Халық ауыз әдебиеті

ХАЛЫҚ АУЫЗ ӘДЕБИЕТІ АРҚЫЛЫ МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫҢ
(5-6 ЖАС)
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ......................................................
І ХАЛЫҚ АУЫЗ ӘДЕБИЕТІ АРҚЫЛЫ
1.1. Мектеп жасына дейінгі балалардың дүниетанымын халық ауыз
1.2. Халық ауыз әдебиеті арқылы мектеп жасына дейінгі
ІІ ХАЛЫҚ АУЫЗ ӘДЕБИЕТІ АРҚЫЛЫ МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ
Халық ауыз әдебиеті арқылы мектеп жасына дейінгі балалардың
Педагогикалық экспериментті ұйымдастыру және оның нәтижелері.................................................................
ҚОРЫТЫНДЫ...............................................
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ.......................................
КІРІСПЕ
Зерттеудің көкейкестілігі: Қоғамда болып жатқан әлеуметтік-экономикалық және саяси өзгерістер
Қазақстан Республикасының тәуелсіздік алуы жаңа ұрпақты өз ана тілінде
Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасының
Өтпелі кезең өзгерістеріне орай халыққа білім беру жүйесі де,
Балаға өз ұлтының мәдениетін меңгерту халықтың ауыз әдебиеті: ер-тегілер,
Халық ауыз әдебиетінің дүниетанымдық негізі, тәлім-тәрбиелік маңызы туралы зерттеу
Ұлттық дүниетанымның арқауы болып табылатын халық тағылымының мән-маңызы мен
Қазақ этнопедагогикасының тәлімдік тағылымдары, құнды идеялары, әдіс-тәсілдері, амал-жолдары, құралдары
Зерттеліп отырған мәселенің әдістемелік негізін дәлелдеуде көптеген ғалым-жазушылардың шығармалары
Мектеп жасына дейінгі балалардың дүниетанымын қалыптастыру мәселесі 60-шы жылдардан
Бұл мәселеге бірқатар психологтар да аса мән берген. Мәселен,
Қазақстан Республикасы көлемінде халық ауыз әдебиетінің дамуы туралы Ш.Ахметов,
Қазақстандағы бірқатар ғалымдардың ғылыми зерттеу нәтижесінде көптеген еңбектері жарияланып,
Зерттеу мәселесі саласында жарық көрген еңбектерге жасаған талдау мектеп
Егемен елдің болашағы дүниетанымы дұрыс қалыптасқан ұрпақка бай-ланысты болғандықтан,
Сонымен, халық ауыз әдебиетінің мүмкіндіктері мен оларды тәрбиелік-білімдік үрдісте
Зерттеу нысаны: тәрбиелік-білімдік үрдісте мектеп жасына дейінгі балалардың дүниетанымын
Зерттеу пәні: халық ауыз әдебиеті арқылы мектеп жасына дейінгі
Зерттеудің мақсаты: халық ауыз әдебиеті арқылы мектеп жасына дейінгі
Зерттеу міндеттері:
- халық ауыз әдебиеті арқылы мектеп жасына дейінгі балалардың
- мектеп жасына дейінгі балалардың дүниетанымын қалыптастыруда халық ауыз
- балалардың тұтастай дүниетанымын қалыптастыруда халық ауыз әдебиетін пайдаланудың
Зерттеу көздері: Қазақстан Республикасының Заңдары, Конституциясы,
қаулы-қарарлары; Қазақстан Республикасының Білім және ғылым тұжырымдамалары, бағдарламалары,
Зерттеу әдістері: зерттеу мәселесі бойынша философиялық, психо-логиялық, педагогикалық, тарихи-этнографиялық
Зерттеу базасы: Алматы қаласы №18 мектепке дейінгі ұйымның мектепалды
Зерттеудің негізгі кезеңдері :
Бірінші кезеңде мектеп жасына дейінгі балалардың халық ауыз әдебиеті
Екінші кезеңде мектеп жасына дейінгі балалардың дүниетанымын халық ауыз
Үшінші кезеңде мектеп жасына дейінгі балалардың халық ауыз әдебиеті
Зерттеудің ғылыми жаңалығы: халық ауыз әдебиеті арқылы мектеп жасына
Зерттеудің практикалық құндылығы: мектепке дейінгі ұйымдарда ұйымдастырылған оқу іс
Диплом жұмысының құрылымы: Диплом жұмысы кіріспе, екі бөлімнен, қорытынды
Кіріспеде халық ауыз әдебиеті арқылы мектеп жасына дейінгі балалардың
«Халық ауыз әдебиеті арқылы мектеп жасына дейінгі балалардың дүниетанымын
«Халық ауыз әдебиеті арқылы мектеп жасына дейінгі балалардың дүниетанымын
Қорытындыда зерттеу тақырыбына байланысты Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы
Мектеп жасына дейінгі балалардың дүниетанымын қалыптастырудағы тәрбие салалары бойынша
Мектепке дейінгі ұйымдарда ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінде және күннің екінші
Сонымен қатар, тәжірибе барысында ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінде жәге күннің
І ХАЛЫҚ АУЫЗ ӘДЕБИЕТІ АРҚЫЛЫ МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫҢ
1.1 Мектеп жасына дейінгі балалардың дүниетанымын халық ауыз
Дүниетанымды қоғамдық және жеке сананың ерекше формасы, идеологиялық қондырғының
Қарапайым санада тек тұрмыс-тіршілік фактілерінің ғана көрініс беруі, адамдардың
Жан-жақты және үйлесімді дамыған адам қалыптастыру бағдарламасын ұсына отырып,
Адам қалыптасқан жағдай мен тәрбиенің ырықсыз жемісі емес, адам
Дүниетаным - адамның іс-әрекет, қарым-катынасының дүниетанымдық идеялармен үйлесуінен, яғни
Сөйтіп, диалектикалық материализм ілімінің негізін салушылар объективтік алғышарттарды зерттеп,
Философиялық еңбектерде адамзат баласының ғасырлар бойы қалыптасқан дүниетанымын жинақтап,
Дүниетанымды басқа, ғылыми емес барлық көзқарастардан ерекшелеп көрсететін белгілері
Жеке тұлғаның дүниетанымдық қасиеттерін зерттеуде әрбір ғылым бұл ұғымның
Көптеген философтар (И.К.Журавлев, А.Н.Леонтьев, А.Г.Спиркин, П.Н.Федосеев, Ә.Нысанбаев, Ж.Әбділдин, Д.Кішібеков
Дүниетаным гносеологиялық тұрғыдан қоршаған ортаның адам санасынан көрініс табуы
Философ Ә.Нысанбаевтың пікірінше, дүниетаным құрылымындағы реттеуші басты элемент сенім
Философиялық әдебиеттерге жасаған талдау дүниені сезіну, дүниені қабылдау, дүниені
Бұл тұрғыдан қарастыру философтарға дүниетанымды адам санасы құрылымындағы
Сонымен, философтардың айтқандарына сүйене отырып, дүниетаным сыртқы дүниенің адам
Дүниетаным құрылымдарының арасындағы елеулі байланыстарының мәнін ашуда психолог еңбектерінің
Жеке тұлға мен дүниетаным арасындағы байланысқа диалектикалық жағынан талдау
Б.Г.Ананьев адамның тұлға және іс-әрекеттің субъектісі ретіндегі қасиеттері даралық
Адам дүниетанымына таным мен сана-сезімнің бірлесіп, бірігуі ретінде қарауымыздың
Жоғарыда айтылғандары қорытындылап және тұлғаның негізі дүниетаным аспектілерін сипаттай
Адамның талап-тілегі мен ынта-жігерінің өзара байланысты күрделі жүйесі саналатын
Дүниетанымды тұлға құрылымындағы «жүйе құраушы компонент ретінде зерделеу арқылы
Дүниетаным құрылымдары компоненттері мен тұлға құрылымдары арасындағы өзара байланысты
Дүниетанымның негізгі мен құрылымын сипаттайтын ғылыми-теориялық методологиялық
Э.И.Моносзон берген төмендегі анықтама теория жүзінде жеке тәжірибе арасында
Байқап отырғанымыздай, өз жұмысымызға біз де арқау еткен бұл
Педагогтар, тұтастай алғанда, мұрат мен сенімді дүниетаным құрылымының негізгі
Дүниетанымның психологиялық-педагогикалық аспектісінің мәнді сипаттары зерттеушілерге жүйелі-құрылымдық және пәрменді
Дүниетанымның нақтылы қалыптасу деңгейі балалар мен қатар үлкендерде де
Жалпы, ғалымдардың дүниетанымның мәні мен құрылымын зерттеу
және анықтау жөніндегі көзқарастарын қолдай отырып, зерттеушілер
негізінен мектеп жасына дейінгі балалардың дүниетанымын зерттеуге баса көңіл
Балалардың жас ерекшеліктерінің айырмашылығын психологиялық-педагогикалық жағынан айқындау елеулі түрде
Дүниетанымды қалыптастыру мәселесін зерттеуде ғалым М.Н.Скаткин балалардың қоршаған орта
Мектеп жасына дейінгі балалардың бастапқы дүниетанымын зерттеушілер дүниетанымның диалектикалық
Алайда, балалар дүниетанымын зерттеуші кейбір ғалымдар, сонымен бірге,
Жоғарыда айтып өткеніміздей, мектеп жасына дейінгі балалардың бастапқы дүниетанымының
Философтар сананың құрылымын былайша жіктейді: дүниені сезіну, дүниені қабылдау,
Дүниетанымды ғылыми емес басқа да дүниетанымдардан даралайтын негізгі белгілер
Дүниетанымды ғылыми, философиялық, әлеуметтік-саяси, моральдық, эстетикалық және атеистік көзқарастардың,
Тұлға дүниетанымының негізінде жүйе құраушы ғылыми білім жиынтығы тоғысқан
Сонымен, дүниетанымды интеллектуалдық, жеке (қарым-қатынас, себеп-салдар, моральдық бағыт-бағдар) және
Балалар үшін іс-әрекеттің негізгі түрлері таным (оқу), қарым-қатынас, еңбек,
Қазіргі біртұтас дүниетанымды қалыптастыруда ғылым негіздері үлкен роль атқарады.
Балалардың дүниетанымын қалыптастыруда балалар әдебиетінің мән-маңызы ерекше.
Әлеуметтік, экономикалык реформалар тереңдеген сайын ұлттық жаңарудың өркениеттік ерекшеліктері
Этникалык-мәдени білім тұжырымдамасының өте-мөте қажеттілігі өтпелі кезеңдегі білім беру
Білім туралы сөз қозғағанда, оның мәніне, оқытылу дәрежесіне ғана
Бүгінде бүкіл дүние жүзінде қоғамның белсенділік дәрежесіне, ғылыми және
Бұл орайда Қазақстан Республика Президенті жанындағы Мемлекеттік саясат жөніндегі
Рухани дүние байлығы жалпы адамзатқа ортақ болғанымен, әр халық
Бұл мәселемен айналысып, түйінді ой айтып жүрген қазақ ғалымдары
Ғалымдар І.Ерғалиев пен Ғ.Төлебаевтің пайымдауынша, «Дүниетаным - адамның дүниеге
Абайдың рухани әлемін, даналық мүрасын зерделеп жүрген зерттеушілер: «Дүниетаным
Ал, Ә.Нысанбаев болса: «Дүниенің қыр-сырын тану өркениетті ірі ұлттардың
Бүкіл дүние туралы ойлау, оның шығу тегін білуге ұмтылу,
Дүниеге философиялық көзқарас-дүниетанымның жоғарғы сатысы, оның нысандары дүниетанымның әр
Соңғы уақытта ғалым педагогтар мен философтар ежелгі қазақ дүниетанымының
Абайдың шығармашылық ерекшелігін, дүниеге деген көзқарасын М.Әуезов «Абай Құнанбаев
Ғалымдардың «халық ауыз әдебиеті», «фольклор» ұғымдарына байланысты айтылған пікірлерін
Балалар дүниетанымы ересектер көзқарасымен тікелей байланысты болғанымен, баланың жас
Халық ауыз әдебиеті - балалар психологиясын, шығармашылық мүмкіндіктерін танытатын
Тәрбие – тарихи құбылыс, өйткені адам баласы дүниеге келгеннен
Мысалы: Жалаңаш халықты
Кедей халықты бай қылдым,
Аз халықты көп қылдым,
Тату елге жақсылық қылдым.
Төрт бұрыштағы халықтың
Бәрін бейбіт қылдым,
Тату қылдым...
Осы іспеттес құлпы тастардағы өнегелі сөздердің жас ұрпақты елін,
Аристотель «Баланы жөргегінен бастап, барлық жақсы қасиеттерге және
Ғұлама философ, Аристотельден кейінгі «екінші ұстаз» атанған Әбу
Көрнекті ақын, данышпан ойшыл, философ, энциклопедист ғалым, белгілі қоғам
Ж.Баласағұн «Құтты білік» дастанында адам бойында кездесетін жаман қасиеттерден
Ал, Ахмет Жүйнеки «Ақиқат сыйы» атты дидактикалық өсиетнама дастанында
Ауыз әдебиеті үлгілерін жинап зерттеуші ойшыл-философ Махмуд Қашқари «Түркі
Қазақстанда ағартушылық идеяның негізін салушы Шоқан Уәлиханов арнайы
Балалар әдебиеті тәрізді халықтың рухани мәдениетінде ерекше орын алатын
Халық ауыз әдебиетін арнайы зерттемесе де, оны ең бірінші
Дарынды педагогтың бұл ойы қазіргі тандағы этникалық-мәдени білім беру
Қазақ халқының ұлы ақыны Абай Құнанбаев әдеби мұралары арқылы
Ал, А.Байтұрсынов өз еңбектерінде халық ауыз әдебиетінің
«өтірік өлең», «жұмбақ», «жаңылтпаш», «тақпақ», «жарапазан», «бесік
жыры» тәрізді жанрларының мәнін түсіндіре келіп, олардың
дүниетанымдық жақтарын ашып көрсеткен. «Мәселен, ертегілер өтірік
болғанмен, мағынасыз болмайды. Көбінесе ішкергі астарлы мағынасымен
өнегелі келеді. Жақсылық, жамандық, достық, қастық, арамдық, адалдық,
батырлық, қорқақтық, ептілік, шоркақтық, қулық, аңқаулык, тағысын тағы
сондай жақтан өнеге болу, тәлім-тәрбие беру мақсатымен шығарған әңгімелер
Зерттеуші галымдардың бір тобы (С.Сейфуллин, Ш.Ахметов, Б.Уахатов, К.Матыжанов т.б.),
Қазақ әдебиеті зерттеулеріне ғылыми тұрғыдан талдау жасап, оның осы
М.Әлімбаев, Қ.Мырзалиев, О.Әубәкіров, Т.Молдағалиев, Е.Өтетілеуов, Ә.Ақынбеков т.б. жоғарыда аталған
Сонымен, егеменді ел болып, халық қазынасындағы терең тамырды сабақтастырушы
Бүгінде психология ғылымы мектеп жасына дейінгі балалардың жас ерекшеліктерін,
Психологтардың айтуынша, мектеп жасына дейінгі балалардың қиял дүниесіне бой
Қиялдың шарықтап дамуының ең жоғары сатысы шығармашылық әрекетпен тығыз
Шет елдік педагогтар Д.Локк, Ж.Ж.Руссо, И.Г.Пестолоцци, ал Россияда К.Д.Ушинский,
Соңғы кезде халықтың рухани мәдениетінде ерекше орын алатын дүниетанымдық
Балалар дүниетанымының ауқымы түрлі іс-әрекет барысында табиғат пен қоғам
Мектеп жасына дейінгі балалардың дүниетанымын қалыптастыру табиғат, қоршаған орта,
Бала тәрбиесінде балалар әдебиетін пайдалану бүгінгі таңда тәрбиелік-білімдік үрдісте
Халық ауыз әдебиетінің арнасы өте кең, түрі сан алуан.
Халық ауыз әдебиеті баланың жас ерекшеліктеріне байланысты табиғи түрде
Балалар арасында кең тараған фольклор саласының бірі - мазақтама
Осындай түп нұсқасы әзіл-оспаққа, сынға құрылған жанрдың бір түрі
Өтірік өлеңдер құрастырып немесе оны тыңдай отырып балалар қиялға
Халық ауыз әдебиетінда жаңылтпаштардың да дүниетанымдық орны ерекше. Бұл
Мектеп жасына дейінгі балалардың жас шамасына лайықты санамақ жанрын
Қай елдің халық шығармашылығында болсын жұмбақ негізінен балалар еншісіндегі
М.Ғабдуллин «...жаратылыс дүниесі, табиғат жайы, еңбек құралдары, хайуанаттар мен
Кең даланың құшағында өскен балалар бірде жаздың жаңбырлы, көңілді
Халқымыздың басқа кәсіптерді игеруі, қалалардың көптеп салына бастауы балалардың
Мүйізі айдай иілген,
Мұрнын көкке шүйірген,
Сауғанда жаның сүйінген,
Ірімшік пенен құрт, майы,
Жегенде тілді үйірген,- деген сияқты шумақтарды оқи отырып,
Түйе, түйе, түйелер,
Тұзың қайда, түйелер...- деу арқылы түйенің адамға жақын жануар
Бұл өлеңдерде балалардың жасына, мінезіне лайықты бейнелер мен әуендер,
Мол мұраның ішінде тағы бір жанр - наным-сенім, тыйым
Соңғы уақытта балаларды имандылыққа тәрбиелеу мақсатында мектепке дейінгі ұйымдарда
Мектепке дейінгі ұйымның тәрбиелік-білімдік үрдісінде балаларды имандылыққа тәрбиелеу ушін
Аңыз-әңгімелермен қатар шешендік сөздер жас ұрпақтың ұлттық таным-білігінің артуына
Шешендік сөздерге нақыл философиялық, сатиралық тапқыр сөздер жатады. Халық
Біздің заманымызда «әрбір бала ойлы, тілді, шешен болуға тиіс.
Шешендік сөздердің дидактиқалық дүниетанымдық мәні ерекше, әсіресе жұмбақпен айтылған
Жаңбыр жаумаса - жер жетім,
Басшысы болмаса, ел жетім,
Ақымаққа- айтқан сөз жетім...
Қазыбек бидің:
Аты жаманның дәрмені кетер,
Баласы жаманның дәурені кетер,
Әйтеке бидің:
Бай болсаң, халқыңа пайдаң тисін,
Батыр болсаң, жауға найзаң тисін дегендей тәрізді, мақалға айналып
Олар балаларды қоршаған болмысқа әсерлсніп қарауға, мән-мағынасын терең ұғынуға
Ал салт-дәстүрлер мен әдет-ғұрыптардың ғасырлар сынынан өткен қоғам өмірін
Көшпелі қазақ туыстық-қандастық жүйені тарата білуді өмір сүрудің нормасы,
Қазіргі күнде балаларды туған өлке, кіші отан, туған шаңырақ
Ел ішінде көп қолданылатын асыл сөздердің бірі - мақал-мәтел,
Мақал-мәтелдер халық өмірінің барлық саласын қамтиды. Онда ел, халық,
Халықтың өнер-білім жөніндегі мақалдарының мәні біздің заманымызда еселеп артып
Халқымыздың дүниетаным ерекшеліктеріне төрт түлік малдың да қатысы бар.
Мал иелерін тану арқылы балалардың дүниетанымы кеңейеді, төрт түліктің
Маң-маң баскдн, маң басқан,
Шудаларын шаң басқан.
Тілін тікен теспеген,
Алабота теріскен
Мұрындыгы келіскен,
«Шек» дегенде, «Бык» деген,
Шешіп үйін жүктеген,
Ойсыл қара баласы
Түйе бассын үйіңді,- деген шумақтар түйенің төзімділігін, көшіп-қонуға қолайлы
Ақ тайлағымды бұйдалайын десем,
Бұйдалай алмадым,
Шудалайын десем,
Шудалай алмадым,- деген өлең жолдарындағы «шудалау», «бұйдалау» сөздерінің мағынасын
Ертегіге бай елдердің бірі - қазақ халқы. Ертегінің саналуан
Қиял-ғажайып ертегілері адам табиғат сырын түсініп, оның құпиясына бойламаған
Қазақ халқы төрт түлік пірлерінің әрқайсысына өлең арнап, бірде
Халық ауыз әдебиетін тәрбие құралы ретінде пайдалануда мектеп жасына
Кесте-1 Халық ауыз әдебиетін тәрбие құралы ретінде пайдалануда мектеп
Сәби шақтағы балаларға тән салалар Естиярлар топтағы балаларға тән
Бесік жыры Ойындар Өтірік өлең
Сәбилік ғұрып жырлары Тақпақ Маусымдық жырлар
Уату-алдарқату жырлары Мақал-мәтел Батырлар жыры
Мәпелеу жырлары Ертегілер Жаңылтпаш
Санамақ Жұмбақ Жұмбақ
Мазақтама Жаңылтпаш Ертегі
Ойын Даналық сөздер Балалар айтысы
Ертегі Қанатты сөздер Арнау-тілек өлендері
Қаламақ
Аңыз ертегілер
Сұрамақ
Шешендік сөздер
Төрт түлік мал туралы
Тыйым сөздер
Бұл үш саты бірін-бірі толықтырып, бір-бірімен тығыз байланыста болады.
Ақын М.Әлімбаевтің сөзімен айтсақ: «Баланың өзі өссе, үстіндегі көйлегі
Бас бармақ, Балан үйрек, Ортан терек, Шылдыр шүмек, Кішкене
Бір дегенім - білеу, Екі дегенім - егеу, Үш
Бұл екі санамақ та баланы санауға үйрету, сөздік қорын
Сонымен, халық ауыз әдебиеті - ұлттық мәдениеттің ұдайы дамуы
Ғалым Ғұзыхан Ақпанбеттің: «Түрлі салт-дәстүр, әдет-ғұрып, ойындар т.б. халықтың
Республикамызда этникалық-мәдени білім беру ісі қолға алынып жатқан тұста
Мектеп жасына дейінгі балалардың халық ауыз әдебиеті жанрларын дүниетанымдық
Мектеп жасына дейінгі балаларға халық ауыз әдебиеті мазмұнын
Бұл ұстанымның тәжірибеде іс жүзіне асуы оқыту барысында балаларға
Демек, мектепке дейінгі ұйымның тәрбиелік-білімдік үрдісте бірнеше тақырыптар
Мектепке дейінгі ұйымда бастапқы дүниетанымды қалыптастыру міндетінің сәтті шешілуі
Ұйымдыстырылған оқу іс-әрекетін жүзеге асыру үшін, біріншіден, кез-келген тақырыпта
Балаларды салт-дәстүр, әдет-ғұрыптардың мән-мағынасын түсінуге үйрету олардың адам, қоғам
Халқымыздың дүниетаным ерекшеліктеріне төрт түлік малдың да қатысы бар.
Ұлы педагог Ыбырай Алтынсарин қазақ балаларының табиғи ерекшеліктерін ескере
Бұл мәселе XX ғасырдың бас кезінде өмір сүрген Ж.Аймауытов,
А.Байтұрсынов өз еңбектерінде халық ауыз әдебиетіның «өтірік өлең», «жұмбақ»,
Мектеп жасына дейінгі балалардың бастапқы біртұтас дүниетанымды қалыптастырудың мәні
Зерттеу жұмысында халық ауыз әдебиеті арқылы мектеп жасына дейінгі
Балалардың дүниетанымын қалыптастыру мақсатында халық ауыз әдебиеті материалдары төмендегідей
Адам тақырыбы. Мұнда адамның негізгі сезім мүшелері, олардың айналадағы
Табиғат тақырыбы. Тірі және өлі табиғат, табиғаттағы өсімдіктер, ауа
3. Өсімдіктер тақырыбы. Ағаштар, бұталар, өсімдік мүшелері, олардың көбеюі,
4. Жануарлар тақырыбы. Сүтқоректілерге арналған тақырыптарда төрт түлік жырларын
Ойсыл қара); наным-сенімдерді (малды теппе - мал бітпейді, көкті
жұлма); аңыз әңгімелерді (жылқы, түйе, қой, ешкі малдарына қатысты);
қазақ халқының малға (әсіресе жылқы, түйе малына) танба, ен
туралы әңгімелеп, олардың елдің тұрмыс-тіршілігі, салт-дәстүрі, наным-
сенімдері, дүниетанымымен тығыз байланыстылығын нақтылы мысал-
дармен көрсету;
5. Адам еңбегі. Күзде отын-су дайындау, жеміс-жидек, көкөніс жинау,
6. Отбасы тақырыбы. Отбасының құрамы, отбасы мүшелерінің бір-біріне өзара
Кесте-2. Халық ауыз әдебиеті арқылы мектеп жасына дейінгі балалардың
Бағыты Дүниетанымның құрамдас үш бөлігі (адам, қоғам, табиғат)
Оқу іс-әрекеті Тақырыбы Фольклор
Денсаулық дене шынықтыру
валеология Шынықсаң шымыр боласың
Тәні саудың жаны сау
Көзің ауырса, қолыңды тый
Ертегілер
мақал-мәтелдер
жұмбақтар
жаңылтпаштар
батырлар жыры
шешендік сөздер
аңыздар
тыйым сөздер
өтірік өлеңдер
маусымдық жырлар
Таным сенсорика;
қарапайым матема-тикалық ұғымдарын қалыптастыру;
құрастыру;
экология;
қоршаған ортамен тан Шегіртке мен құмырсқа
Бір үзім нан
Батыр Бауыржан
Торғай мен көбелек
Төрт түлік
Ана алғысы
Не деу керек?
Қатынас тіл дамыту;
көркем әдебиет;
қоршаған ортамен таныстыру;
сауат ашу ж/е жазу; Менің Отаным-Қазақстан
Наурыз - жыл басы Әдептілік әліппесі
Қош бол, балабақша!
Біз мектепке барамыз
Шығармашылық сурет салу;
мүсіндеу;
жапсыру;
музыка Алматы қаласы
Не сыйлау керек?
Қазақтың ою-өрнектері
Ақ көгершін
Әлеуметтік орта коршаған ортамен таныстыру;
экология;
көркем әдебиет Мамандықтың бәрі жақсы
Кішілерге қамқор бол
Жақсы деген немене жаман деген немене?
Сурет 1 - Мектеп жасына дейінгі балалардың халық
атаң қымбат. Аймалайтын - анаң қымбат, Мейірімді - апаң
Мектеп жасына дейінгі балалардың дүиетанымын қалыптастыру мақсатында қоршаған ортамен
1. Отбасы тақырыбы: отбасындағы үш ұрпақ өкілдерінің (ата, әке,
2. Өнегелі өмір тақырыбына, мақал-мәтелдерді (Адам болар баланың кісіменен
3. Асыл сөз тақырыбы: макал-мәтелдермен (Бас кеспек болса да,
Ағын су өлмейді,
Асқар тау өлмейді,
Аспанда ай мен күн өлмейді,
Әлемде қара жер өлмейді;
Жиренше шешен:
Ағын судың өлгені -
Алты ай қыста қатқаны.
Асқар таудың өлгені -
Басын бұлттың жапқаны.
Ай мен күннің өлгені -
Еңкейіп барып батқаны.
Қара жердің өлгені -
Қар астында жатқаны.
Ажал деген атқан оқ -
Бір алланың қақпаны.
Дүниеде не өлмейді?
Жақсының аты өлмейді,
Ғалымның хаты өлмейді.); хадистерден алған мысалдармен («Адамдармен ізгілікті байланыс
4 Батырлар жырын қарастырғанда жырлардан («Қобыланды», «Алпамыс батыр»,
Қол бастау қиын ба?
Жол бастау қиын ба?
Сөз бастау киын ба?
Қол бастау қиын емес,
Көк найзалы ерің болса.
Жол бастау қиын емес,
Соңыңа ерген елің болса.
Бәрінен де сөз бастау қиын
Тауып айтсаң мереке қылады,
Таппай айтсақ келеке қылады! пайдалану,
сондай-ақ бесік жырларынан
Құйрығынды майырып,
Түнде жылқы қайырып,
Жаудан жылқы айырып,
Жігіт болар ма екенсің?
Айыр қалпақ киісіп,
Қайыра жауға тиісіп,
Батыр болар ма екенсің?
Бармақтарың майысып,
Ұста болар ма екенсің?
Таңдайларың тақылдап
Шешен болар ма екенсің? -деген шумақтарды жаттату
Сонымен, халық ауыз әдебиеті материалдарын мектепке дейінгі ұйымның тәрбиелік-білімдік
1.2. Халық ауыз әдебиеті арқылы мектеп жасына дейінгі
Республика көлемінде ұлтымызға тән мұраға бет бұру, оны өмірге
Тәжірибеде кең колдау тауып отырған «Атамекен» ұлттык тәлім-тәрбие бағдарламасы
Мектепке дейінгі ұйымдағы жұмыстың басым көпшілігі тойлау мен ән
Балаларды кішкентай кезінен бастауыш халық фольклордың дүниетанымдық мазмұнын түсінуге
Зерттеу барысында Қазақстан Республикасының мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру
Кесте -3. Мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту ұйымдарының базалық
Білім беру саласы Ұйымдастырылған оқу іс-әрекеті
5 жастан бастап 6 жасқа
дейінгі мектепалды даярлық тобы Сағат саны
«Денсаулық» 3 72
«Қатынас» 3 72
«Таным» 3 72
«Шығармашылық» 5 120
«Әлеуметтік орта» 1 24
Ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінің ұзақтығы 25-30 мин
Мектеп жасына дейінгі балалардың ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінің жалпы
Базалық оқу жоспарында балалардың жас кезеңдеріне арналған оқу
Мектепке дейінгі ұйымдардың және мектепалды даярлық топтарының базалық оқу
Оқу жүктемесіне 5 білім саласының мазмұны кіреді: «Денсаулық», «Қатынас»,
Білім саласы меншік нысанына қарамай мектепке дейінгі тәрбие мен
Мектепке дейінгі ұйымдар мен мектепалды даярлық топтарының оқу жоспарында
Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың негізгі мазмұны білім беру
Кесте -4. Мектепалды топ балаларын халық ауыз әдебиеті арқылы
Бағыты Қ ұ з ы р е т т
Мазмұны
Денсаулық сақтау қозғалыс дағдыларын меңгеруге;
гигиеналык шараларды өздігінен орындауға ынта білдіреді;
негізгі қимылдарды орындауда шығармашылық тәсіл білдіреді;
топтағы балалармен бірге қимыл-қозғалыс ойын іс-әрекеттерін ұйымдастырады;
қауіпсіздік ережелерін саналы түрде орындайды, шынықтыру шараларының маңыздылығы мен
Қатынас сөздерді орынды қолданады, дыбыстарды ажыратады;
оқиғаларды құрастырады, ауыспалы және астарлы мағыналы ойларды түсініп, қолдана
ересектерді «Сіз» деп атайды, сұрақтары мен өтініштеріне жауап береді,
кітапқа қызығушылық білдіреді, өлеңдерді мәнерлеп жатқа айта алады;
қоғамдық орындарда өзін-өзі ұстау ережесін сақтайды;
сөздерді өзгертеді, басқа сөздермен сәйкестен-діреді, салалас және сабақтас құрмалас
грамматикалық дұрыс сөйлеуге тырысады, тілге сыни қатынасын білдіреді;
қоршаған ортаға қызығушылық білдіреді;
алға қойылған мақсатқа жетуге талпынады;
экологиялық білімді меңгереді.
Таным заттардың белгілері мен сипаттамалық ерекшеліктерін сезу, есту, иіс
заттардың қасиеттері мен белгілерін танымдық қызмет дәрежесінде қарастырады;
тірі және өлі табиғат пен қоғамдық өмірдің себеп-салдарлық қарапайым
көрнекі-әсерлі және көрнекі-бейнелі тұрғыда танымдық міндеттерді шеше алады, ұқсастығы
табиғатта өзін-өзі ұстаудың бірнеше нормасын меңгереді, ересектермен бірге
геометриялық пішіндердің құрылымдық сипат-тамасын, тура және кері сандық қатынас
қоршаған ортаның түрлілігін, өсімдіктер мен жануарлардың белгілері мен қасиеттерін,
ауызша қатынастың алуаң түрлі құұралдарын ана тілінде және басқа
тілдің қажетті лексикалық және грамматикалық құралдарын талдау және оларды
сөздік шығармашылықта және іс-әрекеттің басқа түрлерінде пайдалануға мүмкіндік береді.
Шығармашылық бейнелеу іс-әрекетіне қажетті негізгі техникалық дағдылар мен іскерлікті
бейненің сипатына сәйкес техникалык тәсілдер мен бейнелеу құралдарын өздігінен
бейнелеу іс-әрекетінің өнері, бейнелеу әр түрлі кескінге қызығушьілық білдіреді;
табиғат, киім және үй жиһаздарының әсемдігі-не эмоционалды сезімін білдіреді,
музыка, өнер туралы білімдер негізіне қызығу-шылық танытуға;
көркем туындылар және халықтық шығарма-шылыққа өзінің қатынасын білдіруге мүмкіндік
көркем құралдармен (түс, ырғак, пішін, компо-зиция және т.б.) жеке
Әлеуметтік орта адамгершілік қатынасты бағдарлайды, эмоционалдық көңіл күйді түсінеді;
көмек сұрай алады, басқа адамдардың тілегін құрметтейді;
құрдастарымен бірге тұрақты ойын бірлестік-теріне қатысады, ересектермен танымдық тақырып-тарда
әлеуметтік әлемде өзара байланысты меңгереді,
қатынастық іскерліктің жоғары деңгейін көрсетеді,
этикалык нормалар мен өзінің және баска халықтардың құндылығын игереді,
өз мүмкіндігінің шегін білуге;
ересектермен және құрдастарымен бірлескен қызметке қосылуға;
өз қылығын, ертегі кейіпкерлерінің іс-әрекетін бағалайды,
қазақ және Қазақстан Республикасында тұратын мәдени құндылықтарын түсінуге мүмкіндік
Ізденіс барысында мектепалды топ балалардың халық ауыз әдебиеті жанрлары
халық ауыз әдебиеті жанрларынан әсер алуы;
халық ауыз әдебиеті жанрларын сеніммен абылдауы;
халық ауыз әдебиеті жанрларын іс-әрекеттерде пайдалана білуі.
Бұл өлшемдердің негізінде мектепке даярлық топ балаларының халық ауыз
халық ауыз әдебиетін пайдаланудың қажеттілік сипаты;
халық ауыз әдебиетінің білімділік сипаты;
халық ауыз әдебиетінің тәрбиелік сипаты айқындалды.
Осы өлшемдердің негізінде мектеп жасына дейінгі балалардың дүниетанымын қалыптастыру
Төмен: халық ауыз әдебиеті жанрларындағы құбылыстарды түсінікпен қабылдамайды, естігенін
Орта: халық ауыз әдебиеті жанрларындағы құбылыстарды ол-шамасынша түсінікпен қабылдауға,
Жоғары: халық ауыз әдебиеті жанрларындағы құбылыстарды, заттарды жақсы түсініп
Эксперимент үш кезеңде (анықтау, қалыптастыру, бақылау) Алматы қаласының №18
Сонымен қатар, мектепалды топ балаларының дүниетанымын қалыптастыру мақсатымен бірнеше
Балалар жауабы көңілден шықпады. Көптеген бала берілген тапсырманың тыйым
Мектепалды топ балаларының халық ауыз әдебиеті жанрларының мазмұнын түсініп,
Алматы қаласының №18 мектепке дейінгі ұйымның мектепалды топ мынандай
.. Жақсы деймін
Нанын алдап жеймін.
Алдағанға көнбесе,
«Жаман бала» деймін, - деген өлеңді оқығанда балалар тек
Экспериментке қатысқан 62 баланың 22-і ауыз әдебиеті жанры ретінде
Жоғарыда жүргізілген анықтама нәтижелері мектепалды топ балаларының халық
Біздің ойымызша, балалардың халық ауыз әдебиетіне деген көзқарасының төмен
Осы айтылғандардың бәрі халық ауыз әдебиетінің балалардың дүниетанымдық
ІІ ХАЛЫҚ АУЫЗ ӘДЕБИЕТІ АРҚЫЛЫ МЕКТЕП ЖАСЫНА
2.1 Халық ауыз әдебиеті арқылы мектеп жасына дейінгі
Халық ауыз әдебиеті – руханият еліміздің көркем шежіресі. Халық
Қазіргі кезде Қазақстан Республикасының білім беру саласында жүріп жатқан
Мектепке даярлық топ балаларының ақыл-ойының белсенді дамуына мақсатты ықпал
Балалардың ақыл-ойын дамытып, санасын қалыптастыру үшін тәрбиеші түсіндіру, білім
Кесте 5 – Халық ауыз әдебиеті арқылы берілетін
заттың батып, қандай заттың батпай жүзіп жүретіндігін өздігінен ажырата
Мектеп балаларында адамгершілік сезім мен сананың алғашқы элементтері қарқынмен
Адам өмірінде сөз өнерінің орны ерекше. Көркем шығармалар арқылы
Бұдан шығатын қорытынды ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінде және тәрбиелік іс
Мектепке даярлық топ балаларының әсемдік жөніндегі түсінігін кеңейтіп, сұлулықты
Мектепке даярлық топ балалары өз елін, жерін, Отанын, отбасын
Мектепке дейінгі ұйымдардағы тәрбиенің негізгі құралдарының бірі – халық
Бала тәрбиесінде ерекше орын алатын ауыз әдебиетінің келесі жанры
Халық ауыз әдебиетінің бір түрі– жұмбақтар. Балалар фольклорында жұмбақтар
Сондай-ақ, жұмбақ жас баланы ойлануға, ойын тереңдете түсуге дағдыландырады,
Жаңылтпаш – халықтық шығармалар ішінде баланы дұрыс та айқын
Қазақ халқы баланың тілін ұстарту үшін оған сөз үйретіп,
Мектепке дейінгі ұйымдарда көркем шығарманың тәрбиелік мәнін анықтау үшін
2.2 Педагогикалық экспериментті ұйымдастыру және оның нәтижелері
Қазақстан Республикасының орта білім беруді дамыту тұжырымдамасында қазақ әдебиетінің
Балабақшаның білімдік-тәрбиелік жұмыстарында көркем шығарманы пайдалануда жұмысымызды педагогика және
Кесте 6 - Педагогикалық әдістер
Мектеп жасына дейінгі балалардың жас ерекшелігіне орай қолданылатын оқу-тәрбие
Баяндау әдісі арқылы ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінде балаларға жаңа білім
Репродуктивті әдісті сабақта қолдану кезінде тәрбиеші түрлі сұрақтар
Эвристикалық әдістің көмегімен көркем шығармаларды меңгертуде түрлі жағдаяттар
Бақылау – ана тілі сабағында шығармаларды балалардың саналы түрде
Балабақшада кішкентай балаларға көркем шығарманы тыңдайды. Бұл жастағы балалардың
Әдеби шығармаларды оқу барысында тілдік-көркемдік әрекет жүзеге асады:
Әңгімелеу әдісі – балаларды тәрбиелеуде тілдік-көркемдік әрекеттің маңызы зор.
Сондай-ақ, бейнелі сурет бойынша өз шығармашылығымен әңгіме құрастыруға көңіл
Мақсаты: Құстар және олардың тіршілігі туралы түсінік беру. Құстардың
Жұмыстың барысы: Суретті пайдалану алдында мынадай сұрақтар қойылады:
– Қараторғай, бозторғай, қарлығаш, шымшық, көкек, қарға, т.б.
– Үй құстарын ата?
– Тауық, қаз, үйрек, т.б.
– Құстар немен қоректенеді?
– Кепкен жеміс-жидекпен, ағаш бүршігімен, т.б.
– Құстардың негізгі ерекшеліктерін атаңдар?
– Құстардың екі қанаты бар, онымен ұшады. Қанаттары мамық
Құйрығымен қонады. Тұмсықтары ұзын, жемді шоқып жейді, екі
Сабақтың екінші бөлімінде сурет бойынша жұмыс жүргізілді. Балалар сурет
Балалар көктемде қайтып оралатын құстарға ұя жасап, оны ағаш
Балалардың көңілін құстарды қорғауға аударды. Тәрбиеші жұмбақ жасырып,
Сабақтың үстінде тәрбиеші балаларға экологиялық тәрбие беру мәселесіне көңіл
– Құстарды неге «пайдалы» дейміз?
– Неге оларды қорғаймыз?, – деген сұрақтарға жауап алынды.
Қорытынды бөлімінде С. Сарғасқаевтың «Қараторғай мен бұлбұл» әңгімесі мәнерлеп
Сонымен қатар, А. Қастеевтің «Жайлауда» деген суреті бойынша әңгіме
Мақсаты: Балалардың жыл мезгілдері туралы білімдерін бекіту. Көрген-білгендерін естеріне
Жаңа сөздер: киіз үй, оның бөліктері (шаңырақ, кереге,
Алдын ала жүргізілетін жұмыстар: күннің екінші жартысында ата-аналардың көмегімен
Жыл мезгілдерінің негізгі ерекшеліктерін салыстыра отырып, «Жазда» деген
Атам биыл мені де,
Алып барды жайлауға.
Құлындар тұр желі де,
Биелер тұр байлаулы.
Ә.Қастеев атындағы ұлттық мұражайдан не көргендерін, балалар өздері әңгімелеп
– Суретте жылдың қай мезгілі бейнеленген?
– Осы суретке неге «Жайлауда» деп ат қойылған?
Балалардың құрастырған әңгімелерінің мазмұны төмендегідей:
«Далада жап-жасыл шөптер, көп гүлдер жайқалып өсіп тұр. Күн
Бұдан шығатын қорытынды: тәрбиешінің сабақ барысындағы жұмыс түрлерін түрлендіруіне
Көркем әдебиетті қолданудағы басты мақсат – оны өмір тәжірибесімен
Сондай-ақ, ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінде оқылған шығармалар түсінікті болу үшін
Әдеби шығармаларды пайдалану арқылы практикалық әдістерді де жүзеге асыру
Мектепке даярлық топ балаларының ой-өрісін, тілін дамытуда көріп, бақылаған
Дидактикалық ойындардың баланың ойлау және сөйлеу белсенділігі мен оның
Сахналау ойындарын қолданғанда көркем шығармаларды рөлдерге ойын үстінде баланың
2.3 Тәжірибелік-эксперимент жұмыстарының нәтижелері
Мектепке дейінгі ұйымның білімдік-тәрбиелік үрдісінде көркем шығармаларды пайдалануда оқытудың
Эксперимент Алматы қаласындағы №18 балабақшада үш кезеңде (анықтау, қалыптастыру,
Бірінші кезеңде баланы мектепке дайындауда отбасында да жүргізілді. Баланың
Мектепке дейінгі ұйымдағы тәрбиешінің алатын орнын ескеріп, олардың теориялық
Тәрбиешілерден алынған сауалнама нәтижелерін талдай отырып, төмендегідей жағдайлар анықталды:
- балабақшада қазақ балалар әдебиетінің тәрбиелік және білімдік, дамытушылық
- тәрбиешілердің ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінде және тәрбиелік іс шараларда
- тәжірибе көрсеткендей, сабақта өтілген тақырып мазмұнының кешенді
- тәрбиешілердің бақшада балалар барлық пәндер бойынша меңгеруге тиісті
- баланың шығармашылық әрекетін дамытудағы, олардың танымдық іс-әрекетін
Мектепке дейінгі ұйымда қоршаған ортамен таныстыру кезінде балалардың меңгеруге
Зерттеудің екінші кезеңінде ата-аналармен жүргізілген сауалнама нәтижесін сараптап, озат
Тәрбиешілермен жүргізілген сараптамалардан кейін, болашақта бұл кемшіліктерді жою мақсатымен
Дәстүрден тыс педагогикалық кеңесті «Дебат» түрінде өткізу, тәрбиешілердің білімін
Қалыптастыру экспериментін жүргізу үшін біз алдымен оның жүйесін жасадық.
Осы жүйемен эксперименттік зерттеу жұмысының болжамының дұрыстығын дәлелдеу үшін
1. «Таным», «Қатынас» бағыттары бойынша ұйымдастырылған оқу іс әрекет
2. Балалар әдебиеті арқылы мектепке даярлық топ балаларының
3. Көркем сөз оқу шеберлерінің үнтаспаға жазылған әдеби шығармаларын
4. Белгіленген тақырып бойынша диафильм, слайдфильм, сахналауға арналған бетперделер,
5. Дидактикалық ойын-жаттығулар, сөздік ойындар, т.б.
6. Күннің екінші жартысында орындалатын балалардың дербес іс-әрекеттерін жоспарлау
8. Балалардың білім, білік, дағды деңгейін, бақылау тобындағы балаларының
9. Көркем шығарма жанрларына қарай топтау, жинақтау және оны
Эксперимент барысында көркем шығармалар іріктеліп, жоспарлар әзірленді, оны күннің
Эксперимент кезінде ақыл-ой, еңбек, адамгершілік, елжандылық, экологиялық тәрбиені жүзеге
Сабақтың тақырыбы: Әдептілік әліппесі (А. Асылбеков)
Мақсаты: Балалардың адамгершілік туралы түсініктерін қалыптастыру, олардың ынтасын,
Бұл мақсаттарды жүзеге асыру үшін «Әдептілік әліппесі» (А. Асылбеков)
Ұйымдастыру кезеңінде балаларды адамгершілік пен әдептілікке баулитын сөздерді талдау
Тәрбиеші түрлі сұрақтар қоя отырып, олардың әдепті бала туралы
Тәрбиеші картинаны пайдаланып, әңгімелесу барысында балалар өз пікірлерін еркін
Балалар жақсы сөз, үлгі-өнеге туралы айтылған сөздерді (әдепті, жол
Эксперимент барысында балалардың еңбек дағдыларын қалыптастыру көзделіп, бұл мәселеде
Сабақтың тақырыбы( «Еңбек етсең ерінбей...»
Мақсаты( Мектепалды топ балаларын ерінбей еңбек етуге, еңбек сүйгіштікке,
Сабақта картина, тақырыпқа байланысты бейнелі суреттер, сахналауға қажетті
Әдіс-тәсілдер: Түсіндіру, әңгімелеу, әңгімелету, мәнерлеп оқу, сұрақ-жауап,
Сабақтың бірінші бөлімінде Ы.Алтынсариннің «Әке мен бала» әңгімесі оқылады.
Саят: Атасының тілін алмаған жалқау бала, ақымақ
Тәрбиеші: Балалар, осы әңгімеде атасы баласына қандай нақыл сөз
Балалар: «Аз жұмысты қиынсыңсаң – көп жұмысқа тап боларсың,
– Әңгіме не туралы?
– Бала қандай қателік жіберді?
– «Жалқау бала» дегенді қалай түсінесіңдер?
Балалар өз ойларын, пікірлерін ортаға салады. Оқылған көркем шығарманы
Сабақтың келесі бөлімінде Абай Құнанбаевтың «Шегіртке мен құмырсқа» мысалын
Мақсаты: Мысалды сахналату арқылы балалардың тіл байлығын,
Сонымен қатар, сабақты бекіту мақсатында мақал-мәтелдер де пайдаланылды. Мәселен,
Сабақтың қорытынды бөлімінде балалар өмір тәжірибесін пайдаланып, еңбек түрлері
Сабақтың тақырыбы: Табиғатты қорғайық!- серуен (қоршаған ортамен таныстыру)
Мақсаты: Балаларды табиғатта болатын құбылыстарды танып, оны терең
Қоршаған ортамен таныстыруға арналған сабақтардың өне бойында балаларға жеңіл
Сабақтың қорытынды бөлімінде балалар табиғаттты бақылау кезінде көрген-білгендерін ақа
Эксперимент жұмысы барысында балаларды елжандылыққа тәрбиелеу мақсатындаана тілі сабағында
Мақсаты: Балалардың Қазақстан Республикасының Елтаңбасы, Туы, Әнұраны туралы түсініктерін
Сабақта Республика астанасы – Астана қаласының түрлі суреті, альбом,
Сабақтың екінші кезеңінде балалармен әңгімелесу арқылы оларды
Балаларға «Отан» сөзінің мағынасы түсіндірілді. Отан дегеніміз –
Біздің Отанымыз – Қазақстан Республикасы деген түсініктен кейін, үнтаспадан
Қазақстан Республикасының Туы туралы да балалардың өмір тәжірибесіне сүйене
– Тудың түсі қандай?
Көгілдір, көк аспан тәрізді, бұл тазалықты, адалдықты бейнелейді.
– Қазақстанның Елтаңбасы неге ұқсайды?
– Дөңгелекке, шарға, шаңыраққа ұқсайды.
Елтаңбаның ортасында бейнеленген шаңырақ әрбір отбасының бірлігі, тыныштығы сияқты.
– Қазақстан Респубикасының Президенті кім?
– Нұрсұлтан Назарбаев.
– Біздің Елордамыз қалай аталады?
– Астана.
Сөйтіп, балалардың күнделікті өмірден көріп-білгендерін пайдалана отырып, көркем шығарманы
Балаларға «Астана» туралы альбом көрсетіліп, Астана қаласындағы әдемі зәулім
Алматыда көп театрлар, музейлер, парктер бар. Әлия мен Мәншүктің
Сабақтың қорытынды бөлімінде кіріктіре оқыту мақсаты да көзделді. Тәрбиеші
Сабақты бекіту мақсатында өтілген тақырып бойынша «Қазақстан», «Астана», «Алматы»,
Содан кейін тәрбиеші балалармен «Сөз ойлан, тез ойлан» ойын-жаттығу
Эксперименттің бірінші бағытының нәтижесінде төмендегідей тұжырым жасалды. Экспериментінің екінші
Сабақтың тақырыбы: Жыл басына таласқан хайуанаттар (ертегіні рольдерге бөліп
Мақсаты: Балалардың жануарлар туралы түсініктерін қалыптастыру, ертегідегі кейіпкерлердің
Сабақта тақырыпқа байланысты сахналауға қажетті бетперделер, т.б.пайдаланылды. Сондай-ақ, түсіндіру,
Сабақ соңынан тәрбиеші әрбір балалардың бейнелеген кейіпкерлеріне жеке-жеке тоқталып
Сондай-ақ, тәрбиешілердің ана тілі сабақтары мен сабақтан тыс тәрбие
Келесі жұмысымызда «Жақсы мен жаман» тақырыбында мақал-мәтел жарысын ұйымдастырдық.
Сабақтың мақсаты: Балаларды тапқырлыққа, ізденімпаздыққа үйрету, сөздік қорын дамыту,
Сабақта көркем шығарманы мәнерлеп оқу, түсіндіру, т.б. әдістер қолданылды.
Сабақ жарыс түрінде өткізілді. Сынып екі топқа («Аққу» және
Сөйтіп, тәрбиеші кезекпен-кезек мақал-мәтелдерді айтуға шақырады. Мақал-мәтелді тез,
Эксперименттің үшінші бағытында тәрбие жұмысын кешенді ұйымдастыру мақсатында табиғат
Мақсаты: Бастауыш сынып балаларының құстар, олардың тіршілігі туралы түсініктерін
Сөздік жұмысы: обал, күнә, ажал, зейнет.
Тыйым сөздер: «Аққуды атпа», «Құс ұясын, құмырсқаның илеуін бұзба»
Бақылаудың барысы: Тәрбиеші балаларды аулаға серуенге алып шығып, нені
Тәрбиеші: Құстар біздің неміз?
Арман: Құстар – біздің досымыз.
Аспандияр: Құстар табиғаттың бір бөлігі.
Тәрбиеші: Сендер қандай құстарды білесіңдер?
Айжан: Тоқылдақ, бүркіт, қарлығаш, көкек, бұлбұл, қарға, сауысқан.
Тәрбиеші: Құстардың қандай ерекшеліктерін білесіңдер?
Жанат: Құстар екі қанатымен ұшады, құйрығымен қонады.
Сәкен: Тұмсығы ұзын, жіңішке, онымен жемді шоқып жейді.
Маржан: Құстар – біздің досымыз!
Тәрбиеші: Құстар туралы қандай тақпақтар білесіңдер? Балалар өздерінің білетін
Тәрбиеші: Табиғат деген жомарт. Адам табиғатсыз өмір сүре алмайды.
Тәрбиеші өлең мазмұны бойынша сұрақтар қояды:
Тәрбиеші: Құстар ұяны не үшін жасайды?
Диана: Өз балапандарын өсіру үшін ұя жасайды.
Тәрбиеші: Ұяны неден жасайды?
Әйгерім: Құстар ұя жасау үшін қалған жұмсақ жүнді
Тәрбиеші: Құстар немен қоректенеді?
Жадыра: Кепкен жеміс-жидектермен қоректенеді.
Тәрбиеші: Құстарды неге адамдардың досы дейміз?
Қайсар: Өйткені, олар ағаштағы құрттарды теріп жеп, қоректенеді.
Тәрбиеші: Құстарға қанат не үшін қажет?
Алтынбек: Құстар қанатымен ұшып жемін табады, суықтан қорғанады.
Тәрбиеші енді «Мысық пен торғай» қимыл-қозғалыс ойынын ұйымдастырады. «Кім
1-бала: Бүркіт – қыран құс.
2-бала: Аққу – өте сұлу құс.
3-бала: Бұлбұл – әнші құс.
4-бала: Тоқылдақ – орман құсы.
5-бала: Көкек – мақтаншақ құс
6-бала: Сауысқан – қорқақ құс.
7-бала: Көгершін – бейбітшілік құсы.
Балалар «Ақ көгершін» әнін (А.Жұбанов) айтады.
Серуен кезінде әртүрлі ойындар ұйымдастырылып, құстарды бейнелеумен немесе мүсіндеу
Мектепке даярлық топ балалары тек оқу іс-әрекетінде ғана емес,
Кітап бұрышындағы кітаптарды ұқыпты ұстауға, жыртылған кітаптарды жөндеуге ынта
Эксперимент жұмысының барысында ана тілі сабағының баланың меңгерген
Тәжірибелік-эксперимент жұмысын қорытындылау мақсатында мектепалды дайындығында балалар оқылған шығарманың
Кесте 7– Бақылау экспериментінің көрсеткіші
(пайыз есебімен)
№ Білімдік, тәрбиелік көрсеткіш Эксперименттік тобы Бақылау тобы
Бала саны Жоға-ры Орта Тө-мен Бала саны Жоға-ры Орта
Көркем шығарма мазмұнын то-лық түсінуі 56 15 20 21
% 27 35 38 % 25 35 40
Шығарманы есте сақтап, қайталап әңгімелеуі 56 9 25 22
% 15 45 40 % 25 30 45
Шығарма жанрын ажырата білуі 56 10 19 27
% 18 33 48 % 23 32 45
Өз шығар-машылығымен әңгіме, ертегі құрастыру 56 17 21 18
% 30 37 33 % 24 36 40
Кейіпкер сөзін жатқа айту, рольді орындай білуі 56 11
% 20 37 43 % 24 35 41
Ойын, еңбек әрекеті кезінде өзі ұнатқан кейіпкерді бейнелеуі 56
% 30 35 35 % 23 36 41
Кітап, сурет серияларына қарай әңгіме құрастыра білуі 56 19
% 33 27 40 % 24 37 39
Орта есеппен 56 29 47 24 56 24 40
Зерттеу нәтижесінде бастауыш сынып балаларының меңгеруге тиісті білім, білік,
Сурет 2 – Бақылау экспериментінің көрсеткіші
Егер тәжірибелік- экспериментке дейін эксперименттік топтардың жоғары білім деңгейін
Кесте 8 - Эксперимент жұмыстарының салыстырмалы қорытындысы
(пайыз есебімен)
№ Деңгей-лер Бақылау топтары Эксперимент топтар
Эксперимент
ке дейін Эксперимент
тен кейін Эксперимент
ке дейін Эксперименттен кейін
1 жоғары 23 24 22 29
2 орта 32 40 31 47
3 төмен 45 36 47 24
ҚОРЫТЫНДЫ
Үздіксіз білім беру мен тәрбиелеу идеясын жүзеге асыруда, оқу-тәрбие
Бүгінгі таңда үздіксіз білім беру жүйесінде балаларды тәрбие мен
Мектепке днейінгі ұйымның білімдік-танымдық үрдісінде балалар әдебиетін пайдаланудың ролін
Зерттеу тақырыбымыз бойынша балабақша тәжірибесін оқып үйрену нәтижесінде әдеби
Қазақ балалар әдебиетінің бастау бұлағы– халық ауыз әдебиеті үлгілерін,
Эксперимент жүргізген балабақшада анықтау эксперименті бойынша тұжырым жасалып, оны
Бұдан шығатын қорытынды зерттеу тақырыбымыздың мақсаты мен одан туындайтын
ҚР «Білім» туралы Заңында, Қазақстан Республикасының Конституциясында,
Пайдаланылған әдебиеттер:
Назарбаев Н.Ә. “Қазақстанның болашағы – қоғамның идеялық бірлігінде”// “Егемен
“Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім
Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңы.//“Егемен Қазақстан”,
Қазақстан Республикасының Конституциясы. –Алматы., 2003, -60 б.
Қазақстан Республикасының “Тіл туралы”Заңы.//“Егемен Қазақстан”,
Қазақстан Республикасының Конституциясы. –Алматы., 2003, -60 б. Қазақстан Республикасының
Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңы.//“Егемен Қазақстан”,
Назарбаев Н.Ә. “Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беру
“Қазақ балабақшаларындағы тәрбиелеу, оқыту мазмұнын жаңарту
“Қазақ балабақшаларындағы үзіліссіз тәрбие тұжырымдамасы”. –Алматы., 1993.
Балаларды міндетті мектепалды даярлығы тұжырымдамасы. Қазақстан
Назарбаев Н.Ә. .“Қазақстанның болашағы – қоғамның идеялық бірлігінде”
Әл-Фараби. “Философиялық трактаттар”, –Алматы., Ғылым, 1972. -Б. 62-10.
Қорқыт ата кітабы (Аударған Б.Ысқақов) –Алматы., Жазушы, 1994.
Баласағұн Ж. “Құтты білік” ( Көне түркі тілінен аударған
Қашқари М. “Диуани лұғат ат-түрік” (Түркі тілдерінің жинағы) –Алматы.:
Қазақ әдебиетінің қысқаша тарихы. 1-кітап. Оқу құралы. –Алматы.: Қазақ
Алдаспан Құр. М. Мағауин. –Алматы.: Жазушы, 1971. -Б.
Уәлиханов Ш. Таңдамалы шығармалары,–Алматы.: Жазушы, 1989.–117 б.
Алтынсарин Ы. Таңдамалы шығармалары,–Алматы.: Жазушы, 1994.–228
Құнанбаев А. Қара сөздері. Поэмалары. –Алматы.: Ел, 1993.
Байтұрсынов А. Шығармалары. –Алматы.: Жазушы, 1989. –Б. 58-243.
Жұмабаев М. Педагогика. –Алматы.: Ана тілі, 1992. –Б. 1-54.
Дулатов М. Оян, қазақ. –Алматы., 1991.
Аймауытов Ж. Психология. –Алматы.: Рауан, 1995. –Б. 48-61.
Құдайбердіұлы Ш. Үш анық. –Алматы.: Қазақстан, 1991, -–30
Әуезов М. Таңдамалы шығармалары. –Алматы.: Жазушы,
Жансүгіров І. Поэмалар мен өлеңдер. –Алматы., 1994. –256
Тұрманжанов Ө. Адам адамға дос. –Алматы., 1989. –75
Әлімбаев М. Аспандағы әпке. (Өлеңдер). –Алматы.: Жалын. 1982.
Мырзалиев М. Қазақ балалар кітапханасы. –Алматы., 1991. –269
Кішібеков Д., Сыдықов Ұ., Философия. –Алматы.: Нұркітап, 2002.
Алтай Ж., Қасабек А., Мұхамбетәли Қ., Философия тарихы.
Тәжібаев Т. Жалпы психология. –Алматы.: Білім, 1996.
Мұқанов М.Жас және педагогикалық психология. –Алматы., 1982.– 247 б.
Суфиев Е.. Баланың дамуы және оны мектепке әзірлеу (Ата-аналарға
Балаубаев С., Темірбеков Қ. Психология. –Алматы., 1996. –230
Жарықбаев Қ. Психология. – Алматы.: Білім, 1993. –
Шерьязданова Х.Т. Специфика восприятия и общения у дошкольников.–Алма-Ата, “Мектеп”,
Давыдов В.В. Проблемы развивающего обучения. –М., Педагогика, 1986.–240 с.
Эльконин Д.В. Детская психология (Развитие ребенка от года до
Выготский Л.С. Собрания сочинений В 6-ти т. Проблемы общей
Запорожец А.В. Психология. – М., Просвещение, 1961, –228 с.
Леонтьев А.Н. Проблемы развития психики. –М., МГУ, 1981, –548
Қабдолов З. Сөз өнері. –Алматы.: Қазақ Университеті,
Сыздықова Р. Сөздер сөйлейді. (сөздердің қолдану тарихынан) –Алматы., Арыс,
Ғабдуллин М. Қазақ халқының ауыз әдебиеті. –Алматы., Санат, 1996
Адамбаев Б. Тозған қазды топтаған қарға жейді. –Алматы., 1996.
Ахметов Ш. Қазақ балалар әдебиеті. –Алматы., 1974.
Әлімбаев М. Халық – ғажап тәлімгер. –Алматы., Рауан,
Сейдімбек А. Қазақ әлемі. –Алматы.: Санат, 1997.
Қалиев С.Қ., Жарықбаев Қ. “Қазақ тәлім-тәрбиесі” (І-ІІ том) Оқу
Табылдиев Ә.. Ұлттық тәрбие иірімдері. –Алматы., 2001.
Нугыбаева К. Детская литература Казахстана 1970-1980 гг. (Развитие,
Ыбырайымов Б. Қазіргі қазақ балалар прозасы және рухани-эстетикалық
Рахметова С. Бастауыш класс балаларының тілін дамытудың ғылым
Ашай Ә. Ұлттық педагогика негізінде оқу-тәрбие ісін ұйымдастыру
Божович Л.И. Личность и ее формирование в детском возрасте.–М.,
Мухина В.С. Мектепке дейінгі балалар психологиясы. –Алматы.,Мектеп,
Кравцова Е.Е. Психологические проблемы готовности детей к обучению в
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Қазақстан Республикасы азаматтарының мінез-құлқын қалыптастыру тұжырымдамасы, /Егемен Қазақстан, мамыр
Қазақстан Республикасы жалпы орта білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті
ҚР Президенті Н.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы, 2009.
Адамгершілікке тәрбиелеудің әліппесі. /Редак. басқар. И.А.Қаиров т.б. –Алматы, 1998.
Адамбаев Б. Алтын сандық. «Жазушы», 1989
Абраева Б. Ұлттық дәстүрмен ұштастыра оқыту. 1992
Ғаббасов С. Ізгілік әліппесі. -Алматы, 1992
Қалиев С. Халықтық тәлім-тәрбие негіздері. Алматы, 1992
Табылдиев Ә. Қазақ халық педагогикасы және тәрбие. Алматы. 1991
Ұзақбаева С. Тамыры терең тәрбие. Алматы, 1995
Абай атындағы қазақ ұлттық педагогикалық университеті педагогика және психология
арқылы мектеп жасына дейінгі балалардың дүниетанымын қалыптастыру
(5-6 жас)» атты тақырыбына жазылған диплом жұмысына
Ғабдуллин М. Қазақ халқының ауыз әдебиеті. –Алматы., Санат, 1996
Қалиев С.Қ., Жарықбаев Қ. “Қазақ тәлім-тәрбиесі” (І-ІІ том) Оқу
Ахметов Ш. Қазақ балалар әдебиеті. –Алматы., 1974.
Әлімбаев М. Халық – ғажап тәлімгер. –Алматы., Рауан,
Пікір
Студент Құдайбергенова Гүлзия келешек жас ұрпақ тәрбиелеу мен оқыту
Қазақстан Республикасының тәуелсіздік алуы жаңа ұрпақты өз ана тілінде
Мектеп жасына дейінгі балалардың ойын орнықтырып, игілігіне айналдыруда, оларды
Студент Құдайбергенова Гүлзия мектепке дейінгі ұйымдағы білімдік-тәрбиелік үрдісінде көркем
Қорыта келе, студент Құдайбергенова Гүлзия диплом жұмысының өзектілілігі, мән-мағынасы
Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық
универсиетінің доценті, педагогика
ғылымдарының кандидаты
Педагогика және психология факультеті 050103 – Педагогика және психология
арқылы мектеп жасына дейінгі балалардың дүниетанымын қалыптастыру
(5-6жас)» атты тақырыбына жазылған диплом жұмысына
Пікір
Қазақстан Республикасының тәуелсіздік алуы жаңа ұрпақты өз ана тілінде
Студент Құдайбергенова Гүлзия келешек жас ұрпақты тәрбиелеу, оқыту мазмұнын
Студент кіріспеде зерттеу тақырыбының өзектілігін, зерттеу мақсаты, міндеттері, ғылыми
Бірінші бөлімде мектепалды топ балаларын көркем шығарма арқылы, халық
Дипломдық жұмыстың екінші бөлімде теориялық зерттеу нәтижелерін, халық ауыз
Табиғат пен өмір әлемін поэзиялық өрнекпен біртұтас бейнеде
Студент Құдайбергенова Гүлзия мектепке дейінгі ұйымдардың білімдік-тәрбиелік үрдісінде балалар
Қорыта келе, студент Құдайбергенова Гүлзия диплом жұмысының өзектілігі, мән-мағынасы
Ғылыми жетекші, педагогика ғылымдарының
кандидаты, доцент
АДАМ
Дүниетанымның құрамдас үш бөлігі
ҚОҒАМ
ТАБИҒАТ
ертегілер
мақал-мәтел
жұмбақтар
жаңылтпаш
тыйым сөз
аңыздар
Ұйымдастырылған оқу іс-әрекеті
Дене шынықтыру
Валеология
Сенсорика
Қарапайым математикалық түсі-ніктерін қалыптаст
Құрастыру
Қоршаған ортамен таныстыру
Тіл дамтыу
Көркем әдебиет
Сауат ашу және жазу
Қоршаған ортамен таныстыру
Сурет салу
Жапсыру
Мүсіндеу
музыка
Қоршаған ортамен таныстыру
Көркем әдебиет
Денсаулық
Қатынас
Таным
Шығармашылық
Әлеуметтік орта
Экономика-лық тәрбие
Дене тәрбиесі
Эстетика-лық тәрбие
Азаматтық тәрбие
Адамгерші-лік тәрбиесі
Экология-лық тәрбие
Еңбек тәрбиесі
Ақыл-ой тәрбиесі
Халық ауыз әдебиеті
ӘДІСТЕР
Сөздік
Көрнекілік
Практикалық
Ойын