Мазмұны
Кіріспе................................................................................................................
1 Жерге жеке меншік қатынастарының түсінігі.
1.1 Жер учаскесіне меншік құқығының туындауы...............................
1.2 Азаматтар мен заңды тұлғалардың жер
учаскелеріне меншік құқығы.............................................................
1.3 Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерге жеке
меншік құқығы...................................................................................
2 Жерге жеке меншік құқығы мен жер пайдалану
құқығын қорғау және зиянды өтеу.
2.1 Жерге жеке меншік құқығы мен жер пайдалану
құқығын қорғау..................................................................................
2.2 Жерге жеке меншік құқығы мен жер пайдалану құқығының
зинын өтеу..........................................................................................
3 Жер заңдарын бұзғаны үшін заңды жауаптылық.
3.1 Жер заңдарын бұзғаны үшін заңды жауаптылықтың жалпы
ережелері............................................................................................
3.2 Жер заңдарын бұзғаны үшін заңды жауаптылықтың түрлері........
Қорытынды......................................................................................................
Пайдалынылған әдебиеттер.........................................................................
6
9
11
16
30
36
39
42
63
65
Кіріспе
Қандай да болмасын халықтың тарихында оның жалпы болмысында жер
Жер туралы заңымызға, еліміздің ең негізгі заңы Конституциямызға сәйкес
Қазақстан Республикасы Конституциясының 6-бабына және 2001 жылдың 24 қаңтарындағы
1. Қазақстан Республикасы азаматтарының. Оларға жер учаскелері мынадай төрт
- өзіндік қосалқы шаруашылық үшін;
- бағбандық үшін;
- саяжай құрылысы үшін;
- өндірістік және өндірістік емес құрылыс немесе құрылыс салу
2. Шетел азаматтарының және азаматтығы жоқ тұлғалардың.
3. Мемлекеттік емес заңды тұлғалардың.
Аталған тұлғаларға жеке меншікке жер учаскелері бір жағдайда ғана
Бұдан басқа жер заңдарында жердің кейбір санаттары жеке меншік
Ауыл шаруашылық мақсатындағы жерлер (Бұл жерлер тек Қазақстан Республикасы
Комиссия әкімнің шешімімен жергілікті өкілді органдар депутаттарынан, жер ресурстарын
Жер учаскесін беру туралы өтініш, ол келіп түскен күннен
Жер ресурстарын басқару жөніндегі агенттіктің жергілікті органдары жергілікті атқару
Жер учаскесіне құқық беруден бас тарту жергілікті атқару органының
Жер учаскесіне құқықтық куәландыратын құжаттар уәкілетті органдармен беріледі. Оларға
- жер учаскесіне жеке меншік және тұрақты жер пайдалану
- уақытша арқылы жер пайдалану кезінде – жер учаскесін
- уақытша ақысыз жер пайдалану кезінде — уақытша ақысыз
«Жер туралы» заңның 35-бабы 2-тармағына сәйкес, жер Қазақстан Республикасы
1) ауыл шаруашылығы жерлерінде жеке үй шаруашылығын (үй жа
2) жеке тұрғын үй құрылысы үшін — 0,10 гектар;
3) бау-бақша, сондай-ақ саяжай құрылысы үшін — 0,12 гектар.
Бұл мемлекттік меншіктегі жер учаскесін мерзімсіз (тұрақты) және белгілі
Жер пайдалану құқығы меншік құқығынан туындайды. Ол заттық құқық
Жер туралы жаңа заң бойынша тұрақты жер пайдалану құқығы
Мемлекеттік емес заңды тұлғалардың және азаматтардың пайдалануына мемлекеттік жер
Шаруа (фермер) қожалығын жүргізу үшін жер пайдалануда болуы мүмкін
Сондықтан да жер реформасының тетігі болып табылатын меншіктің түрлері
Қазақстандағы жерге жеке меншік қатынастарының құқықтық реттелуі еліміздің экономикалық
1 Жерге жеке меншік қатынастарының түсінігі.
1.1 Жерге жеке меншік қатынастарының туындауы.
Жер құқығы, жоғарыда аталып өткендей жерге меншік құқығы жерді
Жер –бұл адам мен қоғам үшін тек экономикалық қажеттілік
Қазақстан Республикасының Жер кодексінің 21-бабының 1-тармағы меншік құқығының мазмұнын
ҚР Жер кодексіне сәйкес, жер учаскесінің меншік иесі Жер
Жеке және мемлекеттік емес заңды тұлғалардың жеке меншік құқығындағы
Жеке меншіктегі жер учаскесіне билік ету — бұл жердің
Жер кодексінде меншік иесінін жер учаскесіне қатысты құқықтарының үш
1) жеке меншік құқығын іске асыру құқығы (25-бап);
2) жер учаскесіне құқык шектері (42-бап);
3) жер учаскелерінің меншік иелерінің құқықтары (64-бап).
Жекеменшік құқығын іске асыру құқығы. Егер Жер кодексінде және
Меншік иесі өзінің жер учаскесіне қатысты оның нысаналы мақсатын
Ауыл шаруашылығы максатындағы жер учаскелерінің меншік иелері аталған құқықтарды
Жер учаскесіне меншік құқығы басқа адамға мәміле жасалған кездегі
Жер учаскесінің меншік иесі оның нысаналы мақсатын өзгертпей, жер
Жер учаскесіне құқық шектері. Егер Қазақстан Республикасының заң актілерінде
Жер учаскесі меншік иесінің топырақ астындағы жер қойнауын пайдалануы
Кең тараған пайдалы қазбаларды өндіруге және жеке қажетке жер
Жер учаскелерінің меншік иелерінің құқықтары. ҚР Жер кодексінің 64-65-баптарында
Шаруа қожалығын және тауарлы ауыл шаруашылығы өндірісін жүргізу үшін
Бұл ретте әкімшілік-аумақтық бірліктер бойынша жер учаскелеріне жеңілдікті бағының
Жер учаскесіне жеке меншік құқығын сатып алу ақысын толық
Жер учаскелерін сатып алған кезде сатып алу сомасын төлеу
Жер учаскелерін төлеу мерзімін ұзарту арқылы алған тұлғаларға учаскенің
Аталған тұлғалардың жер учаскесін кепілге беруіне оның сатып алу
Жер учаскесіне қатысты меншік құқығын жүзеге асырудың бір түрі
Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жер учаскесінің меншік иесі болып табылатын
Жергілікті атқарушы орган жер учаскесін сатып алудан бас тартқан
1.2 Жер мен жер учаскелеріне меншік құқығынын субъектілері
Қазақстан Республикасы Жер кодексінің 20-бабының 2-тармағына сәйкес, республика аумағындағы
ҚР ЖК 23-бабының 4-тармағына сәйкес жер учаскелеріне, яғни, үйлерді
Қазақстан Республикасының аумағында өз қызметін жүзеге асырушы азаматтардың әртүрлі
Олардың жер пайдалануы заңмен көзделген шектерде азаматтардың мемлекеттік немесе
Қазақстан Республикасында мемлекеттік және жеке меншік танылып, теңдей қорғалады.
Мемлекеттік меншік құқығы артықшылықтық мәнге ие, себебі, Қазақстан Республикасының
Қазақстан Республикасының жеріне меншік құқығының мұндай екі түрлі субъектілерінің
Меншіктің субъектілері мен объектілерің меншік иелерінің өз құқықтарын жүзеге
Кондоминиум — жылжымайтын мүлікке меншіктін (өзге де құқықтың) ерекше
Бірнеше пәтері және (немесе) кісі тұрмайтын үй-жайлары бар үйдің
Егер Жер кодексімен өзгеше белгіленбесе, өздеріне үй-жайлар шаруашылық жүргізу
Қазақстан Республикасының аумағында жер учаскелері меншік құқығымен немесе тұрақты
Кондоминиум объектісінің құрамына кіретін жер учаскесін бөлісуге кондоминиумға барлық
Үй-жайдың әрбір меншік иесінің (өзге де құқық иесінің) ортақ
Үйдің іргетасынан тыс (шегінен тыс) орналасқан жер учаскесін пайдалану
Үй іргетасынан тыс (шегінен тыс) орналаскан жер учаскесін пайдалану
Үй (құрылыс, ғимарат) жанындағы жер учаскесі, бұл жер учаскесі
Пәтерге (үй-жайға) меншік құқығының басқа тұлғаға ауысуы жер учаскесіне
Ортақ меншіктегі басқару және оны пайдалану, бүкіл үйді (үй
Кондоминиумға қатысушылардың ортақ меншігіндегі (ортақ жер пайдаланудағы) жер учаскесіне
Гараж, саяжай және басқа тұтыну кооперативтерінде қатысушылардың ортақ меншіктегі
ҚР Жер кодексінің 102-бабының 2-тармағына сәйкес, өзіндік қосалқы шаруашылыққа,
Бағбандыққа немесе саяжай құрылысына арналған жер учаскелері азаматтардың бөлек
Осы кезге дейін жер учаскелерінің нормалары 1995 жылғы 22-желтоқсанда
Қазіргі кезде жер учаскелерінің нормалары 2003 жылғы 20-шілдеде қабылданған
Осы бапқа сәйкес, азаматтар мен занды тұлғаларға ауыл шаруашылығынан
Жер учаскелері ҚР азаматтарына жеке меншікке мынадай мөлшерде тегін
1) ауылдық жерлерде өзіндік қосалқы шаруашылық (үй маңындағы және
2) жеке тұрғын үй құрылысы үшін — 0,10 гектар;
3) бағбандық, сондай-ақ саяжай құрылысы үшін — 0,12 гектар.
Ауылдық елді мекендердің аумағында бос жер болған жағдайда жеке
ҚР Жер кодексінің 50-бабының 2-тармағында санамаланған, жеке меншікте болуы
Қазақстан Республикасының Үкіметі облыстық (республикалық маңызы бар қалалардың және
жеке меншік құқығымен Қазақстан Республикасының азаматында шаруа (фермер) қожалығын
уақытша жер пайдалану құқығымен шетелдіктерде, азаматтығы жоқ адамдарда және
Жер кодексінің бұл нормасын орындау мақсатында ҚР Үкіметі 2003
ҚР Жер кодексінің 50-бабының 5-тармағында көзделгендей, ауыл шаруашылығы
1) ауылдық жерлерде өзіндік қосалқы шаруашылық (үй маңындағы және
2) жеке тұрғын үй құрылысы үшін — 0,1 гектар;
3) бағбандық, сондай-ақ саяжай құрылысы үшін — 0,12 гектар.
1.3 Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерге жеке меншік
құқығы.
Соңғы он жылдың көлемінде аграрлық қатынастарды реттейтін бірқатар заңдар
Соңғы кезде бұқаралық ақпарат құралдарынан «Иесіз жер жетім», «Жер
Түптеп келгенде, ауыл шаруашылық жерлерінің басқа жерлерден айырмашылығы неде?
Жалпы, ауыл шаруашылық жерлер - ерекше қорғалуға жататын, Қазақстанның
Қазақстан Республикасының жалпы жер қоры 272,5 миллион гектарды құраса,
Дау-дамай туғызып отырған мәселе ауыл шаруашылық жерлерді жеке меншікке
Жерге жеке меншік 1995 жылы 30 тамызда қабылданған Ата
- ауыл шаруашылық мақсатындағы;
- қорғаныс қажеттері үшін пайдаланылатын;
- ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың, сауықтыру, рекреакция-лық және тарихи-мәдениет
- орман,-су қорларының;
- елді-мекен жерлерінің жалпы пайдалануындағы жерлер;
- босалқы жер учаскелерінен басқа жерлер азаматтық айналымға енгізілген
Жер азаматтық айналымға түскенімен, жерге жеке меншік құқығының өзіндік
Иелену құқығы - шын мәнінде заттың сол адамның иелігінде
2001 жылдың 24 қаңтарында қабылданған «Жер туралы» заңның 75-бабында
Әдетте, өзіңнің жеке меншігіңдегі затты тастай саласың ба немесе
Егер «жай» жер учаскесін иеленген кезде үнемі мемлекет бақылауында
Жаңа Жер кодексінің қабылдануына, ауыл шаруашылық жерлерді жеке меншікке
Меншігіндегі жердің берекесін кетіретін, оны жыртқыштықпен пайдаланып, құнарын азайтатын
Уақытша жер пайдалану институтына тұжырымдамалық өзгерістер енгізу көзделуде. Бүл
Тұрақты және уақытша жер пайдалану құқығын алған жер иелері
Жерді толық бағалау және нарықтық құны бойынша, сол сияқты
Жерді жеке меншікке сатудан түскен қаражатты Ұлттық қорда шоғырландыру
Ауыл шаруашылығы телімін меншігіне алған азамат Қазақстан Республикасы азаматтығынан
Ауыл шаруашылық жер жеке меншікке тапсырған сол жерді сатып
Жаңа Жер кодексі енгізілген бүл өзгерістер тікелеу ауыл шаруашылық
Ал, құнарсызданған топырақтың тағдырына бас қатырып жатпаймыз. Қанға сіңген
Бұл ретте Елбасының өткен жылдың 29 сәуірінде Қазақстан халқына
Елбасы өз Жолдауында «Жуырда қабылданған «Жер туралы» заңның елімізде
Дегенмен, заң жобасындағы анық мәселе, жерді сатып алу құқығының
Енді бұл мәселе де мәресіне жеткен сыңайлы. Жер мәселесіне
Қорыта айтқанда, ұзақ пікірталастан кейін депутаттардың ұсынысын ескере отырып,
Нақты айтқанда, жер телімдеріне жеке меншік құқығын мемлекеттік емес
Шетелдік тұлғаның уақытша жер пайдалануында болуы мүмкін жер телімдерінің
Ауыл шаруашылығы министрі Ахметжан Есімов: «Жер сатудан қанша түсерін
«Меніңше, мұнда арнаулы қор деп өте сауатты жазылған. Содан-ақ
Жармахан Тұяқбайдың төрағалық етуімен өткен жалпы отырыста осы мәселе
Үкімет үстанып отырған бағыт - жерді де нарық айналымына
Жер учаскелерін жеке меншікке сатуынан түсетін қаражатты жердің қүнарлығын
Депутаттар заң жобасымен Сенатта жұмыс аяқталғаннан соң екі палата
Бұдан соң депутаттар алдында сөз сөйлеген Үкімет басшысы Иманғали
Дүйсенбі, 19-шы мамыр күні Парламент палаталарының бірлескен отырысы өз
Атап айтар жайт, Парламент пен үкімет арасында болып отырған
Жер кодексі дегеніміз, ең алдымен, ауыл шаруашылығына арналған жерлерге
Таза психологиялық тұрғыдан алатын болсақ, адам өзінің жеке меншік
Нарықтық қатынастар барысында ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлер, біз қаласақ
Біз жерді оның нағыз қожасы жұмыс істеуі керек дегенді
Дүние жүзінің барлық жерінде ауыл шаруашылығының экономикалық тартымдылығы үрдісінің
Жерді жеке меншікке беру арқылы еңбек өнімділігі артпайды дейтіндердікі
Жер кодексінің толыққанды жүмыс істеуі үшін Үкімет әлі он
Жерді сатуға заң жол бергеннен кейін жаппай жер сатып
Үкімет жерді меншікке беру арқылы ауыл шаруашылығын дамытуға ұмтылыс
Қазіргі таңда бүкіл Қазақстан халқын толғандырып отырған мәселенін
Мәселенің екінші жағы: жерге жеке меншік енгізу жолдарын анықтау;
Аталмыш мақала республикада өткізілген эксперттік, зерттеу қорытындыларын сараптау негізінде
Зерттеу мақсаты — жерді жеке меншікке беру тетіктері мен
Ауылды өркендетудің басты факторы агроөнеркөсіп кешенін тұрлаулы әрі серпінді
Сарапшылардың ауылшаруашылық жерлерінің қанша пайызын жеке меншікке беру қажет
50% дейін беру
25 % дейін беру
Барлық жер бөліктерін беру
70% дейін беру
Құнарлығы төмен жер телімдерді беру
Неғұрлым құнарлы жер телімдерін беру
Басқа 26,5
25,5
10,8
10,5
9,4
7,2
9,4
1. 1 - сурет. Жерді жеке меншікке беру
Елімізде әлемдік оң тәжірибеге сүйене отырып, жерге жеке меншік
Ал сарапшылардың 13,5%-ы жеке меншікті енгізуге мүлдем қарсы. Реформатарды
Ақтөбе облысында су тапшылығы бұрыннан байқалады. Сумен қамтамасыз ету
Атырау облысы республика аймақтары арасында жерлерінің шөлге айналу көрсеткіштерінің
Қазақстан Республикасы Жер кодексінің жобасында жерді иелену түрлері —
Жерді жеке меншікке беру жолдарын қарастырғанда сарапшылардың үштен бір
Сауалнамаға жауап бергенлердін жер құнын өтеу үлесі туралы пікірлерін
Бұл мәселені сарапшылардың кәсіби кызметтеріне сәйкес қарастырсақ, жердің 10%-дан
Орталық атқару органдары қызметкерлері және жоғары оқу орындары мен
Жер құнын өтеу мерзімін белгілеу мәселесін қарастырғанда сарапшылардың басым
Жердің белгіленген құнын 1 жыл ішінде қайтаруды Алматы облысының
Ал Солтүстік Қазақстан облысы сарапшыларынын 62,5%-ы, Ақтөбе, Атырау, Маңгыстау,
Жермен тікелей айналысатын сарапшылар тобы, яғни шаруа қожалықтарынын басқарушылары
Жердің қожайыны кім болу керек? Ауыл шаруашылығы жерлері
Аграрлық партия өкілдері жерді жалгерлерге тегін беру қажет, азаматтығы
Сарапшылардын бұл мәселе бойынша пікірлері 1-кестеге сәйкес бөлінеді:
Ең жоғарғы көрсеткіш ауыл тұрғындарына (34,9%) беру. Одан кейінгі
Жер беру мәселссін аймақтар тарапынан қарастырсақ. Шығыс Қазақстан және
Әлемдік тәжірибеде жер пайдаланудың бірнеше үлгілері қалыптасқан. Оларлы 4
Қазақстанда жер реформасы басталған кезеңнен бастап негізге үшінші үлгі
Пікіртерім барысында сарапшылардың жерді "неғұрлым |В| 22,7 сүраныс жоғары
Аудандық әкімшілік қызметкерлері (83,4%), шаруа қожалықтарының басшылары (77,8%), фермерлер
Сарапшылардың жерді аукционнан сату идеясын қолдамауы фермерлер мен шаруалар
Оның қалыптасқан жағдайы ауыл тұрғындарының өмір сүру деңгейі мен
Ауыл шаруашылығын бүгінгі тығырықтан қалай алып шығамыз, ол үшін
Екінші орында - ауыл шаруашылығы өнімдерін өндірушілерге ұзақ мерзімді
Үшінші орында — ауыл шаруашылығы саласындағы салықты жетілдіру (43,8%)
Төртінші орында — өнделмейтін немесе өз мақсатына жұмсалмайтын ауыл
Парламент депуттатары (53,3%) және аудандық округ әкімдері (46,5%) көрсеткен.
Бесінші орынды қымбат емес шағын ауыл шаруашылығы техникасымен
Кәсіптік тұрғыдан қарағанда, техникамен қамтамасыз ету мәселеснің ауьп шаруашылыгы
Сауалнамада ұсынылған басқа шаралардың қажеттігін сараптайтын болсақ, олардың білгілі
Атап айтқанда: оңтүстік аймақтар үшін сумен қамтамасыз ету мәселесін
Бұл аталған шаралардың басым көпшілігі 2003-2005 жылдарға арналған еліміздің
Социологиаяық зерттеу нәтижелері ауыл шаруашылық жерлеріне жеке меншік институтын
2 Жерге жеке меншік құқығы мен жер
және зияндарды өтеу
2.1 Жерге жеке меншік құқығы мен жер пайдалану құқығын
қорғау.
Жерге меншік құқығын және жер пайдалану құқығын қорғау және
Алайда, жер туралы заңнаманың міндеттерінің қатарында тек жеке меншік
Сонымен катар, ҚР Жер кодексінің аталған -бабы меншік құқығы
ҚР Азаматтық кодексі табиғи ресурстарды, соның ішінде жер ресурстарын
Сонымен қатар, жер туралы заңнаманың нормалары мемлекеттік және жеке
1) 3, 20. 26-баптар жерге мемлекеттік меншік құқығын
2) 12-баптың 22-тармағында меншік құқығының объектілері көзделген;
3) 12-баптың 31-тармағы жерге билік етуді мемлекеттің жердің
4) 20-баптың 1-тармағы Қазақстан Республикасында жерге мемлекеттік меншік пен
5) 20-баптың 2-тармағына сәйкес, Қазақстан Республикасының аумағындағы жерге мемлекеттік
6) 21-баптың 1-тармағына сәйкес, меншік иесінің өзіне тиесілі
7) 21-баптың 2-тармағына сәйкес, жердің меншік иесі ретіндегі мемлекеттің
8) 21-баптың 3-тармағына сәйкес, жер учаскесінің меншік иесі
9) 27-бапта мемлекеттік меншікті жүзеге асырудың нысандары қарастырылған;
10) 25-бапта жер учаскелеріне жеке меншік құқығын жүзеге асырудың
11) 50-бапқа сәйкес жер учаскелерді берудің мөлшері заңмен белгіленген
12) 8-бапта аймақтарға бөлу — жер аумағын оның
13) 2-бапқа сәйкес жерлерді санаттарға жатқызуды, бір санаттан басқа
14) жер үшін төленетін төлемді мемлекет орнықтырады (9-бап);
15) жер қатынастарын реттеу Қазақстан Республикасы Үкіметінің құзыретіне және
16) жер учаскесі меншік құқығынын, жер пайдалану құқығынын және
17) жер учаскелері меншік иелері мен жер пайдаланушылардың құқықтары
18) 6-баптың 5-тармағына сәйкес жеке және заңды тұлғалардың зандарды
ҚР Жер кодексінін жерге мемлекеттің меншік құқығын, жеке және
Жер туралы заңнаманың аталған нормаларының барлығы құқық субъектілерінің меншік
ҚР Жер кодексінін 168-бабы жер зандарын бұзғаны үшін жауаптылықты
Егер жеке және заңды тұлғалардын жер учаскесіне жеке меншік
Жеке және занды тұлғалардың жерге, жер учаскесіне және жер
Жоғарыда айтылғанның негізінде ҚР Жер кодексінің атауын келесідей мазмұнда:
Меншік құқығы мен жер пайдалану құқығы осы Кодекспен және
Жерге меншік құқығын және жер пайдалану құқығын корғау тек
1) ескертетін;
2) басқа меншік иелері мен жер пайдаланушыларды міндеттеуші;
3) жерді қорғау құқығын жүзеге асыруда артықшылық құқық беруші;
4) басқа да нормалар.
Ескерту шарасы ретінде ҚР Жер кодексінің 65-бабының 8-тармағында көзделген
Егер ҚР Жер кодексіне сәйкес мемлекеттік жер меншігіндегі жер
ҚР Жер кодексінде және Қазақстан республикасының өзге де заң
Егер атқару органның жер учаскесін беру туралы шешімінде өзгеше
Егер біреудің жеке меншігіндегі немесе жер пайдалануындағы жер учаскесі
Ортақ үлестік меншіктегі немесе ортақ үлестік жер пайдаланудағы қатысушылардың
ҚР Жер кодексінің 67-бабында меншік иесі немесе жер пайдаланушы
Егер нормативтік құқықтық актіде мүдделі тұлғаның меншік иесімен немесе
Егер нормативтік құқықтық актіде жергілікті атқарушы органның актісі негізінде
Жерге орналастыру процесінің барлық қатысушылары жерге орналастыру процесінде жер
ҚР Жер кодексінің 170-бабына сәйкес, шаруа (фермер) қожалығын және
Бұл ретте, аталған шаруа (фермер) қожалығын немесе тауарлы ауыл
Мемлекеттік қажеттіктер үшін мемлекеттік жер пайдаланушыдан жер учаскесін алып
Міндеттеуші нормаларға ҚР Жер кодексінін 65 және 66-баптарының нормаларынан
Сонымен қатар, міндеттеуші норма болып ҚР Жер кодексінін 170-бабынын
Меншік құқығын және жер пайдалану құқығын қорғау бойынша міндеттеуші
Жер учаскесін қорғау бойынша табысталған құқықтар ҚР Жер кодексінің
1) жерді пайдалану мен қорғауға мемлекеттік бақылау жасауды жүзеге
Ортақ меншіктегі (ортақ жер пайдаланудағы) жер учаскесін пайдалану тәртібі
Құрылыс объектісін орналастыруға тандалған аумақта, бұзылуға немесе көшірілуге тиісті
Кепілге берушінің өтініші бойынша сот дәлелді себептер болған кезде
Егер Қазақстан Республикасының заң актілерінде өзгеше көзделмесе, сатып алу
Егер жер учаскесінің меншік иесі немесе жер пайдаланушы жер
Сервитут құқық иесінің тиісінше пайдаланбауына, сондай-ақ ол белгіленген негіздердің
ҚР Жер кодексінің 56-бабына сәйкес, ортақ үлестік меншікке (ортақ
Жалға берілетін жер учаскесін үйлердің, құрылыстар мен ғимараттардың меншік
4. Меншік құқығын және жер пайдалану құқығын қорғауға бағытталған
2.2 Жерге жеке меншік құқығы мен жер
зиянын өтеу.
ҚР Жер кодексінің 165-бабы («Меншік иелеріне немесе жер пайдаланушыларға
1) жер мемлекеттік қажеттіктерге меншік немесе жер пайдалану
2) жер пайдаланудың ерекше режимінің белгіленуіне байланысты меншік
3) меншік иелерінің немесе жер пайдаланушылардың құқықтары бүлінген;
4) топырақ құнарлылығының бүлінуіне әкеп соғатын, су режимін
5) ҚР Жер кодексінің 90-бабында («Жекелеген санаттағы жерді
Бұл бапқа (ҚР ЖК 90-бабы) сәйкес, суармалы ауыл шаруашылығы
Меншік иесіне немесе жер пайдаланушыға келтірілген шығын-дарды өтеу тэртібі
Меншік иесіне немесе жер пайдаланушыға келтірілген шығын оны келтірушінің
Мемлекеттік билік органының, өзге мемлекеттік органнын заңға сэйкес емес
Өтемакы мөлшерін айкындау кезінде оған мыналар енгізіледі:
1) жер учаскесінің немесе жер пайдалану құқығыньщ нарыктык
2) жемісағаштарыменкөпжылдыкекпелердікосаалғанда, учас-кедегі жылжымайтын мүліктің нарыктык кұны;
3) жеручаскесін игеруге, оны пайдалануға, корғау іс-шараларын жүргізуге,
4) меншік иесіне немесе жер пайдаланушыға үшінші тұлғалар
5) алынбай қалған пайда.
Жер учаскесін алып қою кезінде меншік иелеріне немесе жер
Жер учаскесін алып қою немесе оларға уақытша орналасу нәтижесінде
Жерді пайдалану кезіндегі қолайсыздықтардан (су қоймаларын толтыру кезінде аралдардың
Жердің нашарлаған сапасын қалпына келтіру үшін қажетті шығындарды (шығыстарды)
Жер учаскесінің меншік иесі немесе жер пайдаланушы меншік құқығының
3 Жер заңдарын бұзғаны үшін занды
3.1 Жер заңдарын бұзғаны үшін занды жауаптылықтың жалпы
ережелері.
Заңды жауаптылықты құқықтық қатынастарда өз жүрыс-тұрысының тек оң салдарын
Біз жер туралы заннама саласындағы құқық бұзушылықтар үшін жауаптылықты
Жер туралы заңнама — бұл жерді меншік құқығының, жер
Жер туралы заңнаманың нысандары болып Жарлық, Заң Және ҚР
Жер зандарын бұзғаны үшін заңды жауаптылықты қолданудың міндетті шарты
Бұл жерде жер туралы заңнама кінәлі тұлғалардың жер зандарын
ҚР Жер кодексінде бұл сұрақтарға жауап жоқ. ҚР 1995
«Жер туралы» заң тек мына жағдайды көрсетіп өткен: «жер
Бұл заң жауаптылықтың түрлерін көрсетпеген. Алайда, мұнда «Жер туралы»
Ресей мен Қазақстанның жер құқығы бойынша оқулықтарында (оқу құралдарында)
1995 жылғы «Земельное право России» (В.В. Петровтың редакциялығымен) оқулығында
1997 жылғы «Земельное право России» оқулығына (авторлар ұжымы) сәйкес,
Б.В.Ерофеев заңды жауаптылықты мемлекеттің қорғау функциясы ретінде анықтайды, сол
Оқу құралдарының қазақстандық авторларынан И.Г.Архипов өзінің «Земельное право Республики
А.Х.Хаджиев мынадай анықтама береді: «Заңды жауаптылық құқық бұзушылықты жасағаны
А.Х. Хаджиевтің анықтамасы бойынша жер заңдарын бұзғаны үшін заңды
Мысалы, Қазақстан Республикасы Қылмыстык кодексінін, 277-бабы мынаны көздейді: «Табиғи
Бұл баптың диспозициясы кішігірім өзгерістермен ҚР «Жер туралы» заңының
ҚР «Қоршаған ортаны қорғау туралы» заңның 55-бабы келесі мазмұндағы
Қалалар мен басқа да елді мекендерді жобалау, салу, жөндеу
Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген ерекше жағдайларды қоспағанда, аталған заңмен
Қылмыстық заңнаманың нормалары аталған құқық бұзушылықтарды атап қана қоймай,
Сонымен, Қазақстан Республикасы Қылмыстык кодексінің 277-бабының диспозициясында аталған қылмыстар
Мұндай нормаларды жер және экологиялық құқықтардың нормаларына ауыстыру және
3.2 Жер зандарын бұзғаны үшін занлы жауаптылықтын түрлері
Заңды жауаптылықты түрлерге бөлудің негізінде құқықтың салалық орны жатады.
И.С. Самощенко және М.Х. Фарухшин жазғандай, заңды жауаптылықтың түрлерінің
Құқық салаларында реттеу әдістері де, оларды құқықтық қамтамасыз ету
Ерекше атап өтетін жайт, жер құқығы нормалары жерге меншік
Жер зандарының нормалары талаптарды орындау мен сақтауға, яғни, субъектілердің
Құкық бұзушыларға қолданылатын шаралардың сипатына қарай жер заңдарын бұзғаны
Жер заңдарын бұзғаны үшін жер-құқықтық жауаптылық.
Соңғы жылдары жер-құқықтық әдебиетінде жер заңдарын бұзғаны үшін заңды
Сонымен катар, жер-құкығы эдебиетінде жер зандарын бұзғаны үшін занды
3.1 – сурет.
бетімен алынған жер учаскесін пайдалану үшін жарамды жағдайға келтіру;
Б.В.Ерофеевтің бұл көзқарасы Ресей Федерациясының жер заңдарының құқықтық негізіне
Қазақстан Республикасы Жер кодексінің 92-93-баптары жер заңдарын бұзғаны үшін
1) ауыл шаруашылығы өндірісіне не тұрғын үй құрылысы мен
2) егер учаскені пайдалану ҚР Жер кодексіне немесе Қазақстан
ҚР Жер кодексінің 92-бабында қарастырылған бірінші жағдайда заңды жауаптылықтың
ҚР Конституциясының 6-бабына сәйкес, Қазақстан Республикасында мемлекеттік меншік пен
ҚР Жер кодексінің 93-бабына сәйкес жауаптылықтың субъектісі ретінде жер
Мақсаты бойынша пайдаланбаган немесе жер зандарын бұза отырып пайдаланған
Жоғарыда аталып өткендей, меншік иелері мен жер пайдаланушылардан ҚР
ҚР Жер кодексінің 92-бабында көзделген жағдайда жер учаскесін алып
ҚР Жер кодексінің 93-бабында көзделген жағдайда жер учаскесін алып
Егер меншік иесінің немесе жер пайдаланушының Қазақстан Республикасының заңдарын
ҚР Жер кодексінің 92 және 93-баптарында аталған негіздер бойынша
Сатудан түскен сома, учаскені алып қою шығыстары шегеріле отырып,
ҚР Жер кодексінің 96-бабы «Меншік немесе жер пайдалану құқығы
ҚР Жер кодексінің 95-бабы заңдарда көзделген жағдайда жер учаскесін
Сотталған адам мен оның асырауындағы адамдар үшін қажетті, сотталған
Тәркіленген жер учаскелері мемлекеттік меншікке қайтарылады. Тәркілеу объектісі болып
Жер заңдарын бұзғаны үшін тәртіптік жауаптылық.
Қазақстан Республикасының жер заңдары жер туралы заңнаманың нормаларының талаптарын
Мұндай заңшығарушы актілердің қатарынан ҚР 1999 жылғы 10-желтоқсандағы «Еңбек
Аталған Заңның 94-бабында еңбек тәртібін бұзудың анықтамалары және тәртіптік
Еңбек тәртібін бұзу деп өзіне жүктелген еңбектік міндеттерді жұмысшының
1) жұмысшы мен жұмыс берушінің еңбек шартымен, бұйрығымен
2) жұмысшы еңбек процесінде тиісті тәртіпте орындауға міндетті
3) егер еңбек тәртібін бұзу орын алса, ол
Ұжымдық шартты бекіту кезінде жұмыс берушілер жұмысшылардың құқықтарын шектей
Ауыл шаруашылығында және шаруашылықтың бірқатар салаларында еңбек қатынастарын реттеу
Еңбек тәртібін бұзғаны үшін, яғни, жұмысшының өзіне жүктелген міндеттерді
1) ескерту;
2) сөгіс;
3) жеке еңбек шартын бұзу.
Енбек тәртібін бұзғаны үшін жеке еңбек шартын тоқтату үшін,
Тәртіптік жазаларды қолдану үшін мыналар қажет:
1) жұмысшыдан жазбаша түсіндірме талап етілуі тиіс,
2) тәртіптік жаза құқық бұзушылық аныкталған күннен бастап бір
3) әрбір құқық бұзушылық үшін тек бір әкімшілік жаза
4) тәртіптік жаза тағайындау туралы бұйрық жазаға тартылған жұмысшыға
5) тәртіптік жаза тағайындау кезінде жұмыс беруші жасалған құқық
Тәртіптік жазаға еңбек дауларын қарау үшін белгіленген тәртіпте шағымдануға
ҚР «Еңбек туралы» заңымен қарастырылмаған тәртіптік жазалау шараларын қолдануға
Мемлекеттік қызметшілерді тәртіптік жауаптылыққа тартудың негіздері, шарттары және процессуалдық
Тәрітптік жауаптылыққа тартудың негізі ретінде мемлекеттік қызметшінің қызметтік тергеудің
«Еңбек туралы» заңда еңбек тәртібін бұзу жөніндегі мәселені жұмыс
Жұмысшының тәртіптік жауаптылыққа тартылуы, негіздер болған жағдайда, оны жауаптылықтың
Жарғыны, Ережені басшылыққа алатын жұмыс берушілер өздерімен енбек құқығы
Қазақстан Республикасының жер заңдары бойынша мүліктік жауаптылық.
Жер құқығы әдебиетінде меншік иелері мен жер пайдаланушыларға келтірілген
Біріншіден, жауаптылықтың түрлері тиісті заңдармен көзделуі тиіс. Мысалы, ҚР
Екіншіден, азаматтық заңнама жер заңдарын бұзғаны үшін мүліктік (материалдық)
Үшіншіден, жер заңдарының нормалары жер учаскелерінін, меншік иелері мен
Төртіншіден, жер заңдарында зияндардың алдын алу мен олардың салдарын
Бесіншіден, жер заңдарында ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерді және орман
Алтыншыдан, жер заңдары азаматтық заңнамаға қарағанда жеке меншіктегі, жер
Б.В. Ерофеевтің келесі пікірі орынды: «Материалдық әлемнің басқа элементтеріне
ҚР Жер кодексінің 165-бабы меншік иелері мен жер пайдаланушыларға
Өкілетті мемлекеттік органдардың шешімімен меншік құқығы мен жер пайдалану
1) халықаралық міндеттемелер;
2) қорғаныс қажетіне, ерекше қорғалатын табиғи аумақтарға, сауықтыру,
3) учаскенің астынан пайдалы қазбалардың кен орнының (кең
4) жол салу, электр тарату, байланыс желілері мен
5) құлау (қирау) қаупі бар апатты және ескірген
6) қалалар мен өзге де елді мекендердің жоспарлары,
Егер жер пайдаланушы берілген құқықты мемлекеттен сатып алмаған болса,
Қазақстан Республикасының заң актілерімен ҚР Жер кодексінің 84-бабында аталған
ҚР Жер кодексінің 91-бабында көзделген төгенше жағдайларда жер учаскесін
Дүлей апаттар, соғыс жағдайындағы режим, авариялық, эпидемиялар, індеттер жағдайында
Төтенше жағдайдың қолданылуы тоқтатылған кезде жер учаскесі меншік иесіне
Жеручаскесін меншік иесіне немесе жер пайдаланушыға қайтару мүмкін болмаған
Жер учаскесін уақытша алып қойған кезде мүлікті, соның ішінде
Жеке және заңды тұлғалардың жоғарыда аталған, заң актілерімен белгіленген
Жеке және заңды тұлғалардың меншік иелері мен жер пайдаланушылардың
Жер учаскелерінің сапасынын нашарлауы топырақтың құнарлығын бұзуға, су режимін
Қазіргі кезде көршілес ауыл шаруашылығы жер пайдаланушыларының — мұнай-газ-металл
ҚР Жер кодексінің 166-бабында зияндарды өтеудің тәртібі белгіленген. Меншік
Мемлекеттік билік органының, өзге мемлекеттік органның заңдарға сәйкес емес
Өтемақы мөлшерін айқындау кезінде оған мыналар енгізіледі:
1) жер учаскесінің немесе жер пайдалану құкығының нарықтық құны;
2) жеміс ағаштары мен көпжылдық екпелерді қоса алғанда, учаскедегі
3)жеручаскесін игеруге, оны пайдалануға, қорғау іс-шараларын жүргізуге, топырақ құнарлылығын
4) меншік иесіне немесе жер пайдаланушыға үшінші тұлғалар
5) алынбай қалған пайда енгізіледі.
Ауыл шаруашылығы өндірісіндегі шығындарды өтеу тәртібі ҚР Жер кодексінің
Бұл бапта мынадай ережелер көрініс тапқан: Ауыл және орман
Өтелуге тиісті шығыннын мөлшері жаңа жерді игеруді немесе алқаптарды
Жер сапасының нашарлауынан туындаған шығынның мөлшері алқаптарды бір түрден
Алқаптар сапасының төмендеуіне байланысты оларды бір түрден басқа түрге
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2003 жылғы 8-қазандағы № 1037 қаулысымен
Сонымен қатар, мұнда азаматтық-құқықтық және азаматтық іс жүргізушілік құқығының
Жерге орналастыру жобасында мыналар көрсетілуі тиіс: жер пайдалану құқығындағы
Ауыл шаруашылығын жүргізуге байланысты емес мақсаттарға пайдалану үшін ауыл
Бұл шығын аталған Кодекстің 166-бабында көрсетілген шығынның орнын толтырудан
Жер учаскесі берілген заңды немесе жеке тұлғаның қаражаты есебінен
Жеке және заңды тұлғалардың есебінен өнімділігі аз немесе өнім
құнарлы топырақ қабатын салу көзделген жер учаскесі алқабының орналасқан
салынатын құнарлы топырақ қабатының көлемі;
алқаптарды қалпына келтіруге жұмсалған шығындардың сомасы (құны);
алқаптарды қалпына келтіруге жұмсалған сомаларды ескергендегі шығындардың мөлшері.
Өнімділігі аз немесе өнім бермейтін алқаптарға құнарлы топырақ қабатын
Өтелуге тиісті шығынның мөлшері жаңа жерді игеруді немесе алқаптарды
Азаматтар мен заңды тұлғалардың жер пайдалануындағы немесе меншігіндегі ауыл
Ауыл шаруашылығы өндірісіндегі шығын жеручаскесіне құқық беру туралы шешім
Жеке және заңды тұлғаларға жер учаскелері келесі мақсаттарда берілгенде
1) елді мекендер шекарасында жеке тұрғын үй салу,
2) мелиорациялық жүйелер салу үшін;
3) тоғандағы және көлдегі балық шаруашылықтарын, балық питомниктерін, уылдырықты
4) қоршаған ортаны қорғауды қамтамасыз ететін, іргелес жатқан -жер
5) тозған алқаптарға, химиялық және радиоактивті заттармен ластанған жерге
Жер учаскелерін қорықтарға, ұлттық, зоологиялық және дендрологиялық парктерге, ботаникалық
Шығынның мөлшері жеручаскесінің берілуіне мүдделі тұлғамен келісіледі және жергілікті
Жер зандарын бұзғаны үшін әкімшілік жауаптылық.
Жер заңдарын бұзғаны үшін әкімшілік жауаптылық — бұл жер
Әкімшілік құқық бұзушылық дегеніміз осы Кодекс бойынша әкімшілік жауаптылық
Заң әдебиетінде заңды жауаптылықтың бұл түрінің сипаты туралы әртүрлі
Жер заңдарын бұзғаны үшін әкімшілік жауаптылықтың ерекшелігі оны қолданудың
1. Ол ҚР ӘҚБК-де кезделуі тиіс;
2. Ол әкімшілік құқық бұзушылықтың нақты аныкталған құрамдарынан көрініс
3. Жауаптылықтың субъектілері ретінде әкімшілік құқық бұзушылықтар туралы заңға
4. Құқық бұзушылықтың жұмыс уақытында немесе жұмыстан тыс
5. Әкімшілік жауаптылықтарды заңда аталған лауазымды тұлғалар
6. Әкімшілік жауаптылық заңдарда анықталған келесі іс жүргізушілік тәртібімен
Жер заңдарын бұзғаны үшін әкімшілік жауаптылықты түрлерге бөлуде де
Мысалы, Б.В. Ерофеев жер заңдарында қарастырылған құқық бұзушылықтардың түрлерін
1) экономикалық сипаттағы құқық бұзушылықтар: жерді өз бетімен
2) экологиялық сипаттағы құқық бұзушылыктар: топырақтың құнарлы қабатын
3) жерге байланысты құқық бұзушылықтар, яғни, жермен байланысты тұрақты
Соңғы жағдайдағы шаруашылық және тұрмыстық құрылыстарды өз бетімен салуды,
А.Х. Хаджиев жер заңдарына қатысты құқық бұзушылықтарды келесі топтарға
1) жер учаскелерінің меншік иелері мен жер пайдаланушылардың мүліктік
2) жер қорын басқару саласындағы құқық бұзушылықтар: арнайы
3) жерді пайдалану ережелерін бұзу: жерлерді нысаналы мақсаты
4) экологиялық бағыттылыққа ие құқық бұзушылықтар: ауыл шаруашылығы
5) жердегі өндірістік-шаруашылық қызметті жүзеге асыруға қатысты белгіленген
Аталған құқық бұзушылықтардың арасында ҚР Жер кодексінің 92-93 баптарында
Жер заңдары нормаларының талаптарын бұзуды ҚР Әкімшілік құқық бұзушылықтар
1) меншікке қол сұғатын құқық бұзушылықтар (13-тарау, 118-121
2) табиғи ресурстарды пайдалану қоршаған ортаны қорғау саласындағы
3) карантиндік ережелер мен ветеринарлық (мал дәрігерлік) қа-ағалауға
4) қоғамдық қауіпсіздік пен халықтың денсаулығына қол сұғатын
5) Қазақстан Республикасының мемлекеттік шекара режимінің және Қазақстан
6) жол шаруашылығы, байланыс және көліктегі әкімшілік құқық
Әкімшілік құқық бұзушылық туралы заңдар бойынша жер заңдарының басқа
Жоғарыда аталған және басқа да авторлардың жер құқық бұзушылықтарды
А.Х. Хаджиевтің пікірі бойынша, жер құқық бұзушылықтарының арасынан жер
Әкімшілік құқық бұзушылық тартуралы кодекстің кейбір нормалары жер заңдарын
Әкімшілік – құқық бұзушылықтар ұлт әкімшілік жаза ҚР ӘҚБК
Әкімшілік жазаны тағайындау тұлғаны орындамаған міндеттерін орындаудан, зиянды өтеуден
Бір әкімшілік құқық бұзушылық үшін тек бір негізгі немесе
Бірінші рет әкімшілік құқық бұзушылық жасаған тұлғаны, егер ол
Әкімшілік құқық бүзушылыктан келген зиян жеңіл болғая жағдайда сот,
14.7. Жер заңдарын бұзғаны үшін қылмыстық жауаптылық Қылмыстық жауаптылық
Сол себепті, жер заңдарын бұзғаны үшін қылмыстық жауаптылық ҚР
Жер заңдары өзінің қорғаушылық нормалары оң-позитивтік нәтижелер беруі үшін
ҚР Қылмыстық кодексі жер құқығы қатынастары саласындағы қылмыстарды 11-тарауда
Мысалы, ҚР Қылмыстық кодексінің 277-бабы шаруашылық және өзге де
Табиғи ресурстарды пайдалану, кәсіпорындарды және пайдалану объектілерінің басқа да
Егер бұл қоршаған ортаның елеулі ластануына, адам денсаулығына зиян
Бұл баптың диспозициясында табиғи ресурстар объектілері, қоршаған ортаны ластау
Сонымен қатар, экологиялық талаптарды бұзу ҚР Қылмысты кодексінің 278,
278-бап. 1. Экологиялық тұрғыдан салыстырмалы түрде қауіпті химиялық, радиоактивтік
2. Дәл осы әрекет қоршаған ортаның ластануына, улануына немесе
3. Осы баптың бірінші не екінші тармақтарында көзделген
279-бап. 1. Микробиологиялық немесе өзге де биологиялық агенттерді не
2. Дәл осы әрекет қоршаған ортаның ластануына, улануына немесе
3. Осы баптың бірінші не екінші тармақтарында көзделген
ҚР Қылмыстық кодексінің 277,278,279-баптарында экологиялық талаптарды бұзу және аталған
Бұл қылмыс экологиялық қылмыстарға жататынына қарамастан, ҚР Қылмыстық кодексінде
280-бапта көзделген өсімдіктердің аурулары мен зиянкестерімен күресу үшін белгіленген
Өсімдіктердің аурулары мен зиянкестерімен күресу үшін белгіленген бұл ережелерді
1. Адамның денсаулығы мен қоршаған ортаға зиян келтіруді, жердің
2. Дәл осы әрекет төтенше экологиялық жағдайы бар
3. Осы баптын бірінші не екінші тармақтарында көзделген
Бұл қылмысты тек жерге қатысты ретінде ғана емес, бүкіл
Жерді қорғау саласында жасалатын қылмыстарға ерекше қорғалатын табиғи аумақтар
ҚР Жер кодексінің 1-бабына сәйкес қорғалатын табиғи аумақ Қазақстан
ҚР Жер кодексінің 122-бабында ерекше қорғалатын табиғи аумақтар және
Бұл жерлерді өзге қажеттіктерге алып қоюға жол берілмейді және
Ерекше қорғауды қамтамасыз ету үшін осы аймақтар шегінде мемлекеттік
Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың күзет, санитарлық-қорғау және өзге де
Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар режимін бұзатын қылмыс ҚР Қылмыстық
1. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың режимін бұзу нәтижесінде елеулі
2. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарда мемлекеттік табиғи-қорықтық қор объектілерін
ҚР ҚК 299-бабы экологиялық ластанудың салдарын жоюға байланысты шаралар
Экологиялық ластануға ұшыраған жерлерде қалпына келтіру шараларын жүргізу міндеті
Тәжірибеде жер учаскелерін азаматтарға заңсыз сатумен, жалға берумен, табыстаумен,
Қорытынды
Әрбір қоғамда экономиканы дамытудың негізі жер байлығы болып саналады.
Жер кодексін талқылау барысы елімізде демократияның берік орныға бастағанын
Сондықтан жер құқығына байланысты барлық мәселелер Қазақстан Республикасының
Президентіміздің биылғы жылғы Жолдауында еліміздің экономикалық өсуінің ең басты
«Қазақстан 2030» стратегиясының 10 жылдағы Қазақстан экономика мен өз
Қазақстанның өмір сапасының артуы;
Қазақстандық дамудың жаңа кезеңі жан – жақты жаңартуды жеделдету;
Бәсекеге қабілеттілік Қазақстанның әлемдік экономика мен қоғамдастыққа кіруінің кілті;
Жаңа кездегі негізгі міндеттер;
Қазақстанның патриотизммен саяси ерік жігер - жаңа Қазақстанды құрудың
Жер қатынастары – жерге меншік құқығын және өзге де
Жер құқығының негізгі қағидаларына сүйене отырып жерді пайдалану, иелену,
Әрбір Қазақстан Республикасының азаматының міндеті жерді тиімді, ұтымды, пайдалануды
Пайдаланылған әдебиеттер
Қазақстан Республикасының Конституциясы. Алматы, 2005. 250 б.
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі. 1994 жылы 27
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі. 1999 жылғы 1 шілдеде
Қазақстан Республикасының Азаматтық іс – жүргізу кодексі. (Астана,
Қазақстан Республикасының «Жер кодексі» Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 20
«Жер қойнауы жәнежер қойнауын пайдалану туралы» Қазақстан Республикасының 1996
Ә.С.Стамқұлов., Ғ.Ә.Стамқұлова. Жер құқығы. (Жалпы бөлім) Алматы. 2004
И.Оспанов. Құқық негіздері. Алматы 2006 ж.
Ә.Е. Бектұрғанов. Қазақстан Республикасының Жер құқық қатынастары туралы.
Архипов И.Г. Земельное право Респблиики Казахстан. Алматы 1997. 115
Хаджиев А. Земельное право Респблиики Казахстан. Алматы 2001. 250б.
Архипов И.Г. Земельное право Респблиики Казахстан. Алматы, 1994
Архипов И.Г. Регулирования земельных отношение по новому Указу
«Заң газеті», 2003 ж. 22 маусым
«Егеменді Қазақстан», 2003 ж. 25 шілде.
«Егеменді Қазақстан», 2007 ж. 23 қаңтар.
«Егеменді Қазақстан», 2007 ж. 22 ақпан.
«Жас Алаш», 2003 ж, 28 маусым.
«Түркістан», 2003 ж, 27 шілде.
«Ақиқат», №4 2006 ж. 20 сәуір.
«Ақиқат», №2 2007 ж. 15 наурыз.
6
Жер заңдарын бұзғаны үшін занды жауаптылықтың түрлері
Тәртіптік жауаптылық
әкімшілік жауаптылық
Қылмыстық жауаптылық
Жер заңдары бойынша жауаптылық
Мүліктік жер құқығы жауаптылығы –меншік иелері мен жер пайдаланушылар-ға
Жер учаскесін алып қоюмен байланысты жер- құқығы жауаптылығы
Жер учаскесін нысаналы мақсаты бойынша пайдаланбау (ҚР ЖК
Жерді ұтымды пайдалану ережелерін өрескел түрде бұзу және жер