Белгілер мен қысқартулар
БҰҰ – Біріккен Ұлттар ұйымы
КСРО – Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы
ММСҚ – Міндетті медициналық сақтандыру қоры
АҚШ – Америка Құрама Штаттары
Бенилюкс елдері – Бельгия, Нидерланды және Люксембург
ТМД – ТәуелсізМемлекеттер Достастығы
ЖІӨ – Жалпы Ішкі Өнім
ЖЗҚ (НПФ) – Жинақтаушы Зейнетақы Қоры
МҚМ (ГКО) – Мемлекеттік Қазынашылық Міндеттемелер
ММСҚ (ФОМС) – Міндетті Медициналық Сақтандыру Қоры
Аннотация
Диплом жұмысының тақырыбы «Халықаралық құқықтағы адамның әлеуметтік құқықтарын қорғау
Жұмыс кіріспе, екі бөлім, қорытынды, қосымшалар және қолданылған әдебиеттер
Бірінші тарау халықаралық құқықтағы адамның
Екінші тарауда ҚР-да адамның экономикалық және әлеуметтік құқықтарын қорғау
Көлемі – 66 бет.
Қолданылған әдебиеттер тізімі - 50.
МАЗМҰНЫ
Кіріспе....................................................................................................................7
1 Халықаралық құқықтағы адамның экономикалық
және әлеуметтік құқықтарын қорғау. ...............................................................11
1.1 Халықаралық теория мен тәжірибедегі адамның экономикалық
және әлеуметтік құқықтары................................................................................11
1.2 Халықаралық факторлардың адам құқықтары жөніндегі негізгі
құжаттары............................................................................................................17
1.3 Халықты әлеуметтік қорғау жүйесін қаржымен қамтамасыз
етудің шетел тәжірибесі......................................................................................24
2 Қазақстан Республикасындағы адамның экономикалық және
әлеуметтік құқықтарын қорғау...........................................................................31
2.1 Қазақстанда адамның экономикалық және әлеуметтік
құқықтарды қорғаудың заңгерлік негіздері......................................................31
2.2 ҚР-да адамның экономикалық және әлеуметтік
құқықтарын қорғау механизмдері......................................................................45
Қорытынды...........................................................................................................58
Қолданылған әдебиеттер тізімі...........................................................................60
Қосымша 1 ..........................................................................................................63
Қосымша 2 ..........................................................................................................66
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі Әлемдік қоғам, қазіргі дүниежүзілік саясаттағы құрылған адам
Қазіргі заманғы дүниежүзілік қоғамда адам құқықтарының алатын орнының маңыздылығы
Әлеуметтік заңдылықтардың қатар өмір сүре алатыны тәжірибе жүзінде пайда
Американың ғана адам құқықтарының заңы емес, осы үлкен процестің
Өз Жолдауында Н.Ә.Назарбаев біздің мемлекетімізде адамның экономикалық және әлеуметтік
Бұдан былайғы экономикалық, әлеуметтік және саяси модернизация жолында құқықтық
Осыған байланысты адамның экономикалық және әлеуметтік құқықтарын қорғау мәселелері
Мәселенің зерттелу жағдайы. Адамның экономикалық және әлеуметтік құқықтарын қорғау
Адамның экономикалық және әлеуметтік құқықтарын қорғау мәселелеріне, оның негізгі
Қазақстан Республикасы алғашқы жылдары дүниежүзілік қауымдастыққа кіргенінен бастап халықаралық
Осы еңбектердің арасынан, ең алдымен, Қазақстан президенті Н.Ә. Назарбаевтың
Сонымен бірге Қазақстанда мәселесі бойынша көлемді зерттеулер мен монографиялардың
Сонымен қатар зерттеу жұмысын жазу барысында қолданылған «Адам қүқықтары.
Берілген ғылыми әдебиеттер тобы адамның экономикалық және әлеуметтік құқықтарын
Дипломдық жұмыстың мақсаты - халықаралық құқықтағы адамның экономикалық және
Диплом жұмысының міндеттері
- халықаралық құқықта адамның экономикалық және әлеуметтік құқықтарын қорғау
- ҚР-ның заңнамасында адамның экономикалық және әлеуметтік құқықтарын қорғау
- адамның экономикалық және әлеуметтік құқықтарын қорғау саласындағы іс-әрекеттерді
Зерттеудің объектісі - халықаралық құқықтың адамның экономикалық және
Зерттеудің пәні – Қазақстанда адамның экономикалық және әлеуметтік
Зерттеу әдістері халықаралық құқық теориясы мен тәжірибесін талдаудың жүйелік
Әдіснамалық тәсілдемелер адамның экономикалық және әлеуметтік құқықтарын қорғау мәселелері
Қорғауға шығарылатын ережелер:
- азаматтықтың деңгейі - мемлекеттің күштілігінде.
- халықты басқару жүйесінің негізгі салмағы мемлекеттің ішіндегі құрылымға
- зерттелген адам құқықтары ның мәселелері басқа елдердің саяси
- адамның экономикалық және әлеуметтік құқықтарын қорғау ісі
- әлеуметтік қорғау жүйесі әркелкі қоғамның барлық мүшелері үшін
Зерттеудің теориялық және тәжірибелік маңыздылығы
Ұсынылып отырған жұмыс - Қазақстанда адамның экономикалық
Жұмыстың құрылымы мен көлемі диплом жұмысы: кіріспе, екі бөлім,
1 Халықаралық құқықтағы адамның экономикалық
1.1 Халықаралық теория мен тәжірибедегі адамның экономикалық және
Адам жөнінде қамқорлықтың өсуі, оны әлеуметтік қорғау тек этикалық-моральдық
Әлеуметтік қорғау жүйесі әркелкі қоғамның барлық мүшелері үшін ең
Роулз критерийіне сәйкес қоғамның жалпы әл-ауқаты оның ең кедей
Көптеген дамыған елдерде "әлеуметтік қорғау" термині эмпирикалық деңгейде үкімет
Кеңестен кейінгі елдердің қоғамтану әдебиетінде"әлеуметтік қорғау" тер-мині біршама бертінде
Сөздің кең ауқымдағы құқықтық мағынасында әңгіме әлеуметтік қатынастар жүйесі
Сонымен, санаттарды (категорияларды) құқықтық тұрғыдан қарағанда халықтың әлеуметтік қорғалуының
Сонымен бірге мемлекеттің барлық азаматтарға тегіс қамтитын әлеуметтік кепілдіктер
Жеке адам өздігінен өз қамын ойлауға және өзінің жеке
Бүдан қоғам да ұтпайды. Социалистік мемлекет өзі жариялаған әлеуметтік
Бюджеттің әлеуметтік мүмкіндіктері шектеусіз емес және олар салықтық алымдар
"Әлеуметтік қорғау" ұғымының материалдық (экономикалық) шаралар қабылдаумен шектелмейтінін атап
Еуропа (Бенилюкс) және Оңтүстік-Шығыс Азия (Солтүстік Корея) елдерінде
Алайда, көпшілік жағдайларда өздігінен алынған құқықтық және әлеуметтік аспекттер
Әлеуметтік қорғауда "таза күйде" "саяси", "құқықтық", "әлеуметтік" немесе "экономикалық"
Біздің ұғымымызда (түсінігімізде) халықтың маргиналды (шектеулі) (әлеуметтік осал) жіктерін
Одан басқа, әлеуметтік көмек табыстар мен жалақыны қорғауды, бөлу
Халықты әлеуметтік қорғау жүйесінде мына деңгейлерді бөлу қабылданған:
• мемлекеттің және муниципалды басқару органдарының тарапынан;
• жұмыс берушілердің, фирмалар экімшіліктерінің, кәсіпорындардың тарапынан;
• кәсіподақтар, әр түрлі үкіметтік емес ұйымдар мен еңбек
• отбасылық қорғау және өзін-өзі қорғау.
Объект бойынша әлеуметтік қорғаудың мынадай нысандарын бөлуге болады:
• балалар;
• аз қамсыздандырылған (табысы аз) отбасылар мен азаматтар;
• әйелдер мен көп балалы аналар;
• жұмыссыздар;
• зейнеткерлік жастағы адамдар;
• науқастар мен мүгедектер;
• денсаулық сақтау және білім сияқты әлеуметтік салаларға қолдау
Аталған деңгейлер мен нысандар өзара байланысты және өзара сабақтас.
Жетім балаларды әлеуметтік қорғаудың мысалы (үлгісі) С. Назарбаева басшылық
Дамыған батыс елдерінің (АҚШ,Франция және Австрия) тәжірибесі, әлеуметтік сақтандыру,
Көмек көрсету кезінде жеке жарналар да, сондай-ақ жарым-жартылай ортақ
Бірде-бір, тіпті сақтандырудың ең жетілген жүйесі де, әлеуметтік қауіптің
Әлеуметтік қорғаудың ең ортақ (жалпы) қағидаларына жататындар:
• халықтың барлық жіктерінің тіршілік әрекетінің қолайлы жағдайларын қамтамасыз
• қажетті жағдайларда медициналық, әлеуметтік және кәсіптік оңалтуды жүзеге
• жұмыс істейтін халықты әлеуметтік және кәсіптік қауіптерден қорғаудың
• халықтың неғұрлым көп бөлігіне әлеуметтік корғау жүйесін қолдану
Ақшалай жәрдемақылар беру үшін себеп - қартаюдың, еңбек кабілетінен
Әлеуметтік жәрдемақылардың үлкен бөлігі әлеуметтік сақтандыру жолымеы беріледі, ол
Көптеген елдерде, мысалы, Еуропалық Одақта, әлеуметтік сақтандыру мен аз
Индустриялы елдердегі әлеуметтік қорғаудың үлттық жүйелерінің құқықтық базасы адам
Шетелдік теория мен практика әлеуметтік игіліктер беруді оңтайландырудың мынадай
• бір-бірін қайталайтын көптеген жәрдемақылардың орнына атаулы бағыттағы бірыңғай
• материалдық жағдайларын мұқият тексерумен ұштастыру арқылы қатты мұқтаждар
• әлеуметтік қорғау жүйесінің жалпыға бірдейлік қағидатынан сайланбалы қағидатына
• бұрын барлығына мемлекеттік бюджеттің есебінен көрсетіліп келген ;
• әлеуметтік жетекші салалардағы (денсаулық сақтау, білім) қоғамдық секторды
• әлеуметтік бағдарламаларды камтамасыз ету бойынша негізгі қаржы ауыртпалығын
• бақылауды пайдалану, әлеуметтік тапсырыстарды ендіру жолымен бюджеттік қаражаттарды
• әсіресе еңбекті ынталандыратын кәсіпорындарда әлеуметтік қызмет
көрсетулердің бір бөлігін сақтау (әлеуметтік шығындар төмен елдерде, мәселен,
1992-1997 жж. Қазақстандағы әлеуметтік қорғау жүйесінің дамуы негізінен экономикалық
Өтпелі қоғамдарда, соның ішінде Қазақстанда да, шын мәнінде еңбекке
Осы жағдайда халықты әлеуметтік қорғауды дамыған индустриялы елдердегі сияқты
Ұдайы және қатаң бюджеттік-қаржылық шектеулер жағдайларында бұрынғы социалистік өзге
Қазақстан халқының әлеуметтік қорғау жүйесін дамытудың ерекшелігі, мұнда әлеуметтік
Бюджеттік бөліс" қағидатына сәйкес әлеуметтік шығындардың ауыртпалығы барған сайын
ҚР халқын әлеуметтік сақтандыру қаражаттарының есебінен әлеуметтік қорғау 1996
1.2 Халықаралық факторлардың адам құқықтары жөніндегі негізгі
құжаттары
БҰҰ қоршаған орта жөннідегі 1992 жылғы Конференциясы 20 орнықты
Осы тараудың мақсаты адам өзінің табиғи мүмкіндіктерінің бірін, атап
Бүгінгі таңда ауру-сырқаусыз денсаулығы туралы әңгіме қозғау - өзекті
Денсаулық қоғам дамуындағы маңызды фактор екендігі баршаға аян. Кез
Адам дамуының тұжырымдамасы ұзақ жасауды ұзақ және салауатты өмір
Адам әлеуетінің (потенциалының) жан-жақты дамуы үшін бір физикалық ұзақ
Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының Жарғысы денсаулыққа "толық рухани, физикалық
Денсаулық пен ұзақ жасау — тек құраушылар, тек салдар
Екі жақты байланыстың болуын былайша тұжырымдауға болады (Қосымша 2
Денсаулықтың тиімді еңбек ету қабілетімен, жеке және қоғамның эл-ауқатын
Жоғары өлім-жітім - пайдаланылмаған еңбек әлеуеті (потенциалы), таңдау құқынан
Кез келген ел үшін адам дамуы деңгейіндегі ең елеулі
Алайда, әлемнің түрлі аймақтарында, мысалы «Солтүстік және Оңтүстік», немесе
Өкінішке орай, алкоголь ішудің төмен мәдениеті, жаппай темекі тарту,
90-шы жылдардың бас кезі мен орта шеніндегі экономиканың дағдарысы
1999 жылы әлеуметтік қорларға төленетін төлемдер бірыңғай әлеуметтік салыққа
Бүгінгі таңда Қазақстанда халықты әлеуметтік қорғаудың мына бағыттарын шартты
Жұмыссыздарды әлеуметтік қорғау жүйесінде белсенді және енжар шараларды даралайды.
Дамыған елдерде де жұмыспен қамту саясатына белсенді және енжар
Қазақстанда 1991-1999 жылдары халықты әлеуметтік қорғаудың енжар нысан-дарына екпін
ҚР "Халықтың жұмыспен қамтылуы туралы" (1991 ж.) бірінші Заңына
1999 жылғы 1 қаңтардан бастап Қазақстан Республикасының "Халықтың жұмыспен
ҚР 1999 жылғы 5 сәуірдегі "Халықты жұмыспен қамту туралы"
Материалдық көмек — біздің жағдайларымызда өте "бұлыңғыр" ("көмескі") санат
Қазақстанда шағын несиелендіру бағдарламасы 1998 жылы біраз дамуын тапты
Алайда қаржылай қаражаттардың жеткіліксіздігіне байланысты бұл бағдарлама 2000 жылы
Жоғарыда мазмұндалған мәселенің аспектінде "Қазақстан Республикасының халқын әлеуметтік қорғау
Екінші деңгей: белгілі бір уақыт аралығында әлеуметтік сақтандыру жүйесінен
Жеке құқық бұзулар үшін түрлі дәрежедегі мамандықтан айыру жүйесі
Осы құжаттың мазмұндық жағына тоқталмастан, мынаны айтып өтеміз, міндетті
Қажетті медицииалық қызметтерді алудың кепілдіктері әлемнің көптеген елдерінде мсдициналық
Осы роль медициналық сақтандыру жүйесінің жұмыс істеуіндегі маңызды принципті
Одан басқа, медициналық көмек тұтынушылары ретіндегі пациенттерде емдеу-профилактикалық мекеме
Қазақстандағы сақтандыру медицинасы 1995 жылдан бері дами бастады, сол
Міндетті медициналық сақтандырудың базалық бағдарламасына сақтандыру оқиғаларының (аурулар, жарақаттар)
Міндетті медициналық сақтандыру жүйесінде медициналық көмек сапасының бақылау көзделді,
Практика жүзінде басшылықтың ірі қаржы бұрмалаушылықтары мен өзге де
Міндетті медициналық сақтандыру қорын Орталыққа қайта ұйымдастыру емдеу мекемелерін
Қалыптасқан қаржы жағдайларында ауруханалық-емханалық мекемелердің көпшілігіне, 1999 жылдан, қазыналық
Әлемдік тәжірибе мынаны айғақтайды, ел неғұрлым кедейлене түссе (халық
Медициналық қызметтердің үдей түскен қымбатшылығы кезінде орталық-тандырылған қаржы ресурстарының
1.3 Халықты әлеуметтік қорғау жүйесін қаржымен қамтамасыз етудің шетел
1980-1990 жылдар аралығында «әлеуметтік қорғау» түсінігі «әлеуметтік сақтандыру» мен
Ресей профессоры Н.С.Ветрова «әлеуметтік қорғау әлеуметтік топтарға ең төменгі
Шет елдерде әлеуметтік қорғау категориясын зерттеудің үзақ тарихы бар,
1970-1980 жылдары халықты әлеуметтік қорғау жүйесін қаржымен қамтамасыз ету
ЖІӨ-нің құрылымында әлеуметтік шығындар көбейе түсті, осы көрсеткішті экономистер
Х1Х ғасырдың соңы мен XX ғасырдың басында көптеген елдерде
1891 жылы мемлекеттік қамсыздандырудыңжүйесін енгізген Дания елінде мемлекеттік бюджеттен
Мынадай мемлекеттік әлеуметтік көмөктерді атап кетуге болады:
- балаларға және отбасына
- әлеуметтік қызмет;
- ақысыз медициналық көмек;
- ең төменгі кепілдік берілетін табысты қамтамасыз ету.
1926 жылғы заң негізінде бірінші рет мемлекеттік жәрдемақылар Жаңа
Экономикасы дамыған елдерде мектепке дейінгі балаларды тәрбиелеудің мемлекеттік жүйелері
Біздің көзқарасымыз бойынша әлеуметтік қорғаудың ең прогрессивтік түрі
XVIII ғасырда Англияда, Францияда жумысшылардың өзін-өзі сақтандыратын арнайы қоғамдары
XIX ғасырдың ортасында әлеуметтік тәуекелділікті сақтандыруды дамытуда 3 негізгі
Әлеуметтік қорғаудың қаржылық механизмдерін өзгеруін айта кетсек, әлеуметтік қорғау
XX ғасырда бул көрсеткіш ЖІӨ-нің 25-30 пайызы бол ды.
Әлеуметтік-экономикалық стагнацияның кесірінен көптеген елдер әлеуметтік қорғауға арналған шығындарды
Жалпы, экономиканын, жақсаруы мен жеке сақтандыруға арналған шығындардың өсу
Әлеуметтік қорғау саласында тұрғандардың ең әлсіз тобы — еңбекке
Міндетті әлеуметтік сақтандыру - азаматтардың еңбек ету кабілетін жоғалтуына
Әлеуметтік қамсыздандыру және әлеуметтік сақтандыру категорияларының іс-әрекетінің объективті қажеттілігі
Әлеуметтік арналым корларын қалыптастырудың екі қағидасы бар:
1) ұрпақтар ынтымақтастығының негізінде; жүмыс істейтін ұрпақ жүмыс істемейтіндерді
2) әлеуметтік қорларға, азаматтардың дербес аударымдарының негізінде; негізделген жүйе
Бірінші қағидаға негізделген және Қазақстанда 1998 жылға дейін қолданылған
1) зейнетақымен қамсыздандыруға негізделген мемлекеттік монополия;
2) әлеуметтік қамсыздандыру қорларына түсетін міндетті зейнетақы жарналарының топтастырылуы;
3) жүйе ішіндегі қаражаттарды қайта бөлу.
Мұндай жүйе жоспарлы директивалық экономика, еңбекке қабілетті халықгың жұмыспен
90-жылдардың басы мен ортасындағы экономикалык дағдарыс әлеуметтік сактандыру жүйесінін,
Қазақстанда жүргізіліп жатқан зейнетақы реформасының негізіне қойылған екінші қағиданың
1) Зейнетақымен қамтамасыз етуді мемлекеттік деңгейде реттеу;
2) зейнетақы қорын қалыптастыруға қатысқан 30 жастан төмен емес
3) зейнетақы жинақ ақшасын және әлеуметтік қамсыздандырудың басқа нысандарын
4) зейнетақы қорланымын қалыптастыруға еңбек етуге қабілетті барлық азаматтардың
5) еңбек етуге қабілетті азаматтардың қартайғанда өзін зейнетақымен қамсыздандыру
6) инвестициялаудың тиімділігі және зейнетақы жинақ ақшасын қамтамасыз ету;
7) жинақтаушы зейнетақы корларындағы қорланымдарға азаматтардың мұралану құкығын белгілеу;
8) қосымша ерікті зейнетақымен қамтамасыздандыруға азаматтарға құқық беру;
9) зейнетақы жинак ақшасын экономикаға инвестициялау оның дамуына жәрдемдеседі.
Зейнетақыны төлеу еңбек қызметіне тәуелсіз белгіленеді.
Негізделген әлеуметтік саясатты қалыптастыру үшін өзін-өзі камтамасыз ете алатын
Жинақтаушы зейнетақы қорларының қызметі көп қырлы, сондықтан да ол
Жинақтаушы зейнетақы қорларын таңдай отырып, әрбір салымшы тәуекелдікке бел
Бекітілген заң бойынша, салымшы зейнеткерлік жасқа толғанда зейнетақысын ала
Қартайған шақты лайықты камтамасыз ету үшін жинақтаушы зейнетакы қорларына
Қазақстан Республикасында мемлекеттік емес зейнетақымен қамсыздандырудың қалыптасу мен дамуына
Нарықтық қатынастар жағдайына адамдардың психологиясы тез өзгеруде, себебі бүрынғы
Қанша дегенмен, жұмыс беруші өзінің ақшасын дүрыс санауды үйренді
Ұсынылып отырған зейнетақыны камсыздандыру үлгілері зейнетақы қорларының өзіне де
Осы үлгілерді енгізумен зейнетақымен қамсыздандыру бюджет ауыртпалығьгн азайтады.
2 Қазақстан Республикасында адамның экономикалық және әлеуметтік құқықтарын
2.1 Қазақстанда адамның экономикалық және әлеуметтік құқықтарды қорғаудың заңгерлік
Экономикалық құқықтар бәрінен бұрын жеке меншік құқығымен байланысты, өндіріс,
Әлеуметтік құқық - бұл құқықтар тобы, оған әлеуметтік салада
Құқықтардың бұл тобы ҚР Конституциясының 24-31 баптарында[40] көрініс тапқан.
Адамның маңызды экономикалық және әлеуметтік құқықтарына жататындар:
- меншік иесі болу құқығы;
- кәсіпкерлік әрекетке бостандық құқығы;
- мұрагерлік құқық;
- еңбекке бостандық құқық;
- мамандық пен әрекет саласына бостандық, құқығы;
-гигиена мен қауіпсіздік қажеттеріне сай келетін, еңбек шартына, қандай
-ереуілге бостандығы;
- дара және ұжымдық еңбек дауларына құқығы;
-ата-аналардың балаларына қамқорлық туралы және оларды тәрбиелеу құқығы;
- жасы бойынша әлеуметтік қамсыздану құқығына ауырған, мүгедектік, асыраушысынан
- денсаулығын қорғау құқығы;
- мемлекеттік оқу орындарында ақысыз орта білім алу құқығы;
-мемлекеттік жоғарғы оқу орындарында сайыс негізінде білім алу құқығы;
-өмір мен денсаулыққа қолайлы қоршаған ортаға құқығы;
Қазақстан Республикасында нарықтық экономикаға өту кезінде, жеке меңшік экономиканы
Жеке меншік қүқығы - табиғи субъективті құқық, басқа көптеген
Тек сол елде, қайда жеке меншік құрметті және қол
Меншікте кез келген жылжымалы да, жылжымайтын да мүліктер болады.
Меншік қүқығы үш құқық өкілеттігін біріктіреді:
- иелену құқығы, яғни затқа игілікті іс жүзінде іске
- пайдалану құқығы, яғни заттардан оның пайдалы табиғи қасиеттерін
- билік ету құқығы, яғни заттың нақты немесе заңды
Меншік иесі өз меншігіне заңға сәйкес басқаруға құқылы. Бүл
Жеке меншік заңнамаға сәйкес әр түрлі әдістермен қолға түсіріледі:
ҚР Конституциясында Қазақстан Республикасында мемлекеттік және жеке меншік танымды
Бүгінде мемлекет ірі меншік иесі болып отыр, өйткені, біріншіден
Екіншіден, мемлекет басқа меншік иелері айырылған тәсілдермен мүлікті қолға
Қолданыстағы ҚР Конституциясында жеке меншік құқығын азаматтық-құқықтың қорғау механизмінде
ҚР Азаматтың құқығында мазмұны ашылып, осы конституциялық норма талқыланады.
Бүгінгі күнде меншік құқығын бұзушы шешімдердің заңды талаптары ретінде
Кәсіпкерлік әрекеттерге бостандық құқығы 26-баптың 4-тармағында қарастырылған. Кәсіпкерлік әрекеттерге
ҚР Конституциясының 24-бабының 1-тармақшасында қарастырылған, еңбек бостандығына құқық, адам
Еңбек заңнамасына сәйкес, осы кезеңде белгілі бір жұмыс уақытын
24-баптың 3-тармағы: «Дара және ұжымдық еңбек даулары, ереуіл құқығын
ҚР Конституциясының 24-бабының 4-тармағында бекітілген демалыс құқығы адамдар құқығы
Ата-аналарда балаларға қатысты міндеттері мен құқықтары туындайды. Бала -
Бұл құқық ҚР Конституциясының 28-бабының 2-тармақшасында қарастырылған және ол
Әлеуметтік қамсыздандыру - бұл қоғамның, оларға қатысты емес себептерден
Денсаулық сақтау құқығы ҚР Конституциясының 29-бабында бекітілген. Денсаулық сақтау
1997 жылғы 17 маусымда Қазақстан Республикасының «Қазақстан Республикасы азаматтарының
Мемлекет азаматтардың қандай да бір шектеусіз нәсілі, жынысы, ұлты,
Елдегі ауыр қаржы-экономикалың жағдай, денсаулық сақтау үйымдарының деңгейлерінің төмендеуі
Азаматтар денсаулығын сақтауына ықпал етуші не зиянды факторлар туралы
Халықтың денсаулығын сақтауға өмірі мен денсаулық үшін қолайлы қоршаған
ҚР Заңының 30-бабында мемлекеттік оқу орындарында ақысыз орта білім
Балалардың міндетті орта білім алуын қамтамасыз етудің конституциялық міндеті
Әлеуметтік топтық қоғам шеңберінде өмір сүру қайсы бір мемлекет
Бұл заң негізінде жәрдемақылар берілу және төлеу тәртіптері, мүгедектік
белгіленуі және мекендер бойынша таратылуы материалдық ахуалды оңалту жолындағы
Қоғамда жәрдемақы алатын әлеуметтік топ өкілдерінің бірі - мүгедектер.
— мемлекеттік зейнетақымен, жәрдемақымен және басқа да әлеуметтік төлемдермен
— зейнеткерлер мен мүгедектерге әлеуметтік қызмет көрсетуді ұйымдастыру;
— зейнеткерлерді, мүгедектерді, кәмелетке толмаған балалары бар отбасыларын, халықтың
— медициналық қызмет көрсету, емдеулер мен демалыс орталықтарында демалту
Халықтың әл-ауқатын көтеру кез-келген мемлекеттің негізгі проблемасы болып табылады.
1990-1995 жж. аралығында егемендік пен тәуелсіздікті шынайы түрде баяндауда
Кез келген мемлекетте әлеуметгік институттар бар, олардың мақсаты әлеуметтік
2001 ж. шілде айында «Мемлекеттің мекендер бойынша белгіленген әлеуметтік
— тұрғын үй бойынша көмектер;
— ақшалай жүргізілетін өтемақылар мен жәрдемақылар;
— 4 баласы бар жұмыс істемейтін аналар үшін балалары
— үйлерде тәрбиеленетін мүгедек балаларға берілетін жәрдемақылар.
Мемлекетгің бұл төрт мәселені назарға ұстап мекендік көмектерге тіркеуі,
тұрақталып дамуына орай, жәрдемақылар мен түрлі әлеуметтік көмектердің де
2002 ж. 1-ші қаңтарынан бастап ТМД елдері арасында Қазақстан
Жәрдемақылар төлену мүмкіндігі мен санатына орай 2001 ж жарық
Тұжырымдамада «Қазақстанның барлық азаматтары өмірдегі қатерлі жағдайлар туындаған кезде
Ол үшін мемлекеттік функция ретінде жәрдемақылар төлеу санатын және
Қоғамға тәуелділігі артқандар ішінен мүгедектердің жағдайы тікелей жәрдемақылар мен
Бұл көрсеткішке бүгінгі таңда әртүрлі медициналық тексерулер жүргізу, емделу,
Сол себептен мемлекеттің бюджеттен бөлген қатысынан бөлек жеке секторда
Қазақстан Республикасы Үкіметі тұрмысы төмен азаматтарды қолдау жөнінде жалпы
Кез келген мемлекетте әлеуметтік топтар орын алған болса, онда
Жекелеген калалар бойынша да жергілікті бюджет есебінен бірқатар мәселелер
2003 ж. мәліметтер бойынша жергілікті бюджет уақытылы қаражат бөлудің
Республика бойынша қаланың әрбір тұрғындары мен облыс жұртшылығына бөлінген
Мемлекет белгілеген арнайы жәрдемақылар алушылардан бөлек Президентіміздің «Ұлы Отан
Ресейде 2000 ж. 386.7, Қырғызстанда 63.4. Осыған орай елеміздегі
2004 ж. әлеуметтік саладағы мәліметтер төркіні атаулы көмектер мен
Қазақстанның экономикасы өркендеп, халықтың әлеуметтік-тұрмыстық хал-ахуалы жыл өткен сайын
2.2 ҚР-да адамның экономикалық және әлеуметтік құқықтарын қорғау
Дүниежүзілік банктің деректері бойынша, 90-шы жылдардың орта шенінде ЖІӨ-нің
Сонымен, ағымдағы зейнетақылық қамсыздандыру деңгейі бойынша деректер бойынша Қазақстан
"Қазақстан Республикасындағы зейнеткерлік қамсыздандыру туралы" Заңға сәйкес 1999 жылдың
Қазақстан Республикасындағы әлеуметтік қорғау жүйесі арқылы аз қамсыздандырылған балалы
Отбасылық (балалар) жәрдемақылардың мөлшері тым жұпыны. Бірақ осы жәрдемақыларды
Шындығында, 90-шы жылдардың аяқ шенінде әлеуметтік сақтандыру түбегейлі метаморфозаға
1999 жылдан бастап жалақыдан әлеуметтік сақтандыру қорына 1,5 %
Еңбек қабілетінен айырылған жағдайда қызметкерлердің әлеуметтік қорғалуын арттыру және
Екінші деңгей - міндетті әлеуметтік сақтандыру жүйесінен ресми сектордың
Еңбектегі міндеттерін орындау кезінде жазатайым жағдайдың немесе кәсіптік сырқаттың
Бұл ретте аударымдардың төлеушілері бірінші кезеңде жұмыс берушілер болады.
Жұмыс берушінің жауапкершілігін сақтандыру туралы ереже мүлде жаңа қадам
компаниясымен шарт жасасуға міндетті, ал компания, өз ке-зегінде, өндірістік
Біздің қоғамда социализмнен көптеген жеңілдіктер мен артықшылықтар сақталып қалды.
Жеңілдіктердің ұзын саны бюджетке экономиканың даму деңгейіне сәйкес келмейтін
Қатаң қаржылық шектеулер жағдайларында халыққа әлеуметтік көмек көрсетудің атаулылығы
ҚР "Мемлекеттің атаулы көмегі туралы" Заңының қолданысқа енгізілуіне бай-ланысты
Қалған жағдайлардың барлығында, бұрын айтылғандай, шын мәнінде әлеуметтік көмекке
Әлеуметтік көмек көрсетудің атаулылық қағидатын жақтай отырып, мынаны атап
Халықаралық практика арқылы атаулылық негізде әлеуметтік трансферттер тағайындаудың келесі
• өздерінің физикалық жағдайы бойынша өздеріне қызмет көрсетуден және
• аймақтағы күнкөріс минимумынан элеуетті (потенциалды) реципиенттің үй шаруашылығындағы
• мұқтаждық туралы ақпараттың растығын нақты ескерілетін мына критерийлер
• төмен табыстардың себептері мен мұқтаждық дәрежесіне қарай (тіршілік
• кез келген жұмысқа орналасуға мүмкіндіктері бар немесе экономиканың
• тақыр кедейшілік дәрежесі (жоқшылық) мұқтаждарды ең қажет тауарлармен
Нарықтық қатынастардың тереңдеуіне байланысты біздің елімізде жекешелендірілген кәсіпорындардың бұрын
Жалпы мемлекеттік және муниципалды деңгейлерден айырмасы, қызметкерлерді микродеңгейде әлеуметтік
Әлеуметтік қорғаудың аса маңызды құрамды бөлігі - халықты зейнетақымен
Әлеуметтік қорғау жүйесінің бір саласы бола отырып, зейнетақымен қамсыздандыру
Дүниежүзілік банктің деректері бойынша, 90-шы жылдардың орта шенінде ЖІӨ-нің
Сонымен, ағымдағы зейнетақылық қамсыздандыру деңгейі бойынша деректер бойынша Қазақстан
Әлеуметтік қорғау дәрежесі бойынша Қазақстандағы зейнеткерлер халықтың үлестен ең
2000 жылы жас бойынша тағайындалған зейнетақының орташа мөлшері респу-бликада
Әлемдік практикада зейнетақылардың мынадай түрлері ең көп тараған: еңбек,
Мүгедектік бойынша зейнетақыларды еңбекке жарамдылық қабілетінен айырылған және еңбек
Қазіргі кезде әлемде жұмыс істейтін зейнетақылық жүйелердің көпшілігі бөлу
1991 жылдан бастап (зейнетақылар туралы бірінші заң қабылданған кез)
Қазақстанның зейнетақылық заңнамасы[29] оған қатаң талап қою мен азаматтардың
1996 жылы зейнетақымен қамсыздандыру туралы қолданыстағы заңға елеулі түзетулер
Зейнетақылардың кейбір түрлері мемлекеттік жәрдемақылар бөлігіне түрлендірілді, мәселен'; 1999
Халықты зейнетақымен қамсыздандырудағы ең ірі институционалды өзгеріс 1998 жылы
"Әлеуметтік ынтымақтастық" (немесе "қор жинау ынтымақтастығы") қағида-сына негізделген зейнетақының
Ұрпақтар ынтымақтастығы қағидасына негізделетін зейнетақылық жүйенің ең елеулі кемшіліктері
Осы кемшіліктер қор жинау жүйесі кезінде елеулі шамада төмендейді
Халықтың қартаюы, немесе демографиялық қартаю халықгың жалпы санында егде
Халықтың қартаю деңгейін өлшеу үшін түрлі көрсеткіштер пайдаланылады, солардың
• жалпы халық санында 60 жастағы және одан үлкен
• жалпы халық санында 65 жастағы және одан үлкен
Дамыған елдердің тәжірибесі көрсеткендей, бала туудың кемуі алдымен еңбекке
Халықаралық жүйемеге сүйенгенде, Қазақстан демографиялық қартаюдың бастапқы сатысында.
Егде жастағы адамдар үлесінің ұлғаюы экономикалық белсенді халыққа зейнеткерлік
Еңбекке қабілетті жастағы адамдардың абсолюттік саны мен үлесті салмағының
Зейнетақы корларының Халықаралық қауымдастығының президенті және Чилидегі зейнетакы реформаларының
Жас тәуелділігі коэффициентінің өсуі (халықтың еңбекке қабілетті бөлігі мен
Мәселен, ынтымақты (ортақ) жүйедегі Италия әлеуметтік қамсыздандыру саласында қазірдің
Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау Министрлігінің деректері бойынша, Қазақстанда
Адам дамуының аса маңызды компоненті - өмір сүру ұзақтығы,
Ең қолайлы жағдайларда кеңес әйелдері болды. Олар зейнетақыға 55
Еркектер өте ауыр жағдайға ұшырады, өйткені олардың орташа өмір
Сонымен бірге зейнетақылық жастың шексіз ұлғайтылуы мүмкін емес, өйткені
Реформа басталар алдында республикада бір зейнеткерге небәрі 1,8 қызметкер
Зейнетақы төлемі үшін жауапкершілік субъектісін - жұмыс берушіні немесе
Осы практика алғашқы уақытта қор жинау жүйесіне көшуде небәрі
Барлық өркениетті әлемде, зейнетақымен қамсыздандыруды мемлекеттің реттеуі[35] қабылданған. Ол
Зейнетақы реформасының қазақстандық нұсқасында (1998) бөлу жүйесінен бас тарту
Мына бір шешуші жағдайды атап көрсету маңызды. Жаңа зейнетақылық
Қазақстанда осы уақытқа дейін зейнетақы реформасының жаңа идеясы -
Сәуірге дейінгі кезенде (1999 ж.) теңгелік мемлекеттік бағалы құнды
Мемлекеттік және жеке жинақтаушы қорлар (Қазақстанда бұлардың саны -
Мынаны атап өту керек, осындай жағдай мемлекет бекіткен қаржы
Сондықтан зейнетақы реформасының даму стратегиясын капитал рыногын жа-саумен, инвесторлар
Қорытынды
Қазіргі дүниежүзілік саясаттағы құрылған адамның экономикалық және әдеуметтік құқықтарын
Қазіргі заманғы дүниежүзілік қоғамда адамның экономикалық және әлеуметтік құқықтарының
Адамның экономикалық және әдеуметтік құқықтарын қорғау мәселесі қазіргі халықаралық
Азаматтық және саяси құқықтар мен экономикалық, және әлеуметтік құқықтар
Зерттелген адам қуұқықтары мәселелері басқа елдердің саяси құрамын ашып
XVIII ғасырдағы азаматтық құқық, XIX ғасырдағы саяси құқық және
Әлемдегі халықаралық шындықты, адамгершілік дәрежесіндегі шындықты болжап білу
Қолданылған әдебиеттер тізімі
[1] Н.Ә.Назарбаев. «Қазақстан - 2030». (Ел Президентінің Қазақстан халқына
[2] Н.Ә.Назарбаев. «Қазақстан - 2030». (Ел Президентінің Қазақстан халқына
[3] Н.Ә.Назарбаев. «Қазақстан - 2030». (Ел Президентінің Қазақстан
[4] Трубек Д. Үшінші дүниедегі экономикалық әлеуметтік
[5] Моуэр А.Дж. Әлеуметтік-әділеттілік жолындағы халықаралық ынтымақтастық: Экономикалық-әлеуметтік құқықтарды
[6] Андeрссен Б. Экономикалық және әлеуметтік адам құқықтарын
[7] А.Б. Сманова. Қазақстанда азаматтық қоғам институттарын қалыптастырудың құқықтың
[8] С. Мүсатаев. Демократиялану жағдайындағы азаматтың қоғам болмысы
[9] Кыдырбекулы Д. Сравнительный анализ развития гражданского общества
[10] С. Оразалинов. Құқықтық мәдениетті қалыптастыру //Заң,
[11] Нысанбаев. Адам және
[12] Экономикалық, әлеуметтік және мәдени құқықтар туралы халықаралық
[13] Адам құқығы саласында халықаралык ынтымақтастық:
[14] Конституция США. Конституции 16 стран мира.
[15] Халықаралық қүқық бойынша құжаттар жиынтығы. -
[16] Адам құқығы саласында халықаралык ынтымақтастық: Құжаттар
[17] Адамов В. Права и
[18] Искакова Г.К. Права и свобода человека в условиях
[19] Адам қүқықтары. Негізгі халықаралық құжаттар.-М.,1989. 171б.
[20] Адам құқығы саласында халықаралык ынтымақтастық: Құжаттар мен
[21] Адам құқығы саласында халықаралык ынтымақтастық:
[22] Адам құқығы саласында халықаралык ынтымақтастық:
[23] Искакова Г.К. Права и свобода человека в условиях
[24] Искакова Г.К. Гражданское общество как условие
[25] С. Оразалинов. Құқықтық мәдениетті қалыптастыру
[26] С. Мүсатаев. Демократиялану жағдайындағы азаматтың қоғам
[27] Документ Копенгагенского совещания Конференции
[28] Аникеева Л., Кулешова Н.
[29] Гомьен Д., Харрис Д., Зваак
[30] Искакова Г.К. Права и свобода человека в условиях
[31] Кыдырбекулы Д. Сравнительный анализ развития гражданского общества
[32] Коновалов С. Соотношение выборного механизма института общественного
[33] Права человека и политическое реформирование (юридические,
[34] Еуропадагы қауіпсіздік және ынтымақтастық бойынша Кеңес.
[35] Документ Копенгагенского совещания Конференции
[36] Права человека и политическое реформирование
Под ред. Е.А. Лукашева. - М., 1997.С.19
[37] ФокинаН. Правозащитники Казахстана
[38] Кекілбайұлы Ә.Жабыла іске жұмылсақ
[39] Коновалов С. Соотношение выборного механизма института общественного
[40]
[41] «Қазақстан Республикасы азаматтарының
[42] Адам құқығы саласында
[43] Адам құқығы саласында халықаралык ынтымақтастық: Құжаттар
[44] Қазақстан Республикасының Конституциясы. - Алматы, 2006.
[45] Нурпеисов К., Котов К. Государство Казахстан: от
[46] С. Мүсатаев. Демократиялану жағдайындағы азаматтың қоғам болмысы
[47] Адам қүқықтары мен негізгі бостандықтары туралы Тәуелсіз Мемлекеттер
[48] Кравцова В.В. Служба защиты прав человека и
[49] Адам қүқықтары. Негізгі
[50] Н. Назарбаев. Жаңа онжылдық - жаңа экономикалық
Қосымша 1
Экономикалық, әлеуметтік және мәдени құқықтар жөніндегі пакт
(Брюссель, 1966)
Бұл пактідегі экономикалық, әлеуметтік және мәдени құқықтардын тізімі Адам
Пакт бұл құқықтарды тек тізіп қана қоймайды; оларға
Осы Пактіге қатысушы мемлекеттер адамның әділетті әрі қолайлы еңбек
а)Барлық, еңбекшілерге қамтамасыз ететін ең теменгі төлемақы ретіне енбекақы
ешқандай ерекшелік жасамай, тең еңбекке әділетті жалақы мен тең
осы пактінің ережелеріне сәйкес, олардың өздері мен отбасыларының аукатты
ә) қауіпсіздік пен денсаулық талаптарына жауап беретін еңбек жағдайларын:
б)барлық адамға тек қана еңбек стажы мен біліктілікдеңгейі негізінде
неғұрлым жоғары лауазымға ие болуына бірдей мүмкіндік жасауды;
в) демалысты, бос уақыты пен жұмыс уакытын ақылға қонымды
Осы пактіні бекіте отырып, қатысушы-мемлекеттер өзіне Азаматтық және саяси
Осы Пактіге қатысушы әр мемлекет жеке өзі және халықаралық
Осы тұжырымдауда көрсетілгендей, мемлекет осы Пактіні бекіте отырып, аталған
Екі пактідегі пайдаланылатын шарттарды жүзеге асырудың әдістерінде қандай айырмашылыктар
Экономикалық әлеуметтік және мәдени құқықтар жөніндегі Пакті қатысушы-мемлекеттерге жедел
Экономикалық әлеуметтік және мәдени құқықтар жөніндегі комитеттің баяндамасы. БҰҰ
Қосымша 2
1-кесте. Өмір сүру ұзақтығының өсуі, денсаулықты нығайту
Мынадай салдар бар Қажетті жағдай бар
• индустриялық даму • еңбек өнімділігін және жалпы алғанда
• ғылым прогресі (соның ішінде медицинаның) • білім деңгейін
• халықтың гигиеналық мәдениетінің және жалпы алғанда білім деңгейінің
• тектік және өзге, априорлық, эконо-микадан тыс теңсіздікті жою
Кестенің сол жақ бөлігінде тізімделген байланыстар, өмір сүру ұзақтығының
Еңбек өнімділігін және оның тиімділігін арттыру, бір жағынан, халықтың
Адамның денсаулығы білім алу мен оны одан әрі жетілдірудің