МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
1. БАНК ҚЫЗМЕТІН ҚАДАҒАЛАУ ЖӘНЕ РЕЙТИНГТІК БАҒАЛАУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1. Банктік қадағалаудың мәні мен әдістері
1.2. Банк қызметін рейтингтік бағалау
1.3. Банк ісін талдаудың әдістемелері
1.4. БАНК ҚЫЗМЕТІН ҚАДАҒАЛАУ ЖӘНЕ РЕЙТИНГТІК БАҒАЛАУДЫҢ АҚПАРАТТЫҚ ЖҮЙЕСІНЕ
1.4.1. Ақпараттық жүйелер құрылымына қойылатын талаптар
1.4.2. Ақпараттық жүйелер ресурстарына қойылатын талаптар
1.4.3. Математикалық жабдықтарға қойылатын талаптар
1.4.4. Лингвистикалық жабдықтарға қойылатын талаптар
1.4.5. Техникалық жабдықтарға қойылатын талаптар
1.4.6. Программалық жабдықтарға қойылатын талаптар
1.4.7. Ақпараттық жабдықтарға қойылатын талаптар
1.4.8.Ұйымдастырушы жабдықтарға қойылатын талаптар
1.4.9. Банк қызметін қадағалау және рейтингтік бағалаудың концептуалдық схемасы
2. БАНК РЕЙТИНГІН АНЫҚТАУДЫҢ АҚПАРАТТЫҚ ЖҮЙЕСІН ЖОБАЛАУ
2.1. Есептің қойылымы
2.2. Кіріс ақпараттары
2.3. Шығыс ақпараттары
2.4. Ақпараттық база .........................................................................................43
3. БАНК ЖАҒДАЙЫНЫҢ КӨРСЕТКІШІ КӨПДЕҢГЕЙЛІ АГРЕГАТТАЛҒАН ЕСЕПТЕУ ӘДІСІН ПАЙДАЛАНА
3.1. Рейтингті қүрастыруға арналған таңдау көрсеткіштері
3.2. Есептеу көрсеткіштері және мөлшерлеу (нормалау)
3.3. Өлшем көрсеткіштерінің коэффициентін анықтау
3.4. Рейтингті есептеу
3.5. Банктердің стратификациялау
3.6. Рейтингті құрудың мысалы
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
ҚОСЫМША
КІРІСПЕ
Қазіргі кезеңнің ерекшелігі, үлкен көлемдегі материалдық және шикізаттық қорларға
Кез келген қоғамның ақпараттандыру деңгейі ақпараттық қызметтің даму дәрежесімен
Ақпараттық жүйе (АЖ) - Экономикалық объектіні басқаруға қажетті ақпаратты
АЖ - ақпараттық жүйе жобасы мен ақпаратты есептеу жүйесінен
Нарықтық экономиканың функционалды құрылымының ақпарат жүйесіне негізінен экономикадағы ақпарат
ҚР дамуы жаңа шаруашылық принциптерге
Банк ісінің пайда болуы мен дамуы капиталмен байланысты. Жеке
Ұсынылып отырған диплом жұмысының мақсаты – Қазақстандағы екінші деңгейдегі
Диплом жұмысы кіріспеден, теориялық бөлімнен, негізгі бөлімнен, қолданушыға мүмкін
Бірінші бөлімінде банк қызметін қадағалау және рейтингтік бағалаудың негіздері
Екінші бөлімде кәсіпорынның негізгі қызметі, есеп қойылымы, кіріс және
Үшінші бөлімінде банктер жағдайының көрсеткіштері арқылы рейтингісін құрастыру көрсетілген.
Сонымен қатар, дипломдық жұмыстың соңында қорытынды, қолданылған әдебиеттер тізімі
1. БАНК ҚЫЗМЕТІН ҚАДАҒАЛАУ ЖӘНЕ РЕЙТИНГТІК БАҒАЛАУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1. Банктік қадағалаудың мәні мен әдістері
Қазақстандағы екінші деңгейдегі банктердің қызметін реттеу Ұлттық банктің Қаржылық
Мұндағы басты міндеттердің бірі – бұл банктердің қызметін реттеуді
Бұл – қашықтан (дистанционды) қадағалау әдісі және инспекциялық әдісі.
Қашықтан қадағалау әдісі – бұл банктердің қадағалау органдарына мәліметтер
Қашықтан қадағалау әдісі механизмі 1-суреттегі тәртіппен жүзеге асырылады.
1-сурет. Қашықтан қадағалау механизмі
Ақпараттық есеп базасы. Банктердің қызметін кешенді түрде сипаттайтын ақпарттың
Қаржылық талдаудың мақсаты – енді пайда болып келе жатқан
Қашықтан талдау жүргізетін мамандар мынадай міндеттерді шешеді:
Банктердің пруденциялық нормативтер мен сақтауға міндетті басқа да нормалар
Банктердің қаржылық қызметін қарастыру, оның болашақтағы қызметі мен
Екінші деңгейдегі банктердің қаржылық қызметін талдау банктердің қызметінің қардылық
капитал;
активтердің сапасы;
пайдалылық пен рентабельдік;
өтімділік.
Қаржылық талдаумен айналысатын мамандар банктік мәселелердің пайда болуынынң мүмкін
Капиталды талдау.
Капитал банктің қаржылық жағдайының ең маңызды көрсеткішіболып табылады.
Капитал жеткілікті, оның табыстылығы сияқы қашықтан бақыланып отыруға тиіс.
Жалпы капитал жеткіліктілігі туралы өзінің ойын қалыптастырып талдаушы мынадай
- Банк капиталды стандарттарға жауап бере ме?
- Ең төменгі капитал мөлшерінен асқан жағдай болды ма?
- Капитал деңгейінің банктің және алған тәуекелге қатынасы қандай?
- Ең төменгі стандарттармен жеткіліксіз есептеуге алынған тәуекелдер бар
- Банк капиталының сапасы қандай?
Капиталдың кез келген бөлігін банк үшін тұрақты қаражаттар көзі
Активтердің сапасын талдау. Банктің активтерінің сапасы банктік операциялырдың барлық
Активтердің сапасын қашықтан бақылау мен талдау банктердің қызметін реттеу
Жалпы активтердің сапасын қашықтан талдау кезінде тексеруші мынадай сұрақтарды
- Өткен тоқсанда банктің несие тәуекелі жағдайында ерекше өзгерістер
- Жалпы банк активтеріндегі кешіктірілген және аударылмаған активтердің үлесі
- Банктің капиталына қатысты сапасыз активтердің деңгейі қандай?
- Өткен тоқсанда немесе алдыңғы жылда сапасыз активтер сомасының
- Үмітсіз несиелерді баланстан шығару. Шығарылған несиелердің негізгі түрлері
- Банктің несиелік қызметінің шығынын жабу үшін құрылған банктің
- Ұлттық банктің нормативті талаптарының сақталуы?
Табыстар мен шығыстарды талдау. Капитал, банктің қардылық жағдайының ең
Сондықтан банктің табыстарын үздіксіз қашықтан бақылау қажет.
Банктің табысын талдау барысында талдаушы мынадай негізгі үш сұраққа
- Банктің табысының деңгейі қандай? Оның деңгейі банк капиталын
- Табыстардың тенденциясы қандай? Қазіргі экономикалық жағдайда оның келесі
Банк өз қызметін жүзеге асыру барысында көптеген банктік операцияларды
Операцияларды жүргізуде пайыздық, пайыздық емес және басқа да шығындару
Банктің шығындарын талдауда қарастыратын негізгі мәселелер:
шығындардың құрылымы;
пайыздық шығындардың көлемі;
пайыздық емес шығындар мен басқа да шығындардың көлемі;
әкімшілік шығындар.
Өтімділікті талдау. Банктің өтімділік жағдайы оның барлық қызметінің көрсеткіштерін
Банктің өз міндеттемелері бойынша жауап бере алмауы банкке деген
Жалпы қашықтан қадағалаудың талдаушысы банктің өтімділігі бойынша жағдайын бағалаған
- Банктің өтімді активтерінің көбеюі немес азаюы? Банктің өз
- Банк ірі депозиттер, басқа банктердің депозиттері немесе мемлекеттік
- Банктің активтерінен асатын, жақын арада қайтаратын банктің қарыз
- Қазақстан Республикасы Ұлттық банкпен белгіленген өтімділік бойынша талаптарды
Екінші деңгейдегі банктердің жағдайы туралы ақпараттарды сақтайтын Қазақстан Республикасы
- банк басшылығымен үнемі және тиімді байланыста болу;
- өз бақылауындағы банктердің жағдайы туралы банктік қадағалау департаментінің
- банк басшылығы мен директорлар кеңесінің кемшіліктерді түзетуге қабілеті
өзіне бекітілген банкке қатысты әсер ету шараларының орындалуын бақылау
Банктердің кураторлары жаңа шарттар жоспары бойынша берілетін күнделікті баланстарға
Апта сайын ашық валюта позициясының лимиттері және валюталық нетто-позициясы
Банктердің өтімділігін бақылап отыру үшін куратор банктің апта сайын
Кураторлар банктердің қызметін реттеуде ең маңызды құралдарның бірі болып
Жалпы пруденциялық реттеу тәжірибесі екінші деңгейдегі банктердің пруденциялық нормативтерді
Екінші деңгейдегі банктер Ұлттық банктің Қаржылық қадағалау департаментіне есеп
700 Н формасы бойынша күнделікті балансы;
Ашық валюталық позицияның лимиттері және валюталық нетто-позициясы туралы апталық
Ағымдағы өтімділіктің орындалғаны жайлы апта сайын есеп беру (талаптар
Пруденциялық нормативтердің орындалуы туралы ай сайын есеп беруі;
Активтердің және шартты талаптар мен міндеттемелердің ай сайын жіктелуінен;
Тоқсан сайын үнемі қаржылық есеп беруі.
Қазақстан Республикасынның Ұлттық банкі пруденциялық нормативтері туралы ережесіне сәйкес,
Банктердің ең төменгі резевтік талаптарды орындауының екі әдісі бар:
Баламалы – ай сайын қаражаттарды резервтік активтерде орналастыру, ондағы
Баламасыз – қаражаттарды Ұлттық банктегі резервтік шотта орналастыру, ол
Қазақстан Республикасынданың Ұлттық банкі белгіленген екінші деңгейдегі банктердің Қаржылық
Кестеде берілген мәліметтер BOSS жүйесінің көмегімен автоматтандырылған әдіспен өңделеді
Сонымен банктер мен әр түрлі есеп берулердің негізінде қашықтан
Статус-Репорт – банктің ағымдағы қаржылық жағдайын толық бағалауға мүмкіндік
Статус-Репортты жасау барысында қашықтан қадағалау қызметкерлері “CAEL” (“CAEL”, яғни
Берілген баға тек қана ішкі арналымдарға ғана қолданылады және
Бұл құжатты қарастыру қорытындылары банк бойынша сәйкес ұсыныстар берумен
Статус-Репортта көрсетілетін негізгі қаржылық көрсеткіштер мен басқа да мәліметтерге
Банк туралы жалпы мәліметтер.
Меншікті капиталының көлемі мен құрылымы.
Банктің активьері.
Банктің міндеттемелері.
Банктің табысы мен шығысы.
Өтімділігі және шығысы.
Қосымша ақпараттар.
Талдаушы барлық жоғарыда аталған факторларды ескеріп, қашықтан тексеруді банктің
Сонымен қашықтан қадағалаудың талдаушысы екінші деңгейдегі банктердің банктік қадағалау
Қашықтан қадағалау қызметкерлері сондай-ақ жыл соңында төрт тоқсан бойынша
Сонымен қатар, қашықтан қадағалау талдаушысы:
банктерді ашу үшін табыс ететін құжаттарды қарастырады;
банктерге банктік операцияларды жүргізуге лицензия беру құжаттарын қарастырады;
банктің басқарушы қызметкерлерінің кандидатуралары бойынша Ұлттық банктің біліктілік комиссияснда
банктердің бағалы қағаздар проспектілерінің эмиссияларын сараптаудан өткізеді және оларды
банктің қаржылық жағдайын сауықтыру бойынша сондай-ақ оған санкциялар немесе
Есеп берулер макроэкономикалық талдауға қажетті мәліметтерді керек еткенімен пруденциялық
Қашықтан қадағалаудың жетістіктері есеп және есеп берудің нақты нұсқаулары
Тиімді қашықтан қадағалау үшін жоғарыда аталған негізгі көрсеткіштеріне қаржылық
Қашықтан қадағалау жеке бір банктің қаржылық жағдайында мәселелерінің пайда
Қашықтан қадағалау мен инспекциялау жалпы қабылданған әдістері болып саналғанмен,
Қашықтан қадағалаудың артықшылығы – онда банктердің жағдайы туралы мәліметтер,
Инспекциялық қадағалау – банктерді орналасқан жерінде тексеру арқылы олардың
Инспекциялау әдісінің артықшылығы – банктің барлық операциялары мен тәуекелін
Инспекциялық қадағалау механизмі 2-суретте берілген.
2-сурет. Инспекциялық қадағалау механизмі
Инспекциялауды жүзеге асыру үшін қадағалау органдары банктік операциялар
Қазақстан Республикасы екінші деңгейдегі банктердің қызметін реттеу механизмі қазіргі
Қашықтан қадағалау, инспекциялау барысында анықталған мәселелерді жою бойынша жұмыстардың
1.2. Банк қызметін рейтингтік бағалау.
Жалпы қаржылық жағдайды анықтауда банктің негізі көрсеткіштерін және капиталдың
Банктің қаржылық жағдайын жан-жақты тексерулер барысында мынадай сұрақтар қамтылады:
а) банктің қаржылық жағдайымен жүргізілетін операциялардың саласын анықтау.
Бұл активтер мен кассаны түгендеу, ішкі бақылау шараларын орындауын
ә)басқару сапасын бағалау, олар мыналарды қамтиды:
- оператрлар жағынан басшылықтың бақылауын бағалау;
- банк юасшылығына берілген құзіреттер мен олардың жүзеге асу
- қызметкерлердің қызметке сәйкестігін және қайта дайындау тәртібі;
- иерархиялық құрылым мен екі жақты бақылау.
б) заңдар мен инструкцияларды сақтауына бақылау жасау.
Құжаттар мен заңдардың және белгіленген әдістердің сақталуын тексеру;
в) бухгалтерлік есеп беруді жүргізудің дәлдігі.
Аудиторлық тексеру нәтижесінде алынған санкциялар мен рекомендацияларды сақтау, келісімдер
г) активтердің сапасын тексеру.
Операторлар кеңесімен жасалған несие саясатының толықтығы мынадай бағыттарды қамтиды:
жеке тұлғалар мен компанияларға берілетін несиелердің қатынасы;
банктер үшін қолайлы бағалы қағаздардың түрлері;
бағалау тәртібі;
несиелердің шекті көлемі;
несиені бағалау әдістемесі;
несиенің қайтарылуы мен несиелік қабілеттілігін бақылау;
несиенің «ескіруі», пайыздардың тоқтатылуы мен несие бойынша шығындарды жабу
д) банктің төлем қабілеттілігін бағалау. Бұдан кейін банктің төлем
Тексерушілер сондай-ақ банктің қызметін АҚШ-тың Федералды резервті жүйесімен жасалған
Банктің табыстылығын тексеруде СПРЭД-тің банктің қызметкерлерінің еңбек өтімділігіне және
Басқа жағынан банктің қаржылық жағдайын тексеру банк басшылығымен немесе
Инспекциялау банктің қызметерінің толық немесе жеке бір сұрақтар бойынша
Банкті тексеру бойынша комиссияның, басшы қажет болған жағдайда, оның
CAMEL рейтинг жүйесі – қаржылық есеп беру мәліметтері мен
Рейтинг жүйесінің CAMEL атауы талданатын компаненттердің алғашқы әріптерінен құрылған:
С – (capital adequacy) – капиталдың жеткіліктігі, мұнда банктің
А – (asset quality) – активтердің сапасы, мұнда активтердің
М – (management) менеджмент – банк қызметінің тиімділігіне, қалыптасқан
Е – (earnings) – табыстылығы (пайдалылығы) – банктік қызметерді
L – (liquidity) - өтімділік, банктің ағымдағы және болашақтағы
CAMEL жүйесінің компоненттерін бағалау Ұлттық банкке берілетін қаржылық есеп
САМЕL жүйесінің бес компонентінің әрқайсысын: капиталдық жеткіліктігі, активтердің сапасын,
1-рейтинг (тұрақты):
- өте жақсы нәтижелер мен қаржылық тұрақтылық;
- бағалануы өте жоғары немесе басқа банктерге қарағанда жоғары.
2-рейтинг (қанағаттанарлық):
- қызметінің нәтижелері қанағаттанарлық (күрделі мәселелер табылған жоқ);
- қызметтің нәтижелері орташадан жоғары немесе орташа деңгейде;
қаржы операцияларының қауіпсіздігі мен сенімділігін қамтамасыз ету үшін қажетті
3-рейтинг (орташа):
қызметінің нәтижелері қанағаттанарлықсыз;
бағалауы орташа немесе қанағаттанарлықтан төмен;
сапасы орташадан төмен.
4-рейтинг (шекті):
- орындалуы орташа деңгейден төмен;
- банктің қызметіндегі кемшіліктері болашақта банк қызметіне
5-рейтинг (қанағаттанарлықсыз):
- қызметінің нәтижелері сөзсіз нашар;
- мәселелері асқынған және тез арада шаралар
- егер кемшіліктерді жою бойынша шаралар қолданбаса,
Капиталдың жіктілігі. Капитал салымшылардың құралдарын қорғайтын ең басты құрал
Сонымен қатар, банктердің халықаралық стандарттарға өтуі бойынша оларды бірінші
Меншікті капиталдың (МК) жеткіліктігіне қатысты сапалы көрсеткіштерді талдау үшін
Активтердің
өсу
қарқыны
= Берілген жылғы есепті кезеңдегі активтер Өткен жылғы есепті
Өткен жылғы есепті кезеңдегі активтер
(МК)өсу қарқыны
= Берілген жылғы есепті МК Өткен жылғы есепті кезеңдегі
Өткен жылғы есепті кезеңдегі МК
Дивидендтердің
Пайдаға
қатынасы
Пайданың
меншікті капиталға
қатынасы
CAMEL жүйесі бойынша капиталдың рейтингісін жүргізудің жалпы принциптері мынадай:
1 – рейтинг (тұрақты):
- банктің меншікті капиталының жеткіліктілік коэффициенттері (k1, k2)
- банктің меншікті капиталының корсеткіштері басқа банктермен салыстырғанда жоғары;
Осы рейтингтегі банктер сәйкесінше капитализацияланған және болашақта жақсы капитализацияланған
2 – рейтинг(қанағаттанарлық):
- k1, k2 коэффициенттері 8%- пен 14%- ға тең;
- банк капитал корсеткіштері бойынша банктерді салыстыру тобында ең
- инспекциялаудың нәтижесі бойынша банктің активтерінің сапасы қанағаттандырылған немесе
Бұл деңгейдегі банктер қазіргі кездегі капиталдарды жеткілікті және оны
3 – рейтинг (орташа):
- k1, k2 коэффициенттерінің көрсеткіштері белгіленген нормативтерге сәйкес, яғни
- капитал көрсеткіштері бойынша банктерді салыстыру тобында ең аз
- инспекциялық тексерулер нәтижесінде анықталған активтердің сапасы орташа банктер.
4 – рейтинг (шекті):
- белгіленген нормативтердің (k1, k2) ең болмаса біреуін орындап
- банктерді капитал көрсеткіштері бойынша салыстыру тобында соңғы орындардың
- инспекциялық тексерудің нәтижелері бойынша әлсіз немесе активтердің сапасы
Бұл рейтингтегі банктердің капиталы жеткіліксіз және оның жағдайы банктің
5 – рейтинг (қанағаттанарлықсыз):
- капитал жеткіліктілігінің көрсеткіштері белгіленген нормативтерден төмен немесе теріс
- банктерді капитал көрсеткіштері бойынша салыстыру тобында нашар банктердің
- инспекциялық тексерудің қорытындылары бойынша активтерінің спасы шекті немесе
Бұл рейтингтегі банктерге акционерлер немесе басқа да қолдау көздері
Активтердің сапасы. Банктің активтерінің сапасын талдаудың мақсаты болып банктің
Активтердің сапасын талдау барлық активтердің түрлерін, сондай – ақ
несиені өтеу келісімшартқа сәйкес жүргізіліп жатыр ма, әлде
қарыз алушы кәсіпорынның қаржылық жағдайы тұрақты ма, әлде қаржылық
қарыз алушы несиені қайтара алмаған жағдайда банктің несиенің орнын
Егер банк несие бойынша шығындарды жабуға провизиялар құрған болса,
Активтердің сапасын талдау жіктелінген активтердің орташа құны мен банк
Активтер сапасын бағалау принциптері
Жіктелген активтер құнының капиталға қатынасы CAMEL рейтингісі
5%- дан кем емес
5%- дан 15%- ға дейін
15%- дан 30%- ға дейін
30%- дан 50%- ға дейін
50%- дан жоғары 1.Тұрақты
2.Қанағаттанарлық
3.Орташа
4.Шекті
5.Қанағаттанарлықсыз
1 – рейтинг (тұрақты). Мерзімі кешіктірілген немесе жіктелінген активтердің
Бұл рейтингтегі банктердің диверсификацияланған несиелік портфелі болуы және бір
2 – рейтинг(қанағаттанарлық).1 – рейтингке жатқызылған банктерге қарағанда, бұл
Несие саясаты мен ішкі бақылау жүйесінің саясаты жалпыға сәйкес
Бұл рейтингтегі банктердің де диверсификацияланған несиелік портфелі болуы және
3 – рейтинг (орташа). Бұл рейтингтегі банктердің мерзімі кешіктірілген
Банктің жағдайын жақсарту үшін бақылау әдістерін жетілдіру қажет.
4 – рейтинг (шекті). Бұл рейтингтегі банктердің мерзімі кешіктірілген
Мұндай банктердің несиелерді басқаруы нашар, несие саясаты мен ішкі
Банктер мен ерекше қатынастағы тұлғаларға байланысты талаптардың орындалмауын сипаттайды.
5 – рейтинг (қанағаттанарлықсыз). Бұл рейтингтегі банктердің мерзімі кешіктірілген
Сауықтыру бойынша бірнеше механизмдерді іске қосып және ағымдағы шығындары
Табыстылық. Табыстылық пен рентабельдік банк жұмысының маңызды көрсеткіштері болып
Табыстылықты талдауда ең алдымен мынандай факторларды ескеру қажет:
банкте уақыт сайын өзінің құнын жоғалтатын активтердің (құралдар, негізгі
салық бойынша қарыздың есептелуі дұрыс жүргізіле ме?
Салықты төлегеннен кейін акционерлерге дивиденд түрінде төленген сомалардың есеп
Өйткені дивиденд түрінде төленген таза пайданың жоғары болуы банк
Берілген есеп беру мәліметтердің растығын тексерген соң,
6 - кесте Пайдалылықты сапасын бағалау принциптері
Активтердің орташа құнына қатысты қайтарымдылық көрсеткіштері CAMEL жүйесі бойынша
рейтингісі
1%- дан жоғары
0,75%- дан 1%- ға дейін
0,50%- дан 0,75%- ға дейін
0,25%- дан 0,50%- ға дейін
0,25%- дан төмен немесе шығындар 1.Тұрақты
2.Қанағаттанарлық
3.Орташа
4.Шекті
5.Қанағаттанарлықсыз
Банктің пайдалылық көрсеткіші активтердің орташа құнына қатысты қайтарымдылық коэффициенті
Дивидендтерді төлегенге дейінгі және салықтарды төлегеннен кейінгі таза пайда
Активтерің орташа құны
Өтімділігі. Өтімділікті талдау үшін кез келген көрсеткішті қолдану мүмкін
салымдардың көлемін, яғни банктің депозиттерінің қанша бөлігі негізгі депозиттерді
активтердің өтімді түрде болуы немесе өтімді түрдегі активтерге тез
банктің қарыз қаражаттарына деген қажеттілік деңгейі, яғни банкаралық нарықта
банк басшылығының өтімділік деңгейін басқару қабілетін және банктің өтімділікті
Бұдан басқа әр түрлі төмендегідей қатынастарды қолдануға болады:
Берілген несиелер
Депозиттік салымдар
1)
Өтімді активтер
Салымдар
2)
CAMEL жүйесі бойынша өтімділікті талдаудың жалпы критерийлері:
1 – рейтинг (тұрақты). Бұл рейтингтегі банктердің өтімді активтерінің
2 – рейтинг (қанағаттанарлық). Бұл рейтингтегі банктерде өтімділік деңгейінің
3 – рейтинг (орташа). Бұл рейтингтегі банктерде өтімді активтер
4 – рейтинг (шекті). Бұл рейтингтегі банктердің өтімді активтерінің
5 – рейтинг (қанағаттанарлықсыз). Банктің өтімділік көрсеткішінің өте нашар
Менеджмент. CAMEL аббревиатурасының жазылуында менеджмент үшінші компоненті болғанымен, менеджменттің
Капиталды активтердің сапасы, пайда мен өтімділікке қарағанда,басқару әдістерін бағалау
Менеджментті талдау кезінде мынандай факторлар ескерілу қажет:
банктерге тексеру жүргізгенде, банк басшылығы өзінің техникалық біліктілігін, басқарушылық
банк басшылығының экономикалық жағдайдың өзгеруіне, сондай-ақ банктік жүйенің өзгеруіне
банк басшылығы банк жұмысының ішкі тәртіптерін жасауға және оның
банк басшылығы білікті басқаруды қамтамасыз ету үшін қызметкерлкрді оқытып
банк басшылығының кез келген заңсыз іс-әрекеттері айқындалған жағдайда, әсіресе
CAMEL рейтинг жүйесі бойынша барлығы 5 компоненттің бағалануы жүргізіліп
Жиынтық рейтингісін есептеу үшін 5 компоненттің әрқайсысы бойынша баллдарды
Мысалы:
капитал жеткіліктілігі = 2
активтердің сапасы = 2
менеджмент = 3
табыстылық =3
өтімділік = 1
Барлық компоненттардің сомасы 11-ге тең болса, оны беске бөлеміз,
7- кесте Жиынтық рейтингтің мәндері
1-ден 1,4 дейін 1-ге айналдырылады және рейтинг тұрақты
1,5-тен 2,4 дейін 2-ге айналдырылады және рейтинг қанағаттанарлық
2,5-тен 3,4 дейін 3-ге айналдырылады және рейтинг орташа
3,5-тен 4,4 дейін 4-ге айналдырылады және рейтинг шекті
4,5-тен 5,0 дейін 5-ге айналдырылады және рейтинг қанағаттанарлықсыз
1 – рейтинг немесе тұрақты рейтингісін алған банктерге келесі
- қаржы жағдайы барлық аспектілер бойынша сенімді;
- табылған кемшілікер айтарлықтай емес және оларды қызмет барысында
- банктің қаржылық жағдайы экономикада немесе банктік секторда болып
2 – рейтинг немесе қанағаттанарлық рейтингісін алған банктерге мынадай
- табылған кемшіліктер айтарлықтай емес және олар банк басшылығымен
- банктің қаржылық жағдайы өз деңгейінде тұрақты саналғанымен, банктің,
- банктік қадағалау департементін мазасыздандыратын тексеру немесе есеп беруді
3 – рейтинг немесе орташа рейтингісін алған банктерге тән
- банк әлсіз, егер экономикада немесе банктік сектордағы жағдайлар
- тез арада жіберілген қателіктерді түзету бойынша шаралар қолданбаса,
- банктің жағдайы банктік қадағалау департаментін ерекше мазасыздандырады.
4 – рейтинг немесе шекті рейтингісін алған банктерге
- қаржы қызметінде айтарлықтай кемшіліктер болады;
- жағдайының тұрақсыздық белгілері бар және ол қажетті түрде
- егер жағдайды түзету бойынша шаралар қолданбаса, жағдайдың асқынып
- банктің банкротқа ұшырау қаупі бар;
- банкті қадағалау департаменті жағынан қатаң қадағалау мен бақылауды
Сондай-ақ мәселелер мен кемшіліктерді жоюға байланысты толық жоспардың болуын
5 - рейтинг немесе қанағаттанарлықсыз рейтингісін алған банктерге тән
- жақын арада банкротқа ұшыраудың жоғары деңгейдегі мүмкіндігі бар;
- бірнеше қауіпті кемшіліктері бар, жағдайдың өте нашар болуы
- жағдайды түзету бойынша жедел шараларды қолданбаса және қаржылық
1.3. Банк ісін талдаудың әдістемелері.
Қолдану облысы: өзінің банкінің ішкі жағдайының талдауы және банктердің
Баланс және баланстан тыс шоттар бөлімдері;
Кіріс және шығыс туралы есеп беру;
Нормативті мәні;
Нұсқау формалары «Қаржылық есеп туралы құрылым» ;
Банктің одан басқа есеп берулері.
Құрылым және есеп берудің дұрыстығын тексеруге арналған әдістемелер:
баланстың дұрыстығын тексеру және есеп берудің дұрыстығын тексеру;
міндетті резервті Фондына есептеу саласын депозиттеу.
Талдау өтімділігі және активтердің сапасымен әдістемелері:
Банктермен-контрагенттерге операцияларға лимиттер жиынтығының есептеу тәуекелділігі;
Сальдолық балансты талдау;
Айналым балансын талдау;
Активтер-пассивтерді мерзімі бойынша орналастыру-қатыстыру;
Тәуекел-өтімділік;
Коммерциялық банктің агрегирленген балансы;
Баланстан тыс шоттарды талдау.
Пайдалылықты талдау әдістері:
Орналастырылған құралдармен пайыздық ставка;
Тартылған құралдармен пайыздық ставка;
Банктің кіріс пен шығысының құрылымы;
Банктің пайдалылығының талдауы.
Банктің қаржылық жағдайын бағалау әдістері:
Баланстың дұрыстығын тексеру;
Банктердің санацияларының жоспары;
Құру және талдау;
Міндетті резервті Фондына есептеу сомасын депозиттеу;
Есептеу жағдайының оперативті бағалау;
Кредиттік ұйымның депозиттік операцияларының бағасына әдістамелік ұсынымы.
Банктер рейтингін құрастырудың әдістемесі (методикасы):
Банк сенімділігін бағалаудың рейтингтік жүйесі (CAMEL);
Банк сенімділігінің рейтингі (В.С. Кромонова методикисының негізінде);
Банктің қаржылық жағдайының коэффициенттік экспресс-анализі (жедел-талдауы);
Эксперттік талдау жүйесі банкте қолданылатын автоматтандырылған банктік жүйесімен үйлесе
айналым және сальдолық баланстың күнделікті талдау жүргізуіне. Сальдолық балансты
активтер мен пассивтердің орналастыру-тарту мерзімдерімен байланысты тепе-теңділігінің негізінде алынған
орналастырылған қаржы құралдарын пайдалылығы мен тартылған қаржы құралдардың шығын
міндетті есептілік құруға мүмкіндік береді.
Стандартты есептіліктің басқа да түрлерін құрастыруға мүмкіндік
«Жиынтық кестелер» талдау құралы – жабдығы.
Жиынтық кестелер – арнайы бағдарламалау (программалау) тілдерін білмей –
Қосымша өнімдер (қызмет көрсет):
банктің қаржылық жағдайын тапсырыс арқылы тұрғызу (зерттеу);
тапсырыс бойынша қаржылық талдау жүйесін құру;
тапсырыс берушінің алгоритмі бойынша методологиялық қосымшалар құрастыру, сонымен қатар
тапсырыс бойынша қаржылық талдаудың нақты есептерін шешу үшін әдістерін
таңдап алынған параметрлер бойынша банк рейтингін құру;
Банктердің несие рейтингінің рейтингтік шкаласы (шәкілі).
Рейтингтік класс арқылы банктің қаржылық жағдайы және өз тәуекелділіктерін
А++ класы
Позитивтік дамуы бар сенімділіктің жоғарғы деңгейі. Қысқа мерзімді дамуда
А+ класы
Тұрақты дамуы бар сенімділіктің жорғарғы деңгейі. Қысқа мерзімді дамуда
А класы
Сенімділіктің жоғарғы деңгейі. Қысқа мерзімді дамуда банк барлық қаржылық
В++ класы
Позитивтік дамуы бар сенімділіктің тиімді деңгейі. Қысқа мерзімді дамуда
В+ класы
Тұрақты дамуындағы сенімділіктің тиімді деңгейі. Қысқа мерзімді дамуда банк
В класы
Сенімділіктің тиімді деңгейі. Қысқа мерзімді дамуда банк барлық ағымдағы
С++ класы
Позитивтік дамудағы сенімділіктің төменгі деңгейі. Банк ағымдағы қаржылық міндеттерін
С+ класы
Тұрақты дамудағы сенімділіктің төменгі деңгейі. Банк ағымдағы қаржылық міндеттерін
С класы
Сенімділіктің төменгі деңгейі. Банк ағымдағы қаржылық міндеттерін қазіргі заманға
D класы
Сенімділіктің қанағаттандырылмаған деңгейі (банкротство). Банк ағымдағы қаржылық міндеттердің орындалуын
Рейтингтік бағалау жүргізу нәтижесі бойынша рейтингтік банкке берілетін толық
Fith Қазақстан бойынша рейтингтік болжамын «Позитивтік» өзгертті және бірқатар
Жақсы экономикалық көрсеткіштер мен жоғары мұнай кірістері позитивтік рейтингтік
Fith бұрынғысынша жоғары өсу көрсетіп отырған Қазақстанның экономикасының бастау
ҚР – сы рейтингі бойынша өзгерістен кейін Fith Ratings
Қазақстан даму банкі («ҚДБ»):
Шетелдік және ұлттық валютада «Тұрақтыдан» «Позитивтікке» өзгереді. Банк шетелдік
Банк Туран Алем (БТА), Казкоммерцбанк (ККБ), Халық банк (Халық
Банктер рейтингі келесі деңгейлерде бекітілген: шетелдік валютадағы РДЭ «ВВ-»
Осы төрт банктің рейтингі бойынша болжамды өзгертетін Қазақстан билеушілерінің
БТА, ККБ, және Халық Банк рейтингтері Fith – тің
Сонымен қатар Fith –тің айтуынша Альянс, АТФБанк және
1.4. БАНК ҚЫЗМЕТІН ҚАДАҒАЛАУ ЖӘНЕ РЕЙТИНГТІК БАҒАЛАУДЫҢ АҚПАРАТТЫҚ ЖҮЙЕСІНЕ
1.4.1. Ақпараттық жүйелер құрылымына қойылатын талаптар.
Ақпарат жүйесін тұрғызу мақсаты – коммерциялық банктің қаржылық жағдайын
Ақпараттық жүйені тұрғызудағы мақсат – ақпарат қорларының өзара тиімді
Қазіргі уақытта кез келген ұйымды, бірлестікті және мемлекеттік
Мемлекет, Ұлттық банк, Үкімет және де қарапайым халық үшін
Ақпараттық жүйе – бұл қиын жүйелер және элементтерді бөлек
Ақпараттық жүйені құраушы элементтер, өзінің алатын орнына қарай функционалдық
Әрбір кіші жүйе кешен жиынына бөлінуі мүмкін. Кіші жүйе
Ақпарат жүйесінің негізгі талаптары қызметкерлер орындайтын жұмыс кешенін автоматтандырылған
Ақпарат жүйесінің құрылымы – ішкі ортамен байланысын анықтайтын ішкі
АЖ құрылымы – бұл ішкі жазықтық-уақыттық байланыстардың тұрақты тәртібі
АЖ жабдықтаушы және функционалды бөлімдерден тұрады. Жабдықтаушы бөлімі –
Есептер комплексі – белгілі бір қасиетіне қарай топталған есеп
Есеп – бұл автоматтандырылған функциялардың бөлігі, ақырғы немесе ортааралық
Экономикалық есептердің келесідей ерекшеліктерін көрсетуге болады:
жоғары алгоритмдеу;
иерархиялық, яғни ішкі жүйелеріне, блоктарға, есептер комплексіне кіруі;
шешімнің бір қалыптығы;
шешімге белгілі бір уақыттың болуы;
типтік алгоритм шешімінің мүмкіндігі және жалпыламалығы;
жүйенің шығу-кіру тапсырмаларының құрылымы және үлкен көлемі.
1.4.2. Ақпараттық жүйелер ресурстарына қойылатын талаптар
Ақпараттық ресурстар дегеніміз - бір фирмадағы құндылықтар мен материалды
Ақпараттық ресурстар жүйені тұрғызуға қажетті материалдық шикізат және
Ақпараттық ресурс – бұл апараттың әр түрлi формаларының (деректердiң,
1.4.3. Математикалық жабдықтарға қойылатын талаптар
Математикалық жабдықтау – бұл есептеуiш техникаларын қолданылатын есептердi шешу
Қазiргi таңда әрбiр дербес компъютердiң өзiнiң математикалық жабдықтау жүйесi
1.4.4. Лингвистикалық жабдықтарға қойылатын талаптар
Лингвистикалық жабдықтау – бұл тiл құралдарынң, ғылыми-техникалық терминдердiң және
Лингвистiк жабдықтаудың тiл құралдары екiге бөлiмге бөлiнедi. Бiрiншi бөлiмге
Программалау тiлiн таңдаудың мақсаттылығы сервистiк программа құралдарының болуымен, осындай
1.4.5. Техникалық жабдықтарға қойылатын талаптар
Техникалық жабдықтау – бұл рейтингті талдаудың ақпараттық жүйесінің жұмыс
Басқарудың ақпараттық үрдісі жеке амалдар мен олардың кешендерінің орындалуы
Бірінші сатысы, экономикалық объектілердің қызмет үрдісі кезінде пайда болатын
Ақпараттарды түрлендіру операцияларының тобы (екінші саты) ақпараттартың мағыналарын, нысандарын,
Үшінші саты, басқару шешімдерін қабылдау үшін және басқарудың ақпараттық
Техникалық конфигурациясына қойылатын талаптар:
№ Түрі Көрсеткіші, мәні
1 Компьютердің қуаттылығы 2400 Ггц
2 Жедел жадының көлемі 512 Мб
3 Қатты жадының көлемі 40 Гб
4 Дисковод Қажет
5 CD – ROM Қажет
6 Микропроцессор Pentium (R) 4 CPU
7 Модем қажет емес
8 Файлдық жүйесі NTFS
9 Монитор түс беру сапасы 32 бит
10 Монитордың экрандық рұқсаттамасы 1152 нүкте 864 нүктеге
11 Видеокарта 128 Мб
1.4.6. Программалық жабдықтарға қойылатын талаптар
Программалық жабдықтау – бұл техникалық құралдар кешенінің қызметін қамтамасыз
Жалпы ПЖ – бұл кең көлемді пайдаланушыларға арналған, есептеу
Арнайы ПЖ-ға әр түрлі атқарымдық қосалқы жүйелері үшін нақты
Программалық жабдықталуына қойылатын талаптар:
1 Жалпы жүйелік программалық жабдықталуы Microsoft 2000, NT, XP
2 Офистік бағдарламасы Office 2002
3 Қолданбалы программалық ортасы Delphi 7 программалық ортасы
4 МББЖ Paradox, Oracle
5 Көмекші программалар Драйвер, утилиталар, тексттік-кестелік
Программалық жабдықтау қамтамасыз етуi қажет:
пайдаланушыларды регламенттiк және сұранысты-жауап беру режимдерiнде қызмет көрсету;
функционалдық есептердi шешу;
өзара байланысқан есептердi шешудiң кезектiлiгiн басқару;
ақпараттың сақталуын және оның жаңылысудан кейiн қалпына келтiрiлуiн;
деректермен жұмыс iстеу мен жеткiзiлудiң қарапайымдылығын және сенiмдiлiгiн;
пайдаланушыдан келiп түсетiн ақпаратты бақылауды;
ақпаратты қорғауды, ЭЕМ-ге тек автоматтандырылған жұмысшыларға ғана қатынауға рұқсат
қажет болған жағдайда кешеннiң жекелеген есептерiн шешуге мүмкiндiк берудi.
1.4.7. Ақпараттық жабдықтарға қойылатын талаптар
Ақпараттық жабдықтау (АЖ) – бұл ақпараттық жүйеде қолданатын экономикалық
Ақпараттық жүйенің жабдықтау жүйелері, функционалды ішкі жүйелеріне қарамастан барлық
Ақпараттық жабдықтау – Банк қызметін қадағалау және рейтингтік бағалаудың
Шешім қабылдаудың тиімділігі айналымдағы ақпаратты толықтығына, сапасына, сенімділігіне және
басқару жүйесінде болатын үрдістерді объективті бейнелеу;
практикалық нысаналылықтың болуы, яғни АЖ-ды жобалауда шешілетін мәселелерді ескере
тікелей бақылау және өлшеу үрдістерінде алынбайтын есепті-талдамалы ақпараттардың болуын
басқаруды ұйымдастырудың барлық деңгейлерінде ақпаратты пайдаланудағы коэфициентті көтеру;
ақпарат жүйелерінің барлық түрінің ақпараттық сиымдылығын қамтамасыз ету.
Ақпаратты жабдықтауды жобалау – бірқатар жұмыстар атқаруды қажет ететін
ақпаратты жабдықтауды ұйымдастырудың әдістемелік негіздерін жасау;
ақпаратты сыныптаудың және кодтаудың бірыңғай жүйесін құру;
ақпарат көлемдері мен ағындарын анықтау;
деректер базасының құрылымы мен құрамын анықтау;
деректер базасын бақылау және түзету тәсілдерін таңдау;
тұтынушылардың сұраныс тілі мен деректердің сипаттамсын сәйкестендіру.
Банк қызметін қадағалау және рейтингтік бағалаудың машинадан тыс ақпараттық
Машинадан тыс ақпараттық жабдықтауға мыналар кіреді:
Рейтингті талдау ақпарат ұғымы, оның сыныптамасы және құрылымы;
Сыныптау және кодтау;
Нормативті-анықтамалық құжаттар.
Рейтингті талдау ақпарат ұғымы банк қызметінің, жұмысының қандай деңгейде
Сыныптау дегеніміз – берілген жиындағы объектілерді әр түрлі белгілері
Кодтау – объектілерге кодтық белгілер беру үрдісі. Кодтау жүйесі
Нормативті-анықтамалық құжаттарға есептеуде ұзақ уақыт өзгеріссіз пайдаланатын, әр түрлі
Жедел ақпарат берілген уақыт ішіндегі объектінің жай күйін бейнелейді,
Ішкі жабдықтау – Жұмыс істеу кезінде пайдаланатын машиналық тасығыштардағы
Ақпараттық ауқымдар – белгілі тәсілмен атауланған және ұйымдастырылған, өзара
1.4.8.Ұйымдастырушы жабдықтарға қойылатын талаптар
Ұйымдастырушылық жабдықтау - жүйені құрудағы мақсаттар мен бағыттарын айқындаудағы
Бірінші топ құру және фунционалдау үрдісінде маңызды әдістемелік
ақпараттық жүйені құрудағы жалпы басқару әдістемелері;
типтік жобалар шешімі;
кәсіпорынды алдын ала тексерудегі жобалау және өткізудегі әдістемелік материалдары;
құжаттаманы құру және іске қосу сұрақтарының әдістемелік материалдары.
Екініші компоненті ақпарттық жүйені жобалауға және ақпараттық жүйені
Үшінші компонент тексеру кезінде алынатын техникалық құжаттама болып табылады.
Ұйымдастырушылық жабдықтаудың төртінші компоненті «Іскер». Онда жүйенің басты құрастырушыларды
Құқықтық жабдықтау ішкі жүйесі ақпараттық жүйені енгізу және эксплуатацияға
Жүйені тұрғызу барысында құқықтық құжаттарға: тапсырушы мен атқарушының келісім-шарты,
Қазақстан Республикасының екінші деңгейлі банктері Үкіметте қабылданған қаулылар, заңнамалар,
2001 жылы 1 желтоқсан.
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банк есептілік тапсыратын екінші деңгейдегі банкілердің
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банк есептілік тапсырған кезде елде, валюталар
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банк есептілік тапсыратын екінші деңгейдегі банкілер
1.4.9. Банк қызметін қадағалау және рейтингтік бағалаудың концептуалдық схемасы
Концептуалды схема ақпараттық жүйе құру мен оның іс
Ақпараттық жүйелер құрамындағы элементтердің атқару роліне қарай екі
Концептуалдық схема
2. БАНК РЕЙТИНГІН АНЫҚТАУДЫҢ АҚПАРАТТЫҚ ЖҮЙЕСІН ЖОБАЛАУ
2.1. Есептің қойылымы
Коммерциялық банк рейтингін талдаудың ақпараттық жүйесіндегі негізгі мәселе Ұлттық
2.2. Кіріс ақпараттары
Кіріс ақпараты – бұл пернетақтадан түскен сигналдар, мәліметтер, құжаттар
Кіріс құжаттары және олардың негізінде алынған файлдар өз кезегінде
Қайта өңдеуге түсетін ақпарат бақылаудан өтуі қажет. Ең аз
Кіріс Құжат Ақпарат көзі
Белгіленуі Аты Ұсыну түрі
С Капитал жеткіліктілігі құжат Банк резерві
А Актив сапасы құжат Бағалы қағаздар нарығы
M Менеджмент құжат Басшы
E Табыстылық құжат Салымдар
L Өтімділік құжат Рынок
«Капитал жеткіліктілігі» кіріс құжатының ақпараттық құрылымдық бірлігінің сипаттамасы мен
Құжат аты: Капитал жеткіліктілігі
Белгіленуі
Көрсеткіштер
реквизит белгі Реквизит негіз
year Уақыты 5
kolemi капитал көлемі 10
kap. typi капитал түрі 15
kap nomeri капитал номері 7
«Актив сапасы» кіріс құжатының ақпараттық құрылымдық бірлігінің сипаттамасы мен
Құжат аты: Актив сапасы
Белгіленуі
Көрсеткіштер
реквизит белгі Реквизит негіз
year Уақыты 5
ieger ati Иегер аты-жөні 5
nesie kolemi Несие көлемі 12
kuni Актив құны 10
karzhi Қаржылық жағдайы 15
«Менеджмент» кіріс құжатының ақпараттық құрылымдық бірлігінің сипаттамасы мен тізімі
Құжат аты: Менеджмент
Белгіленуі
Көрсеткіштер
реквизит белгі Реквизит негіз
basshi Басшы 5
baskaru adisi Басқару әдісі 10
aktiler Актілер жиыны 10
«Табыстылық» кіріс құжатының ақпараттық құрылымдық бірлігінің сипаттамасы мен тізімі
Құжат аты: Табыстылық
Белгіленуі
Көрсеткіштер
реквизит белгі Реквизит негіз
year Уақыты 5
tabis табыс көзі 10
perspektiva перспектива 12
rentable рентабелділік 7
«Өтімділік» кіріс құжатының ақпараттық құрылымдық бірлігінің сипаттамасы мен тізімі
Құжат аты: Өтімділік
Белгіленуі
Көрсеткіштер
реквизит белгі Реквизит негіз
name Аты 5
dengei Деңгейі 10
active zhet. Активтердің жет. 15
2.3. Шығыс ақпараттары
Шығыс ақпараты – бұл басқару объектісіне, қызметшіге немесе басқа
Шығыс Құжат Ақпараттың берілуі
Белгіленуі Аты Ұсыну түрі
SR Статус-Репорт құжат Статистикалық Агенттік
EZ ҰБҚД есеп
құжат Ұлттық Банк
«Статус-Репорт» шығыс құжатының ақпараттық құрылымдық бірлігінің сипаттамасы мен тізімі
Құжат аты: Статус-Репорт
Белгіленуі
Көрсеткіштер
реквизит белгі Реквизит негіз
dengei Деңгейі 2
korsetkish Басымдық көрсеткен көрсеткіш 10
year Уақыты 15
raiting Алған рейтингі 7
«ҰБҚД есеп» шығыс құжатының ақпараттық құрылымдық бірлігінің сипаттамасы мен
Құжат аты: ҰБҚД есеп
Белгіленуі
Көрсеткіштер
реквизит белгі Реквизит негіз
year Уақыты 5
korsetkish Көрсеткіш 10
Orni Алған орны 5
2.4. Ақпараттық база
Ақпараттық база - бұл басқару есептерін шешу үшін экономикалық
Ақпараттық база келесілерден тұрады:
- ақпаратты кодтау жүйесінен;
- ақпараттық массивтен, яғни ақпараттық базаны тұрғызуға кіретін
Ақпараттық база машина ішіндегі және машинадан тыс болып бөлінеді.
Машинадан тыс ақпараттық база келесілерден тұрады:
- жедел ақпарат;
- нормативті құжаттар;
- кодтау классификациясының жүйесі.
Машинадан тыс ақпараттық база - ақпараттық базаның бөлігі, ол
Ал машина ішіндегі ақпараттық базасына - ақпараттық жүйе
Машина ішіндегі ақпараттық база - белгілі бір белгі бойынша
Жедел ақпарат дәл сол мерзімдегі объектінің жай күйін бейнелейді,
код ұзындығы (кодты белгілеудің саны);
код разряды( кодты белгілеудегі белгінің саны);
код алфавиті ( кодты белгілеуде қолданылатын белгілер, олар сандық,
код құрылымы (кодты белгілеудегі белгілердің орналасу тәртібі).
Кодты қолдану ақпаратты өңдеудің сыйымдылығын азайту мүмкіндігін береді, мәліметтерді
Экономикалық ақпаратты мазмұнды мағынасына қарай жіктеу – бұл мәліметтер
Көлемі бойынша үлкен емес, тұрақты номенклатуралар үшін “тіркейтін”
Шартты белгілеу деп – жіктеу объектілерін тығызрақ бейнелеу мақсатында
Машина ішіндегі ақпараттық база АЖ-да қолданатын мәліметтердің жиынтығы. Ол
Ақпарат массиві – нақты тәсілмен аталған және ұйымдастырылып
3. БАНК ЖАҒДАЙЫНЫҢ КӨРСЕТКІШІ КӨПДЕҢГЕЙЛІ АГРЕГАТТАЛҒАН ЕСЕПТЕУ ӘДІСІН ПАЙДАЛАНА
3.1. Рейтингті қүрастыруға арналған таңдау көрсеткіштері
Қазіргі кезде банктік рейтингілерді құруға әр түрлі амалдар әсер
Көрсеткіштерді іріктеуге негізгі шектеулер есептеуді жүргізуге арналған нақты информациялар
3.2. Есептеу көрсеткіштері және мөлшерлеу (нормалау)
Рейтингке қосуға көрсеткіштерді іріктегеннен кейін олардың барлық банктерге мәнін
Бұдан кейін көрсеткіштер мағынасын нормалау керек. Бұл үшін көрсеткіштің
Бұл жағдайда, егер көрсеткіш мағынасының өсуі жағымды беталыс ретінде
Нормалау кезінде көрсеткіштер келесі ұйғарымдаға бөлінеді:
- егер максимальды ұйғарымға қарағанда көрсеткіш мәнінң бойы жағымды
- егер максималды ұйғарымға қарағанда, көрсеткіш мәнінің өсуі жағымсыз
(1 формула)
х – көрсеткіш мәнінің фактілік тұрғысы;
х1 – көрсеткіш мәнінің минимальды ұйғарымы;
х2 – көрсеткіш мәнінің максимальды ұйғарымы; у – көрсеткіш
(2 формула)
3.3. Өлшем көрсеткіштерінің коэффициентін анықтау
Xі-дің Әрбір көрсеткішіне оның мәнділігінің бағасы салыстырып қойылады. Теңдік
(3 формула)
pi – i-дің көрсеткіштің теңдігі; n – көрсеткіштер саны;
Теңдік жүйесін құру
(4 формула)
х1 – банк жағдайының көрсеткіші;
Бұл жағдайда, теңдік көрсеткішін анықтау үшін, Фишберна шкаласы қолданылады;
(5 формула)
pi – i-дің көрсеткіштің теңдігі; n – көрсеткіштер саны;
Соңғы көрсеткіш коэффициентінің теңдігі
(6 формула)
Aj – j – экспертінің саралаушысы; Х – Кемени
Бұның алдында келесі шектеулер қойылады:
(7 формула)
aij – i – көрсеткішінің өсуі, с xi
Бұл әдісті қолданар алдында саралаушының саралау метрикасын анықтау керек.
(8 формула)
Rj – Кемени медианасынан j – эксперт саралауына дейінгі
Эксперттің қорытынды пікірін шығарар алдында, эксперттің келісілген пікірін бағала
3.4. Рейтингті есептеу
Рейтингті құру үшін әрбір банктың көпдеңгейлі (көпдеңгейлі) біріктірілген (агрегированный)
(9 формула) есептеледі.
J – банк жағдайының көпдеңгейлі біріктірілген көрсеткіші; xi –
Банк жағдайының көпдеңгейлі біріктірілген көрсеткішінің мәні [0; 1] шамасында
3.5. Банктердің стратификациялау
Банктерді стратификаттау үшін Standard & Poor’s агенттігнің терминологиясын пайдалануға
1-кесте
2- сурет
Өзара қиылысушы страттар
Таңбалардың арасына келесі қатысушыларды орналастырамыз.
F1 – BB cтраты, F2 – BB cтраты, F3
2 – кесте
Анықталған стратқа банктың қатысу ережесі
3.6. Рейтингті құрудың мысалы
Рейтинг құру үшін Беларусь Республикасының 2001 ж 1 желтоқсанындағы
3 – кесте
Рейтингті құрарда келесі көрсеткіштер қолданылады:
(10)
(11)
(12)
(13)
(14)
Ұсынылған көрсеткіштер бір-бірінен сызықтық тәуелсіз, сондай-ақ банк жағдайын кешенді
4 – кесте
ААҚ «Белорусь биржалық банк», ЖАҚ «Атом - банк» және
Көрсеткіштерді нормалау үшін жоғары бейнеленген алгоритмдерді пайдаланамыз.
К1 және К2 өсу көрсеткіш мәні жағымсыз тенденция ретінде
5 – кесте
Мысалы, «Белагропромбанк» ЖАҚ үшін К1 және К3 көрсеткәштері келесі
(15)
(16)
Өсу жүйесін құру үшін үш сараптың сұралған болады, 6-кестеде
(6 – кесте)
7-кестеде өсу жүйесі құрылымының қорытындысы көрсетілген.
(7 – кесте)
8-кестеде Банк жағдайының көпдеңгейлі біріктірілген көрсеткіштері есебінің нәтижесі көрсетілген.
(8 - кесте)
3-суретте берілген ақпарат графикалық түрде көрсетілген (диаграмма)
3-сурет
Енді банктерді 7 страт бойынша өзарақиылысушы шектеулермен стратифицикаттауға болады.
9- кесте
Банктің соңғы рейтингілерін көрсететін стратифиция нәтижелері 10-кестеде көрсетілген.
ҚОРЫТЫНДЫ
Сонымен қорыта келе банктер мен әр түрлі есеп берулердің
Қазақстан Республикасының коммерциялық банк рейтингін анықтайтын ақпараттық жүйені тұрғыздым.
Бірінші бөлімде коммерциялық банк дегеніміз не, оның атқаратын қызметтері
Екінші негізгі бөлімде Коммерциялық банк рейтингін талдаудың ақпараттық жүйесіне
Осы дипломдық жұмысымдағы ақпарат жүйесін тұрғызғандағы рейтинг талдайтын әдістер
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1. Мақыш С.Б. “Коммерциялық банк операциялары” Алматы 2002 ж.
2. Смирнова Т. и др. “Проектирование экономических информационных систем
3. Стороженко Л.А., Матвеева И.А. Информационно-компьютерные системы учета
4. Қ.С. Байшоланова Ақпараттық жүйелер теориясы, Алматы: Экономика -2002ж.
5. Н.Б.Бралиева, Қ.С.Байшоланова, Н.Л.Гагарина “Экономикадағы ақпараттық жүйелері”. Оқу құралы.
6. Н.Б.Бралиева, Л.А.Байбөлекова, Қ.Т.Балашов “Ақпараттық менеджмент негіздері”. Оқу құралы.
7. Н.Б.Бралиева, В.Ф.Тимошенко, Н.Л.Гагарина “Информационные системы бизнеса”. Алматы, 1994
8. Бралиева Н.Б., Куличихин А.А. “Информационные аспекты создания и
9. “Информационные системы в экономике”. Учебник под редакцией Дика
9. Төлегенов Е.Т. “Бухгалтерлік ақпарат жүйелері”. Оқу құралы Экономика
Қазақстанның Банкілік жүйесі: 2006 ж Бірінші жартыжылдық
Қазақстан банкілерінің есеп берілуінің бірінші және екінші үлгілерінің
Біз рейтингілерге қалай келдік? Ең алдымен, біздің ресейдегі
Зерттеу нәтижелеріне көшеміз. Ең алдымен бастапқы деректер туралы.
Жеке – бөлшек операциялары бұрынғы Одақ аумағында жоғарғы екпінімен
«Жеке-бөлшек» банкілеріне ораламыз. Зерттеуге қатысқан банкілер саны 2005
Тағы бір айта кететін жағдай, кейбір көрсеткіштер
Тағы бір шарт – теңгемен рубльден АҚШ долларына аударып
Енді түсіндірме алғысөзден кейін кестелерге қараймыз.
Қазақстан банктерінің жиынтық активтері жарты жылда 21,4 пайызға өсті.
Қазақстан банктерінің капитализациясы 2006 жылдың бірінші жартыжылдығында 2006 жылдың
2006 жылдың бірінші жартыжылдығында капиталдың 1,7 есе ең үлкен
Барлық Қазақстандық банктер түсімділіктің жақсы көрсеткіштерін, береді. Олардың ішінде
Қазақстан банктерін ресейдегі әріптестері сияқты несие беруді белсенді жүргізуде.
«Экспертпен» алдын-ала қабылданған Қазақстан банкілерінің рейтингтік сараптамасы банктік жүйенің
Берілген жарияланымда, біз, Қазақстан Республикасы банктерін арнайы шолу жобасын
Бізде Ресей банктік бизнесінің түйінді көрсеткіштері бойынша рейтингтер құрудан
Ал динамиканың болуы, нарық динамикасының банкпен салыстырғандағы өзгерісін
Өз тәжірибемізді біз Қазақстандағы банк секторында рейтингтер құруға бағыттауды
Қазірдің өзінде, ресей нарығына көптеген қазақстан банктері тікелей немесе
Сонымен, біздің зерттеулер нені көрсетті, Қазақстан банктерінің жиынтық активтері
2004 жылдың 1 шілдесінде Қазақстанның ең ірі банкі казкоммерцбанк
Ресейде екінші ірі банк жоқ болып шықты, себебі бірінші
Қазақстан банктерінің капиталға айналуы 2004 жылдың бірінші жартыжылдығында
Ең үлкен капитал өсімі 2004 жылдың бірінші жартыжылдығында 1,7
Тек жалғыз ғана қазақстандық банк 2004 жылдың бірінші жартыжылдығын
Рейтинг деңгейіне әсер ететін негізгі факторлар.
Позитивті:
бұрынғыша қолайлы макроэкономикалық жағдайлар және өсудің болашағы барынша
банк қызметінің әртараптандыруды өсіру - әсіресе жеке-бөлшек қызметін дамыту
міндеттерін атқару мерзімін созуға мүмкіндік беретін, ірі банктердің халықаралық
бизнес өсуінің бірқалыптылығынан тәуелді болса да, барынша жеткілікті
Негативті:
Шикізат тауарлар бағасының ауытқуларына және сыртқы
Айқындықтың жетіспеушілігіне байланысты қатерлер және жекеменшік құрылымының жоғары топтасуы;
Активтердің тез өсуінен болған банк капиталына
Несие берудің едәуір өсуі-несиелердің қайтарылуы экономикалық және
Ресурстық қор мен несиелік портфельдердің жоғары топтасуы.
59
CAMEL жүйесі бойынша тәуекелді бағалау
Қашықтан талдау нәтижесі бойынша ұсыныстар
Табыстар мен шығыстарды талдау
Активтер сапасын талдау
Капиталды талдау
Өтімдлікті талдау
Салысытырмалы топтық талдау
Қаржылық талдау
Ақпараттық есеп беру базасы
Қашықтан қадағалау
Тәуекелді төмендету жөнінде банктің шараларды орындауына бақылау мониторингін жүргізу
«BOSS» қашықтан қадағалау жүйесіндегі банк тәуекелдерін бағалауда өзгерістер енгізу
Банк жетекшісіне ұсыныстар
CAMEL жүйесі бойынша тәуекелді анықтау, бағалау
Ішкі және сыртқы аудан ұстаныстарымен танысу
Тексеру жөнінде біртұтас есеп жасау
Қашықтан талдау мәліметтерін
Толық ауқымды тексеру
Мақсатты тексеру
Инспекциялық қадағалау
Жоспарлы және мақсатты тексеру
Тексеру әдістемесі
Ақпараттық жабдықтау
Машинадан тыс АЖ
Банк көрсеткіштері, банк сыныптамсы
Сыныптау және кодтау
Нормативтік-анықтамалық құжаттар
Енуші
Ақпараттық ауқымдар
Машина ішіндегі АЖ
Аралық
Шығушы
19
Деңгейі, басымдық көрсететін көрсеткіш, уақыты, рейтингі,
Есеп беру мерзімі, банк балансы, пруденциялық нормативтің орындалуы, уақыты,
Статус-Репорт
ҰБҚД есеп
Ұлттық банк мәліметтерін талдау және ұйғарым шығару
Капитал өтімділігі, актив сапасы.
Өңдеу
Жеке және заңды тұлғалар жайлы анықтама
Коммериялық банктердің негізгі мәліметтер базасы
-ҰБ ҚД-ға капитал өтімділігі, актив сапасы,
Математикалық жабдықтау
Болжау және талдау бөлімі
Ақпараттық база
Ақпараттық жабдықтау
Программалық жаюдықтау
19
Техникалық жабдықтау
Фунционалдық жабдықтау
Жабдықтау бөлімі
Коммериялық банк рейтингін талдаудың ақпараттық жүйесі