ЖОСПАР
Кіріспе 3
І. Ақшаның шығу тегі 4
1.1. Ақшаның пайда болуы және оның тауарлы жаратылысы
1.2. Ақша - тауардың жалпы эквиваленті 10
ІІ. Ақша түрлері және оның қызметтері 11
2.1. Ақша түрлерінің өзгеруі 11
2.2. Ақшаның атқаратын қызметтері 15
ІІІ. Ақша теориясы және ақшаның экономикадағы ролі 25
3.1. Ақшаның қажеттілігі және оның экономикалық маңызы 25
3.2. Ақша теориясы және оның эволюциясы. 26
Қорытынды 33
Қолданылған әдебиеттер тізімі 35
Кіріспе
Ақша дегеніміз не? Ақша - адамзаттың ойлап тапқан
Ақшаның сиқыры адамдарды арбап алады. Кейбіріеулер ақша үшін
Қазіргі елімідегі ақша-несие және қаржылық шаруашылық елеулі құрылымдық
Себебі, балалық шақтан бастап адам ақшаның неге қажеттігін
Ақша адамдарға ежелден таныс. Бірақ оның қалай пайда
І. Ақшаның шығу тегі
1.1. Ақшаның пайда болуы және оның тауарлы жаратылысы
Ақшаның пайда болуын б.ғ.д. 7 ғасырға жатқызады. Бұл
Ақша қоғамның өзімен анықталады. Қоғамның айырбас ретінде қабылдайтынның
Ақшаны пайда болу тарихының екі концепциясы бар: біріншісі
Рационалистік тұжырымдама бойынша ақша айырбасқа қатысатын адамдар арасындағы
Эволюциялық тұжырымдамаға сай ақша тауарлар әлемінен бастау алып,
Қоғамдық дамудың алғашқы қауымдық құрылысы жағдайында бір қауым
Бірақ кез келген зат тауар бола алмайды. Егер
1-сұлба. Ақшаның пайда болуы туралы концепциялар
Айта кететін жәйт, кез келген пайдалы зат құн
Құн - тарихи категория. Құнның негізі - адам
Тауардың ішкі қайшылықтары қандай жағдайда шешіледі деген сұраққа
Осылайша, мынадай қасиеттері бар тауар бөлініп шықты:
1) Ұзақ сақталатындығы.
Ақша ретінде сақталғыштығы төмен затты алу мұлде тиімсіз
2) Жинақтылығы (яғни, көлемі кішкентай болғанымен құнының жоғары
3) Экономикалық бөлінгіштігі.
Кез келген пропорцияда бөліне алмаса ол онда ақша
4) Табиғатта аз кездесетіндігі.
Адамзат қоғамының даму сатыларында айырбас қатынастары да дамып,
2-сұлба. Ақша қасиеттері
Ақша деген тауардың жалпы эквивалентінің тиянақталған түрі, құнның
1.2. Ақша - тауардың жалпы эквиваленті
Ақша кез келген тауар құнын білдіретін ерекше тауар
Біріншіден, тек ақшаға айырбастау арқылы ғана тауарлар қоғамдық
Екіншіден, әр адамның еңбектегі, яғни қоғамдық өнімдегі үлесін
Үшіншіден, айырбас процесінде ақшаның делдалдық етуімен тауардың ішкі
Тауарлар дүниесінің тауар және ақша болып екіге бөлінуі
Қорыта айтқанда, құнның ақшалай формасының пайда болуы, яғни
ІІ. Ақша түрлері және оның қызметтері
2.1. Ақша түрлерінің өзгеруі
Тауар өндірісінің тарихи даму барысында ақшаның ролін әр
Қазіргі кезде көп қолданылып жүрген "капитал" деген сөздің
Кейінірек қолөнер кәсібі дами бастаған кезде әр түрлі
Ал теңіздердің жылы жағалауын мекендеген тайпалар айырбас құралы
Қабыршақ ақша материалының ең бір орнықты формасы болып
Юлий Цезарь патшалығының тұсында ақша ретінде құлдарды пайдаланған.
Қолөнер кәсібінің жетілуі ақша эквивалентін де жетілдірді. Оңай
Таяуда жарық көрген Қазақстан Ұлттық энциклопедиясында теңгенің тарихы
Қорыта айтқанда, қазіргі монетаның пайда болуы металдан соғылған
2.2. Ақшаның атқаратын қызметтері
Ақшаның кез келген тауарларға теңгерілуі (эквивалент болуы) неліктен?
Сонымен ақшаның бірінші атқартын қызметі - ол өндірілген
Тауардың ақша болып көрінетін құны - тауар бағасы.
Ақшаның құн өлшемі ретіндегі қызметі мен баға масштабының
Тауардың мемлекет бекіткен бағасының өз құнынан ауытқуы салдарынан
Ақшаның тауар айналысында атқаратын екінші қызметі - айналыс
Біріншіден, Т-А - процесі өнім өндірушінің өнім дайындауға
Екіншіден, бір нарықта тауарды сатып, басқа бір нарықта
Үшіншіден, тауарды ақшаға айналдырып (Т-А), керек тауарды сатып
Осындай мүмкіндіктердің нәтижесінде жекелеген айырбас актілері араласып, түйісіп
Ақшаның айналыс құралы қызметінің ерекшеліктері:
а) тауар мен ақшаның біріне-бірі қарсы қозғалысы;
ә) бұл қызметті ойдағы ақша емес, қолма-қол ақшаның
б) бұл қызметін ақша тауарлар айырбасталғанда оларға ілесе
Ақшаның бұл қызметінде айналысқа қажетті ақша мөлшері сатылатын
Тауар айналысы дамыған сайын тауарды сату уақыты оған
Ақшаның төлем құралы қызметі тек тауар айналысын қамтумен
а) тауарларға және көрсетілген қызметтерге ақы төлеу;
ә) еңбекақы, зейнетақы, шәкіртақы, жәрдемақы төлеу;
б) мемлекеттік қаржы міндеттемелерін өтеу;
в) банктік - мемлекеттік, тұтыну несиелері бойынша қарызды
г) сақтандыру міндеттемелерін төлеу;
д) құқықты-сот сипатындағы ақыларды төлеу және т.б. Ақшаның
Дамыған нарық жағдайында ірі сауда келісімдерінде ақша көбіне
Ақша төлем құралы қызметін орындауына байланысты айналысқа қажетті
Сөйтіп, ақшаның төлем құралы қызметі несие қатынастары мен
Ақшаның келесі қызметі - қop жинау және байлық
Тауар айналымының үзіліссіз бірқалыпта жүруі үшін қажетті ақша
Айналым құралдарын және тұтыну заттарын сатып алуға қағаз
Ал, толық құнды ақша (алтын) материалданған құн ретінде
Қорыта айтқанда, ақшаның қор жинау және байлық құру
Халықаралық еңбек бөлінісінің дамуы, шаруашылық байланыстарының интернационалдануы тауар
• бүкіл елдерде ортақ төлем құралы, яғни халықаралық
• бүкіл елдерге ортақ сатып алу құралы, яғни
• қоғамдық байлықты материалдандыру құралы ретінде ақша ұлттық
Дегенмен, тіпті алтын стандартты ақша жүйесі кезінде де
Әлемдік байланыстардың интенсивтендірілуі және несие қатынастарының дамуы, сонымен
Айта кететін жәйт, дүниежүзілік ақшаның түрлерінің өзгеруі ұлттық
Кейбір елдердің ұлттық ақша белгілерінің дүниежүзілік ақша ретінде
Біріншіден, бұл елдердің дүниежүзілік сауда мен несие қатынастарында
Екіншіден, бұл елдердің басқа елдерге айтарлықтай несие беруге
Бір сөзбен айтқанда, экономикасы дамыған және әлемдік нарықтағы
Алайда, дүниежүзілік ақша ретінде тек алтын танылғасын халықаралық
3-сұлба. Ақшаның қызметтері.
ІІІ. Ақша теориясы және ақшаның экономикадағы ролі
3.1. Ақшаның қажеттілігі және оның экономикалық маңызы
Ақшаның объективті қажеттілігі тауар өндірісі және одан туындайтын
Әйтсе де адам өміріне ақшаның қажеттілігі туралы әр
Осы және басқа да бірсыпыра себептерге байланысты әлемде
Әйтсе де шаруашылықта алтынды қолдану үнемі ұлғаюда. Ол
Ал электронды есептегіш және компьютерлік техника, механиканың дәл
3.2. Ақша теориясы және оның эволюциясы.
Ақшаның өндіріспен байланыстылығы талайдан белгілі. Ақша кез келген
Үш ақша теориясын атап айтуға болады – металдық,
Металдық ақша теориясы. Бұл теория Англияда капитала бастапқы
Бұл теорияны мақұлдаушылар ақшаны қағаз ақша түрінде болғанын
Меркантилисттер металдық ақша теориясының бастауында тұрғандар болып табылады,
Меркантилизм (итальян тілінен аударғанда «мирканте» - көпес, саудагер)
Металл ақшаға алтын мен күміске деген қажеттілік үстем
Меркантилистер байлық көзі өндіріс аясы емес, айналым аясы
Бұл ілімді қолдаушылар ұлттың өркендеуінің негізі алтын қорларының
Меркантилистердің ойынша, сыртқы сауда қалайда алтынды қолға түсіріп
Ең жоғары (максимальды) пайда алу үшін мемлекеттің араласуы
Белгілі бір мерзімде металдың нақты көлемі сақталынғандықтан, алтынның
Біржақты тәртіппен енгізілген импорттық шектеулер халықаралық сауданы қиындатып
Халықаралық сауда метрополиялардың және олармен байланысты колониялық елдердің
Людовик XIV заманындағы Франция мемлекетінің, орыс патшасы Петр
Меркантилизм өз дамуында екі кезеңнен өтті. Ақша балансының
Алайда мұндай іс-әрекеттер әлемдік нарықты белсенді түрде бөлісуге
Номиналдық ақша теориясы. Бұл теория өкілдері ағылшындар Дж.
Бұл теорияның одан әрі дамуы XIX- XX ғғ.
Номиналистердің негізгі кемшілігі олар ақшаны алтыннан және тауапр
Номиналисттік теорияның ережелері Германияның экономикалық саясатында бірінші дүниежүзілік
Ақшаның сандық теориясы.
Бұл теорияның негізін салушы француз экономисі Ж. Боден
Қазіргі заманғы ақшаның сандық теориясының негізін американ экномисі
Ақшаның қазіргі сандық теориясы макроэкономикалық модельдерді және тауар
Сандық теорияның бір тармағы монетаризм болып табылады.
Монетаризм – нарықтық экономиканың дамуына және оны тұрақтануға
4-сұлба. Ақша теориялары
Қорытынды
"Ақша - зат емес, ол қоғамдық қатынастар жиынтығы".
Ақша - тарихи дамыған экономикалық категория (санат). Ол
Нарықтық экономикада ақшаның маңызы зор. Себебі әр түрлі
Сонымен қатар қазіргі кезде кәсіпорындарды жекеменшіктендіру де, мемлекеттік
Ақша нарықтық экономикада ақша-несиелік реттеуде айналыстағы ақша массасының
Ал осы мақсаттарды жүзеге асыруда ақша теорияларының алатын
Қолданылған әдебиеттер тізімі
1. Байгісиев. М.Ә. Халықаралық экономикалық қатынастар. Алматы. 1998.
2. Жүнісов. Б ,, Нарықтың экономикалық негіздері,, Алматы
3. Нұрпейісов. Ж ,, Экономикалық теория негіздері,, Алматы
4. Соколова О.В. Финансы, деньги, кредит. – М:,
5. Борисов Е.В. Экономическая теория. Учебник. - М.:
6. Долан Эдвин Дж. и др. Деньги, банковское
7. Кэмпбелл Д.К., Розмари Дж.Кемпбелл. Эдвин Дж.Долан. Деньги,
8. Макконелл К.Р., Брю С. Экономикс: принципы, проблемы
9. Деньги, кредит, банки / Под ред. Лаврушина
10. Финансы. Денежное обращение. Кредит / Под ред.
11. Саниев М.С. Ақша, несие, банктер. Алматы, 2001ж.
12. Ақша, несие, банктер. Ғ.С. Сейітқасымовтың редакциялығымен. —
13. Мақыш С.Б. Ақша айналысы және несие, Алматы,
2
2
Ақшаның дүниежүзілік қызметі
Ақша – төлем құралы
Ақша – қop жинау және байлық құралы.
Ақша – айналыс құралы
Ақша – құн өлшемі
Ақшаның қызметтері
Ақша тауарлар әлемінен бастау алып, ұзақ тауарлық айырбас
Ақша айырбасқа қатысатын адамдар арасындағы жалпыға ортақ бірліктің
Эволюциялық концепция
Рационалистік концепция
Ақша
Ақшаның пайда болуы
Айналымдағы ақшаның ұлғаюы ел байлығының өсуіне әкеп соқтырмайды,
Ақшаны мемлекет жасайды, ақшаның бағалылығы ондағы көрсетілген номиналына
Билік етуші ілім - меркантилизм. Байлық денег ақша
Өкілі - Дэвид Юм(1711-1776)
Өкілдері - Дж.Беркли(1685-1753)
Дж.Стюарт(1712-1780)
Өкілі - У.Стэффорд
Ақшаның сандық теориясы
Ақшаның номиналдық теориясы
Ақшаның металдық теориясы
Ақша теориясы
Тауарлық қасиеті
Тұтыну құны
Айырбас құны