Бастауыш мектеп оқушыларының жатық сөйлеу дағдысының қалыптастырудың мақсатынкезең


Мазмұны
Кiрiспе 3-8
I тарау. Бастауыш мектеп оқушыларының сөйлеу дағдысын қалыптастырудың ғылыми-теориялық
I.1. Бастауыш мектеп оқушыларының сөйлеу дағдысын қалыптастыру мәселесiнiң зерттелуi
9-20
I.2. Бастауыш мектеп оқушыларының сөйлеу дағдысын қалыптастырудың лингвистикалық негіздері
21-25
I.3. Бастауыш мектеп оқушыларының сөйлеу дағдысын қалыптастырудың
26-37
I.4. Бастауыш мектеп оқушыларының сөйлеу дағдысын қалыптастырудың педагогикалық негiзi
38-48
I.4.1. Сөйлеу дағдысын меңгерудiң тәрбиелiк мәнi 49-54
II тарау. Бастауыш мектеп оқушыларының сөйлеу дағдысын қалыптастыру әдiстемесi.
II.1. Бастауыш мектеп оқушыларының сөйлеу дағдысының қалыптасу деңгейлерi және
55-66
II.2. Бастауыш мектеп оқушыларының сөйлеу дағдысын интерактивтi әдiстер
67-77
II.3. Бастауыш мектеп оқушыларының сөйлеу дағдысын диалогтық оқыту технологиясы
78-86
II.4. Бастауыш мектеп оқушыларының сөйлеу дағдысын кейс-стади технологиясы арқылы
87-92
II.5. Бастауыш мектеп оқушыларының сөйлеу дағдысын қалыптастыру әдiстемесiнiң тиiмдiлiгiн
93-114
Қорытынды 115-122
Пайдаланылған әдебиеттер тiзiмi 123-127
Қосымша
Кiрiспе
Зерттеу жұмысының өзектiлiгi: Қазіргі кезде қоғамда түрлі экономикалық-әлеуметтік реформалар
Елбасы Н.Назарбаев: «Білім беру реформасы - Қазақстанның бәсекеге нақтылы
Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейiнгi бiлiм берудi дамыту Тұжырымдамасында
Бастауыш мектептiң қазақ тiлi сабағында жеке тұлғаны қалыптастыру оқушының
Қазіргі кезеңде білім беру салаларында жаһандану үрдісі жүріп жатыр.Осыған
Бастауыш мектеп оқушыларының сөйлеу тіліне,олардың тілін дамыту мәселесіне ежелден
Зерттеу нысанасы: Бастауыш мектепте Қазақ тiлi сабағында оқушылардың сөйлеу
Зерттеу пәнi: Бастауыш мектеп қазақ тiлi сабағында оқушылардың сөйлеу
Зерттеу мақсаты: Бастауыш мектеп қазақ тiлi сабағында оқушылардың сөйлеу
Зерттеу жұмысының мiндеттерi:
- Бастауыш мектепте қазақ тiлiн оқыту үрдiсiнде оқушылардың сөйлеу
- Қазақ тiлi сабағында оқушылардың сөйлеу дағдыларын қалыптастырудың ұтымды
- Оқушыларға сөйлеу дағдыларын меңгертудiң тиiмдi жолдарын белгiлеу
- Бастауыш мектеп қазақ тiлi сабағында оқушылардың сөйлеу дағдыларын
- Ұсынылған
Зерттеу болжамы: Бастауыш мектеп оқушыларының жатық сөйлеу дағдыларын қалыптастырса,
Жетекшi идея: Оқушылардың сөйлеу дағдылары бастауыш мектептен қалыптастырылса, онда
Зерттеудiң ғылыми-әдiснамалық негiзi: Бастауыш мектепте қазақ тiлiн оқыту әдiстемесi,
Зерттеу әдiстерi: Ғылыми зерттеу жұмысында баяндау, талдау, салыстылу, сараптау,
Зерттеу үш кезеңде жүргiзiлдi:
Бiрiншi кезеңде (1997-1999 ж.ж.) зерттеу тақырыбына байланысты библиографиялық жұмыс
Екiншi кезеңде (1999-2002 ж.ж.) ғылыми-әдiстемелiк әдебиеттер жүйелендi, озық тәжiрбиелi
Үшiншi кезеңде (2002-2005 ж.ж.) алдыңғы кезеңдерде анықталып сараланған, оқушылардың
Ғылыми жұмыстың жаңалығы:
- Бастауыш мектеп оқушыларының сөйлеу дағдысын қалыптастырудың ғылыми-әдiстемелiк
- Қазақ тiлi сабағында оқушылардың жатық сөйлеу дағдысын қалыптастырудың
- Оқушылардың сөйлеу дағдысын қалыптастырудың тиiмдi жаңа инновациядық технологиялар:
- Пiкiрталас, диалогты оқыту, кейс-стади сабақтарының оқушылардың шығармашылық
Зерттеу жұмысының теориялық және практикалық маңызы:
-Бастауыш мектеп қазақ тiлi сабағында оқушылардың сөйлеу дағдысын қалыптастыруға
-Зерттеу жұмысындағы нәтижелердi бастауыш мектеп мұғалiмдерi мен психологтар, әдiскер
Қорғауға ұсынылатын тұжырымдар:
- Бастауыш мектеп қазақ тiлi сабағында оқушылардың
- Оқушылардың сөйлеу дағдысын қалыптастыруға арналған
- Проблемалық жағдаяттардың оқушылардың ой өрiсiн кеңейтіп,жеке тұлғалық
- Ұсынылған әдiс-тәсiлдер арқылы оқушылардың шығармашылық қабiлеттерiнiң артатындығы.
Зерттеу базалары ретінде Оңтүстік қазақстан облысы Шымкент қаласындағы
Зерттеу жұмысының талқылануы мен жариялануы: Зерттеу жұмысы Абай атындағы
Зерттеу жұмысының құрылымы: Диссертациялық жұмыс кiрiспеден, екi тараудан, қорытындыдан,
I БАСТАУЫШ МЕКТЕП ОҚУШЫЛАРЫНЫҢ СӨЙЛЕУ ДАҒДЫСЫН
1.1. Бастауыш мектеп оқушыларының сөйлеу дағдысын қалыптастыру мәселесiнiң зерттелуi.
Қазақ тiлiн оқыту әдiстемесi өзiнiң ғылым ретiнде қалыптасу жолын
Бастауыш мектепте қазақ тiлiн оқыту әдiстемесiнiң негiзiн қалаған ғалымдардың
Кейiнгi жылдары осы мәселенi Ә.Сәдуақасов, С.Жиенбаев, Р.Әмiров, К.Бозжанова,
Қазiргi кезеңде бастауыш мектепте қазақ тiлiн оқыту үшiн жаңа
Бастауыш мектепке арналған еңбектерде «тiл ширату», «тiл жетiлдiру», «тiл
Сондықтан оқушылардың сөйлеу дағдысын қалыптастыру дегенiмiз – шәкiрттердiң бiр-бiрiмен
Қазақ халқының прогресщіл ағартушысы Ы.Алтынсарин -қазақ
Ғалымның еңбектерiнде оқушылардың сөйлеу дағдыларын қалыптастыруға тiкелей практикалық маңызы
Бастауыш мектептегi қазақ тiлiн оқыту әдiстемесiнде А.Байтұрсыновтың орны ерекше,
Ғалым қазақ тiлi басқа елдерден енген кiрме, термин сөздердi
а) Для терминов предпочтительно перед другими брать казахские слова
б) в случае не соответствия в казахском языке подобного
в) Общеупотребительные мировые термины могут приниматься по
г) Все неказахские слова, не согласующиеся с природой казахского
Ғалымның ұсынған принциптерi бүгiнгi таңда кеңiнен қолданылып жүр. Бұған
А.Байтұрсынов - қазақ елiнiң болашағына, тұрмыс-ахуалына жаны күйзелген алаш
Ғ.Бегалиев-бастауыш мектепте қазақ тiлiн оқытудың әдiстерi мен тәсiлдерiн саралаған
Ғ.Бегалиев «Әрiп, дыбыс, буын» атты еңбегiнде оқушылардың сөйлеу дағдыларын
Оқушыларың тiлiн байыту үшiн iстелетiн жұмыстар үшке бөлiнедi.
Сөз запасын көбейту;
Өз пiкiрiн дұрыс айтуға жаттықтыру;
Өз пiкiрiн жазып түсiндiруге жаттықтыру, – деп олардың
әрқайсысына жеке-жеке тоқталады.Бұған қоса бастауыш мектеп оқушыларының сөйлеу дағдыларын
1. Оқушылардың өз пiкiрiн дұрыс айтуға үйрету мақсатында дұрыс
а) Оқылған мақала бойынша оқушыларға сұрақтар қойып, қысқа, дұрыс
ә) Оқыған мақаланы, көрген-бiлгенiн, iстегенiн, сөйлегендерiн байқап отырып, қате
б) Оқылған мақала туралы өз ара пiкiр алысуға оқушыларды
в) Жиналыстарда шығып сөйлеуге үйрету.
2. Бiткен ойды жазуға үйрету үшiн:
1) Бүкiл бөлiм болып қысқа ұрандар қарау, сұрау-жауаптар айтып,
2) Тiл ширату немесе әңгiме есту жұмыстарында айтылғандарды жазып
3) Анкет, мәлiмдеме, әдiс, тiл-хат, куәлiк, қағаз жаздыру т.б.
[5.10-11]. Оқушы бұған тек оқу процесiнде ғана үйренiп дағдыланады,
Оқушы қанша пысық, тиянақты болмасын өз ойындағысын ауызша бiлдiргендегiдей
Оқушылардың сөйлеу дағдыларын қалыптастыру жолдарын осындай үлгiде жүргiзiлтетiнiн санамалап
Сонымен қатар ғалымның пiкiрi бойынша грамматика мен емле
Еңбекте тiлдiң қалыптасуы және оқып дамуы үшiн ауызша және
«Ауызша және жазбаша жаттығу жұмыстары бiр-бiрiмен тығыз байланысты болады;
Оқушылардың сөйлеу тiлi бiрiншi жылдары жазбаша тiлден бұрынырақ жүредi.
Балалардың сөйлеу тiлi мен жазу тiлiн дамыту мақсатын көздеп
1. Балалардың оқыған немесе тыңдаған әңгiмесiнiң мазмұнын кейiннен толық
Балалар жеке-жеке сұрақтар бойынша әңгiменi немесе ертегiнi қайталап айтып
2. Әңгiменiң желiсiн көрсететiн суреттердi пайдаланып, мазмұнын қайта айтып
3. Балалардың өздерiнiң суреттердi салуға болатындығын айта отырып, балалар
4. Балалардың оқып шыққан не тыңдаған әңгiмелердiң мазмұны бойынша
Еңбекте оқушылардың сөйлеу тiлiн қалыптастыру және жетiлдiру үшiн арнайы
И.Ұйықбаев оқушылардың жатық сөйлеу дағдыларының қалыптаспауы оның грамматикадан бiлiмiнiң
И.Ұйықбаевтың пiкiрi күнi бүгiнге дейiн өз құнын жойған жоқ,
К.Бозжанова оқушыда қандай да болмасын дағды қалыптастыру үшiн алдымен
«Оқу жұмысын дұрыс ұтымды ұйымдастырып iстеуге дағдыландыру үшiн оқушылар
К.Бозжанова ― бастауыш мектеп оқушыларының оқу дағдысын қалыптастыру мәселесiн
Кейiнгi жылдары әдiскер-ғалымдар Р.Әмiров пен А.Асқарбаеваның авторлығымен шыққан әдiстемелiк
Бұл еңбекте басты назар оқушылардың тілін дамытуға аударылған.
М.Томанов - оқушылардың сөйлеу дағдыларын сын есiмдердi кең
Бастауыш мектепте қазақ тiлiн оқыту әдiстемесiн кейiнгi жылдары арнайы
Ғалым оқушылардың сөздiк қорын молайту жұмыстары олардың тiлiн дамытудың
Ғалым оқушылардың тiлiн дамытудың негiзгi бағытына байланыстырып сөйлеуге үйрету
С.Қазыбаев ― бастауыш мектепте қазақ тiлiн оқытуға арналған еңбегiнде
1. Дауысты және дауыссыз дыбыстарды танып, ажырата алу. Оларды
2. Орыс графикасынан алынған дауысты және дауыссыз дыбыстарды дұрыс
3. Программада көрсетiлген емле ережелерiне сай бас әрiптердi дұрыс
4. Дауысты дыбыстардың жуан және жiңiшке, дауыссыз дыбыстардың қатаң,
5. Құрамы айқын, танымал сөздердiң мағыналы бөлшектерiн (түбiр, жұрнақ,
6. Сөйлем iшiндегi сөздердiң өзара байланыстарын анықтап, сөз тiркестерiн
7. Бастауыш кластарда оқып үйренiлетiн сөз таптарын және олардың
8. Сөйлемдердi (хабарлы, сұрауы, бұйрықты, лептi), жай сөйлем мен
9. Сөйлем мүшелерi: тұрлаулы (бастауыш, баяндауыш) және тұрлаусыз мүшелер
10. Сөздердiң айтылуы мен жазылуын (орфографиялық сөздiктi пайдалану арқылы)
11. Тыныс белгiлерiн (нүкте, сұрақ белгiсi, деп белгiсi т.б.)
12. Оқу программасында қазақ тiлiнiң аталған салаларынан бiлiм беру,
Ғалым осы аталған бiлiмдiк дағдылар оқушылардың қазақ тiлiнен алған
Т.Сабыров сабақты бекiту барысында оқушыларда қалыптасатын дағдыларды былайша жiктейдi:
Дағдыны қалыптастыру жолы, негiзiнен, төрт кезеңнен тұрады:
1. танысу (дайындық); 2. талдау (анализ); 3. бiрiктiру (синтез);
4. автоматтау кезеңдерi» [16,19], - деп, дағдыларды қалыптастыру үшiн
«Бiлiм және дағдының сапасы мен нәтижесiнiң көрсеткiшi - практика.
Педагог – ғалымның еңбегiнде бастауыш мектеп оқушыларының сөйлеу
О.Байқуатова оқушыларда синтаксистен алған бiлiмдерi арқылы дағдыларын қалыптастыру үшiн
1. Творчестволық жұмыс;
2. Оқушылардың өздiгiнен орындайтын жұмыс;
3. Берiлген мәтін бойынша көру диктанты;
4. Оқушылардың өздiгiнен орындайтын жұмысы;
5. Оқулықпен жұмыс;
О. Байқуатова еңбегiнде бастауыш мектепте синтаксистi өту жолдарын, сөйлем
К.Ақбаева «Оқу орыс тiлiнде жүретiн бастауыш сыныбында оқушының сөздiк
1. Зат есiм, етiстiк, сын есiмге қажеттi сөздерге қарама-қарсы
2. Бұрынғы өтiлген тақырыптарда үйретiлген сөздердi карточкаға жазып, мынадай
а) сөздердi алфавит ретiнде қою;
ә) түбiрдi ажырату;
б) туыстас сөздердiң түбiрiн ажырату;
в) түсiп қалған әрiптердi қою;
г) зат есiмнен сын есiм жасау т.б. карточкамен жұмыс
ғ) үйренген сөздерiн кiрiстiрiп сөйлем құрату да тиiмдi.
3. Сөздi қалай меңгергенiн тексерiп байқаудың да, түрлi диктант
К.Ақбаеваның еңбегi оқушылардың сөйлеу дағдыларын қалыптастыру, олардың сөздiк қорына
М.Ермекбаев «Бастауыш мектеп оқушыларының қазақша сөздiк қорын молайту әдiстемесi»
Шолудан бастауыш мектеп оқушыларының сөйлеу дағдыларын қалыптастыру мәселесi бүгiнгi
Қорыта айтқанда, бастауыш мектеп оқушыларының мәдениеттi сөйлеу дағдыларын
1.2. Бастауыш мектеп оқушыларының сөйлеу дағдыларын қалыптастырудың лингвистикалық негіздері.
Сөйлеу – адамзаттың даму эволюциясында қол жеткiзген жетiстiктерiнiң бiрi.
социальное от индивидуального; 2) существительное от побочного и более
Ғалымдардың бiрқатары тiлдi кең көлемде қарастырып, сөйлеу тiлдiң тек
а) с точки зрения функции языка: язык есть средство
б) с точки зрения устройства (механизма) языка: язык есть
в) с точки зрения существования языка: язык есть результат
г) с семиотической точки зрения: язык есть система знаков,
д) с точки зрения теории информации: язык есть код,
Қазақ совет энциклопедиясында тiлдiң анықтамасы жоғарыдағы пiкiрге ұқсас, бiрақ
Егер тiлдi функционалдық жағынан анықтағымыз келсе, оны қатынас құралы,
Тiлдi ой мен санаға қатынасын жасауға қажеттi материалдардың жиынтығы
Тiлдi таңбалық сипатына қарай таңбалар жүйесi, семиотикалық жүйе деп
Бұлардың iшiндегi ең негiзгiсi – тiлдiң функциясына қарай берiлген
Ал сөйлеуге мынадай анықтама бередi: «Сөйлесу – адамның тiл
Тiлдiк амалдар – сөз тудыру, сөз тiркестерiн, сөйлем құрау
Сөйлеудiң әр коммуникативтiк жағдайға сай ыңғайланған стилi болады. Мұнымен
1. Тiлдiк құралдар адамның сөйлеу процесiнде өзгеше күйге енiп,
2. Тiлдiк тұлғалар мен қатысымдық тұлғалардағы заңдылық, екеуiне ортақ
3. Тiлдiк тұлғалар мен қатысымдық тұлғалар тiл бiлiмiнiң заңдылықтары
Сөйлеу әрекетi қатысымдық тұлғалар арқылы жүзеге асады. Тiлдiк тұлғалар:
Тұтас мағынаны, бүтiн ойды беретiн;
Iшкi мағынаны, бүтiн ойды бiлдiретiн;
Қарым-қатынас процесi кезiнде ғана жұмсалатын;
Қатысымдық заңдылықтарға бағынылатын қасиеттерге ие.
Тiлдiк қатынаста өзiндiк орны мен маңызы бар қатысымдық тұлғалары:
сөз, фразеологиялық тiркестер, сөйлем және мәтiн [30.25]. Қатысымдық тұлғалар
Бастауыш мектеп оқушыларының тiлдiк қатынасым кезiнде жатық сөйлеу дағдылары
Тiл бiлiмінiң әр саласы өзiндiк дербестiкке ие. Бұл салаларды
Ф.М.Оразбаева сөздiң мынадай қатысымдық қасиеттерiн атайды:
1. Сөз адам санасында бейнеленген ұғымның жарыққа шығуын қамтамасыз
2. Сөз басқа қатысымдық тұлғалардың жасалуына ұйытқы болады.
3. Сөз өмiр шындығын нақтылы мағына арқылы түсiндiре келiп,
4. Сөз адамдар арасындағы тiлдiк қатынасты жүзеге асыруға негiз
Демек, сөз мағынаны, ұғымды, сезiмдi, ойды бiлдiре келiп, тiлдiк
Сөздiң осындай ерекшелiктерiн ескеру барысында бастауыш мектеп оқушыларының сөйлеу
Терек-зерек, кент-жент, көл-шөл-төл т.б.
Сөздердiң мағыналарын оқушылар iздену арқылы табады. Бұл сөздердiң мағыналары
Сондай-ақ оқушыларға лексиканың омоним, синоним, антоним секiлдi құбылыстарын
Мысалы, таза-...
жылы-...
мейiрiмдi-...
арзан-...
терең-... сөздерiне бiрiншi қарама-қарсы сөздер тапқызып, кейiнiрек тапқан сөздерге
Сонымен, сөз мағынасын меңгерту барысында оқушылардың лексикалық дағдылары қалыптасады.
Бастауыш мектеп оқулығында сөз тiркесi – екi толық мағыналы
Сөйлемдегi сөздердiң байланысын үйрету грамматиканың барлық тарауларын оқыту үстiнде
Сөз тiркестерiндегi сөздердiң байланысын түсiндiру барысында грамматикалық ойындарды ұйымдастыру
Сөйлем - тиянақты ойды бiлдiретiн қатысымдық тұлға. Балаларда орынды
Бастауыш мектептерде сөйлемдердiң (хабарлы, сұраулы және лептi) түрлерi оқытылады.
Демек, интонация арқылы оқушыларға хабарлы, сұраулы, лептi сөйлемдердiң
Бiрiншi сынып оқушыларынан алғашқы сөйлемнен соң кiдiрiс жасап отыру
Көп нүктенiң орнына керектi сөздердi таптырып, сөйлем көшiрту.
Мысалы: . . . шықты, . . .
Оқушы мұндай жаттығуларды орындау арқылы сөйлемдегi сөздердiң қалай болса
3.Мәтiндегi ара жiгi ажыратылмаған сөйлемдердiң тиiстi жерiне нүкте қойып,
4. Сөйлемдердi көшiрту. Мұндағы басты мақсат - әр уақытта
Қатысымдық тұлғалардың iшiндегi ең күрделiсi-мәтiн. Мәтiн бiр адамның екiншi
Бастауыш мектепте мәтiндер құрылымы жеңiл болады, бұл оқушылардың жас
Кiтап.
Менi жұрт сүйедi, құрметтейдi. Маған арнап шкафтар жасап, үстiне
Осы тапсырмаларға ұқсас оқушылар қалам, тақта секiлдi тақырыптарға мәтiн
Менiң әкем.
Мен әкемдi үлгi етiп отырамын. Ол менi тәрбиеледi, өсiрдi,
Бастауыш мектеп оқушыларының сөйлеу дағдыларын қалыптастыру үшiн қазақ тiлiнiң
I.3. Бастауыш мектеп оқушыларының сөйлеу дағдысына
әсер ететiн психологиялық факторлар.
Төрт жылдық бастауыш мектеп бағдарламасында: «Бағдарламаның мақсаты-бастауыш сынып шәкiрттерiне
Интеллектуалдық және практикалық бiлiк пен дағды қазiргi мектептегi бiлiм
Қалыптасқан бiлiктер мен дағдыларды кез келген жаңа жағдайда пайдалана
Олай болса, «бiлiк», «дағды», деген ұғымдарды анықтап алайық.
Б.В.Беляев сөйлеу дағдылары тiлдiң ережелерiн түсiнуден кейiн сол түсiнiктердi
Ғалымның сөзiнше: « ... если учащиеся может сказать что-либо
Қ. Жарықбаев дағды iс-әрекеттерiне мынадай анықтама бередi:
1. Дағдыландыру - соқыр сезiмдермен және басқа нәсiл арқылы
2. Дағдылану үйренумен, жаттығумен бiр әрекеттi бiрнеше рет қайталаумен,
3. Дағдылану әдейiлеп зейiнi, ерiк-жiгерi, күшi жұмсалса да, өздiгiнен
4. Дағдылану бiр қалыпта өзгермей тұратын әрекет емес. Егер
Е.В. Гурьянов дағды: 1. Iс-әрекет жүргiзу арқылы қалыптасады; 2.
Демек, бiлiк - сананың белгiлi бiр iс-әрекеттi меңгеруге бағытталған
Бастауыш сынып оқушыларының сөйлеу дағдыларының қалыптасу дәрежесiнiң түрлiше болып
Бiлiк пен бiлiм тығыз байланысты. Мәселен, оқушы орфографиялық ережелердi
Ю.К. Бабанский белгiлi бiр iс-әрекеттiң жүзеге асу тәсiлiн саналы
Оқыту жұмысын өмiр тәжiрибесiне сай құруға байланысты оқушыларды дағдылар
Игерген бiлiмдi практикада пайдалану, бiрiншiден, баланың мектепте алған бiлiмiн
Оқушы сабақ барысында көптеген әрекеттер жасайды, ал оқу әрекеттерiн
Оқушылардағы iс-әрекеттердi қалыптастыру сатылары П.Я.Гальпериннiң ұсынған ақыл-ой әрекеттерi теориясына
-Ақыл-ой әрекетiн бағыттаудың толық болуы. Бұл кезеңде сөйлеу дағдыларын
-Оқушыларға сөйлеу дағдыларын қалыптастыруға арналған жаттығуларды берiп, оларды қалай
-Әрекет материалдық түрде қалыптасу кезеңi. Бұл кезеңде оқушы үлгi
-Әрекеттiң сыртқы сөйлеу формасында көрiнуi. Балалар үлгiдегi жаттығуларға ұқсас
А.А.Люблинская, П.Я.Гальперин негiзiн салған ақыл-ой әрекетiн сатылап қалыптасу теориясын
Дағдының негiзiнде ақылға салынған әрекет жатады. Iс-әрекеттi игертудiң бастапқы
Қандай да болсын дағдының негiзiнде шартты рефлексорлық байланыстарды қалыптастыру
Қалыптасқан нерв механизмдерi әрекеттi орындау процесiнде бiрқатар өзгерiстер туғызады.
Дағды жаттығу процесiнде қалыптасады. Жаттығу дегенiмiз нысаналы түрде сан
Қалыптастырмақшы дағдыға ынталы болуда қол жеткiзген нәтиже маңызды рөл
Бiлiк пен дағды бастауыш сынып оқушыларын оқыту iсiнде дамыту
Ой сөйлеу арқылы жарыққа шығады. Тiл арқылы адам
Оқу материалын жүйемен мәнiсiне қарай ұғынуда салыстыру ой операциясы
Топтау-салыстырудан барып шығатын күрделi ой тәсiлi. Басты және қосалқы
Белгiлi зат не құбылыстарды топтастыру үшiн осы зат не
Осылайша топтастыру үшiн ұғымдарды бiлдiретiн сөз мағыналарын жетiк бiлуi
Оқу әрекетiнде жалпылау дағдыларының қалыптасуының да өз орны бар.
Жалпылау дегенiмiз бiр тектi заттардың, құбылыстардың ортақ қасиеттерiн оймен
Түрлi зат не құбылыстардың қосалқы белгiлерiн ажырату негiзiнде олардың
Нақтылау дегенiмiз жалпыланған бiлiмдi нақтылы жеке жағдайда қолдану, бұл
Қазақ тiлi сабақтарында өтiлген тiлдiк материалдарды оқушылардың саналы меңгеруiне
Жаңа берiлетiн сабақты баланың бiлетiн мағлұматымен ұштастыру;
Тиiстi таныстыру арқылы сабақтың мазмұнына ынталандырып, iлтипат аудару;
Сабақтың алдын-ала даярлайтын сұраулар қою ынтасын, iлтипатын сақтау;
Қажетсiз мағлұматтардан сақтанып, баланың iлтипатын қоздыратын қызық нәрселердi сөйлеп,
Баланың iшiн пыстыратын бiркелкi мағлұматтардан сақтану, лайықты салыстыру, теңестiру,
Алғашқы кездегi оқыту деректi, көрнекi болу. Оған сай жобаларды
Өзгелердi ынталандыру үшiн үйрететiн нәрсесiне өзi де ынталану, өзi
Оқушылардың сөйлеу дағдыларын қалыптастыруға арналған тапсырмалардың қызғылықты болуы;
Қоршаған ортадағы зат не құбылыс белгiлерi - бiр зат
Бастауыш мектеп оқушыларының жатық сөйлеу дағдыларын дамыту мынадай
1.Сөз мағыналарын түсініп,оларды сөйлеу барысында орынды қолдану;
2.Сөздерді өзара дұрыс байланыстыру;
3.Сөйлемді дұрыс құрау және өз ойын анық және түсінікті
4.Сөйлеген сөздерінде варваризмдер мен кірме сөздерді қолданбау.
Қорыта айтқанда, бастауыш мектеп оқушыларының сөйлеу дағдылары олардың
I.4. Бастауыш мектеп оқушыларының сөйлеу дағдысын қалыптастырудың педагогикалық негiздерi.
Тiлдi үйрету әдiстемесi психологиямен, педагогикамен және лингвистикамен тығыз байланысты.
Қазақ тiлi әдiстемесi дидактика теориясына байланысты зерттеледi. Бiлiм
Жалпы бiлiм беретiн мектептерде бiлiм мазмұнын жетiлдiру, арттыру процесiнде
Ә.Исабаев: Қазақ тiлiн педагогикалық жақтан үйрету әдiстерiне: қазақ тiлiн
Бiздiң пiкiрiмiзше, әдiс дегенiмiз – оқушылардың оқу танымдық қызметiн
Қатысымдық әдiс;
Интерактивтi әдiстер;
Оқытудың нақты жағдаяттар әдiсi (кейс стади)
Бұл әдiстердiң жеке дара түрiнде емес, қайта бiр-бiрiмен тығыз
Қазақ тiлiн дидактикалық ойындар арқылы меңгертуде қолданылатын негiзгi әдiстердiң
Қатысымдық әдiс оқыту процесiнде кем дегенде екi адамның арасындағы
Қатысымдық әдiс үйретушi мен үйренушiнiң бiр-бiрiмен пiкiр алмасуын, тiл
Қатысымдық әдiс оқушы мен оқытушының әрқайсысының өзiне тән мiндеттердi
Қатысымдық әдiс оқыту жүйесiндегi бiрнеше тиiмдi тәсiлдердi, амалдарды бiрiктiредi.
Қатысым әдiсiнiң басты белгiсiнiң бiрi – тiлдi үйретудi күнделiктi
Қатысымдық әдiс арқылы белгiлi бiр тiл туралы бiлiм берiлмейдi.
Демек, қатысымдық әдiс – мұғалiм мен оқушы арасындағы тiлдiк
Интерактивтi әдiстер – қазақ тiлiн дидактикалық ойындар арқылы
Оқушылардың қимыл белсендiлiгiн арттыру жолдары:
Оқушылар түсiнбеген жерiн орнынан тұрып, екiншi оқушыдан еркiн сұрауы,
Оқушылар тапсырманы орындап болғаннан кейiн өзара бiрiн-бiрi тексередi.
Оқушылардың әлеуметтiк белсендiгiн арттыру жолдары:
Оқушылар өзара оқушы-оқушы не мұғалiм-оқушы түрiнде бiр-бiрiне
Бастауыш мектеп оқушылары сабақта өзара пiкiрлесiп отыруы.
Қиын сұрақтарға қарсы топтың оқушылары жауап беру еркiндiгi болуы
Оқушылардың танымдық белсендiгiн арттыру жолдары:
Оқушылар қарсы жақтың пiкiрiне өзiндiк пiкiр айта алуға;
Келiспеген жағдайда өзiнiң көзқарасын дәлелдеуге;
Өзiнiң микротобындағы жолдастарының сөздерiне қосымша не пiкiрге қосылатыны жөнiнде
Оқушылардың қатысымдық белсендiгiн арттыру жолдары:
Сабақ барысында оқушылар бiр-бiрiмен еркiн тiлдiк қатынасқа шығуы;
Жауаптарын бiрге жоспарлауы;
Сөйлеген сөздерiн нақты әрi қысқа жеткiзуi;
Айтар ойларының әсерлi болуы;
Сөйлеген сөздерiнiң жаргон, диалект, паразит сөздерден таза болуы қажет.
Оқытудың нақты жағдаяттар әдiсi немесе кейс-стади амал-тәсiлi
Кейс амал-тәсiлi алғашқы кезде бизнес мектебiнде ғана қолданылып
Кейс технологиясында басты назар оқушылардың мұғалiм ұсынған реальды немесе
Бастауыш мектеп оқушыларының сөйлеу дағдыларын қалыптастыруда кейс-стади технологиясын қолдану
Қазақ тiлi әдiстемесiн зерттеушi ғалымдар дидактикалық принциптердi айқындау барысында
Ә.Исабаев қазақ тiлi мынадай принциптер бойынша оқытылады деп, принциптердi
ғылыми принцип; жүйелiлiк принцип; көрнекiлiк пен белсендiлiк принципi; теорияны
А.Жаппаров; дидактикалық принциптрдi мынадай формада айқындайды:
-ғылымилық принципi;
-жүйелiлiк принципi;
-көрнекiлiк принципi;
-сапалық пен белсендiлiктi арттыру принципi;
-берiктiлiк пен оқушылардың жеке ерекшелiктерiн ескеру принципi;
-теория мен практиканы байланыстыру принципi;
-бiлiмнiң оқушының жасына лайықты болу принципi;
-сатылық принципi [44. 11].
Басқа әдiскер ғалымдар: оқытудың ғылыми принциптерi; оқытудың жүйелiлiк принциптерi;
Өзге тiлдi дәрiсханаларда қазақ тiлiн қатысымдық тұрғыдан оқыту әдiстемесi
Тұтастық (комплекстiк); сөйлесiмге қатысты басты ережелердi меңгеру; грамматикалық заңдылықтарды
Тiлдi қатысым әдiсi тұрғысынан оқытудың негiзiн қалаған Е.И.Пассов мынадай
-ауызша сөйлеу негiзiне құралған принцип;
-тiл бiрлiктерiн бiр-бiрiмен байланысты үйрету принципi;
-ана тiлi ерекшелiктерiн ескеру принципi;
-қатысымдық әрекеттi жаттығулар арқылы жүзеге асыру принципi[49, 86].
Қорытындыда бастауыш мектеп оқушыларының сөйлеу дағдыларын қалыптастыруда мынадай принциптер
1. Теорияны практикамен байланыстыру принципi
2. Оқушылардың жеке қабiлеттерiн ескеру принципi
3. Ғылымилық принципi
4.Көрнекiлiк принципi
5. Жүйелiлiк және бiрiздiлiк принципi
6. Саналылық пен белсендiлiк принципi
Бұл дидактикалық принциптердi таңдап алуымызға зерттеу нысанасының өзiндiк ерекшелiктерi
1. Ана тiлiнде оқитын оқушылар тiлдi төменнен жоғары қарай,
2. Бастауыш мектеп оқушылары қазақ мектептерi мен екiншi тiлде
а) Сөйлесiм әрекетiнiң бiрi оқылым әрекетi қазақ мектебiнде оқитын
1. iштей оқу;
2. дауыстап оқу;
3. мәнерлеп оқу;
Ал «өз тiлiнде» оқитын оқушыларда оқылым екi түрлi формада
ә) Сөйлесiм әрекетiнiң екiншi түрi жазылым әрекетiн iс жүзiне
3. Тыңдалым әрекетiнде өзге тiлдi үйренушi оқушылар үшiн мынадай
1. Басқа дыбыстардан тiлдiк дыбыс толқынын, олардың ерекшелiктерiн ажырата
2. Тiлдiк тұлғалардың мағынасы мен мәнiн дұрыс қабылдай бiлу;
3. Мәтiннен қажеттi деректi тауып, пайдалана бiлу;
4.Тыңдалымға қатысты, негiзгi көрсеткiштердi жан-жақты меңгеру [30.65].
Ал бастауыш мектеп оқушыларының тыңдалым әрекетiне:
1.Оқушыларға тыңдап отырған үзiндiден өз түсiнiктерiн айтып беру;
2.Аудиолық мәтiнде кездескен сөздердiң мағынасын түсiндiру;
3.Тiлдiк дыбыстардың айтылу ерекшелiктерiн игеру дағдыларын меңгеру жатады.
Қазақ балалары бала кезiнен қоршаған ортамен тiлдiк қатынасқа түсiп,
Осындай өзгешелiктер мен айырмашылықтарды ескере отырып, бiз қазақ мектебi
Жоғарыда айтылған мәселелердi ескере отырып, бастауыш мектеп оқушыларының қатысым
Сөйлеу дағдысы – бiрнеше мәрте қайталаудан туындаған, автоматтандырылған, оқушылардың
Сөйлеу бiлiгi - оқушылардың сөйлеу барысында бiлiмi мен меңгерген
Ендi iрiктелiп алынған принциптерге тоқталайық:
1. Теория мен практиканың байланысы принципi тұрғысынан бастауыш мектеп
Оқушыларды тiрек материалдарды тек игерумен ғана шектемей, олардың сол
2. Оқушылардың жеке қабiлеттерiн ескеру принципi бойынша тiлдiк фактiлер,
3. Ғылымилық принципi. Бастауыш мектепте қазақ тiлiнен теориялық бiлiмдер
Ә.Исабаев қазақ тiлi сабағында қолданылатын ғылыми принцип төмендегi өлшемдерге
а)Меңгерiлетiн объектiнiң терминi анық болуы қажет.
ә)Қазақ тiлiнен берiлетiн тақырыптардың дәлдiгi талап етiледi. Тiлдiк фактiлерге
б) Тiлдiк тақырыптардың өзiндiк белгiлерi сараланып алынғаны абзал. Бұған
в) Қазақ тiлiнен берiлетiн материалдардың анықтамалары мен ережелерi дәл
г) Тiлдiк тақырыптарға байланысты берiлетiн практикалық дағдылардың да көлемi
4.Көрнекiлiк принципi-бастауыш мектепте ең жиi қолданылатын принциптерднiң бiрi. Л.В.Заньков
а) Оқушылар көрнекiлiктi назар сала бақылай отырып, оның мазмұнын
ә) Сөз бен көрнекiлiк ұштасуының екiншi түрi көрнекiлiк мазмұнын
б) Сөз бен көрнекiлiктi ұштастырудың үшiншi түрi де көрнекiлiктi
в) Сөз бен көрнекiлiктi ұштастырудың төртiншi түрiнде мұғалiм оқушыларды
Бiздiң зерттеуiмiзде, оқушыларды бақылампаздыққа үйретуде осы жәйттердiң iшiнен сөз
5. Жүйелiлiк және бiрiздiлiк принципi бойынша оқыту мазмұнына тiлдiк
6. Саналылық пен белсендiлiк принципi бойынша оқушылардың пәнге деген
а) қазақ тiлiнен түсiндiрiлетiн материалдың анықтылығын;
ә) түсiндiрiлетiн материалдың әсерлiлiгiн;
б) берiлген және берiлетiн бiлiмнiң сапалылығын, тұрақтылығын және оған
в) сыныпта және үйде орындалатын жұмыстың сапасын;
г) қайталау жұмысының жүйелiлiгiн [47. 9] іске асырдық.
Оқушылар сабақта оқу материалын саналы меңгерсе ғана сабақ процесiне
Қорыта айтқанда, бастауыш сынып оқушыларының сөйлеу дағдысын қалыптастыру сабақтарында
1.4.1.Сөйлеу дағдысын меңгертудiң тәрбиелiк мәнi.
Елiмiзде оқыту процесi барысында оқушыларды оқыту мен тәрбиелеу құбылыстарын
Адам баласымен бiрге жасасып, бiрге өмiр сүрiп келе жатқан
Әрбiр халықтың мәдени-рухани қазынасы өскелең буынға бiлiм берiп, оларды
Дене тәрбиесi қозғалыс негiзiнде қалыптасса, жан тәрбиесiн тәрбиелеу үшiн
С.Рахметованың «Қазақ тiлiн оқыту методикасы» атты оқулығында бастауыш мектептердегi
1. Идеялық-саяси, адамгершiлiк және эстетикалық тәрбие беру.
2. Дүниеге дұрыс көзқарас қалыптастыру.
3. Балаларды, жас өспiрiмдер мен үлкендердiң үлгiлi, ерлiк iстерiмен,
4. Отанымыздың мейлiнше бай, көркем де сұлу табиғаты жайлы
5. Балалардың алған бiлiмдерi мен оқу дағдыларын, шеберлiктерiн жетiлдiру,
6. Халықтардың бостандық, бейбiтшiлiк үшiн жүргiзген қаһармандық күрестерiмен таныстыра
7. Саналы тәртiпке, дұрыс мiнез-құлық нормаларына үйрету.
8. Еңбекке қызығу, еңбекқорлыққа тәрбиелеу [54].
Бастауыш мектептiң оқу сабақтарына қойған бұл талаптар жоғары оқу
Ж.Б.Қоянбаев, Р.М.Қоянбаевтар мектепте тәрбиенiң басты мiндеттерi – теориялық бiлiмдi
а) жастардың дүниеге ғылыми-материалистiк көзқарасын қалыптастыру;
ә) тұлғаның рухани және дене қабiлеттерiн жан-жақты дамытып, эстетикалық
Ж.Аймауытов тәрбие мақсаттары адамды қай жағынан тәрбиелеу керек болса,
Тәрбиенiң мақсаты – дененi күшейтiп, ұлтшыл қылу болса, мұның
Тәрбиенiң мақсаты – мiнездi түзеу,еңбекпен, өмiрмен байланыстыра жүргiзу, оқушыларды
Адам жанды нәрселердiң iшiндегi – ақылдысы, сезiмдiсi, қайраттысы. Iшiп-жеу
Баланы бұзуға, түзеуге себеп болатын бiр шарт жас күнде
«Арна» сөзi сөйлемде қандай сұраққа жауап берiп тұр?
«Арна» сөзiн әр мағынада қолданып сөйлемдер құрастырыңдар. тапсырмасы арқылы
Арыс өзенiнiң арнасы бiздiң ауылдың жанынан өтедi. Деген тапсырма
«Қаламның» пайдалы жақтарын атап өт. Өз сөзiңдi құрбыларыңның алдында
Бастауыш мектеп оқушыларының логикалық ойлауын дамытып және
Ақыл-ойының сыншылдығын өрiстетудi тәрбиелеуде пiкiрсайыс түрiнде өткен сабақтың рөлi
Оқыту процесiндегi ақыл-ой тәрбиесiнiң мiндеттерi өте күрделi. Олар оқу
Оқушыларға адамгершiлiк тәрбие беру – мектептiң маңызды мiндеттерiнiң бiрi.
Адамның адамгершiлiк жағынан қалыптасуы оның туған күнiнен басталады да
Ұлы Абай отыз екiншi қара сөзiнде: «Күллi адам баласын
Бiлiмсiздiк – хайуандық болады.
Ерiншектiк – күллi дүниенiң, өнердiң дұшпаны. Талапсыздық, жiгерсiздiк, ұятсыздық,
Залымдық - адам баласының дұшпаны. Адам баласына дұшпан болса,
Оқушылардың өзiндiк қасиеттерiн қалыптастырудағы мiндеттердiң бiрi – оның адамгершiлiк
Бұл орайда, тағы да оқу процесiнiң рөлi зор. Бала
Оқушылардың адамгершiлiк қасиеттерiн тәрбиелеу үшiн қазақ халқының классик ақын,
Бастауыш мектеп оқушылырының сөйлеу дағдысын қалыптастыру жұмыстарында халықтың iнжу-маржандары
«Туған жер – алтын бесiк»
«Отансыз адам – ормансыз бұлбұл».
«Туған жерге туың тiк» т.б. мақал-мәтелдер. Бұл мақал-мәтелдер, сертте
Адамға ең қажеттi қасиет, - деп ар, ұятты, намысты
«Қоянды қамыс өлтiредi,
Ердi намыс өлтiредi», - деп қазақ халқы ер намысын
«Ер ел үшiн туады,
Ел үшiн өледi», - деп халық намысы үшiн жанын
«Ата көрген оқ жонар,
Ана көрген тон пiшер», деген ұлағатты сөз де бекер
Оқытудың интерактивтi әдiсiн пайдалану арқылы да оқушыларды адамгершiлiкке, еңбекке
Жоғарыда айтылған ойындар адамгершiлiкке тәрбиелеуде маңызды рөл атқарады. Ойындар
Жұмыста қолданылған ойын түрлерi осы мақсатты шешуге арналған. Ойын
Балалардың ойындық қызметi олардың арасында белгiлi бiр өзара қатынастардың
Қорыта айтқанда, оқушыларға тәрбиелiк мәнi зор мәтiндер беру арқылы
Оқушыларға талап қоя бiлу, оның нәтижесiн қадағалау –бала мiнезiн
II БАСТАУЫШ МЕКТЕП ОҚУШЫЛАРЫНЫҢ СӨЙЛЕУ ДАҒДЫСЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУ
II. 1. Бастауыш мектеп оқушыларының сөйлеу дағдысының қалыптасу деңгейлерi
Бастауыш мектепте қазақ тiлiн оқыту әдiстемесi күн өткен сайын
Бастауыш мектеп оқушыларының сөйлеу мәдениетiн, яғни жатық сөйлеу дағдыларын
Бастауыш мектеп оқушыларының сөйлеу дағдысын қалыптастырудың жоғарыда
Бастауыш мектеп оқушыларының жатық сөйлеу дағдыларын мақсатты түрде әрбiр
Демек, бастауыш мектеп оқушыларының жатық сөйлеу дағдыларын қалыптастыру ―
Бастауыш мектепте мұғалiмдер оқушыларға жалаң бiр жақты тiлдiк матералдарды
Бастауыш мектеп оқушыларының сөйлеу дағдыларын қалыптастыру
Қазақ тiлiн оқыту әдiстемесiнде оқушылардың сөйлеу мәдениетiн қалыптастыру мәселесi
Орыс лингвистикасында сөйлеу тiлi ерекшелiгiн арнайы зерттеген бiрнеше күрделi
Сөйлеу мәдениетiне қатысты бiрнеше көлемдi зерттеулер жүргiзген, iргелi
М.Р. Кондубаева сөйлеу мәдениетiнiң қалыптасуының негiзгi белгiлерiне мыналарды
Сөйлеу тiлiнiң қысқа да дәл болуы;
Тiл тазалығы;
Сөйлеу тiлiнiң ұғынықты болуы;
Сөйлеу тiлiнiң логикалық байланыста болуы;
Сөйлеу тiлiнiң орынды қолдануы;
Сөйлеу тiлiнiң мағыналығы( выразительность);
Сөйлеу тiлiнiң әсер етуi( воздейственность) [64. 33-34 ]
М.Балақаев « Тiл мәдениетi және қазақ тiлiн оқыту» атты
Ғалым оқушылардың сөйлеу дағдыларын қалыптастыру мәселесiн кең ауқымды тұрғыда
Әдiскер-ғалымдар Б.Қ. Игенбаева мен Ж.Т. Дәулетбекова оқушылардың сөйлеу мәдениетiн
Сұрақты дұрыс қоя бiлу,
Оқушыны дұрыс тыңдай бiлу;
Оқушы сөзiн дұрыс талдай бiлу;
Әрбiр жағдаятқа сай бағыт- бағдарды дұрыс таңдай бiлу;
Оқушыларды қызықтыра алу;
Өз ойын, көзқарасын дұрыс жеткiзе алу;
Тек кiтаптағы, оқулықтағы бiлiм деңгейiмен шектелмей, қосымша, қызықты ақпараттарды
Сөз арқылы оқушыларды жетелей алу т.б.
Әдiскер- ғалымдар оқушылардың сөйлеу мәдениетiнiң қалыптасуына ең бiрiншi ―
Бiздiң пiкiрiмiзше, оқушылардың сөйлеу дағдысын қалыптастыруда олардың эстетикалық талғамдарымен
Бастауыш мектепте оқушылардың жатық сөйлеу дағдыларын қалыптастыру жұмыстарының көздеген
Бастауыш мектеп оқушыларының сөйлеу дағдысының мынадай негiзгi белгiлерi айқындалды:
Оқушылардың айтар ойларын қысқа әрi толық жеткiзуi. Бастауыш мектеп
Демек, бастауыш мектеп оқушыларының жатық сөйлеу дағдыларын қалыптастыруда олардың
Оқушыдан өз ойын қысқа айтып беруi талап етiлуi,
Оқушылардан сұрақ-жауап әдiсi арқылы қысқа диалог немесе монолог құрғызу
Бастауыш мектеп оқушыларының қазақ тiлiнен алған бiлiмдерi мен бiлiктерi.
Оқушылар тiлiнiң таза болуы. Бастауыш мектеп оқушыларында кездесетiн
Оқушылардың сөйлеген сөздерiнде кездескен кiрме сөздердiң қазақша баламасын түсiндiрудi;
Оқушыларға асықпай, әр сөзiн орынды қолдану жолдарын;
Күнделiктi көшеде, қоршаған ортасында қолданылып жүрген жаргон сөздердiң зиянын
Оқушылардың тiлдiк қатысымда орфоэпиялық заңдылықтарды қатаң сақтауы. Оқушылар сөйлеген
«сындыруға», өзгертуге, тiптi жоғалтуға дейiн барады.Ал жазылғанда бұлар
Демек, оқушылардың сөйлеу дағдысын қалыптастыруда олардың орфоэпиялық заңдылықтарына сәйкес
Оқушы тiлiнiң әсерлiлiгi .
Оқушылардың сөйлеген сөздерiнде, тiлiнде кездесетiн тағы бiр кемшiлiк –
Оқушылардың өз ойын, пiкiрiн жан-жақты дәлелдеуi.
Оқушылардың сөйлеу тiлдерiнде кездесетiн тағы бiр кемшiлiк –
Жоғарыда аталған жайттардың барлығы бастауыш мектеп оқушыларында сөйлеу дағдыларының
Оқушылардың жатық сөйлеу дағдыларын қалыптастырудың сапалы әдiс-тәсiлдерiн;
Оқушылардың жатық сөйлеу дағдыларын қалыптастыру тапсырмаларының оқу жоспарынан тыс
Оқушылардың жатық сөйлеу дағдыларын қалыптастыру тапсырмаларының тәрбиелiк, бiлiмдiк және
Жатық сөйлеу дағдыларының қалыптасуының негiзгi белгiлерiн ескердiк.
Бастауыш мектеп оқушыларының жатық сөйлеу дағдыларының қалыптасу деңгейлерi мынадай
Қатысымды-ақпаратты деңгей
Қатысымды- шығармашыл сөйлеу деңгейi
Қатысымды- жатық сөйлеу деңгейi
Қатысымды- шешен сөйлеу деңгейi
Оқушылардың жатық сөйлеу дағдыларының қалыптасуының әрбiр деңгейiнiң өзiне
Төмендегi кестеден бастауыш мектеп оқушыларының жатық сөйлеу дағдыларының қалыптасу
1-кесте
Бастауыш мектеп оқушыларының жатық сөйлеу дағдысының қалыптасу деңгейлерi мен
Сөйлеу дағдысының қалып
тасу деңгейлерi Мақса
ты Мазмұны Сөйлеу
дағдысын
қалыптастыру
әдiс-тәсiлдерi Оқы
ту
фор
масы Оқу
шы
ның таным дық әрекетi Мұға
лiмнiң iс-әрекетi
Қаты
сымды-ақпа ратты деңгей
Оқушы
ларға тiлдiк заңды
лық тардың өзiндiк ерекше
лiк терiн меңгертуге үйрету Дәстүрлi сұрақ-жауап әдiсi, баяндау,
түрлi сабақ Өтiлген тапсыр маны игерiп, үйге берiл
ген тапсыр маны орын
дап келу Мұға
лiмнiң iс-әрекетi активтi болады.
Қаты
сымды- шығар
машыл сөйлеу деңгейi
Оқушы лар дайын үлгiге қарай мәтiн құрасты
рады. Осы үлгiге қарап, өздерi де мәтiн құрасты рады,
тырады. Мәтiннiң мазмұнын оқушылар өз тiлiмен айтып бередi, дайын
ды. Сабақта проблемалық жағдайлар қоя отырып, оқушылардан осы проблеманы
лықпен жұмыс iстейдi. Проб лема лық сабақ. Пiкiр талас
Қаты
сымды- жатық
сөйлеу деңгейi
Оқушы лар дайын үлгiсiз мәтiн құрасты рып, монологты және
лық пен жұмыс iстейдi. Түрлi ойындарға қатысып, пiкiрталасқа белсене
лiм-бағыт- бағдар берушi, соны
мен қатар бақы
лаушы, бағалау шы.
Қаты
сымды- шешен сөйлеу деңгейi
Оқушылар дың сөйлеу дағдысын
жетiлдiру. Оқушы
лардың өзiндiк пiкiр айтуына, сөйлеген сөздерiн анық және толық
ген кейстiк тапсыр маға сәйкес жағдаят тарға талдау жасай
ды, өзiндiк пiкiр айтады, өз ойын дәлел
дейдi. Мұға
лiм бағыт- бағдар берушi. Соны
мен қатар бақы
лаушы, бағалау шы.
Бастауыш мектеп оқушыларының жатық сөйлеу дағдыларының қалыптасу сабақтарында тапсырмаларды
Қатысымды-ақпаратты деңгей ― оқушылардың тiлдiк қатынаста ақпараттарды дұрыс игеруiн,
Қатысымды- шығармашыл сөйлеу деңгейде бастауыш мектеп оқушылары сөйлеген сөздерiнде
Қатысымды- жатық сөйлеу деңгейде оқушыларда басқа бiреудiң айтқан ойын
Қатысымды - шешен сөйлеу деңгейде оқушыларда көпшiлiк алдында қысылмай,
Қорыта айтқанда, әрбiр жаңа инновациялық амал-тәсiлге негiзделген сабақтарды дұрыс
II. 2. Бастауыш мектеп оқушыларының сөйлеу дағдысын интерактивтi
Бүгiнгi таңда оқушыларға сапалы бiлiм беру үшiн көптеген жаңа
Интерактивтi әдiстер бастауыш мектеп оқушыларына сабақ үстiнде еркiндiк беруiмен
Оқушылардың қимыл белсендiлiгiн арттыру жолдары:
Оқушылар түсiнбеген жерiн орнынан тұрып, екiншi оқушыдан еркiн сұрауы;
Жақсы оқитын оқушы өзiнiң микротобындағы нашар оқитын оқушыларға
Оқушылар тапсырма бойынша бiр-бiрiмен (өздерiнiң микротаптарында) сөйлесiп, ақылдасып отыруы;
Оқушылардың тапсырманы орындап болғаннан кейiн өзара тексерiсуi.
Оқушылардың әлеуметтiк белсендiгiн арттыру жолдары:
Оқушылар өзара оқушы-оқушы не мұғалiм-оқушы түрiнде бiр-бiрiне
Оқушылары сабақта өзара пiкiрлесiп отыруы;
Қиын сұрақтарға қарсы топтың оқушылары жауап беру еркiндiгiнiң болуы.
Оқушылардың танымдық белсендiгiн арттыру жолдары:
Оқушылар қарсы жақтың пiкiрiне өзiндiк пiкiр айта алу;
Келiспеген жағдайда өзiнiң көзқарасын дәлелдеу;
Өзiнiң микротобындағы жолдастарының сөздерiне қосымша не пiкiрге қосылатыны жөнiнде
Оқушылардың қатысымдық белсендiгiн арттыру жолдары:
Сабақ барысында оқушылардың бiр-бiрiмен еркiн тiлдiк қатынасқа шығуы;
Жауаптарын бiрге жоспарлауы;
Сөйлеген сөздерiн нақты әрi қысқа жеткiзуi;
Айтар ойларының әсерлi болуы;
Сөйлеген сөздерiнiң жаргон, диалект, паразит сөздерден таза болуы ескерiлдi.
Интерактивтi әдiстер қолданылған сабақтарда сыныпты екi немесе үш, төрт
Метод «Ажурная пила» ― это метод обучения, при котором
Метод «Займи позицию» ― позволяет студентам принять точку зрения
Метод «Шкала мнений» ― посредством данного интерактивного метода возможно
Метод «Воображаемая прогулка» ― состоит в моделировании определенной образовательной
Метод «Медиация» ― данный метод состоит в проектировании в
Интерактивтi әдiстердiң түрлерi Н.К. Ахметов, Н.Р.Юсуфбекова,
а) Оқыту процесiнде қолданылатын дамытушы ойындар
ә) Пiкiрталас сабақтары.
Оқыту процесiнде қолданылатын дамытушы ойындар оқушылардың сабаққа деген белсендiлiгiн
Оқыту үрдiсiнде ойындарды қолдану жолдарын қарастырып, әдiстемелiк негiздерiнiң
Олардың пiкiрi бойынша ойын әрекетi мынадай жағдайда жүзеге асады:
1. Ойын әрекетiн жүзеге асыру үшiн балада артық энергиялық
2. Ойын - адамдар генiнде қаланған инстинктi жеткiзушi. Балалар
3. Ойын балалардың қиялынан туындайды, ойын - бала шығармашылығы.
4. Ойын қоршаған ортаға, қоғамға қарай түрленедi. Бұл қазiргi
5. Ойындар - белгiлi бiр бiлiмдi, iс-әрекеттi үйретушi құрал.
Демек, ойындарды бастауыш мектеп оқушыларын белгiлi бiр мақсатқа үйрететiн
Оқыту процесінде орынды қолданылған ойындар оқушылардың тілдік материалдар
Мысалы, оқушылардың сөйлеу дағдыларын жетiлдiруде мынадай ойындар пайдаланылды.
Жағдаят. Оқушы сабаққа кешiгiп келдi. Ол есiктi ашар-ашпас мұғалiммен
Оқушы: Сәлем бердiк.
Мұғалiм: Сәлеметсiң бе, Ғани?! Сен үлкен адамдармен, құрбы-құрдастарыңмен қалай
Оқушы: Барлығыңа да сәлем бердiк деп айту қажет. Бұл
Мұғалiм: Сәлем бердiк деп барлығына бiрдей айта беруге болмайды.
Оқушы: Ендi қалай айту қажет?
Мұғалiм: Дұрыс сәлемдесу- мәдениеттiң бастауы. Амандасу арқылы адамның мәдениетi
Оқушы: Өзiмнiң құрдастарыммен қалай амандасу керек?
Мұғалiм: Өзiңнiң достарыңмен жаңағы сен айтқан «Сәлем бердiк» не
Оқушы: Мен сәлемдесудiң осынша түрi бар екенiн бiлмедiм. Апай,
Мұғалiм: Қалай түсiндiрдiм?
Оқушы: Жақсы түсiндiрдiңiз, яғни зор, күштi түсiндiрдiңiз дегенiм
Мұғалiм: Балалар, сөйлеген сөздерiңде кiрме, жаргон, диалект сөздердi кiрiстiру
Оқушылар: Түсiндiк.
Бұл ойын ойнау арқылы оқушыларда мынадай дағдылар қалыптасты:
Оқушылар әдептiлiкке тәрбиелене отырып, жатық сөйлеу дағдыларын меңгердi.
Оқушылар сөздердi орынды қолдануға дағдыланды.
Оқушылардың тiлi дамыды.
Бастауыш мектепте қазақ тiлiн оқыту ойын арқылы сабақ өтудiң
Сабақтың тақырыбы: Синоним сөздер.
Сабақтың мақсаты:
а) бiлiмдiлiк: Синоним сөздердiң өзiндiк ерекшелiгiн, ережесiн, белгiсiн түсiну,
ә) дамытушылық: Оқушылар өзара мәндес сөздердi ажырата алады. Сөз
б) тәрбиелiк мәнi: Тапқырлыққа, логикалық ойлауға тәрбиелеу.
Өткiзу әдiстерi: Сұрақ-жауап, ойын әдiсi, түсiндiру, баяндау, жаттықтыру әдiсi.
Сабақтың барысы:
Ұйымдастыру. Оқушыларды түгелдеу, сабаққа әзiрлеу.
Мұғалiм үйге берiлген тапсырманы тексередi. Оқушыларға сұрақтар берiп, өтiлген
Жаңа сабақ:
Мұғалiм оқушыларда бастауыш мектепте қалыптасқан синоним сөздер туралы түсiнiгiн
Мұғалiм: Балалар синоним сөздердi бастауыш мектепте өзара мағыналас сөздер
Оқушылар: Иә
Мұғалiм: Кiм мысал келтiредi?
1-оқушы: Сұлу, әсем, әдемi, керiм.
2-оқушы: Тамақ, ауқат, ас.
3-оқушы: Өң, түр, түс, рең.
Мұғалiм: Дұрыс, ендi осы өзара мәндес, синонимдес болатын сөздердiң
1) Сөздердiң сөздiң дыбысталуыңда өзгешелiк болуы керек;
2) Сөздер бiр ғана ұғымды бiлдiруi керек;
3) Сөздер бiр ғана сөз табына қатысты болу тиiс.
Оқушылар №71,72 жаттығуларды орындап синоним сөздер туралы бiлiмдерiн жетiлдiрдi.
Мұғалiм: Балалар, ендi «Кiм жылдам» ойынын ойнаймыз. Бұл ойын
Ойын ережесi: Мұғалiм алдын ала мақал- мәтелдер дайындайды.
Ойын ұзақтығы: 15 минут.
Ойын кезеңдерi: Ойын үш кезеңнен тұрады.
Ойынның қатысымдық қызметi: Оқушылар сөйлеген сөздерінде мақал- мәтелдерді орынды
Ойынның тиiмдiлiгi: Оқушылар тапсырманы тез орындауға, эвристикалық
Ойын барысы: Оқушыларға мақал – мәтелдер жазылған әр
Бірінші нұсқалы тапсырма:
Жер – ырыстың кiндiгi, туған жер – алтын бесiк,отансыз
Сыныптағы оқушылардың барлығы дерлік туған жерге қатысты бірнеше
1.Ата көрген –оқ жонар,
Ана көрген тон-тон пішер.
2.Әдептілік, ар-ұят—
Адамдықтың белгісі.
3.Өз білмегеніңді кісіден сұра,
Үлкен жоқ болса,кішіден сұра.
Екінші тапсырма:
Оқушыларға мақал-мәтелдерде жасырылған сөздерді мағыналарына қарай қою тапсырылды.Төменде
Өткір тіл – ...,ұзын тіл – жауың.тіл – тас
Керекті сөздер: есімін, іс, мақсатқа, жұмысымен,орынды, талант, қорытынды.
Үшінші тапсырма:Оқушыларға мәтін беріліп, осы мәтіннің мазмұнын бір-ақ мақалмен
Арыстан патша бәйге жариялапты. Бір қазан суды қайнаттырып:
- Осы суды кім ішіп қойса, көп сыйлық беремін
шарт қояды.
Қоян аңдарды түгел аралап шыққанша, қазандағы су да суып
Аңдар бірінен соң бірі келіп, қып-қызыл ошақта сақырлап тұрған
- Ыстық ішуді жаным сүйді, — деп жан-жағына қарайды.
- Мінеки, достарым, мынау ыстық су, көздерінмен көріңдер! —
Ал алданған арыстан қоянға көп сыйлық беріпті.
(«Балдырғаннан»).
Ойыннан кейiн оқушыларда мынадай бiлiктер қалыптасты:
сұраққа дұрыс жауап бердi;
сөздердің мағыналарын меңгердi;
эвристикалық ойлауы жетiлдi;
Пiкiрталас сабақтары.
Пiкiрталас сабақтарында берiлетiн тапсырмалар оқушыларды қызықтыруға, олардың диалогтық және
Сабақтың тақырыбы: Зат есiмнiң жекеше және көпше түрлерi.
Сабақтың бiлiктiлiк мақсаты:Оқушылардың қазақ тiлiнен алған
бiлiмдерiн жетiлдiру, зат есiмнiң жекеше және көпше түрлерi
Сабақтың дамытушылық мақсаты:
Оқушылардың шығармашылық
ойлау қабiлеттерiн дамыту,
жатық сөйлеу дағдыларын қалыптастыру.
Сабақтың тәрбиелiк мақсаты: Оқушыларды әдеби нормада
дағдыландыру,елiн сүюге,әдептiлiкке баулу
Сабақта қолданылатын әдiстер:
Қатысымдық
Продуктивтi
Интерактивтi
Сабаққа қажеттi көрнекi құралдар: плакаттар, кеспе қағаздар, сөйлеуге жағдаят
Сабақ үйге берiлген тапсырмаларды сұраудан басталды. Оқушылардың барлығы бiр-бiрiмен
- Балалар, мәтiннiң аты «Құмырсқа мен көгершiн». Сендер дәптерлерiңе
1. Құмырсқа суға ағады.
2. Көгершiн құтқарады.
3. Көгершiн құс торушының қолына түседi.
4. Құмырсқа көгершiнге көмекке келедi.
Оқушылар дәптерлерiне төмендегiдей кесте сызды
Мәтiннiң негiзгi бөлiмдерi Сенiң ойыңша жалғасы қандай? Не болды?
1.
2.
3.
4.
Сыныптағы барлық оқушылар жоспар бойынша мәтiн құрастырды. алi Олардың
- Балалар, мәтiннен зат есiмдердi тауып жалпы
Қолға үйренбейтін.
... Жақын барып қарасам, бір құс қуыска қысылып қалылты.
Қолға -түскен кекілік болсын, құр болсын алдына қойған жемді
Үлкен кісінің айтқанын істедім. Шілді тордан босатып торайға апарып,
Тапсырма орындалып болғаннан кейiн сынып екi топқа бөлiндi. Бiрiншi
«Балдырғанның» сұрақтары:
а)Сөзден не жасауға болады?
ә)Бiр сөз берiп, сол сөздiң әрбiр әрпiн сөз етiп,
Балжан алманы лезде алды.
б)Сөз тудыру шығармашылығы.
Бiр оқушы атайды. Қалған оқушылар оған шырай, реңк жұрнақтарын
Екiншi топтың тапсырмалары:
а)Бiр сөздiң құрамынан әрiптердiң орнын ауыстырмастан басқа, бiрнеше сөз
ә)Тез орындау керек. Құрамындағы буындарының орнын өзгерткенмен мағынасы өзгермейтiн
б)Солдан оңға қарай оқысаң - бiр мағына, ал оңнан
в)Төмендегi берiлген сөздердi нақты ажыратыңдар. Ол үшiн көп нүктелердiң
…… шымылдық -
…… тiс –
…… баян –
…… қорған –
…… фун –
…… ауыл –
…… желкен –
…… қазан –
…… лон –
…… тоқсан –
…… тұз –
…… тон –
Төмендегi өлең жолдарында берген көп нүктелердiң орнына керектi сөздердi
Жүректе …… болмаса,
Ұйықтаған …… кiм түртпек?
Ақылға …… қонбаса,
Хайуанша жүрiп күнелтпек. (Абай).
(күш, батылдық, қайрат, сезiм, ұстам, ажарлық, ақыл, мiнез, ой,
Осы тапсырмалар арқылы оқушыларды сабаққа қызықтырып, олардың өз сөздерiн
V. Бағалау.
VI. Үйге тапсырма.
Бастауыш мектеп оқушыларының сөйлеу дағдыларын қалыптастыру тапсырмалары арқылы оқушыларда
Оқушылар продуктивтi ойлауға дағдыланды.
Шәкiрттердiң iзденiмдiк қабiлеттерi дамып, шығармашылықпен жұмыс iстеуге үйрендi.
Балалар өз ойларын дәлелдеп беруге, логикалық жүйелiкпен айтуға дағдыланды.
Жаңа тақырыпты игердi.
Оқушылардың дұрыс сөйлеу дағдылары қалыптасты.
Қорыта айтқанда, интерактивтi әдiстердi пайдалану нәтижесiнде бастауыш мектеп оқушыларының
ІІ.3. Бастауыш мектеп оқушыларының сөйлеу дағдысын диалогтық оқыту амал-тәсiлдерi
Қазiргi кезеңде оқыту процесiнде оқушылардың жеке қабiлеттерiн жетiлдiруге арналған
Н.Р.Юсуфбекова педагогикалық жаңалықтарды негiзгi параметрлерiне қарай мынадай түрге
Шыққан жерiне қарай ( ғылымда немесе тәжiрибеде)
Шыққан мерзiмiне қарай ( тарихи немесе қазiргi кезеңдегi)
Күтiлетiн болжамына, нәтижесiне, жоспарлануына қарай (жоспарланған немесе жоспарланбаған,
Оқыту процесiне енгiзуiне қарай ( өз уақытында енгiзiлген немесе
Педагогиканың саласына қарай (дидактикалық, мектептанулық, тарихи-педагогикалық)
Жаңалық деңгейiне қарай ( бұрын енгiзiлмеген жаңалық немесе
Педагогикалық процестi түрлендiру деңгейiне қарай (педагогикалық үрдiстi түбегейлi
Педагогикалық жүйеге қатысына қарай ( педагогикалық жүйеге кiредi не
Бiз де бастауыш мектеп оқушыларының жатық сөйлеу дағдыларын
Диалогтық оқыту технологиясы ( технология грек тiлiндегi
Диалогтық оқыту амал-тәсiлiн, оқыту процесiнде осы оқыту
Әдiскер- ғалымдардың көзқарас-пiкiрлерi негiзiнде диалогтық оқыту амал-тәсiлдердiң өзiндiк
Диалогтық сөйлеуге екi не одан да көп адамның тiлдiк
Ал монологтық ─ сөйлеу бiр адамның өз ойын, көзқарасын
Монологтық сөйлеу мен диалогтық сөйлеу өзара тығыз байланыста болады.
Демек, диалогтық сөйлеу – екi не одан да көп
С.Нұрғали С.Әбдiғалиевтiң пiкiрiн дамыта отырып, диалогтық бiрлестiкте
Ғалымдардың пiкiрлерi негiзiнде, репликаға - диалогтық сөйлесiм әрекетi барысында
Мысалы,
Сабақтың басталуына неше күн қалды?
Екi күн.
Сен әлi оқуға қажеттi киiм-кешек алмадың ғой?
Қорқынышты ештеңе жоқ, мен ертең алып үлгеремiн.
Абайла, кешiгiп қалма!
Кешiкпеймiн.
Бұл диалогтық бiрлестiкте бiрнеше реплика бар. Диалогтық оқытуда оқушы-оқушы,
Диалогтық оқыту амал-тәсiлдерiнiң негiзгi белгiлерiне:
Бiр тақырыпқа қарай түрлi көзқарастар мен пiкiрлердi
Мұғалiм мен оқушының арасындағы өздерiнiң пiкiрiн дәлелдеуге, нақылауға арналған
Оқушының өзiндiк ойлауы мен өзiндiк көзқарасын, оқушының жеке
Оқушылар арасында өзара пiкiрталастық көзқарастардың көп болуы;
Диалогтар арқылы оқушыға беймәлiм ақпараттарды, сөйлесу формалары мен үлгiлерiн
Оқушылардың тiлдiк қатысым әрекетiн белсендiруге арналған түрлi тапсырмалар беру
Оқушылардың жатық сөйлеу дағдыларын қалыптастыруда диалогтық жағдаяттардың мынадай түрлерi
Диалог – жұмбақ. Бұл тәсiл арқылы балалар өздерi жасырып
Мысалы, сабақ үстiнде төмендегiдей диалог-жұмбақ жасырылды:
Атам бiр күнi бiзден сұрады:
Дүниеде ең қымбат нәрсе не?
Оның белгiлерiн айтыңыз,- дедiк бiз.
Ол көзге көрiнбейдi, қолға iлiнбейдi, сатып алуға болмайды, бекiнiп
Онда самал,- дедi Азат.
Жоқ, ол найзағай,- дедi Айдар.
Жоқ,- дедi атам,- олар емес.
Ендi не?- деп сұрадық одан.
Оқушыларға берiлген тапсырмалар:
Мәтiнде не жасырылып тұр?
Мәтiннен зат есiмдердi табыңдар.
Сенiң ойынша ол не зат? Дәлелде.
Басқа балаларға көрсетпей сен де бiр затты жасыр.
Оқушылар бiрнеше сұрақтар берiп, жағдаятқа қарап диалогтар құрды.
Апай, ол бiлiм емес пе?
Неге олай ойладың?
Бiлiм көзге көрiнбейдi, қолға iлiнбейдi, сатып ала алмайсың. Апай,
Жоқ.
Неге, апай? Түсiндiрiп берiңiзшi.
Бiлiмдi адам бекiнiп жүрмейдi ғой. Қайта ондай адам басқаларға
Апай, ол махаббат емес пе?
Неге олай ойладың?
Махаббатты қолға ала алмайсың, сатып ала алмайсың .
Ол да емес.
Сонда ол не болды?
Ол уақыт. Уақыт бiлiнбей жүредi, сенi күтiп тұрмайды ғой.
Бұл диалог барысында оқушылар осылай бiр-бiрiне диалог-жұмбақ жасырып, оны
2. Диалог – ақпарат. Бұл диалог арқылы оқушылар
Бiздiң ауылда бастау көп. Бiрақ соңғы жылдары сол бастау
Бiр күнi Серiк, Берiк , Жоламан төртеуiмiз атама келiп:
Ата, ертең базар. Бiзге демалыс. Бастаулардың көзiн тазалап, қайтсақ
Мiне, бұларың - өте дұрыс шешiм. Азамат деген- осы.Мен
Сонымен, арбаға кетпен, күрек салып, жүрiп кеттiк. Атам бiздi
Неге таңырқап тұрсыңдар?- дедi атам .- Қазiр бастаулардың көбi
Бiз iске кiрiстiк. Алдымен бастаудың көзiн шөп-шаламнан тазартып, жақсылап
(А.Ормантаев)
Тапсырмалар:
Мәтiннен сын есiмдердi табыңдар.
Сын есiмдердiң сұрақтарын атаңдар.
Суы болар-болмас жылтырап жатыр деген тiркестiң мағынасын түсiңдiрiңдер.
Тәжiрибе барысында мұғалiм мен оқушылар арасында және оқушылар мен
Апай, бастау дегенiмiз не?
Екiншi оқушы сұрақ берген оқушыға былай деп жауап бердi.
Соны да бiлмейсiң бе? Бастау дегенiмiз бұлақтың басталатын жерi.Дұрыс
Бiлмеймiн, балалар Банудың айтқаны дұрыс па?
Дұрыс, апай.
Мұндай тапсырмаларды әзiл тапсырмалармен ауыстырдық. Әзiл тапсырманы орындау барысында
Ақылды бала
Қожанасыр баласын мақтап жүрдi.Оның құрдастары баланы тексермек болып, оның
Балам, маған қара, - дедi бiреуi- Сен көп нәрсе
Бiлемiн,- дедi бала.
Онда айтшы: баклажан қандай зат?
Бала ойланып-ойланып:
- Ол әлi қанаты шықпаған балапан,- дедi.
Сонда Қожанасыр:
Бәрекелдi, балам. Мiне, көрдiңдер ме ?Өз ақылымен тапты. Мен
3. Диалог- талас. Бұл диалогта оқушылар бiр-бiрiмен
Кемпiрқосақ
... Шығыс жақта жарты аспанға созылған аспалы көпiрдей болып
Кемпiрқосақ! Қызылы менiкi!- деп, Елдар басқалардан бұрын иелiк
Көгi менiкi!
Жасылы менiкi!
Есен, Әмiртай, Ермектер де кемпiрқосақтың бiр-бiр түсiн иемдендi. Сейiлхан
Мен үйден шыққанда көрiп, iшiмнен «Қызылы менiкi» дегем. Қайтсеңдер
Қызылы тұрмақ, басқасы да жоқ. Кiм бұрын көрсе, кемпiрқосақ
Кемпiрқосақ қызылды-жасылды болып, көздiң жауын алады. Тiптi, қол ұсынымда
Ей, кемпiрқосақ қайда?
Балалар тұра- тұра қалысты.
( Б. Әдетов)
Тапсырмалар:
Кемпiрқосақты кiм бiрiншi көрдi?
Сейiлханның айтқаны дұрыс па?
Кемпiрқосақ неге түстi болады?
Саған кемпiрқосақтың қай түсi ұнайды?
Мәтiннен сын есiмдердi табыңдар?
Бұл тапсырмада оқушылар мынадай шығармашылдық жұмыстар жасады:
Қазақ тiлiнен игерген бiлiмдерiн еске түсiрдi;
Бұрын меңгерген бiлiмдерiн жаңа мақсатта пайдаланды;
Тапсырмада берiлген сұрақтарға жауап iздеп, өзiндiк пiкiр айтуға тырысты.
4. Диалог- сұхбат. Бастауыш мектеп оқушыларының жатық сөйлеу дағдыларын
Мысалы, Мынадай тапсырма берiлдi:
Шешесi қыз баласынан сұрады:
Берген ақшамды қайда қойдың?
Бала:
Бiреуге бердiм.
Шешесi:
Кiмге?
Бала:
Бiр тентек балаға бердiм.
Шешесi:
Мұнан былай тентек болма деп берген шығарсың?
Бала:
Рас, әже, екiншi рет тентек болма дедiм. Құс та
Шешесi:
Бiз де, құс та, бөтен жан- жануардың бәрi
Бала:
Әлгi бала құдай- тағаланың , жаратқан кiшкентай құсын ұстап
Шешесi:
Онда сен неғылдың?
Бала:
Мен балаға ақша берiп, сатып алып, құсты ұшырып қоя
Шешесi:
Әрине, сауап, бейшараларға қайырымды болғаның дұрыс.
( Ы. Алтынсарин)
Тапсырмалар:
Мәтiннен етiстiктi табыңдар ?
Өзiңнiң қалауың бойынша анаң не әкеңмен араңдағы әңгiме қалай
Мәтiндi екi диалогқа бөлуге болмай ма? Мысалы, Шеше мен
Тапсырманы орындау арқылы оқушылар мынадай дағдыларды игердi:
Қазақ тiлiнен игерген бiлiмдерiн бекiттi.
Өзi құрастыратын мәтiннiң жобасын жасауға дағдыланды,
Оқушылардың шығармашылық қабiлеттерi дамыды;
Екiншi адаммен сұхбат жүргiзудi үйрендi.
Қорыта айтқанда, диалогтық оқыту амал-тәсiлдерiнде мен оқушылар арасында тiлдiк
ІІ.4. Бастауыш мектеп оқушыларының сөйлеу дағдысын kase study
Қазiргi заманда ғылымның барлық салаларында интеграция құбылысы жүрiп
Кейс-стади амал-тәсiлi немесе оқытудың нақты жағдаяттар әдiсi
Кейс амал-тәсiлi алғашқы кезде бизнес мектебiнде ғана
Кейс амал-тәсiлiнде басты назар оқушылардың ұсынылған реальды немесе
Кейс амал-тәсiлiне бiрқатар ғалымдар мынандай анықтама бердi:
Кейс ― это описание реальной ситуации.
Кейс ― учебно- конкретная ситуация
Кейс ― это кусочек реальной жизни
Кейс ― это событие, реально прошедщее в той или
Кейс ― это не простое описание событий, а единый
Демек, бастауыш мектеп оқушыларының сөйлеу дағдыларын қалыптастыруда кейс-стади амал-тәсiлiн
Кейс амал-тәсiлдерiн пайдалануда мына мәселелер:
1.Оқушылардың сөйлеу дағдысын жетiлдiруде алдын-ала дайындалған мәтiндер не тапсырмалар
Оқушылардың тапсырмадағы жағдаятты өздерi талдап, өздерi шешiм шығаруы;
Микротоптардың басшыларымен өздерiнiң ойларын бөлiсу, бiрге талдау, басшының оқушылар
Сыныптың бiрнеше микротоптарға бөлiнуi;
Әрбiр топтың өзiнiң басшысы болатыны;
Мұғалiм бағыт- бағдар берушi, бақылаушы рөлiнде ойнауы
Мұғалiм- оқушыға қарсы сұрақ бередi.
Мұғалiм- оқушыдан пiкiрiнiң дәлелiн сұрайды
Оқушы-оқушы рөлдiк ойындар да қолданылады.
Мұғалiм оқушыдан өзiнiң тапсырма жайлы болжамын сұрайды.
Оқушы-оқушы пiкiр таласады.
Кейс бiрыңғай ақпараттық кешен болғандықтан, ол үш түрлi бөлiмнен
Кейс дайындау бөлiмi
Нақты жағдаяттар бөлiмi
Кейске кiретiн қосымша тапсырмалар.
Бастауыш мектеп оқушыларының жатық сөйлеу дағдыларын қалыптастыруда кейс мынадай
кезең. Бастауыш мектеп оқушыларының жатық сөйлеу дағдысының қалыптастырудың мақсатын
кезең. Кейстi түзуге материалдар жинау. Сыныптағы оқушылар саны және
кезең . Бастауыш мектеп оқушыларының жатық сөйлеу дағдыларын қалыптастыруға
кезең.Сабақтың қай кезеңiнде кiргiзуге болатынын болжалдау;
кезең.Оқушылардан күтiлетiн нәтиженi болжау.
кезең. Нәтижеге қол жеткiзу үшiн кейсте кеткен кемшiлiктердi жою
кезең. Бастауыш мектеп оқушыларының жатық сөйлеу дағдыларын қалыптастыруға арналған
Кейс амал-тәсiлдерi қолданылған сабақтарда сыныпты сегiз адамнан тұратын
Эксперт- әрбiр топтың өзiнiң экспертi болады. Эксперттiң мiндетi микротоптарға
Жол сiлтеушi- бұл- оқушы тапсырманы басқалардан ерте шығаратын, әдетте
Образға енушi- бұл оқушы тапсырмада берiлген мәтiн не басқа
Қарсы сұрақ қоюшы- бiр оқушы басқа оқушылардың айтқан пiкiрлерiне
Қалған төрт оқушы микротоптардың қарапайым мүшесi болып, тапсырманы шешуге
Кейс сабақтарында алдын-ала дайындалып қойылған тапсырма бойынша жұмыс
Мысалы, Оқушыларға мына тектес мәтiн берiлдi.
Тапсырмалар
1. Мәтiндi оқып шығыңдар, мәтiн туралы түсiнiктерiңдi
2. Мәтiннен дауысты және дауыссыз дыбыстарды тауып астын сызыңдар,
3-тапсырма. Әдеп туралы өзiң не айтар едiң?
Әдеп. Бiр жұрттың үлкен әкiмi екiншi бiр байға жолығысып
- Тақсыр, осынша жұрттың үстiнен қараған әкiмсiз, осы бiр
Сонда әкiм:
- Ешбiр iлiм-бiлiм үйренбеген мұжық сонша иiлiп, әдептiлiгiн көрсеткенде,
Немесе
Тапсырмалар.
1. Мәтiндегi диалогты монологқа ауыстырыңлар.
2. Мәтiннен әдептiлiк туралы жақсы жазылған жерiн тауып
3. Мәтiннiң мағынасын қандай мақал- мәтелдермен бересiңдер.
Мейірімді қыз.
Көше жақтауында арша өсіп тұр. Басына, тақия, үстіне ақ
- Жөндеп көтермейсіз бе, бір жерін сындырасыз ғой, -
Әрбiр топ сабақ соңында өз ойларын ортаға салды. Сабақтың
Тапсырманы орындап болғаннан кейiн бастауыш мектеп оқушыларында қалыптасқан дағдылар
Оқушылар сабақта тiлдiк материалдарды меңгердi.
Оқушылар бiрiн – бiрi үйреттi.
Оқушыларда топтық оқу дағдылары қалыптасты.
Оқушылар басқа адамның айтқан пiкiрiн құрметтеуге дағдыланды.
II. 5. Бастауыш мектеп оқушыларының сөйлеу дағдысын қалыптастыру әдiстемесiнiң
Бастауыш мектеп оқушыларының сөйлеу дағдысын қалыптастыру әдiстемесiнiң тиiмдiлiгiн эксперимент
Эксперимент үш кезеңде жүргiзiлдi:
2- сынып оқушыларының қазақ тiлiнен игерген бiлiм деңгейлерi
2- сынып оқушыларының қазақ тiлi сабағында сөйлеу дағдыларын
Оқушылардың оқыту экспериментiнен кейiнгi сөйлеу дағдыларының қаншалықты дәрежеде қалыптасқанын
Эксперименттiң мақсаты - бастауыш мектеп оқушыларының сөйлеу дағдыларын қалыптастыруға
2- сыныпта қазақ тiлi сабағын оқыту тәжiрибесiмен танысу
Қазақ тiлi сабағының сағат саны;
Тәжiрибелiк және бақылау топтарын белгiлеу және осы топтардағы оқушылардың
Қазақ тiлi сабақтарының тақырыптары;
Оқушылардың қазақ тiлiнен игерген бiлiм және сөйлеу дағдыларының деңгейлерiн
Бастауыш мектеп қазақ тiлi сабағында шәкiрттердiң сөйлеу дағдыларын қалыптастыру
Анықтау экспериментi кезiнде базалық мектептердiң 2- сынып мұғалiмдерiмен
2- сынып оқушыларының сөйлеу тiлiн дамыту үшін қандай
Қазақ тiлi сабақтарында оқушыларды сөйлетуге арналған арнайы жұмыстар жүргiзiле
Оқушылардың сабақта активтi қатысуына қандай жағдай жасайсыз?
Қазақ тiлiн қатысымдық тұрғыдан меңгертудiң қандай тәсiлдерiн бiлесiз?
Анкетаға қатысқан мұғалiмдерден осы сұрақтарға шын көңiлмен жауап беру
а) 2- сынып мұғалiмдерiнiң көпшiлiгi оқушылардың тек жазбаша
ә) Мұғалiмдер бастауыш мектеп қазақ тiлi сабағында оқушылардың сөйлеу
б) Мұғалiмдердiң басым бөлiгi оқушылардың сабақта активтi қатысуына қамтамасыз
в) Мұғалiмдер оқушыларға теориялық білімді қазақ тiлi сабағында,
г) Бастауыш мектеп мұғалiмдерiнiң бiрқатары қазақ тiлi сабағында оқушылардың
Анықтау экпериментi барысында 2а сыныбы эксперименттiк сыныптары болып, 2б
1) сағат саны,
2) оқу жоспары,
3) оқушылар санының жуық түрде теңдiгi,
4) бастапқы бiлiм деңгейлерi,
5) қазақ тiлiнен алған бiлiмдерiн эксперименттiң бас және соңғы
а) Сөйлеу жаттығулары арқылы оқушылардың жатық сөйлеу дағдыларын дамыту;
ә) Түрлi жағдаяттарға байланысты оқушылардың сөйлесiм әрекеттерiн еркiн пайдалануға
б) Оқушыларды сөйлеген сөздерiнде сөздiң мағыналық реңктерiне қарай орынды
в) Өз ойын толық, анық жеткiзуге үйрету.
Экперимент және бақылау сыныптарындағы оқушылардың бастапқы бiлiм деңгейлерiн анықтау
№1 тапсырма.
Төменде берiлген өлең жолдарынан бiрнеше мағынада қолданылатын сөздердi тауып
Ұшты талдан жапырақ
Сары көбелек секілді.
Аспанда жай сатырлап,
Тамшы жерде секірді.
Барын беріп халыққа,
Жұмыстан соң қалжырап.
Дала үқсайды алыпқа,
Дамыл алған маужырап.
Қосымша тапсырмалар:
Жұмыстан және ұшты сөздерiн сөздiң құрамына қарай ажыратыңдар.
сары жапырақ сөз тiркесiнiң мағынасын түсiндiрiңдер. Өлеңде ол қандай
Жыл мезгілдеріне арналған тағы қандай өлеңдерді бiлесiңдер?
№2 тапсырма.
Өлең жолдарынан қарама-қарсы мағыналы сөздердi табыңдар.
Күн батарда.
Сәулесі шашыраған қызыл күн қып-қызыл алтын табақтай болып аспан
жоқ болды...
Ойы, қыры, даласы жап-жасыл болып тұтасқан жердің, жүзі енді
Қосымша тапсырмалар:
Мәтінде алтын нұр, сұлу жүз, алтын табақ сөздерi қандай
Мәтінде не туралы айтылған?
Күн шығар уақытты сендер қалай суреттер едіңдер.
№3 тапсырма.
Мәтiннен зааттың атын білдіретін сөздерді тауып, бөлек жазыңдар.
Құлын, қозы, лақ
Жаз. Өрiсте лақ, құлын, қозы кездесе кеттi. Iшi пысқан
Сөздi ақ лақ бастады.
Ойынның қызығы – тауға шығу. Тастан тасқа секiру. Әрi
Қошақан лақтың сөзiн жаратпады.
Секiрiп, атылып ойнау – ойын емес. Ойынның қызығы –
Сендердiң ойындарың көңiлге қонбайды. Ойнаған соң, шапқылап, жарысайық. Тұра
М.Төрежанов.
Қосымша тапсырмалар:
Мәтiнде лақ, қошақан, құлындардың ойнайтын ойындары неге бөлек? Әр
Мәтiндi жалғастыр. Сенiң ойыңша олар қандай ойын ойнайды?
Сен жолдастарыңмен қандай ойын түрiн ойнайсың?
«Асық ойнаған – азады, доп ойнаған – тозады, бәрiнен
№4 тапсырма.
Мәтiнге қарама-қарсы мағыналы мәтiн жаз.
Қонаққа барғанда
Шақырумен мейман болып, бiреудiң үйiне отырыс, тойға барғанда, мыналарды
Қосымша тапсырмалар:
Қонақта сен өзiңдi қалай ұстайсың?
Үлкен адамдармен қалай амандасып, қоштасасың? Жолдастарыңмен ше?
Автобуста өзiңдi қалай ұстайтыныңды суретте.
Мәдениеттi адам – қандай адам?
Оқушыларға тест тапсырмалары берiлдi. Тест тапсырмалары оқушылардың сөздердi орынды
«Ой» сөзiне қатысты заттың атын білдіретін сөзді табыңдар
а) Жұмсақ
ә) Терең
б) Аласа
в) Әлжуаз
г) Момын
Толық сөзiне мәндес сөздi табыңыз.
а) Нәзiк
ә) Сұлу
б) Аппақ
в) Көркем
г) Семiз
Ұшаққа мiнiп кiм келдi?
а) Ұшқыш
ә) Теңiзшi
б) Шофер
в) Тракторист
г) Мұғалiм
4. Көп нүктенiң орнына керектi сөздердi қойыңдар.
Әрiптердi таныңдар
Бәрiн жаттап . . .
Онда қызық ойын . . .
Оған көңiл . . .
Ойнаңдар да . . .
Қызығына тоймаңдар!
Бәрiн қарап . . .
Әрiп сырын ұғыңдар!
а) Алыңдар, қойыңдар, ойлаңдар, бар, шығыңдар
ә) Келiңдер, берiңдер, алыңдар, жоқ, қойыңдар
б) Салыңдар, қалыңдар, қойыңдар, малынар
в) Бәрiң де, жасың да, кәрiң де, бар
г) Қалыңдар, келiңдер, ойлаңдар, мiнiңдер
5. Берiлген өлең жолдарына заттың қимылын білдіретін
Бiлiм таппай . . . ,
Өнер таппай . . . .
Ақыл - . . . тон,
Бiлiм - . . . пен.
а) мақтанба
ә) баптанба
б) тозбайтын
в) азбайтын
г) жұмсамайтын
6. Астар, дар, ас, дат, тархан, хан, тас, тар,
а) Дастархан
ә) Бастаңғы
б) Ертеңгiлiк
в) Хат-хабар
г) Ханшайым
7. Туыс сөзiне мәндес сөздердi тауып жазыңдар
а) Жұғымды, қасында, жырақ
ә) Туысқан, ағайын, бауыр
б) Алыс, қашық, жырақ
в) Маңында, алып, қатыссыз
г) Алғыр, тапқыш, тартыншақ
Оқушылардың қазақ тiлi сабақтарында игерген бiлiмдерiнiң дәрежесiн және сөздердi
Оқушылар өлең және мәтiнде берiлген әдеби сөздердiң мағыналарын
Өз ойларын толық, дәлелдi жеткiзе алмайды;
Топ алдында сөйлеу дағдылары жетiлмеген;
Өзара пiкiр алмасулары, өз пiкiрлерiн дәлелдеу бiлiктерi төмен;
Оқушылар сөздердiң мағыналарын түсiнбегендiктен, олардың қолдану ерекшелiктерiне назар аудармайды;
Оқушылардың қазақ тілінен игерген бiлiмдерiн iс жүзiнде қолдану дағдылары
Балалар өз сөздерiнде тек күнделiктi қолданып жүрген сөздерiн ғана
Оқушылардың мәтiндер мен өлең жолдарына өз көзқарастарын жеткізе алу
Мұндай кемшiлiктер бастауыш сынып мұғалiмдерiнiң сабақтарына қатысқанда да орын
I. Сабақтың тақырыбы: Жалқы және жалпы есiмдер
II. Сабақтың бiлiктiлiк мақсаты: Оқушыларға жалқы есiм мен жалпы
III. Сабақтың дамытушылық мақсаты: Оқушыларды сауатты, көркем жазуға баулу
IV. Сабақтың тәрбиелiк мақсаты: Оқушыларды адамгершiлiкке,
имандылыққа баулу
V. Көрнектi құралдар: Сурет, қима кеспе қағаздар
VI. Сабақтың барысы
Ұйымдастыру кезеңiнде мұғалiм оқушылармен сәлемдеседi, тақтаны сүрткiзiп, оқушыларды түгендейдi.
Мұғалiм үй тапсырмасын сұрақ-жауап әдiсiн пайдаланып, бүкiл сыныпқа ортақ
Зат есiм дегенiмiз не?
Заттың атын бiлдiретiн сөздердi айтамыз
Балалар, айналадағы заттардың атын атаңдар
Парта
Терезе
Есiк
Шам
Дұрыс, ендi осыларға қандай сұрақ қоя аламыз. Мысалы, Мақсат
Біреу. Ендi сұрақтарыңды қойыңдар
Кiм терезе әкелдi? Мақсат терезе алып келдi.
Балалар, зат есiм кiм? не? Сұрақтарына жауап бередi екен.
Абзал
Дiнмұхамед
Айгүл
Балауса
Машина
Дұрыс. Балалар, осы зат есiмдердiң өзi iштей екiге бөлiнедi.
Мұғалiм 2- сынып оқулығымен жұмыс жүргiзiп, 312 – жаттығуды
312 – жаттығу. Өлеңдi мәнерлеп оқыңдар. Жалқы және жалпы
Мектебiнен Қошайды
Қарсы алғанда мамасы,
Бес саусағы шошайды,
«Бес» алған-ау шамасы.
Тапсырманы үш-төрт оқушы орындағаннан кейiн, мұғалiм тақтаға сызбалар сызып,
Зат есiм
Етiстiк Сын есiм Не?
Сан есiм Нелер
Жалқы зат есiм Жалпы зат есiм
Мұғалiм тақтаға екi оқушыны шығарып, жалпы және жалқы зат
Мұғалiм № № 313-316 жаттығуларды орындатып болғаннан кейiн, екi
№1 қима қағаз.
Тапсырма: Сөйлемдердi оқып, кiсi, жер-су, хайуанаттар аттарын табыңдар. Олар
Сапар Дәурендi көшпен бiрге алып кеттi. Көшiп келе жатқан
Қарамен жазылған сөздердiң мағынасын түсiнiңдер.
№2 қима қағаз
Тапсырма: Мәтiндi оқыңдар.
Құйрық-жалы күзелмеген боз құнан асау едi. Аманкелдi асаудың үстiне
Қарамен берiлген сөздердi терiп жазыңдар. Бұл сөздер жалқы есiм
Оқушылар түсiнгенiне қарай тапсырманы орындады. Сыныпта жақсы оқитын 5-6
Үйге №315 – жаттығу берiлдi.
УІІ. Оқушылар бағаланды.
Жоғарыдағы бақылау сабақты талдаған кезеңде мынадай түйiн жасалды:
- Оқушылар мұғалiмнiң жетелеуiмен ғана сөйледi. Мұғалiм логикалық сұрақтар
- Мұғалiм балаларға тiлдiң тек теориялық жағын үйретумен
- Шәкiрттердiң көпшiлiгi өз беттерiнше өзiндiк жұмыстар жасауға дағдыланбаған;
- Оқушыларды сөйлетуге, олардың сөйлеу дағдыларын қалыптастыруға ешқандай жұмыстар
Анықтау экспериментi кезеңiнде жүргiзiлген бақылау жұмыстарының көрсеткiштерi:
2- кесте.
Бақылау сыныптарының білім көрсеткіштері:
3-кесте. Эксперимент сыныптарының білім көрсеткіштер:
Анықтау экспериментi мынадай қорытындыға алып келдi:
Оқушылардың қазақ тiлiнiң заңдылықтарын меңгеру пайызы салыстырмалы түрде 46%
Оқушылар қазақ тiлiн жаттанды түрде игередi.
Балалардың шығармашылық қабiлеттерi төмен деңгейде.
Шәкiрттердiң сөйлеу дағдылары жетiлмеген.
Оқушылардың жатық сөйлеу тiлiн қалыптастыруға назар аударылмаған.
Оқушылардың жауаптары қысқа. Логикалық сұрақтарға жауап беруге қиналады.
Анықтау экспериментiнде оқушыларды бағалау 10 баллдық жүйемен жүргiзiлдi. Тапсырмаға
Педагогикалық эксперименттiң екiншi кезеңi оқыту кезеңi деп аталады. Бұл
Мысалы:
Сабақтың тақырыбы: Зат есiмнiң жекеше және көпше түрлерi.
Сабақтың бiлiктiлiк мақсаты:Оқушылардың қазақ тiлiнен алған бiлiмдерiн жетiлдiру, зат
Сабақтың дамытушылық мақсаты: Оқушылардың шығармашылық ойлау қабiлеттерiн дамыту, жатық
Сабақтың тәрбиелiк мақсаты: Оқушыларды жатық сөйлеуге дағдыландыру, елiн сүюге,
Сабақта қолданылатын әдiстер:
Қатысымдық
Продуктивтi
Интерактивтi
Сабаққа қажеттi көрнекi құралдар: плакаттар, кеспе қағаздар, сөйлеуге жағдаят
Сабақ үйге берiлген тапсырмаларды сұраудан басталды. Оқушылардың барлығы бiр-бiрiмен
- Балалар, мәтiннiң аты «Құмырсқа мен көгершiн». Сендер дәптерлерiңе
1. Құмырсқа суға ағады.
2. Көгершiн құтқарады.
3. Көгершiн құс торушының қолына түседi.
4. Құмырсқа көгершiнге көмекке келедi.
Оқушылар дәптерлерiне төмендегiдей кесте сызды
Мәтiннiң негiзгi бөлiмдерi Сенiң ойынша жалғасы қандай? Не болды?
1.
2.
3.
4.
Сыныптағы барлық оқушылар жоспар бойынша мәтiн құрастырды. Олардың
- Балалар, мына мәтiннен зат есiмдердi тауып жалпы
ҚҰМЫРСҚА МЕН КӨГЕРШIН
Үндi ертегiсi
Бiр күнi құмырсқа шөлдеп өзенге барған екен, суды ағынның
Арада бiрнеше күн өткеннен көгершiн баяғы ағашқа келiп тағы
Ал құмырсқа сол маңда жүрген екен. Көгершiнге қауіп төнгенiн
Тапсырма орындалып болғаннан кейiн сынып екi топқа бөлiндi. Бiрiншi
«Балдырғанның» сұрақтары:
а) Сөзден не жасауға болады?
ә) Бiр сөз берiп, сол сөздiң әрбiр әрпiн сөз
Мысалы: Б А Л А
Балжан алманы лезде алды.
б) Алты, жетi әрiптен тұратын сөздiң әр әрпiнен жеке-жеке
О Қ У Л Ы Қ
Сөз тудыру шығармашылығы.
Бiр оқушы атайды. Қалған оқушылар оған шырай, реңк жұрнақтарын
Төмендегi шеңберлердiң iшiндегi әрiптерден сөз, сөздерден сөз тiркесiн жасап,
Мысалы, Жуа, қуан, тор, жет,жу сөздері іріктеліп алынды,
Қыр басында
Балалар қырдан енді өсіп тұрған жуаны көрді. Тапқан олжаларына
Мұндай тапсырмалар оқушыларды сөздердің мағыналарын жете түсінуге, сөздерден сөз
«Буриме» ойыны.
Ұйқастың түрi берiлiп, оқушыларға сол бойынша өлең құрастыру тапсырылады
Оқушылар мұғалім айтқан сөзге ұйқас сөз табу керек. Мысалы,
Екiншi топтың тапсырмалары:
Бiр сөздiң құрамынан әрiптердiң орнын ауыстырмастан басқа, бiрнеше сөз
Тез орындау керек. Құрамындағы буындарының орнын өзгерткенмен мағынасы өзгермейтiн
Солдан оңға қарай оқысаң - бiр мағына, ал оңнан
Төмендегi берiлген сөздердi нақты ажырату керек. Ол үшiн көп
…… шымылдық -
…… тiс –
…… баян –
…… қорған –
…… фун –
…… ауыл –
…… желкен –
…… қазан –
…… лон –
…… тоқсан –
…… тұз –
…… тон –
5.Төмендегi өлең жолдарында берген көп нүктелердiң орнына керектi сөздердi
Жүректе …… болмаса,
Ұйықтаған …… кiм түртпек?
Ақылға …… қонбаса,
Хайуанша жүрiп күнелтпек. (Абай).
(күш, батылдық, қайрат, сезiм, ұстам, ажарлық, ақыл, мiнез, ой,
Осы тапсырмалар арқылы оқушыларды сабаққа қызықтырып, олардың өз сөздерiн
V. Бағалау.
VI. Үйге тапсырма.
Бастауыш мектеп оқушыларының сөйлеу дағдыларын қалыптастыру тапсырмалары арқылы оқушыларда
Оқушылар продуктивтi ойлауға дағдыланды.
Шәкiрттердiң iзденiмдiк қабiлеттерi дамып, шығармашылықпен жұмыс iстеуге үйрендi.
Балалар өз ойларын дәлелдеп беруге, логикалық жүйелiкпен айтуға дағдыланды.
Жаңа тақырыпты игердi.
Оқушылардың дұрыс сөйлеу дағдылары қалыптасты.
Эксперименттiк және бақылау сыныптардағы бастапқы бiлiм көрсеткiштерiнiң бiрдей екендiгiн
1
Хор = n ∑ mi
m1 =
Эксперимент сыныптарының орташа баға көрсеткiштерi мына формула бойынша есептелiп
yop= ( mi yi
m2 =
Алынған нәтиже төмендегi формулаға салынды:
t=
Сонан соң t көрсеткiшiн Стьюдент Критериiндегi t q
t < t q болса, Н о қабылданып,
t > t q болса , Н1
4- кесте
Бастапқы бақылау нәтижелерi (бақылау сыныптары)
Бақылау нәтижелерi Қайталану саны
y:-yop .m:
5 12 1.65 2.72 32.64
4 26 0.65 0.42 12.6
3 52 -0.35 0.12 5.04
2 15 -1.35 1.82 32.76
Мұндағы: mi – нәтижесi
Yop-бақылау бақылау нәтижелерiнiң қайталану саны
Yi- бақылау нәтижелерiнiң орташа саны.
n- барлық оқушының саны
yop табу үшiн yop= формуласын қолданамыз.
yop= 3.35
= = 0.82
m2 = = 0.08
5-кесте
Бастапқы бақылау нәтижелерi (Эксперимент сыныптары)
Бақылау нәтижесi қайталау саны
5 13 1.63 2.66 29.26
4 24 0.65 0.4 14.4
3 50 -0.35 0.14 14.4
2 8 -1.35 1.88 35.72
Xop= 3.37
m2 =
Алынған нәтижелердi t= формуласына саламыз.
t=
яғни t < t 0.05
10- кесте
6-кесте
Қорытынды бақылау нәтижелерi (бақылау сыныптары)
Бақылау
нәтижелерi 5 4 3 2
Э 10,37 % 33,96 % 37,73 % 17,92 %
Б 11,76 % 29.4 % 41,17% 17,64%
Э – эксперимент сыныптары.
Б – бақылау сыныптары
I. Ендi қорытынды бақылау нәтижелерiнiң көрсеткiшiн саралау қажет.
7- кесте
Қорытынды бақылау нәтижелерi (бақылау сыныптары)
Бақылау нәтижелерi қайталану саны y yop
5 14 1,53 2,34 32,76
4 29 0,53 0,28 9,52
3 50 -0,47 0,22 8,8
2 12 -1,47 2,16 30,24
yop=
=
m1 = = 0.079
m1 = = 0.079
8- кесте
Қорытынды бақылау нәтижелерi (Эксперимент сыныптары)
Бақылау нәтижелерi қайталану саны
5 28 1.15 1,32 30,36
4 39 0,15 0,02 0,88
3 28 0,85 0,72 28,08
2 - - - -
xop=
= 0.75
m2 = = 0.072
t= 3.8
t > t = t.>t
Мұндай жағдайда Н1 болжамы қабылданады. Бұл бақылау сыныптарындағы оқушылардың
3-кесте- Бақылау мен эксперимент сыныптарының білім көрсеткіштері:
- Бақылау сыныптарының экспериментке дейінгі
- Тәжірибелік сыныптарының экспериментке дейінгі
- Бақылау сыныптарының эксперименттен кейінгі
- Тәжірибелік сыныптарының эксперименттен кейінгі
Қорытынды экспериментте оқушылардың оқытудың тәжiрибеге дейiнгi және тәжiрибеден
Оқушыларға қазақ тiлiн жатық сөйлеу дағдыларының қалыптастыру сабақтары
1. Қазақ тiлi сабағында күнделiктi қолданған жатық сөйлеу дағдыларының
2. Әрбiр тақырыпқа сәйкестендiрiлiп жасалған жатық сөйлеу дағдыларының қалыптастыру
3. Қазақ тiлiн мәдениеттi сөйлеу дағдыларының қалыптастыру сабақтары
4. Бастауыш мектеп оқушыларының жатық сөйлеу дағдыларының қалыптастыру сабақтары
5. Жатық сөйлеу дағдыларының қалыптастыру сабақтары оқушылардың тiлiн
6. Эксперимент нәтижелерi ғылыми болжамды бекiттi және ұсынылған әдiстеменiң
Қорытынды
Қазiргi заманда ғылымның барлық салаларында интеграция құбылысы жүрiп
Бастауыш мектепте қазақ тiлiн оқыту әдiстемесi күн өткен сайын
Қазақ халқын сауаттандыру үшiн ұлтжанды азаматтар тiлдiң теориялық заңдылықтарын
Бастауыш мектепте қазақ тiлiн оқыту әдiстемесiнiң негiзiн қалаған ғалымдардың
Кейiнгi жылдары осы мәселенi Ә.Сәдуақасов, С.Жиенбаев, Р.Әмiров, Ш.Сарыбаев, К.Бозжанова,
Бастауыш мектеп оқушыларының тiлдiк қатынасым кезiнде жатық сөйлеу дағдылары
Игерген бiлiмдi практикада пайдалану, бiрiншiден, баланың мектепте алған бiлiмiн
Оқушы сабақ барысында көптеген әрекеттер жасайды, ал оқу әрекеттерiн
Бастауыш мектеп оқушыларының жатық сөйлеу дағдысын қалыптастыруда пайданылған негiзгi
Қатысымдық әдiс;
Интерактивтi әдiстер;
Оқытудың нақты жағдаяттар әдiсi(кейс стади)
Бұл әдiстердi жеке дара түрiнде емес, қайта бiр-бiрiмен тығыз
Қазақ тiлiн дидактикалық ойындар арқылы меңгертуде қолданылатын негiзгi әдiстердiң
Қатысымдық әдiс – тiлдi жалаң заңдылықтар тұрғысынан меңгертуге емес,
Қатысымдық әдiс – мұғалiм мен оқушы арасындағы тiлдiк қатынасты
Интерактивтi әдiстер – қазақ тiлiн дидактикалық ойындар арқылы
Оқыту барысында оқушылар бiр-бiрiмен тығыз танымдық, қатысымдық байланысқа түседi
а)Оқушылардың қимыл белсендiлiгiн арттыру жолдары:
Оқушылар түсiнбеген жерiн орнынан тұрып, екiншi оқушыдан еркiн сұрауы
Жақсы оқитын оқушы өзiнiң микротобындағы нашар оқитын оқушыларға
Оқушылар тапсырма бойынша бiр-бiрiмен ( өздерiнiң микротоптарында) сөйлесiп,
Оқушылардың тапсырманы орындап болғаннан кейiн өзара тексеруi керек.
ә)Оқушылардың әлеуметтiк белсендiгiн арттыру жолдары:
Оқушылар өзара оқушы-оқушы не мұғалiм-оқушы түрiнде бiр-бiрiне
Бастауыш мектеп оқушылары сабақта өзара пiкiрлесiп отыруы;
Қиын сұрақтарға қарсы топтың оқушылары жауап беру еркiндiгi болуы
б)Оқушылардың танымдық белсендiгiн арттыру жолдары:
Оқушылар қарсы жақтың пiкiрiне өзiндiк пiкiр айта алуға;
Келiспеген жағдайда өзiнiң көзқарасын дәлелдеуге;
Өзiнiң микротобындағы жолдастарының сөздерiне қосымша не пiкiрге қосылатыны жөнiнде
в)Оқушылардың қатысымдық белсендiгiн арттыру жолдары:
Сабақ барысында оқушылар бiр-бiрiмен еркiн тiлдiк қатынасқа шығуы;
Жауаптарын бiрге жоспарлауы;
Сөйлеген сөздерiн нақты әрi қысқа жеткiзуi;
Айтар ойларының әсерлi болуы;
Сөйлеген сөздерiнiң жаргон, диалект, паразит сөздерден таза болуы қажет;
Оқытудың нақты жағдаяттар әдiсi - Кейс-стади амал-тәсiлдерi
Кейс амал-тәсәлi алғашқы кезде бизнес мектебiнде ғана
Э. Хансен, А.И.Наумова, А.М. Зобина, Б.Н.Киселева, И.В.
Кейс амал-тәсiлiнде басты назар оқушылардың ұсынылған реальды немесе
Бастауыш мектеп оқушыларының сөйлеу дағдыларын қалыптастыруда кейс-стади амал-тәсiлiн қолдану
Оқушылар айтар ойларын қысқа әрi толық жеткiзуi. Бастауыш мектеп
Оқушыдан өз ойын қысқа айтып берудiң талап етiлуi,
Оқушылардың сұрақ-жауап әдiсi арқылы қысқа диалог немесе монолог құру
Бастауыш мектеп оқушыларының қазақ тiлiнен алған бiлiмдерi мен бiлiктерi.
Оқушылар тiлiнiң таза болуы. Бастауыш мектеп оқушыларында кездесетiн
Оқушылардың сөйлеген сөздерiнде кездескен кiрме сөздердiң қазақша баламасын түсiндiрудi;
Оқушыларға асықрай, әр сөзiн орынды қолдану жолдарын,
Күнделiктi көшеде, қоршаған ортасында қолданылып жүрген жаргон сөздердiң зиянын
Оқушылардың тiлдiк қатысымда орфоэпиялық заңдылықтарды қатаң сақтауы. Оқушылар
Сөйтiп, оқушылардың сөйлеу дағдысын қалыптастыруда олардың орфоэпиялық заңдылықтарына сәйкес
Оқушылар тiлiнiң әсерлiлiгi .
Оқушылардың сөйлеген сөздерiнде, тiлiнде кездесетiн тағы бiр кемшiлiк –
Оқушылардың өз ойын, пiкiрiн жан-жақты дәлелдеуi.
Оқушылардың сөйлеу тiлдерiнде кездесетiн тағы бiр кемшiлiк –
Қатысымды-ақпаратты деңгей ― оқушылардың тiлдiк қатынаста ақпараттарды дұрыс игеруiн,
Қатысымды- шығармашыл сөйлеу деңгейде бастауыш мектеп оқушылары сөйлеген сөздерiнде
Қатысымды- жатық сөйлеу деңгейде оқушыларда басқа бiреудiң айтқан ойын
Қатысымды - шешен сөйлеу деңгейде оқушыларда көпшiлiк
Сонымен:
1. Қазақ тiлi сабағында күнделiктi қолданған жатық сөйлеу дағдыларының
2. Әрбiр тақырыпқа сәйкестендiрiлiп жасалған жатық сөйлеу дағдыларының қалыптастыру
3. Қазақ тiлiн жатық сөйлеу дағдыларының қалыптастыру сабақтары
4. Бастауыш мектеп оқушыларының жатық сөйлеу дағдыларын қалыптастыру сабақтары
5. Жатық сөйлеу дағдыларының қалыптастыру сабақтары оқушылардың тiлiн
6. Эксперимент нәтижелерi ғылыми болжамды бекiттi және ұсынылған әдiстеменiң
Пайдаланылған әдебиеттер тiзiмi
Қазақстан Республикасының президенті Н.Назарбаевтың
Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейiнгi бiлiм беру
Байтұрсынов А . Тiл тағылымы. А: Санат-1992-448 бет.
Жұбанов Қ. Қазақ тiлi жөнiндегi зерттеулер А.: Ғылым, 1966.-362
Бегалиев Ғ. Әрiп,дыбыс,буын. Қызылорда, Қазақстан, 1935.- 23 б
Бегалиев Ғ. Бастауыш мектепте қазақ тiлiнiң методикалық мәселелерi 1950-192
Садуақасов Ә. Қазақ тiлiнен методикалық құрал А.,Қазмембас,1941-81б.
Жиенбаев С. Қазақ тiлiнiң методикасы. А.,Қаз.бiрiккен мемл. баспасы. 1946-118
Бастауыш мектеп мұғалiмдерiнiң күнделiктi пайдалануына арналған кiтап . Алматы:
Ұйықбаев И.Қ. Қазақ тiлi методикасының очерктерi.
Бозжанова К. Бастауыш мектепте қазақ тiлiн оқыту.. А., 1964-88
Әмiров Р. Асқарбаева А 2-3 класс қазақ тiлi оқулығына
Томанов М 3 класта сын есiмдi оқыту
Рахметова С. Бастауыш мектеп оқушыларының тiлiн дамытудың ғылыми -
Қазыбаев С. Бастауыш кластарда қазақ тiлiн оқыту. 1985-636.
Сабыров Т. Оқушылардың оқу белсендiлiгiн арттыру жолдары.А., Мектеп. 1978-109б.
17.Байқуатова О. Бастауыш мектепте синоним материалдарын оқыту. А.,
18.Буртовой И.Д, Әбдiғалиева Т,Балтабаева Ж. Бастауыш класс оқушыларының оқу
Ладыженская Т.А. Методика развитие речи на русском языке.
Ақбаева Қ. Оқу орыс тiлiнде жүретiн мектептiң бастауыш
Уаисова Г.И. Методика обучение лексическую систему родного языка в
Жұмабаева Ә.Е. Бастауыш мектептегі сауат ашу кезеңінде жүргізілетін тіл
Рахметова С. Кіші жастағы оқушылардың жазу тілін дамыту. А,
Бейнеш Ш. Немiс тiлi лексикасын оқыту әдiстемесi. А.,
Ермекбаев М. Бастауыш мектеп оқушыларының қазақша сөздiк қорын молайту
Ф. де Соссюр Труды по языкознанию М. Прогресс. 1977-696.
Звягинцев В.А. Язык и лингвистика теория тiлiнде МГУ. 1973-248стр.
Солнцев В.М. Язык как структурна-системной образование. М., Наука. 1977-342
Қазақ совет энциклопедиясы.А.,1982.
Оразбаева Ф. Тiлдiк қатынас: теориясы мен әдiстемесi
Ысқақов А. Қазiргi қазақ тiлi, Алматы: Ана тiлi, 1991,
Бастауыш мектеп бағдарламасы. А., 1995-357.
Лошкарева Н.А Формирование системы общих учебных умении и навыков
Беляев Б.В Очерки по психологии обучения иностранным языкам. 1965.
Қоянбаев Р. М Қысқаша педагогикалық сөздiк. А., Алту, 2003-626.
Жарықбаев Қ. Психология. А, 1994-271б.
Гурьянов Е.В. Психология обучения письму и формирование графических навыков
Бабанский Б.К. Рациональная организация учебной деятельности.М.,1981-316стр..
Люблинская А.А. Бастауыш мектеп оқушыларының психологиясы жөнiнде. А., 1981.
Гальперин П.Я. Управление процессом умения. Новые исследования в педагогических
Эльконин Д.Б. Психологтя обучения младшего школьника. М., 1979.
Жұмабаев М. Педагогика Алматы: Ана тiлi, 1992.-155 б.
Аймауытов Ж Таңдамалы шығармалар жинағы Алматы:1998,302 бет
Жаппаров А. Мектеп оқушыларының тiлiн дамыту әдiстемесi. Алматы, Шымкент,
Әлiмжанов Д, Маманов Ы. Қазақ тiлiн оқыту методикасы, Алматы:
Әбiлқаев А. Қазақ тiлiн оқыту әдiстемесi, Алматы: Санат,
Исабаев Ә. Қазақ тiлiн оқытудың дидикатикалық негiздерi. Алматы: Қазақ
Құлмағамбетова Б., Исанова А., Исанғарин М., Көкзаков М., Құрманғазиева
Пассов Е.И. Основы методики обучения иностранным языком. М., Рус.яз
Жалпы бiлiм беретiн мектептiң оқу бағдарламалары. (1-12 сыныптар). А.,
Занков Л.В. Наглядность и активизация обучения учащихся. М. 1960.
Алтынсарин Ы. Таңдамалы шығармалары. А, 1999.
Жұмабаев М. Педагогика. А.: Ана тiлi 1992-160б.
Рахметова С. Қазақ тілін оқыту әдістемесі.А, Өлке,2003-124.
Қоянбаев Ж. Қоянбаев Р. Педагогика. Астана. ЕҰУ 1998-378б
Сыздықова Р. Орфоэпиялық нормалар жайлы. Өрелi өнер. А. 1990
Қордабаев Т. Қазақ тiл бiлiмiнiң мәселелрi. А. Рауан 1991
Скворцов Л.И. Теоретические основы культуры речи. М.: Наука 1980
Головин Б.Н. Основы культуры речи. М. Высшая школа, 1988
Чистяков М.В. Культура русской речи учащихся и IХ-ХI классов
Михайлов М.М. Культура русской речи и исправления типичных ошибок.
Семашко Н.И. Культура русской речи учащихся старших классов таджикской
Винокур Г.О. Культура языка М. 1975 с. 163-206
Кондубаев М.Р. Культура русской речи (в условиях двуязычия) А.
БалақаевМ. Тiл мәдениет және қазақ тiлi оқыту А. Мектеп
Қозыбаев Е.Ш., Маджуга А.Г. Технология проведения традиционных и инновационных
Ахметов Н.К Теория и практика игрового обучения в подготовне
Хайдаров Ж.С Теория и практика организации игровой деятельности студентов
Нұрахметова А.Р Влияния игровых методов обучения на формирования научных
Иманбеков Т Қазақ балабақшаларындағы оқу тәрбие жұмыстарында ұлттық ойындарды
Ляпина Г.А Игра как средство активизация учебно – воспитательного
Төленова Ұ Балабақшадағы аралас топ балаларын ұлттық ойын арқылы
Сардарова Ж Дамытушы компьютерлiк ойындардың дидактикалық мүмкiндiктерi (6-10 сынып
Кенжебекова Р сыныптан тыс жұмыстарды математикалық ойын есептерiн пайдалану
Оралбаева Н, Жақсылықова К. Орыс мектептерiнде қазақ тiлiн оқыту
Жазыбаев М, Нағашыбаев Ә. Бастауыш кластар үшiн грамматикалық ойындар,
Дидактикалық ойындар, (құрастырған К.Оразбекова) Алматы, РОМК 1990-39 б.
Занимательная грамматика (сост. Нуртазина Р.Б) Алматы, Мектеп 1973-232 б.
Таубаев Ш.Т, Барсай Б.Т Оқытудың қазiргi техналогиялары // Бастауыш
Молдабеков Қ, Ермекбаев М, Нарқұлова Б, Базарбаева К Бастауыш
Саломатов К.И. Проблемы обучения диалогической речи// Иностаранные языки в
Нұрғали С. Жоғары оқу орындарында қазақ тiлi үстеулерiн ғылыми
Мешiнбаева Ф.Ш. Гуманитарлық бөлiм студенттернiң қазақша пiкiрлесiм( диалог) арқылы
Кинжекова Р.С. Жоғары оқу орындарының орыс тiлдi бөлiмдерiнде есiмдiктердi
Загвязинский В.И. Инновационные процессы в образовании и педагогических науках.
Инновационне обучение: стратегия и практика// Под. ред. В.Я. Ляудис
Казакова А.Г. Современные педагогические технологии: методические рекомендации. М. –
Канн – Калик В.А., Никандров Н.Д. Педагогическое творчество –
Керимбаева М.С. Инновационные процессы в школе: проблемы, перспективы, поиск
Кларин М.В. Инновационные модели обучения в зарубежных педагогических поисках.
Кларин М.В. Инновации в мировой педагогике: обучение на основе
Коротков М.В. Педагогика ХХI века: Прогноз//Гуманизация образования – императив
Селевко Г.К. Современные образовательные технологии – М. Народное образование,
Ясвин В.А. Образовательная среда: от моделирования к проектированию. М.,
127
97
О
Н
С
Т
У
А
Р
Қ
Е
Ж
Екеуі
Мақсат де зат-
Алматы тың атын
Мұрат білдіреді
Қой,
жылқы,
терезе
Зат есімнің
сұрақтары
Сөз
таптары