Жоспар
1-Бөлім. Жаңа экономикаға өту кезеңі
Есептеу нүктесі
Макроэкономикалық тұрақтандыру
2-Бөлім. Нарықтық экономиканың орнығуы
2.1 Табысты орнықтыру
2.2 Экономикалық өсу жағдайларын жасау
2.3 Ескі экономикадан – жаңа экономикаға: жолды анықтау
3-бөлім Қазақстан Республикасының экономикалық проблемалары,
мәселелері, ұсыныстар мен оларды шешу жолдары
3.1 Өндірістік инфрақұрылымды дамытудағы мемлекеттің
реттеушілік ролі
3.2 Қазақстанның аймақтарын дамыту және мемлекеттік реттеу
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
1-Бөлім. Жаңа экономикаға өту кезеңі
Есептеу нүктесі
Өткен өзгерістердің басты қорытындыларын бағалай отырып, мынаны сөзсіз
Елеулі экономикалық табыс біз тандаған экономикалық даму моделінің
КСРО экономикасы әр республикаға, нақты қажеттіліктерді ескерместен, өз
Біздің еліміз әлемдік темір рудасы қорының шамамен 8
Қазақстан көмір өндіретін ел ретінде әлдеқашан танылған. Республикадағы
Біздің республиканың міндетіне үлкен бөлігі тасып әкетілетін табиғи
Біздің өнеркәсіп жоғары қосымша құны бар өнімдерді жеткілікті
Қазақстанның ауылдарына тыңайтқыштар, гербицидтер, ауылшаруашылық мәшинелерін сатып алу,
Қазақстан экономикасының дербестігі туралы сөз бола алмайтын. Барлық
90-шы жылдарың басында "саясат экономиканың алдында жүретін", бірақ
Экономика бойынша Нобель сыйлығының лауреаты Дж.Стиглиц атап көрсеткендей,
Экономикалық, көп ретті жасанды байланыстардың үзілуі алғашқы жылдары
Ауыл шаруашылығы тірек еткен дотациялар мен субсидияларды төлеу
1991 жылға қарай Қазақстандағы әлеуметтік-экономикалық ахуал әлдеқайда қиындады.
Сол жағдайда бізге бір мезетте аса маңызды екі
Ол кезде ырғылап-жырғалауға уақыт берілмейтін. Әлемдік экономикалық жүйені
1.2 Макроэкономикалық тұрақтандыру
Нарық экономикасына көшу мынадай компоненттердің: сұраныс пен ұсыныстың;
Мемлекеттік экономикалық саясатқа ақша-кредит,салық-бюджет, баға және антимонополиялық, инвестициялық,
Бірінші кезеңде өзекті міндет басқарудың әміршіл-әкімшіл әдістерін алмастыру
Тұтыну тауарларын өндіру бойынша азайды. Қаңыраған сөрелер сұраныс
Тауар тапшылығы, өсіп бара жатқан гиперинфляция жағдайына тап
Кеңестік экономикада бағалар сұраныс пен ұсынысты ескеріп емес,
Алайда рынокты тұтыну тауарларымен толтыру айтарлықтай тез жүрді,
Бірақ та өндіріс тоқтап, байланыстар үзілген ретте біздің
Біз өз жолымызды таңдадық, ол валюта енгізуді көздеді.
Тікелей тәуелсіздік алғаннан кейін бірінші кезекке дербес бюджет,
Ескі жүйені қирату алғашқы жылдары мемлекеттік бюджеттің өте
Теориялық тұрғыда бюджет тапшылығын төмендетуге кәсіпорындардан алынатын салықтарды
Қазақстан ТМД елдерінің ішінде бірінші болып салық реформасын
Енді эконмикалық тұрақтану кезеңі басталғаннан кейін салық жүйесінде
Қазақстанда принципті тұрғыдағы жаңа және осы заманғы екі
Бюджет жүйесін реформалау 1996 жылы "Бюджет жүйесі туралы"
Мемлекет иелігінен алуға, жекешелендіруге, сондай-ақ инвестициялық саясатқа байланысты
Қарапайым қисын мемлекеттік меншікті жекешелендірусіз нарыққа нақты көшудің
Сондықтан да біз ауқымды жекешелендіруге кірістік. Бүгінде оны
Біз шағын жекешелендіруден бастадық. Алғашқы кезенңнің барысында 1991-1992
Екінші кезең "Қазақстан Республикасында мемлекет иелігінен алу мен
Бұл кезеңнің аса маңызды қадамы мемлекеттік меншікті басқару
Көтерме-бөлшек сауда, сауда-саттық және автокөлік бірлестіктері шағын жекешелендіруді
Біз нарықтық экономиканың негізгі субьектісі маркетинг пен менеджменттің
Үшінші кезең 1995 желтоқсанда заң күші бар "Жекешелендіру
Шетелдік компаниялар өзімен бірге сондайлық қажетті инвестициялар, басқарудың
1999 жылдан кейін бірінші кезекке мемлекеттік мүлікті басқаруды
Республикалық мемлекеттік және коммуналдық мемлекеттік кәсіпорындарды оңтайландыру басталды.
Қазір біз бұл салаларды да реформалауға жеттік. Темір
Өзінің бүкіл кемшіліктеріне қарамастан іс жүзінде аяқталған жекешелендіру
Экономикалық реформалар ІЖӨ құрылымында жақсы байқалады. Мәселен, 1991-ден
Экономикалық жүйенің қалыптасу кезеңінде инвестициялық саясат басым сипатқа
1997 жылы-ақ инвестициялар тартатын басым секторлар тізімі бекітілген
Қорытындысында қазіргі сәтте жан басына шаққандағы игерілген тікелей
Инвестициялық тартымдылықтың осындай жоғары көрсеткіші біз шетелдіктерге минералдық
Алғашқы кезде шетелдік инвестицияларды тарту мәселесі Батыстың іскер
Инвесторлардың мұнай-газ саласына белсене келуі осыдан басталды. Бүгінде
Соңғы 30 жылда қоры 10 миллиард баррель деп
Елдің мұнай қорларын игерудегі біздің стратегиямыз бір ғана
Біздің еліміздің экономикалық дамуындағы мұнай факторының рөлін бағаламау
Әлемде, елдер тобы бойынша және Қазақстанда тікелей
ӨҢІР/ЕЛ 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001
Бүкіл әлем 100 116,4 144,1 181,1 327,5
Дамыған елдер 100 106,9 130,3 229,7 402,7
Дамушы елдер 100 136,5 170,7 173,4 207,3 225,6
Орталық Азия 100 156,5 232,3 182,1 151,7
Қазақстан 100 170,1 214,1 125,3 188,2 282,6
ОШЕ 100 95 134 170,4 185,9 192,8 184,8
Ресей 100 127,9 241,3 137 164,1 134,6 122,5
Шынында да, мұнайдың арқасында біз эконмикалық жүйені өзгерту
Бүгінде мемлекеттік бюджеттің ширегі ғана мұнай табыстарының есебінен
Тікелей инвестициялар қара және түсті металлургияның тиімділігн көтерді."Самсунг"
Қазхром мен Қазалюминий 537,2 млн. Доллар мөлшеріндегі инвестициялардың
Нақ осы салалар бүгінде ел бюджетінің негізгі толықтырушылардың
Алдағы кезде бюджет жоғары қосымша құны бар дайын
Экономикадағы реформалар өздігінен қатардағы азаматтар тарапынан меншікке деген
Тұрғын үй-коммуналдық шаруашылықты одан әрі өзгерту қажеттілігі пайда
2-Бөлім. Нарықтық экономиканың орнығуы
2.1 Табысты орнықтыру
Қоғам айқын мақсаттар мен оларға қол жеткізу жолдары
Осы сәттен бастап реформалар жүйелік деңгейге көшті. Реформалардың
Бұл процесс Қазақстан келесі сынаққа – 1997-1998 жылдардағы
Бұл дағдарыс біз үшін сабақ болды. Болашақта Қазақстанның
Қазақстан ТМД елдерінің арасында бірінші болып тұрақты әлеуметтік-экономикалық
Алайда мұны сілкіністер мен дағдарыстар жағдайында ғана сақтандыру
Банк жүйесіне сенімді арттыру үшін шаралар қабылданды. Кеңестен
Елорданы Астанаға көшіру елдің дамуына елеулі серпін берді.
Геосаяси артықшылықтарымен қатар елорданы көшіру ел экономикасы үшін
Он жылда нарықтық қатынастарға барлық салалар тартылды. Ауыл
Біз барлық мемлекеттік ауылшаруашылық кәсіпорындардын ұжымдық меншікке бердік,
Рыноққа берік бағдарланған фермерлер табы пайда болды. "Астық
Алайда тұтастай алғанда жер мәселесі шешілмей қалып келді.
Аграрлық сектор мен ауыл адамдарының проблемаларын кешенді шешу
Жер кодексі айтарлықтай ауыр қабылданды. Бұл кездейсоқ емес
Бірақ та нарық мұндай текетірестерге төзбейді. Аграрлық сектор
Жерге деген ұқыпты қатынас жоқ кезде жеке меншікке
Біз жердің тозуы, жер қорының азуы дегеннің не
Осыны сезініп, түсіну бізге агроөнеркәсіптік кешен үшін, сондай-ақ
Жерге деген жеке меншік және осы негізінде еңбеккерлердің
Енді ауыл шаруашылығына инвестициялар, жаңа технологиялар мен тиімді
2.2 Экономикалық өсу жағдайларын жасау
Экономикалық, өндірістік қатынастар жүйесін түбегейлі өзгерту жөніндегі реформаның
Нарыққа көшу кезінде мемлекеттің экономикаға араласуы кілт шектелді.
Нарықтық экономиканың жетекші бір факторы мемлекеттік емес сектор
Көптеген экономикалық процестердің нақты қатысушысы жеке меншік иесі
Әсіресе шағын кәсіпкерліктің дамуы атп көрсетуге тұрарлық. Нақ
Әлемдік шаруашылық байланыстарына кіругіге қабілетті жаңа нақты экономиканы
Оның бұрынғы құрылымы деформацияланған болатын, өңдеу өнеркәсібіндегі көптеген
Қазақстан экономикасы мембюджет пен ірі кәсіпорындарды қаржылай қолдау
Шетелдік инвесторлар мен біздің мемлекеттің мүдделерін ұштсатыру оңай
Мақсатты шаралардың нәтижесінде шетелдік күрделі қаржыны тарту жөнінде
Негізгі капиталға инвестициялардың өсуі нәтижесінде қорлар ескіруінің келеңсіз
Шетелдік инвесторларды, соның ішінде әлемдігі аса ірі компанияларды
Ауқымды инвестицияларды тарту жөніндегі, олардың көлемі 1993 жылдан
Әлемдік деңгейдегі менеджмент қызметі құлдырау жағдайында болған аса
Әлемдік рынокқа шығу және әлемдік шаруашылық байланысқа белсенді
2.3 Ескі экономикадан – жаңа экономикаға: жолды анықтау
Мемлекеттің таяудағы он жылдыққа арналған стратегиялық міндеттерінде табиғи
Қазақстан олардың кейбірінің абсолюттік қоры бойынша да, сондай-ақ
Қазақстан геологиялық, тау-кен істерінің дәстүрлі дамуын қалпына келтіріп,
Әлемде ұлттық экономиканың шикізаттық құрамына көзқарас келеңсіз емес
Сарапшылар атап көрсеткендей, табиғи ресурстарды сату мемлекеттің мешеулігінің
Табыстар бойынша экспорттық рейтинг (млн. АҚШ долл.)
№ Атауы 1995ж. 2000ж. 2003ж.
1. Мұнай және газ конденсаты 793,1 4249
соның ішінде газ конденсаты 25,8 458,7 495,3
2. Шақпақталған мыс 571 665,8 616,5
3. Прокат 474,9 764,1 931,3
4. Бидай 228,5 449,8 522,6
5. Ферроқорытпа 315,9 280,9 451,8
6. Көмір 351,9 164,5 249,7
7. Глинозем (алюминий оксиді) 178,5 161 187,1
8. Мырыш 143,9 179,6 144,9
9. Күміс 11,4 175,9 110,3
10. Алтын 190,4 133
11. Мұнай өңдеу өнімдері 115,4 100,3 252,5
(мазут, бензин, д/о )
Қазақстанда минералдық-шикізаттық кешен әлемдік рыноктың талаптарына барынша жедел
Келтірілген деректер қазақстандық экспорттың рейтингінде шикізаттар мен жартылай
Шетелдік инвестициялардың экономикалық қайта жарақтандыруға қатысуына үлкен үміт
Қазақстанның экономикалық саясаты жаһандану процесінің талаптарына бағынуға мәжбүр
Ел экономикасындағы өзгерген жағдай (экономикалық өсу, қорлану мен
Жаһандану жағдайында халықаралық бәсекелестік барлық жерге кіріккіш ғана
Жаңа өсу аймақтарының пайда болуы сонымен бірге өткізу
Жаңа экономика кең тұрғыда - бұл жоғары технологиялар,
Дамыған елдерде тауар өндіруші экономикадан білім өндіру мен
АҚШ жыл сайын ғылымды көп қажет ететін өнім
Бірқатар дамушы елдердің тәжірибесі, қатал бәсекеге қарамастсн, жаңа
Дамушы елдердің жаңа экономикаға интеграциялану үлгісін Үндістан танытып
Прогресшіл өзгерістерге ұмтылған Қазақстан да осынау тым тығыз
Республиканың өзара қатынастардың соны сипатына кіру шарттары айтарлықтай
Қазақстанға өзінің жаңа индустриялық-инновациялық бағдарламасын іске асыруға барынша
Ел құрылымдық өзгерістердің қатаң басымдықтарына, әсіресе барынша нақты
Қазақстанда жаңа экономика категориясына жататын салалар бар. Бұл
Республика бүкіл әлемде мойындалған бірқатар бірегей технологияларға ие
Жаңа материалдарды игеруде "Қазатомпром" кәсіпорындары көшбасшы болып отыр,
Уранды жер астында сілтісіздендіру жөніндегі жаңа технологияларды қолдану
Қазақстанда жоғары сапалы болат пен арнаулы қорытпалардың қуатты
Болат пен қорытпалар динамикасы алдағы кезде де дамитын
Республикада берилийдің, ренийдің, цирконийдің, молибденнің, кобальттің, ванадийдің, вольфрамның,
Басқа жобалардан ерекшелігі, осы саланы дамыту жұмыс істеп
Жаһандану, әлемдік экономиканың интернационалдануы, өршіп тұрған халықаралық бәсекелестік
Солай болса-дағы, жоғары әзірлік деңгейіндегі өнім шығаруды ұйымдастыру
Республиканың жаңа экономикасы оның әлемдік шаруашылыққа қайта интеграциялану
Елдің қаржы жүйесінің мүмкіндіктері, лизингтік, факторингтік схемаларының дамуы
Жетекші шикізат елдерінің тәжірибелері жоғары бөліністерге қаржы салудың
Нақ ақпараттық құрамдастық жаңа экономикаға жаһандық, барлық жерге
Соңғы 10 жылда ғылымды көп қажет ететін өнімнің
Осы процеске кіретін Қазақстанға дамыған елдердің тәжірибесін ескеріп,
3-бөлім Қазақстан Республикасының экономикалық проблемалары, мәселелері, ұсыныстар
3.1 Өндірістік инфрақұрылымды дамытудағы мемлекеттің
реттеушілік ролі
Қоғамдық өндіріс екі үлкен сферадан тұрады. Оның біріншісіне
Экономиканың дербес сферасы болып, инфрақұрылым, материалдық-заттық өндірістен қоғамдық
Біз бұл тақырыпта өндірістік инфрақұрылымның негізгі саласының бірі
Республика көлік кешенін мемлекеттік реттеу жүк тасымалдау шығынының
Қазақстан Республикасының көлік кешенінің дамуын мемлекеттік реттеудің негізін
Осы заңға сәйкес көлік кәсіпорындарының қызметін мемлекеттік реттеу
Қазіргі кезде Республиканың көлік кешенін басқару Қазақстан Республикасының
- көлік саласында Қазақстан Республикасының
- көлік саласында мемлекетаралық және халықаралық қатынастарды жүзеге
- меншік түрлеріне қарамай, барлық көлік түрлерінің жұмысын
- көліктің барлық түрлерінің дамуының тұжырымдамасы (концепциясы) мен
- республика халқы мен экономикасының тасымалдауға және онымен
- көлік қызметін тұтынушылардың құқын сақтауды бақылау;
- Республиканың тасымалдауға деген мемлекеттік қажеттіліктеріне болжау жүргізу;
- Қазақстан Республикасының көлік кешенінің жұмысын
Көлік кешені туралы толық мәлімет алу және бір
Көлік жуйесі — тасымалдау жұмыстарын атқаруда бірімен-бірі тығыз
Қазіргі кезде көлік дегеніміз — халық шаруашылығының күрделі
Көлік торабы - республиканың не жеке аумақтың қалалары
Жалпы пайдалану (магистральды) көлігі - қолданылып жүрген заңдар
Оған темір жол көлігі, теңіз жолдары көлігі, өзен
Жалпы пайдалану көлігі мемлекеттің көлік жүйесінің негізін қалайды.
Жалпы пайдалануға жатпайтын көлік - тек қана өз
Қазақстанда осы көлік түрлерінің барлығы да қызмет көрсетеді.
Батыстан шығысқа қарай 3000 километрге, солтүстікген оңтүстікке 1700
- жүк тасымалдау қашықтығының ұзындығы;
- негізінен өндірілетін өнім түрлері — көмір, темір
Көліктің әр түрінің тасымалдауға тиісті жүктің түріне және
Республиканың ыңғайлы геостратегиялық жағдайы көлік кешенін дамытудың маңызды
Нарық қатынастарына өту жағдайында республика көлік кешенінің экономиканың
2000 жылы 1990 жылмен салыстырғанда жүк жөнелту —
Кестедегі көрсеткіштерден байқайтынымыз, жүк тасымадауда автомобиль көлігінің сызбағалық
Соңғы он жылда көліктің барлық түрлері бойынша жолаушы
Оның негізгі себептері ретінде, жоғарыда айтылған дағдарысқа байланысты
Қазақстанның жалпы пайдаланудағы көлік торабын 14061,8 км темір
Республика темір жол магистральдарының тығыздығы 1000 шаршы метрге
Электрлендірілген жалпы пайдаланудағы темір жолдардың үлесі Қазақстаңда 26
Жалпы пайдаланудағы автомобиль жолдарының ұзындығы қатты қапталған (асфальтталған)
Республика көлік кешенін қозғалыс составтарымен, керекті жабдықтармен қамтамасыз
Көлік кешенінің қазіргі кездегі дамуы жуық арада төмендегі
- халықаралық, соның ішінде транзиттік тасымалдарды қамтамасыз ету
- халықаралық тасымалды, контейнерлік жүктерді өндеуге қабілетті теңіз
- темір жол және автомобиль көлігінің жол шаруашылығының
- қозғалыс составтарының жергілікті өндірісі болмауы, жөндеу базасының
Жоғарыда айтылған жағдайларға байланысты, республика көлік кешенінің дамуын
Сол себепті, енді көлік кешенін жекешелендіру мәселеріне тоқталайық.
Барлық көлік түрлерінің арасында темір жол көлігі —
Жапонияда да, 1980 жылдардың ортасында, темір жолдар тұтас
Италияда, 1990 жылдарға дейін, темір жол тұтастай мемлекет
Сонымен, әр елде темір жолға меншік мәселесі әр
Енді Қазақстанға тоқталайық. Біздің пікірімізше, Қазақстанда магистральды темір
Еуропалық одақтың Қазақстан үшін ТАСИС бағдарламасын жасаушылар да
- жекешелендіруге қажетті капитал кез келген қазақстандық консорциум
- Қазақстанда темір жолдар табиғи монополия болып табылады.
- қазіргі кезде жолаушы тасымалдауда көптеген әлеуметтік жеңілдіктер
- темір жолдардың қаржыландыруында әлі күнге дейін мектептер,
Магистральдық линиялардан басқа мыңдаған километр кіре беріс жолдары,
Сонымен бірге, темір жол көлігінде жүк арту, жүк
Нарықтық экономикаға өтпелі кезеңде темір жол көлігін реформалаудың
3.2 Қазақстанның аймақтарын дамыту және мемлекеттік реттеу
Мемлекеттік әлеуметтік-экономикалық саясаттың аймақтық аспектісі бүгінгі күні ғылыми
1995 жылдың ақпан айының басында "1995 жылға Қазақстан
1996 жылы 9 қаңтарда Үкімет қаулысымен "Қазақстан Республикасы
Берілген тұжырымдаманың "бастапқы алғышарттарында" "аймақтардың әлеуметтік-экономикалық даму деңгейі
Аталғанды аймақтық саясатқа қолданатын болсак, ол қалалық және
Біріншіден, мемлекеттің аймақтық саясаттын қалыптастыруда түрлі аудандар халқының
Жоғарыда айтқанды ескере отырып, басқадай факторларды есепке алмасақ
Екіншіден, аймақтық саясатты қалыптастырудың маңызды негіздердің бірі елдің
Өндіргіш күштердің сапалы есімі мәселесін қарастырғанда ғылыми-техникалық әлуеті
Осындай жағдайларда қазіргі мемлекеттің аймақтық саясаты, тиісті қалалар
Аймақтық дамуды стратегиялық жоспарлаудың әдістемесі мен мәселелері Қазақстан
Қарастырылып отырған құралдарға алдымен ғылыми негізделген қағидалар жүйесі
Ең алдымен кешендеу қағидасының рөлін айрықша атап көрсету
- тиісті мерзімдерге жасалған республикалық (облыстық) жоспардың көрсеткіштеріне
- жергілікті табиғи-экономикалық, материалды-техникалық және интеллектуалдық ресурстардың параметрлерін
- жеке меншік негізде жұмыс істейтін кәсіпорындардың әлеуметтік-шаруашылық
- мемлекеттік, салалық және аймақтық мүдделердің үйлесуімен қамтамасыз
Аймақтық жоспарлаудың келесі маңызды қағидасының мәнісі мақсаттық бағытталумен
ҚОРЫТЫНДЫ
Тәуелсіздіктің он үш жылында жүргізілген реформалар экономиканың жедел
Жақын жылдары біз қаржы тұрақтылығын, экономиканың тиімділігін, әлеуметтік
Әлбетте, біз мінсіз экономикалық модель жасап, өте оңды
Біздің стратегиялық мақсатымыз ел Конституциясымен бекітілген: "Қазақстан Республикасы
Қазақстан өзінің ұзақ мерзімдік және орта мерзімдік міндеттерін
Қолданылған әдебиеттер
1."Қазақстан Республикасының 2030 кезеңіне дейінгі даму
2. "Экономикалық ілімдер тарихы". Я.А.Әубәкіров, К.Н.Нәрібаев,
3. "Экономикалық теория негіздері". Я.Әубәкіров; Алматы,
4."Жаңа кезең-жаңа экономика"; А.Турынбаев, И.П.Гутник Алматы,
5. "Ұлттық экономикалық жүйе". У.Б.Баймуратов,
6. "World investment Report. Gross-brder Mergans and Acquisitions
7."Егемен Қазақстан" газеті; Н.Назарбаев жолдауы