздері.
3 Акбасова А.Ж. Экология: жоғары оқу орындарына арналған оқу
4 Мұқамадиева Ш.С. «Дүниетану» сабақтарындағы экологиялық білім беру және
5 Молдағалиева Р.Т., Естұрсынова М.К. Жаратылыстану негіздері мен дүниетануды
6 Қабдықайырұлы Қ. Оқытудың педагогикалық жаңа технологиясы: Оқу құралы.
7 Бағдарламалар. Дүниетану. 1-4 сыныптар. – Алматы, 2003. –
8 Фазылов С.Д. Қазіргі заманғы жаратылыстану концепциялары. – Алматы,
9 Молдахметов З.М. Экологгия негіздері. – Қарағанды, 2002. –
10 Аяғанова Л. Жаңа технологиялар – сабақта. // Бастауыш
11 Есқазиева С. Сын тұрғысынан ойлау. // Бастауыш мектеп.
12 Тұрғынбаева Б. Жаңаша оқыту – жетістік көзі. //
13 Таубаева Ш. Оқытудың қазіргі технологиялары. // Бастауыш мектеп.
14 Егенесова А. Экологиялық тәрбие көзі. // Бастауыш мектеп.
15 Шілдебаев Ж. Экологиялық білім қалыптастырудың пәндік жүйесі. //
16 Мамырбаева М. Жаңа технологиялар – сабақта. // Бастауыш
17 Бірмағамбетов Ә. «Дүниетану» пәнін оқыту. // Бастауыш мектеп.
18 Баймұханов Б., Барсай Б. Оқытудың жаңа технологияларының негізгі
19 Жатқанбаев Ж. Экология негіздері. – Алматы: Зият, 2003.