ЖОСПАР
КІРІСПЕ ………………………………………………………………………......…..2 - 4
I Ақша қаражаттарының жалпы
1.1. Төлем тапсырмаларымен есеп айырысу………………….………...............4 -
1.2 . Чектермен есеп айырысу………………………………………………..... 6
II Вексельдер аркылы есеп айырысу…………………………………
III Кассадағы қолма-қол ақшаның
IV Есеп айырысу шотындағы
V Валюта
VI Банктегі арнайы шоттардагы
VII Ақша қаржысы, құнды қағаздарын
VII Бюджеттің ақшалай қаражат есебі…………………………………..........41
Қорытынды …………………………………………………………………..50 - 51
Пайдаланылған әдебиеттер
КІРІСПЕ
Барлық шаруашылык жүргізуші субъектілер өз ақша қаражаттарын банкі
Ақша қаражаттарын сақтау үшін және заңды тұлғалар арасында
Корреспонденттік шоттар - банк шоттары банктер мен ұйымдардың
Ағымдағы (есеп айырысу) және жинақ шоттары — бұл
Шетелдік валютадағы қаражаттардың қолда бары мен қозғалысын есептеу
Субъект шоттарындағы қаражат олардың иелерінің, әмірі бойынша есептен
Субъектілердің шоттарынан төлем жасау, егер зандарда өзгеше көзделмесе,
Қазақстан Республикасының аймағында ақшаны төлеу мен аударуды жүзеге
Ақшасыз есеп айырысудың негізгі нысандары: төлем тапсырма; чек;
Төлеуші мен алушылар өзара есеп айырысу нысандарын келісім-шарт
I Ақша каражаттарының жалпы сипаттамасы. Есеп айырысу
1.1. Төлем тапсырмаларымен есеп айырысу.
Төлем тапсырмалары онда көрсетілген соманы бенифициардың пайдасына ақшаны
Төлем жасаушы банкке белгіленген нысандағы бланкілердегі төлем тапсырманы
Төлем тапсырмасын толтыру кезінде келесі реквизиттері (көрсеткіштері) көрсетіледі:
- төлем тапсырмасының нөмірі;
- төлем тапсырмасының жазылған күні;
- жеке теңестірілген немесе тендестірілген (идентификацияланған) коды (ЖТК
- жіберуші мен бенифициардың банкі шоттарының нөмірі;
- бенифициардың коды (БК) және жіберушілердің
- бенифициар — аудару жасалған ақша
- банк-алушы — банк атауы, аударылған ақшада,
- бенифициар банкісі
- жіберушілердің теңдестірілген немесе теңдестірілген (идентификацияланған) банктік коды
- төлем арналымының коды — ҚР
- бюджеттік классификациясының (жіктемесінің) коды — салықтарды кері
- валюттелген күні — ақша қаражатын бенифициардың (алушының)
Төлем құжатына кез келген жөндеудің түрін жасауға рұқсат
Жедел мерзімді төлем мынадай нұсқалар бойынша жүзеге асырылады;
Мерзімінен бұрын немесе мерзімі кейінге қалдырылған төлемдер шарттық
Субъектілер: жеке өздеріне тиесілі қаражатты (зейнетақы, алимент, жалақы,
1.2. Чектермен есеп айырысу.
Чек беру төлемді жүзеге асырудың бір тәсілі болып
Чекті чек ұстаушы төлеуге чек жазылған күні қабылдайды
Банк чек берушіден (немесе чек ұстаушыдан) чекті қабылдамауына
- егер де жазумен жазылған сомасы цифрмен көрсетілмеген
- чектің мерзімі өтіп кетсе;
- төлем құжаттарында жасанды жазулардың белгілері бар болса
- чек әр түрлі қолмен және әр түрлі
- чектің қорғалу деңгейі оның талабына сай келмесе
- чекте көрсетілген реквизиттер қате болса;
- чектегі қойылған қолда үлгі ретінде қабылданған құжаттардағы
- чектің жабу сомалары жеткілікті болмаса;
- чектің басқа да дефектілері бар болса.
Дефектісі бар чектер чек ұстаушыларға қолхат жазылып қайтарылады.
біріншісі — банкте қалса;
екіншісі — көшірмесімен бірге ішкі істер органдарына беріледі;
үшіншісі - Клирингтік палатаға беріледі;
төртіншісі— чекті беруші банкке беріледі.
Мерзімі өтіп кеткен чек кітапшалары пайдаланбауына байланысты чекті
II Вексельдер аркылы есеп айырысу
Вексель — біржақты сөзсіз орындалатын ақша міндеттемесін қамтитын
Жай вексель (соло-вексель) - талап етуі бойынша немесе
Аударма вексель (тратта) — вексель берушінің (трассанттың) үшінші
Вексель: құжат мәтініне (текстіне) енгізілген, құжат қай тілде
Жоғарыда көрсетілген талаптар құжатта тұтастай сақталмаса, тек төмендегі
Ерекше нұсқауы болмаған кезде төлем жасаушымен қатар белгіленген
Аударма вексель - вексель берушінің бұйрығы бойынша ақы
Вексельде пайыздық мөлшерлеме (проценттік ставкасы) көрсетілуі тиіс, мұндай
Кез келген аударма вексельдің бұйрығы көрсетілмей берілсе де,
Егер вексель беруші аударма вексельде "Бұйрыққа емес" немесе
Индоссамент ұсынушыға бланктік күші бар индоссамент болып табылады.
Егер басқаша кері шарт болмаса, индоссант акцепт пен
Қолында аударма векселі бар тұлғаның құқығы үздіксіз бірқатар
Бұл ретте сызылып тасталған индоссаменттер жазылмаған деп есептелінеді.
Аударма вексельді төлем мерзімі басталғанға дейін вексель ұстаушы
Егер де төлем жасаушы өзінің келісімі туралы вексель
Аваль аударма вексельде немесе қосымша парақта беріледі. Аваль
Авальшы ол үшін аваль берген адаммен бірдей жауап
Аударма вексель акы төлеу үшін ұсынғанда; ұсынғаннан кейін
Мерзімі белгілі бір күнге немесе жасалғаннан кейін немесе
Вексель ұсатушы аударма вексель бойынша төлемді мерзімінен бұрын
Егер аударма вексель төлем жасау орнында жүрмейтін валютада
Вексель ұстаушылар индоссанттарға қарсы тұрған регрестерге өз құқығын
1) акцептен толық немесе ішінара бас тартқан орын
2) егер де төлем жасаушы вексельді акцептегені
3) вексель беруші акцептке жатпайтын, вексель бойынша банкрот
Вексель бойынша жасалатын төлем мен акцепт үшін жауапты
Акцепт немесе төлемнен бас тарту (акцептемеуге немесе төлем
Вексель беруші аударма векселінің мәтінінде көрсеткен ресми қарсылық
Акцептеуге қарсылық акцептке ұсыну үшін белгіленген мерзімдерде жасалуы
Егер төленуге жататын аударма векселдің ісі ойдағыдай еместігі
Төлем жасаушы оның векселді акцептегеніне немесе акцептемегеніне қарамастан
Вексель ұстаушы өзінің индоссантын және вексель берушісін акцептемеу
Акцептемеу немесе төлем жасамау туралы карсылық білдірілген жағдайда
Вексель беруші индоссант немесе авальшы құжатқа енгізілген және
Ол төлем жасағаннан кейін аударма вексельге қол қойған
Вексель ұстаушы өзі талап (иск) қойған адамнан мыналарды:
Бұған коса талап қойған вексель ұстаушы талап қою
Аударма векселге ақы төлеген тұлға онын алдында жауап
- өзі төлеген барлық сомасын;
- аталған сомаға Қазакстан Республикасының Ұлттық Банкі белгілеген
- өзі төлеген шығыстарды талап ете алады.
Вексель бойынша ақы төлеген тұлға талап етілетін сомаға
Егер де вексель жалғыз данада берілсе, онда вексель
Қазақстан Республикасының аумағындағы заңды және жеке тұлғалар жай
Байланыс мекемелері инкассаға қабылдаған вексельдерді жөнелту тәртібі Қазақстан
Сатушы сатып алушыға ұсынатын төлемнің мерзімін кейінге қалдыру
III Кассадағы қолма-қол ақшаның есебі
Ақша қаражаттарын сақтау, қабылдау мен беру үшін әрбір
Кассир — материалдық жауапты адам. Ол касса операцияларын
Кассалағы операциялар есебі 45- "Кассадағы қолма-қол ақша" бөлімшесінің
451- "Кассадағы ұлттық валюта түріндегі қолма-қол ақша" және
"Кассадағы ұлттық валюта түріндегі қолма-қол ақшаның"
есебі Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісі бекіткен кассалық операцияларды
Кассаға ақша қабылдау кассаның кіріс ордерлері бойынша жүзеге
Кассадан ақша беру кассаның шығыс ордерлерімен немесе басшы
Сенімхат бойынша берілген ақша жағдайында касса шығыс ордерінде
Кіріс және шығыс касса ордерлері мен оның орнына
Жалақы уакытша еңбекке қабілетсіздігі жөніндегі жәрдемақылар мен сыйлыктар
Банктен ақша алғаннан кейін үш күн өткен соң,
Жазылған касса ордерлері немесе олардың орнына жүретін құжаттар
Касса ордерлері бойынша ақшаны қабылдау мен беру тек
Касса кітабының әрбір парағы тең екі бөліктен тұрады.
Есеп бланкісі операциялар аякталғанға дейін бір күн бойы
Касса операциялары шағын болса, онда касса есебі 3-5
Кассирдің есебінде корреспонденцияланатын шоттарға белгі жасалады, содан соң
Касса бойынша операциялардың, яғни 451 шоттың кредиті мен
Кассаға ақша кірістелген кезде 451 - "Кассадағы ұлттық
441- "Есеп айырысу шотындағы қолма-қол ақша" шоты— кассаға
333- "Қызметкерлердің және басқа да адамдардың қарыздары" қызметкерлердің
701- "Дайып өнімдерді (жұмыстарды, қызметтерді) сатудан түскен табыс",
Кассадан ақша берілген кезде 451-шоты кредитгеледі және мына
681- "Персоналдармен еқбек ақысы бойынша есеп айырысу" шоты
333- "Қызметкерлер мең баска да адамдардың қарыздары" шоты
441- "Есеп айырысу шотындағы нақты ақша" шоты —
"Кассадағы шетелдік валюта түріндегі қолма-қол ақшаның" есебі. Шетел
Валюта кассасы үшін жеке касса кітабы ашылады. Валюта
Валюта түскен кезде 452-шоты дебеттеледі де және мына
431-"Ел ішіндегі валюталык шоттағы қолма-қол ақша" шоты —
301- "Алынуға тиісті қарыздар" шоты - кассаға алынған
725- "Бағам айырмашылығынан түскен табыс" шоты - тиісті
333-"Қызметкерлер мен баска да адамдардың қарыздары" шоты —
Валюта кассасынан валюта берген кезде - 452-шот кредиттеледі
333- "Қызметкерлер мен баска да адамдардың қарыздары" шоты
431- "Ел ішіндегі валюталык шоттағы қолма-қол ақша" шоты
844 - "Бағам айырмашылығы бойынша шығыстар" шоты -
Субъектінің оперативтік кассасындағы қолма-қол ақшаның есебі. Коғамдык тамақтандыру
ТЖЖМ көмегімен есептеуді жүзеге асыратын шаруашылық жүргізуші субъектілер
Кассалық аппараттарды міндетті түрде салық органдарында тіркеуден өткізеді.
Ақша операциялық кассаға түскен кезде 451 "Операциялық кассадағы
701- "Дайын өнімдер (жұмыстарды, кызметтерді) сатудан түскен кіріс",
301- "Алынуға тиісті қарыздар" шоты — сатып алушылар
Кәсіпорын кассасына түскен түсімді өткізгенде — 451 шоты
IV Есеп айырысу шотындағы қолма-қол ақшаның есебі
Банкі шоттары теңгемен де, шетелдік валютасымен де ашылуы
Банк пен Қазақстан Республикасының резиденті—заңды тұлға мен оның
Банкте жинақ шоттарын ашқан кезде, банктер салымдарды салушылардан
Егер де банкте шот иесінің пайдасына жаңылыс аударылып
Банктегі шоттардың кешірмесін беру келісім-шартқа сәйкес банктер арқылы
Жаңадан ашылатын занды тұлғалар Қазақстан Республикасының заңына сәйкес
Қолма-қол ақша жарнасына берілетін хабарлама. Шот иесінің банктегі
Есеп айырысу шоты бойынша операциялардың есебі 441 "Есеп
Көшірме атқарушының қойған қолымен және банктің "көшірме үшін"
Көшірмелердегі әрбір түзету атқарушы мен бас бухгалтердің немесе
Клиент өкілінің көшірмені алғаны жөнінде бет есепте немесе
Банк көшірмелері оған қоса тіркелген құжаттармен тексеріледі. Банкінің
Банкі шоттары оның иесінің өтініші бойынша жабылады.
Заңды тұлға — шот иесін тарату немесе қайта
Банкідегі есепшот жабьшганнан кейін субъект осы жөнінде он
Есепшоты жабылған кезде сондай-ақ иесінің аты немесе есепшоттың
Есеп айырысу шоты бойынша мынадай шаруашылық операциялары көрініс
441- "Есеп айырысу шотындағы қолма-қол ақша" — шоты
451 - "Кассадағы ұлтгың валюта түріндегі колма-қол ақша"
301- "Алынуға тиісті қарыздар" шоты — сатылған өнім,
661- "Тауарлы-материалдық босалқылармен жабдықтау үшін альшған аванстар", 662
441- "Есеп айырысу шотындағы қолма-қол ақша" шоты кредиттеледі
671- "Жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп айырысу" шоты —
451 - "Кассадағы ұлттык валюта түріндегі қолма-қол ақша"
141- "Еншілес серіктестіктерге салынған инвестициялар", 142 - "Тәуелді
401- "Акциялар", 402- "Облигациялар", 403- "Баска да қаржылық
351 - "Тауарлы-материалдық құндылықтар мен жабдықтау үшін берілген
601 - "Банктер несиелері", 602 - "Банктен тыс
641 - "Еншілес серіктестіктерге қарыздар", 642 - "Тәуелді
633- "Қосылған қүн салығы", 634- "Бюджетпен басқа да
651 - "Жеке және мүліктерін сақтандыру бойынша есебі"
631 - "Төленетін ағымдағы табыс салық" - бюджетке
V Валюта шотындағы қолма-қол ақшаның есебі
Резиденттер арасындағы жасалатын төлем операцияларының барлығы, нормативтік актілерде
Валюталық операцияларды жүргізу үшін 24 желтоқсан 1996 жылғы
Қазақстан Республикасында валютаны реттеудің негізгі органы болып Ұлттық
Занды тұлғалар — резиденттері өкілетті банктердегі шетелдік валютада
Заңды тұлғалардың өкілетті банктердегі есеп шоттарына қолма-қол ақшасыз
Заңды тұлға-резиденттердің экспортталған тауары (қызметі, жұмысы) үшін төлем
Заңды тұлғалар-резиденттер, резидент еместердің пайдасына төлемдер жүргізген кезде,
Өкілетті банктер валюталык заңдарды сактауға байланысты қосымша ақпараттар
Резиденттер мен резидент еместер арасындағы операциялар бойынша төлемдер
24 желтоқсан 1996 жылғы "Валютаны реттеу туралы" Заңдарына
Капитал козғалысымен байланысты Қазақстан Республикасына келіп түсетін 100
резидент еместерден 120 күннен астам мерзімге алынған несиелер,
резидент еместердің экспорттык-импорттық мәмілелеріне сәйкес алған несиелері;
резидент еместердің төлем ретінде интеллектуалды меншік объектісін толық
резидент еместердің төлем ретінде қозғалмайтын мүлікке қатысты мүліктік
Бұл операцияларды тіркеу дегеніміз, ондағы тиесілі келісім-шарттарды тіркеу
Капитал қозғалысына байланысты қаражаттардың резидент еместерден резиденттердің пайдасына
Заңды тұлғалар — резидент еместермен шетел валютасында есеп
Занды тұлға резиденттерінің банк шоттарында шетелдік валютасында колма-қол
Заңды тұлғалар — резиденттердің үшінші жақтар үшін контракт
Өкілетті банктер мен айырбас пунктері арқылы шетел валюталарын
Резидент — заңды тұлғалар ішкі валюталық нарығында шетелдік
Банк мөрімен (штампымен) және кассирдің, орындаушы мен бақылаушының
Қолма-қол валютаны беру Тапсырмамен (валюталық шығыс ордерімен) рәсімделеді,
Шетелдердегі бенефициарға (алушыға) валюта қаражаттарын аудару " Аударуға
Валюта шоттары бойынша операциялардың есебі 431-"Ел ішіндегі валюталық
Аталған және басқа да құжаттардың негізінде банк валюталык,
Валюталық шот оның иесінің етініші бойынша жабылады, содан
Валюталық бақылау. Барлық резидент еместердің валюталық операцияларды жүзеге
Валюталык бақылаудың негізгі бағыты операциялардың қолданылып жүрген заңға
Валюталық бақылау Қазақстан Республикасында валюталық бақылау органдары және
Қазақстан Республикасының заңына сай валютаны ретке келтіру міндеттерін
Алған лицензияларына сәйкес операциялар жүргізген кезде валюталық заңның
Валюталық бақылау органдары өз міндеттерін жүзеге асыру үшін
Қазақстан Республикасында валюталық операцияларды жүзеге асырып жатқан резидент
Шетел валютасын сатып алу. Занды тұлға-резидентгер шетел валютасын
Занды тұлға-резиденттер шетел валютасын сатып алуға тапсырысты әзірлеу
Заңды тұлға — резидент толықтай немесе жартылай сатып
Занды тұлға-резиденттерге валюталық операциялар бойынша көрсетілген банктік кызмет
Теңгемен алынған несиелерді (кредиттерді), сондай-ақолар бойынша пайыздар (проценттер)
Тауарлар экспорті төлем, сондай-ақ несие (кредит) немесе инвестиция
Заңды тұлға — резиденттердің пайдасына тарту, қайырымдылық-жәрдем жасау,
Өкілетті банкілерден шетел валютасын сатып алған кезде келесі
Рет-тік № Шаруашылық операцияларының мазмұны Сомасы,
мың теңге Шоттардың корреспонденциясы
дебит кредит
1. Кәсіпорын өкілетгі банкіге валюта сатып алу үшін
2. Өкілетгі банк валюта биржасына 0,05% (теңгемен) комиссиялық
3. Валюталық шотына конверітелетін сомасын (доллар мөлшерінде 51804,83)
4. Айырмасы есептен шығарылды 5500 334 727
431 және 432 шоттар бойынша жазбалар есеп айырысу
431 және 432 шоттарының дебеті келесі шоттардың кредитімен
452 "Кассадағы шетелдік валюта туріндегі қолма-қол ақша" —
301 "Алынуға тиісті борыштар"— тиелген енім, орындалған жұмыстар
725 "Бағам айырмашылығынан түскен табыс" — шетелдік валютаның
431 және 432 шоттарының кредиті келесідей шоттардың дебитімен
452 "Кассадағы шетелдік валюта түріндегі нақты ақша" —
671 "Жабдықтаушылар және мердігерлермен есеп айырысу" — жеткізілген
844 "Бағам айырмашылығы бойынша шыққан шығыс" — шетелдік
VI Банктегі арнайы шоттардагы ақша қаражатын есепке
Кәсіпорындар банкілердің арнаулы шоттарында жасалатын операцияларының есебі 42
421 "Аккредитивтегі ақша қаражаттары" шоты. Бұл шотта аккредитивтегі
Аккредитивтің келесі түрлері ашылады:
жабылатын (депоненттелген); қайтарып алынатын немесе қайтпайтын; дәлелденген және
Жабылатын (депоненттелген) аккредитивті ашқан кезде банк-эмитент орындаушы банкке
Қайтарып алынатын аккредитивті банк-эмитент бенефициармен алдын-ала келіспей-ақ (мысалға,
Қайтпайтын (немесе қайтарып алынбайтын) аккредитивте банк-эмитенттің барлык жағдайын
Бенифициар аккредитивтің пайдалануын өз мерзімінен бүрын тоқтата алады,
Дәлелденген аккредитив — бұл
Трансферабельдік (аударма) аккредитив — бұл бенефициардың езінен басқа
Аккредитив тек бір ғана бенефициармен есеп айырысуға арналуы
Аккредитив бойынша қаржы алу үшін бенефициар тауарларды тиеген
Бенифициар банкісі аккредитив бойынша қаржының дұрыс пайдаланылуын бақылайды,
Бенифициар банкісі (атқарушы банк) аккредитивті төлеу кезіңде жабдықтаушының
Егер аккредитивтің шарттарында уәкілетті сатып алушының келісімі көзделген
Сатып алушыныц уәкілі жабдықтаушыдан тауарды қабылдап алар кезде
Жабдықтаушы арқьшы банкіге реестрдің (шот-тізбесінің) үш данасы ұсынылады,
Аккредитив есебінен төлеу үшін, акцептелінген шоттар тізбесінде (реестрінде)
Аккредитивтің мерзімінің өтуіне байланысты жабдықтаушыға кызмет керсететін банктегі
Банктің кінәсінен жіберілген кемшіліктерден басқа барлық бенефициарға түскен
Егер аккредитив қысқа мерзімге берілген немесе ұзак мерзімге
Жабдықтаушылар шотын төлеу 421 шоттың кредиті бойынша және
Банктерге комиссиондық төлемдері төленген кезде 821 шоты дебеттеледі
422 "Чек кітапшаларындағы ақша қаражаттары" шоты бойынша есеп
Чек кітапшасы бойынша депоненттелген сомасы берілген кезде 422
Кітапшалардағы чектерге телем жасалуы үшін чектер чек ұстаушылар
423 "Банктердегі арнайы шоттардағы қолма-қол қаражат" шотында айрықша
Бұлар үкіметтің, жәрдемі ретінде алынган қаражат, жергілікті бюджеттен
424 "Басқа да" шотында субъектінің құрамына кіретін филиалдардың,
VII Ақша қаржысы, құнды қағаздарын және есеп
Кассаны түгелдеу кезінде кассада түрған ақша белгілері мен
Түгелдеу актісінде ақша қаржысының бар болуы түгелдеу күні
Кәсіпорын кассасында сақталатын құнды қағаздар мен ақша құжаттарын
Жол үстіндегі ақша қаражаттарын түгелдеу осы шотта тұрған
Банктерде есеп айырысу (ағымдағы), валюталық және арнайы шоттарда
Ақша қаражаттарын, құнды қағаздарды және қатаң есеп беру
Ақша қаражаттарының және құнды қағаздардың артық шыққан сомалары
Кем шыққан ақша қаражаттары мен күнды кағаздар өтеуі
334 шоты дебиттеліп, 411,422,451,452 шоттары кредиттеледі.
Егер де кінәлі түлғалар табылса, онда 334 шоты
Егер де кінәлі тұлғалар табылмаса, онда кем шыққан
Қорытынды
Қазақстан Республикасының аймағында ақшаны төлеу мен аударуды жүзеге
Банк пен Қазақстан Республикасының резиденті—заңды тұлға мен оның
Пайдаланылған әдебиеттер
Радостовец В.К., Ғабдуллин Т.Ғ. Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп. Алматы,
Радостовец В.К., Радостовец В.В. Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп: Өнделіп
Халықаралық экономикалық қатынастар,оқу құралы,Н.Қ.Мамыров,- А.: «Санат»,1998 жыл
1