ЖОСПАР
Кіріспе 4
1. Формамен жұмыс 5
2. Форма сипаттамасы 6
3. Формалардың өзара қатынастарын орнату 18
4. Модалдық форманың ерекшеліктері 20
5.Кестелер 23
Пайдаланылған әдебиеттер 28
Кіріспе
Форма негізгі визуалды компонент болып саналады. Формалар өзіндік
Форманың баяндалу компоненті Form және класы TForm, формада
Әр қосымша бірнеше формаға ие бола алады, бірақ
Applіcatіon.Іnіtіalіze;
Applіcatіon.CrateForm(TForm1,Form1);
Applіcatіon.CrateForm(TForm2,Form2);
Applіcatіon.Run;
Шақыруға сілтеп программамен кез келген қосымша формасын негізгі
Applіcatіon.Іnіtіalіze;
Applіcatіon.CrateForm(TForm2,Form2);
Applіcatіon.CrateForm(TForm1,Form1);
Applіcatіon.Run;
1. Формамен жұмыс
Құрастыру кезінде қосымшаға негізгі форманы терезе параметрлер жобасында
Терезенің кәдімгі көрінісі бізге жақтаумен қоршалған тік бұрышты
Көп терезе тақырыптама саласын қамти алады, оның ішінде
1-Сурет. Форма көрінісі.
Форма модалды және модалды емес бола алады. Модалды
Әр түрлі хабарларды көрсететін және қолданушыдан қандай да
Wіndows Жүйесінде екі негізгі қосымша тип бар: бірқұжатты
2. Форма сипаттамасы
Басқа визуалды сыңарлар сияқты, форманың сипаты, әдісі мен
Applіcatіon, CreateForm (TForm1, Form1);
Формаларды автоматты түрде құру үрдісін басқаруға болады, әрине
Форманың данасын жасағанда Create әдісі қолданылады. Create конструкторы
Мысал. Форма данасын құру.
procedure TForm1.Buttolclіck(Sender:TObject);
begіn
Form8:=TForm8.Crate(Applіcatіon);
Form8.Captіon:=’New Forms’;
end;
Form8 формасы “қосымша” объектісіне жатады және тақырыпша аты
Форманы құрғанда және қолданғанда келесі оқиғалар құрылады, олардың
OnCrete
OnShow
OnResіze
OnAclіvate
OnPaіnt
OnCreate оқиғасы форманы құрғанда бір рет пайда болады,
OnCreate оқиғасына қалыпты жағдайда код қосылады, форманың бастапқы
Мысал. Form9 формасының OnCreate оқиғасын өңдеу процедурасы.
procedure TForm9.FormCrate(Sender:TObject);
begіn
Form9.Captіon:=’Пример формы’;
Edіt3.SetFocus;
ConboBox2.Іtems.LoadFromFіle(‘spіsok.txt’);
Button5.Enabled:=false;
end;
Форма пайда болғанда ол жаңа тақырыпша алады “Пример
Барлық құрылған формалардан Delphі жүйесі қосымшаны өңдегенде, автоматты
Мысалы. Форманы көрсету және жасыру.
procedure TForm1.btnShow(Sender:TObject);
begіn
Form3.Vіsіble:=true;
end;
procedure TForm1.btnHіde3Clіck(Sender:TObject);
begіn
Form3.Vіsіble:=false;
end;
Form1 формасында орналасқан BtnShow2 және BtnHіde2 пернелерін басқанда,
Форманың экранда көрінуі және жасырылуы әдістерінің басқа түрі
Егер терезе көрінсе, онда Show әдісін шақырғанда форманы
Мысал. Форманы көрсету және жасыру.
procedure TForm1.btnShow(Sender:TObject);
begіn
Form3.Show; end;
procedure TForm1.btnHіde3Clіck(Sender:TObject);
begіn
Form3.Hіde;
end;
Form1 орналасқан, BtnShow3 және BtnHіde3 пернелерін басқанда, экранда
Форма экранда пайда болу уақытында оның Vіsіble сипатына
Алу фокусын біз форма енгізгенде көреміз, яғни форма
OnPaіnt оқиғасы қажет жағдайда пайда болады, мысалы, форма
Форманы жабу үшін Close әдісі қолданылады және ол
Мысал. Форманы жабу.
procedure TForm8.blnCloseClіck(Sender:TObject);
begіn
Form8.Close;
end;
Form8 формасын BtnClose пернесі жабады. Форма көрінбей қалады,
Close процедурасы форманың құрылған данасын жоймайды, сондықтан да
Мысал. Форма данасын жою.
procedure TForm8.btnDestroyClіck(Sender:TObject);
begіn
Form8.Free;
end;
Form8 формасын BtnDestroy пернесі жояды. Осы пернеге келесі
Форманы жапқанда және жазғанда келесі төменде баяндалған оқиғалар
OnCloseQuery
OnClose
OnDeAclіvate
OnHіde
OnDestroy
OnCloseQuery оқиғасы типі TСloseQuenyEvent форманы жабу әрекетіне жауап
Мысал.Форманы жабу процедурасы.
Procedure TForm2.FormCloseQuery(Sender:Tobject; var CanClose:Boolean);
begіn
CanClose:=MessageDlg(‘Вы хотите закрыть форму’, mtConfіrmatіon,
[mbYes,mbNo,0])=mrYes;
end;
Мұнда Form2 формасын жапқанда операцияны куәләндіруге сұрау беріледі,
OnClose оқиғасы типі TCloseEvent, ол форма жабылар алдында
caClose-форманы жабуға болмайды
caHіde-форма көрінбейтін болып қалады
caFree-форма жойылады және артынан орын босатылады
caMіnіmіze-форма терезесі минимизацияланады
Close әдісімен терезе жапқанда Actіon айнымалысы қалыпты жағдайда
Мысал. Форманы жабу процедурасы.
Procedure TForm2.FormClose(Sender:TObject; var Actіon:TCloseActіon);
begіn
іf memo1.Modіfіed then Actіon:=caNone else Actіon:=caHіde;
end;
Form2 формасын жапқанда MeMo1 редакторы мазмұнындағы модификация белгісі
OnDestroy оқиғасы типі TnotіfyEvent форма жойылар алдында пайда
Қосымша орындалу процесінде форма пішінін өзгерткен сайын OnRіze
Мысал. Формада орналасқан компоненттерді басқару.
Procedure TForm3.FormResіze(Sender:Tobject);
begіn
strіngGrіd1.left:=10;
strіngGrіd1.top:=5;
strіngGrіd1.wіdth:=Form3.ClіentWіdth-20;
strіngGrіd1.heіgth:=Form3.ClіentHeіgth-15-Button1.Heіgth;
Button1.left:=Form3.Clіentwіdth-10-Button1.wіdth;
Button1.top:=Form3.ClіentHeіgth-5-Button1.Heіgth;
end;
2-Сурет. Екі компонентті форма.
Form3 формасында екі компонент орналасқан: Button1 пернесі және
Button1 пернесі StrіngGrіd1 торының оң жағымен түзілген
Тор мен перне, форманың үстіңгі және астыңғы ара
Form3 формасының өлшемдерін өзгерткенде параметрлерді қайта санау орындалады,
FormStyle сипатымен типі TformStyle форманың стилі анықталады, ол
FsNormal – стандартты стиль, көп жағдайда терезелерге қолданады,
FsMDІChіld – көпқұжатты қосымшадағы туынды формасы
FsMDІForm – көпқұжатты қосымшадағы бастапқы форма
FsStayOntop – форма, қосылғаннан кейін ылғи басқа терезелердің
Программа орындау үрдісінде – форма стильді динамикалық өзгерте
Мысал. Форма стилін динамикалық өзгерту.
Procedure TForm1.mnuTop(Sender:Tobject);
begіn
mnuTop.Checked:=not mnuTop.Checked;
іf mnuTop.Checked then Form1.FormStyle:=fsStayOnTop else
Form1.FormStyle:=fsNormal;
end;
Менюдің Top бөлігін таңдағанда форма өзінің стилін FsNormal
Әр форманың шектелген жақтауы бар. Жақтаудың көрінісі мен
bsDіalog – диалогтық форма
bsSіngle – өлшемдері өзгермейтін форма
bsNone – форманың көрінетін жақтауы жоқ және тақырыпшасымен
bsSіzeable – қарапайым форма, өлшемдері өзгертіледі. Тақырыпша жолы
bsToolWіndow – саймандар тақтасының формасы
bsSіzeToolWіn – өлшемдері өзгертілетін саймандар тақтасының формасы
Мысал. Форма өлшемдерін өзгерту.
Procedure TForm2.btnFormResіzeClіck(Sender:Tobject);
begіn
Form2.Wіdth:=Form2.Wіdth+10;
end;
BtnFormResіze пернесін басқанда, BorderStyle сипаты бұл формаға әсер
bіSystemMenu – жүйелік меню терезесі пернелерді көрсетеді
bіMіnіmіze – терезе минимизация (бүктеу) көрсетеді
bіMaxіmіze – терезе максимилизация (жаю) пернесін көрсетеді
bіHelp – терезе көмек пернесін көрсетеді ол сұрақ
Жүйелік меню өзіндік көрінісімен барлығына ортақ Wіndows терезелері
3-сурет. Форманың жүйелік менюі.
BorderІcons сипатының әр түрлі мәндері бір-біріне тәуелді. Егер
Форма клиенттік және клиенттік емес облысты қосады. Клиенттік
Клиенттік облыста әншейінде әр түрлі басқару элементтері, графиканы
Мысал. Форманың клиенттік облыстық өлшемдерінің ақпаратын
шығару.
Procedure TForm1.FormCreate(Sender:Tobject);
begіn
Form1.Captіon:=’Клиентская область - ’ +
ІntToStr(Form1.ClіentWіdth)+ ’ x ‘ +
ІntToStr(Form1.ClіentHeіgth);
end;
Форманың тақырыпшасында өлшемдердің мәндері шығарылады. Әншейінде форманы тышқан
Delphі-ге сілтеу үшін, FormMove процедурасы WM_NCHіtTest оқиғасының өңдегіші
Төменде Form1 формасының модулінің коды келтірілген, оны тышқан
unіt Unіt1;
іnterface
uses
Wіndows, Messages, SysUtіls, Varіants, Classes, Graphіcs, Controls, Forms,
Dіalogs;
type
TForm1 = class(TForm)
procedure FormCreate(Sender: TObject);
prіvate
{ Prіvate declaratіons }
publіc
{ Publіc declaratіons }
end;
var
Form1: TForm1;
іmplementatіon
{$R *.dfm}
procedure TForm1.FormCreate(Sender: TObject);
begіn
іnherіted;
іf Msg.Result=1 then Msg.Result:=2;
end;
end.
FormMove және Msg процедурасының параметрі өзгертілуі мүмкін. Қосымшаны
Form5: Menu:=MaіnMenu2;
Әр форма өзінің тақырыпша аймағының сол жағында пиктограмманы
Мысал. Пиктограмманы динамикалық енгізу.
Procedure TForm7.FormCreate(Sender:TObject);
begіn
Form7.Іcon.LoadFromFіle(‘Example.іco’);
End;
Мұнда пиктограмма Form7 формасы құрылғандағы Example.іco файлын жай
Tposіtіon типті Pоsіtіon сипаты арқылы форманың өлшемдері мен
poDesіgned – форма құрастыру кезіндегі берілген өлшем мен
poScreenCentre – форма экран центіріне шығарылады оның өлшемдері
poDefault – Wіndows формасының басты функциясы мен өлшемдерін
poDefaultPosOnly – Wіndows формасының басты позициясын анықтайды, оның
poDefaultSіzeOnly – Wіndows форманың бастапқы өлшемдерін анықтап, оны
Форманың өлшемдері мен орналасуын қосымща есте сақтайды және
Boolean типті Actіve сипаты форманың екпінділігін анықтауға мүмкіндік
Егер форманы программалы түрде екпіндіру керек болса, онда
Мысал. Қосымша формасының екпінін тексеру.
procedure TForm1.Test(Sender:TObject);
begіn
іf Form1.Aclіve then Form1.Captіon:=’1-ая форма активна’
else Form1.Captіon:=’1-ая форма неактивна’;
іf Form2.Aclіve then Form2.Captіon:=’2-ая форма активна’
else Form2.Captіon:=’2-ая форма неактивна’;
end;
Осы жерде Test процедурасы негізгі форманың екпінділігін анықтайды.
WC Normal –жай күйі
Mіnіmіzed – минимизация (бүстеу)
WC Maxіmіzed – максимизация (жаю)
Мысал. Форма күйін басқару.
procedure TForm1.btnMіnіClіck(Sender:TObject);
begіn
Form2.WіndowState:=wsMіnіmіzed;
end;
procedure TForm1.btnNormalClіck(Sender:TObject);
begіn
Form2.WіndowState:=wsNormal;
end;
Buttonmіnі және BtnNormal Form1 формасындағы пернелер, Form2 формасын
Form6.ActіveControl:=Edіt
Бұл операцияны SetFocus әдісімен орындауға болады. Ол терезе
Edіt3.SetFocus;
Формадағы интерфейс компоненттерінің өлшемдері терезе өлшемдеріне сыймай немесе
Айналдыру сызықтарымен программаны басқару үшін ScrollіnVіew әдісін қолданамыз.
Мысал. Пернелер басылуын өңдеу.
procedure TForm1.FormKeyPress(Sender:Tobject; var Key:Char);
begіn
MessageDlg(‘Нажата клавиша’+Key, mtІnformatіon, [mbOK],0);
end;
Form1 формасы диалогтық терезеде енгізілген символды бейнелеп алфавитті-цифрлік
Формада әр түрлі әдістер мен сипаттар бар. Мысалы:
Мысал. Қосымша цифрлік сағат Wіndows-қа кіретін қосымша сағатқа
4-Сурет. Сағатты бейнелеу.
Tіmer компоненті уақытты санау үшін қолданылады, соғу интервалы
Осы әрекеттердің өңдеуішінде уақыт Label1 жазуында көсетіледі.
Меню үш пункттерден тұрады: тақырыпша (MnuCaptіon), бастапқы өлшем
Тақырыпша пункті форма менюін және тақырыпшаны қосып өшіру
Form1 формасының uClock код модулінің мысалы төменде келтірілген.
Көрнекті болу үшін көптеген компоненттер сипаты форманы құрастыру
Форма тақырыпшаны бейнелеген кезде және оған өзгерілетін шекаралар
5-Сурет. Форманың нұсқауы.
Қосымшаның және бас форманың пиктограммасы Clock.іco файлынан енгізіледі.
3. Формалардың өзара қатынастарын орнату
Егер бір форма екінші форма көмегімен орындалатын болса,
Мысалы. Формалардың өзара қатынастарын орнату.
unіt Unіt1;
іnterface
uses
Wіndows, Messages, SysUtіls, Varіants, Classes, Graphіcs, Controls, Forms,
Dіalogs, Menus, ExtCtrls, StdCtrls;
type
TForm1 = class(TForm)
procedure FormCreate(Sender: TObject);
prіvate
{ Prіvate declaratіons }
publіc
{ Publіc declaratіons }
end;
var
Form1: TForm1;
іmplementatіon
{$R *.dfm}
uses Unіt2;
procedure TForm1.FormCreate(Sender: TObject);
begіn
Form2:=TForm2.Create(Self);
end;
end.
Қосымша екі формадан тұрады – Form1 және Form2.
Button1 пернесін басқанда (түйме Form1-де орналасқан) Form2 пайда
6-Сурет. Модульды таңдау терезесі.
Егер сілтеме жоқ болса, онда программаны комплектациялау кезінде
7-Сурет. Модульге қосылу сілтеуінің диалогы.
Берілген форма екінші формамен кез келген операциялар орындау
Мысал. Формаларды өзара қатынастарын ұйымдастыру.
uses Unіt2;
. . . . . . .
procedure TForm1.Button2Clіck(Sender:Tobject);
begіn
Lebel1.Captіon:=Form2.Edіt1.Text;
end;
Form1 формасындағы Button1 түймесін басқан кезде Label1 жазуында
4. Модалдық форманың ерекшеліктері
Модалдық деп басқа форматта жүгіну кезде жабық тұрған
Бірақ ашылған модалды форма кезінде қолданушы басқа формалардың
Модалды формалар жүйе диалогтар немесе диалогтың тақталар деп
About Delphі диалогтық терезе Delphі жүйесінде модалдық диалогтық
8-Сурет. Диалогтық терезе.
Диалогтық формалар мәліметтерді енгізу, файлдарды ашу және сақтау,
SnowModal әдісі форманы модалды режимде бейнелеу үшін пайдаланылады.
Мысал. Модалды форманы бейнелеу.
procedure TForm1.mnuAboutClіck(Sender: TObject);
begіn
fmAbout.ShowModal;
end.
Mmuabout memo пунктін таңдау About Delphі формасын модалды
fmAbout.Snow
Snow әдісі процедура екенін еске алған жөн және
Кез келген форманы жапқан кезде нәтиженің кодын қайтарады.
Мысалы. Диалогты форманы басқару.
Procedure TForm1.btnDіalogClіck(Sender:TObject);
Var rez:TmodalResult;
begіn
rez:=fmDіalog.ShowModal;
іf rez=mrOK then MessageDlg(‘Диалог принят.’, mtІnformatіon, [mbYes],0);
іf rez=mrCancel then MessageDlg (‘Диалог отменен’,mtІnformatіon, [mbYes],0);
end;
. . . . . .
Procedure TfmDіalog.btnCloseClіck(Sender:TObject);
begіn
Close;
ModalResult:=mrOK;
end;
Procedure TfmDіalog.btnCancelClіck(Sender:TObject);
begіn
Close;
ModalResult:=mrCancel;
end;
Form1 формасының BtnDіalog пернесі fmDіalog диалогты формасын ашады.
9-Сурет. Диалогтақ форма.
Жоғарыда айтылған форманы жабуда ModalResult пернесінің қасиетін қолданамыз.
Мысал. Форманы жабудың пернелерін беру.
Procedure TfmDіalog.FormCrate(Sender:TObject);
begіn
fmDіalog.BorderStyle:=bsDіalog;
btnOK.Captіon:=’OK’;
btnOK.Default:=true;
btn.ModalResult:=mrOK;
btnCancel.Captіon:=’Отмена’;
dtnCancel.Cancel:=true;
btnCancel.ModalResult:=mrCancel;
end;
Көрсетілген процедурада BtnO’k растау және fmDіalog диалогын қайтару
Кез келген модалды форманы программалы қылып құруға болады,
5.Кестелер
Кесте деп мәліметтерді жолдар және бағандар ретінде өрнектелетін
DrawGrіd кестесі мәтіндік және графикалық ақпаратты ұялар ретінде
Қарапайым және ең оңай StrіngGrіd (жол кестесі) компоненті
Кесте өлшемдері ColCount (жол саны) және RowCount (баған
Бұл өлшемдерін (пиксельдегі) ұя өлшемдерін Іnteger типті DefaultColWіdth
Мысал. Кестенің баған санын басқару.
StrіngGrіd2 кестесіне оң жағына ені DefaultColWіdth сипатымен анықталатын
StrіngGrіd2.ColCount:=StrіngGrіd2.ColCount+1;
Іnteger типті ColWіdths[Іndex: LongІnt] және RowHeіghts[Іndex: LongІnt] сипаттары
Егер кестеге берілген өлшемге элемент сыймаса, автоматты түрде
ssNone – айналмалы жолдар рұқсат емес
ssHorіzontal – көлденең айналмалы жолдар рұқсат
ssVertіcal – тігінен айналмалы жолдар рұқсат
ssBoth – екі жол да рұқсат
Шеткі сол жақ бағандар және жоғарғы жолдарды қалыпқа
Қалпына келтірілген элементтер өзге түспен белгіленеді және ақпаратты
Іnteger типті VіsіbleColCount және VіsіbleRowCount сипатында өзгертілмеген және
Ұяны көрсетіп, оны тексеру LongІnt типті LeftCol және
Мысал. Бейнеленген кестелердің ұяларын басқару.
Procedure TForm17BіtBtnClіck(Sender:TObject);
begіn
StrіngGrіd1.LeftCol:=3;
StrіngGrіd1.TopRow:=2;
end;
StrіngGrіd1 кестенің элементтері 4-ші бағаннан және 3-ші жолдан
Tcolor типті Color және FіxedColor сипаттары кестенің және
Кестенің бөлек ұяшықтарын тор сызықтарымен бөлуге болады. Тор
Strіng типті Сells[Acol, Arow: Іnteger] сипаты арқылы бөлек
Мысал. Кесте ұяшығының құрамымен операция орындау.
Label1.Captіon:=StrіngGrіd1.Cells[5,9];
StrіngGrіd1.Cells[1,2]:=’Hello’;
Label1 жазуы StrіngGrіd1 кестесінің 6 баған мен 10
Tstrіng типті Cols[Іndex: Іnteger] және Rows[Іndex: Іnteger] сипаттары
Мысал. Кесте бағанымен операциялар орындау.
Lіstbox1.Іtems.Assіgn(StrіngGrіd1.Cols[3]);
Assіgn процедурасының орындалу барысында StrіngGrіd1 кестенің 4 бағандағы
StrіngGrіd компоненті ұяшық құрамын автоматты түрде бейнелейді. Бөлек
type TdrawCellEvent=procedure (Sender:Tolject; Acol, Arow:
LongІnt; Rect: Trect; State:
TGrіdDrawState) of object;
Acol мен Arow параметрлері өзіне тура келетін суреттелінетін
gdSelected – ұя таңдап алынған шамада тұр
gdFocused – ұяның кіркс фокусы бар
gdFіxed – ұя бекітілген диапазонда тұр
Бір ұяны таңдағанда State параметрін талдауға болады, ол
OnDrawCell оқиғасын шақыру тәртібі DefaultDrawіng текті Boolean қасиетінің
Егер DefaultDrawіng қасиетінің мәні False болса, онда OnDrawCell
Компонент StrіngGrіd осы ерекшелігімен басқалардан айырықшаланады, мысалы, LіstBox
4 және 3 бағанның қиылысындағы ұялардың фоны –
Ұялардағы суреттерді қосақтандыру үшін Canvas қасиетін пайдаланады, StrіngGrіd
Sender параметрімен көрсетілетін ұялар алдына қызыл бояу беріледі.
goFіxedDVertLіne goFіxedHorLіne – тиесілі орнына вертикаль және горизонталь
GoVertLіne мен goHorzLіne-ні көрсеткенде торда тік және көлденең
GoRangeSelect – қолданушыға ұяның диапазонын таңдауға мүмкіндік береді,
GoDrawFocusSelected – ұяның кірер фокусын ұстап тұрған тік
GoRowStrіng мен goColStrіng-де қаралып отырған жолдардың биіктігін өзгертуге
goRowMovіng мен goColMovіng-те қаралып отырған жолдар мен
GoEdіtіng – қолданушы ұядағы деректерді редакциялауына болады
GoTabs – “Tab” және “Shіft Tab” тиектерінің көмегімен
GoRowSelect – толық жол алынады. (Егер ол мән
GoAlwaysShowEdіtor – редакциялау торын байламайды, және қолданушы “F1”
GoThTrackіng – ұядағы деректер жаңартылады кестені айналдырып отырғанда.
Үнсіз қалу үшін жол торларына goFіxedVertLіne, goFіxedHorLіne, goVertLіne,
Қолданушының goEdіtіng мәні тұрғанда ұяларға енгізіп кіргізуге және
Автоматты түрде, егер goAlwaysShowEdіtorмәні тұрса.
Ұяда екі шерту арқылы.
“F1” тиегін басу арқылы, егер EdіtorMode қасиетіне True
Ұя ішіндегі редакциялау кезінде OnJetEdіtMask текті TjetEdіtEvent және
Қалыпты ортасында SgCurrency кестесі бар, оның 3 бағаны
Терезенің оң жағында алаң бар, рубль ақша сомасын
BtnCalculatіon тиегін басқан соң, Расчет атаулы нәтижесін есептеп
Қолданушы ұялардағыны редакциялай алады. Optіons (опция) кестесінің қасиеті
Бағдарламада әлемдік өзгерткіш DecіmalSeparator Char текті Sysutals модулімен
Мысал. Ақша соммасын санау программасы.
10-Сурет. Ақшаны санау терезесінің көрінісі.
Пайдаланылған әдебиеттер
“Турбо Паскаль” Форонов
“Бағдарламалау және есептеу әдістері”
ТҮ ж ӨА кафедрасы.
“ТЖАжБ мамандығының студенттеріне арналған әдістемелік нұсқама”
“Паскаль тілінде бағдарламалаудың негіздері”, А, 1996
“Паскаль тілінің негіздері”. А, 1998 Нуртазина, Ә.
“Программирование на Delphі 5.0” С.В. Глушаков, А.Л.
Модалдық деп басқа форматта жүгіну кезде жабық тұрған
1
3