тақырыбы: «Басқару құжаттарын құрастыру және ресімдеу талаптары»
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 4
1-ТАРАУ Басқару құжаттарын құрастыру және ресімдеу талаптары ......... 6
1.1.Құжаттар қызметінің маңызы .6
1.2.Басқару іс қағаздарының тілі 23
2-ТАРАУ Басқару құжаттарын рәсімдеудің жалпы ережелері................30
2.1. Іс қағаздарының стилі................................................................................30
2.2.Құжаттарды дайындау және ресімдеудің жалпы ережелері...................43
3-ТАРАУ Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университетінің іс қағаздарын басқару
3.1.Мекемедегі іс жұмысын жургізу ерекшеліктері 55
3.2.Ұйымдағы құжат айналымын жақсарту бағыттары 65
ҚОРЫТЫНДЫ 68
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 70
ҚОСЫМШАЛАР...............................................................................................73 КІРІСПЕ
Кез-келген фирманың басқару аппаратының тиімді қызметі оның кұжаттармен жұмысының
Техникалық орындаушылардан бастап барлык, буындағы басшыларға дейінгі басқару аппаратының
Кәсіпорындардың күнделікті жұмысында өндірістік, шаруашылық, қаржылық және қоғамдық қызметінің
Құжаттардың жасалуына, олардың тіркелуіне, жіктелуіне, қозғалысына, есепке алынуы мен
Қазақ КСР-дағы іс жүргізу жүйесі барлық шаруашылық субъектлерінің ортақ
4 Қазақ тілін іс жүргізуге ендіру тәжірибе жүзінде ойдағыға
Қазақстандағы бүкіл іс жүргізу жүйесі орыс тіліне негізделген, ал
Әрине, бұндай жағдайда құжаттаманы ең алдымен орыс тілінде бірыңғайлау
Қолданыстағы ресми құжаттарға сүйене отырып, осы басылымның кұрастырушылары орыс
Құралдың ішкі кұрылымы алгоритмдер принципі бойынша кұрылған, олар пайдаланушыларға
Жасалған жұмыс екі тараудан тұрады, кіріспе, қорытынды және қолданылған
5 1. Тарау Басқау құжаттарын құрастыру және ресімдеу
1.1.Құжаттар қызметінің маңызы
«Құжат» — латын тілінде «куәлік», «дәлелдеу тәсілі» деген мағына
1) қандайда бір фактіні не бір нәрсеге деген құқықты
деген) растайтын іс қағазы;
2) жеке басты ресми түрде куәландыратын кұжат (төлқүжат);
3) бір нәрсе туралы жазбаша куәлік (мысалы, ескі грамоталар).
Кәсіпорынды басқару — мәліметтерді қабылдап алу және өңдеу, шешім
Сондықтан құжаттар тікелей катынас жасаумен тиімді ұштастырыла жүргізілсе, техникалық
6
етуде т.б. қолданылады. Құжаттарда мемлекеттік құрылым белгіленеді, олар мекемелер,
Кәсіпорынның немесе ұйымның құжаттары белгілі бір мәдени-тарихи құндылыққа ие,
Құжат толтырудың біртұтас ережесін Қазакстан Республикасы мәдениет, ақпарат және
Белгілеу тәсіліне қарай құжаттар жазба, графикалық, акустикалық (фото, кино-
Мазмұнына қарай — ұйымдық-өкімдік, қаржы-есеп, жабдықтау-өткізу құжаттары болып бөлінеді.
Атауына қарай көптеген түрге (жанрға) бөлінеді: ережелер, бұйрықтар, хаттамалар,
Түріне қарай құжаттар типтік, үлгілік, жекелік, қалыпты, жалпыға бірдей
Толтыру орнына қарай құжаттар ішкі және сыртқы (кіріс, шығыс)
7
Орындалу мерзімі бойынша кұжаттар жедел және жедел емес (жай)
Шығу тегіне қарап кұжаттар қызметтік және ресми жекелік (атаулы)
Жариялылық дәрежесіне қарай құжаттар қарапайым, күнделікті қызметте қолдану үшін
Заңдылық күшіне қарай шын және жалға кұжаттар болып бөлінеді.
Жасалу сатысына қарай түпнұсқа (бірінші данасы) және көшірме құжаттар
Ұйым өзінің қлыпты қызмет етуіне қажет салалық құжаттар табелін
оларды жасауға көп күш, уақыт кетеді, Мұның өзі тікелей
8
жеке қарым-қатынасқа кедергі келтіреді.
Құжаттардың қажетті және жеткілікті мөлшерде болуы, оларды
толтырудың біркелкілігі нақты жұмысқа көп уақыт бөлуге мүмкіңдік береді.
басқарудағы жазба құжаттардың үйлесімді жүйесі бірте-бірте қалыптасады және ол
Әрі карай біз фирманы кұру, оны ұйымдастыру, жеке құрамын
Құжаттың жеке құрамды бөліп деректеме (реквизит) деп аталады:
-қүжаттардын міндетті деректемелеріне мыналар жатады:
-ұйымның атауы — құжат авторы;
-ұйымның коды — құжат авторы;
-құжаттың (хаттардан басқа) атауы;
-тақырыбы;
-құжат түрінің коды;
-құжатты толтыру мерзімі;
-индексі;
-мәтіні;
-бұрыштамасы;
-қоиылған қолы;
Құжаттың орындалғаны және іске тіркелгендігі туралы Ұйымдастырушы-нұсқаулық құжаттар (ережелер,
ГОСТ 6.38.90 ұйымдастырушы-нұсқаулық кұжат деректемелерінің мынадай
9
құрамын белгілейді:
1 — Қазакстан Республикасының Мемлекеттік елтаңбасы;
2 —ұйымның эмблемасы;
3 — наградалардың бейнесі;
4 — ұйымның коды;
5 — құжаттың коды;
6 — министрлік пен ведомствоның атауы;
7 — ұйымның атауы;
8 — құрылымды бөлімшенін атауы;
9 — байланыс кәсіпорнының индексі, пошта және телеграф
мекен-жайы, телефонның, басқа байланыс құралдарының
нөмірі, банктегі есеп-шоттың нөмірі;
10 — құжат түрінің атауы;
11 — мерзімі;
•12 — индексі (ішкі нөмірі);
13 — кіріс құжаттың мерзміне сілтеме;
14 — толтырылған немесе шығарылған орны;
15 — құжатты алуды шектейтін арнайы белгі (гриф);
16 — мекен-жайы;
17 — бекітудің арнайы белгісі (гриф);
18 — шығарылған куні;
19 — мәтінің тақырыбы;
20 — бақылау туралы белгі;
21 — мәтін;
22 — қосымшаның бар екені туралы белгі;
23 — қолы;
10
24 — келісім белгі (гриф);
25 — бұрыштамасы (виза);
26 — мөрі;
27 — көшірмесін растайтын белгі;
28 — құжатты толтырушының тегі мен телефон нөмірі;
29 — құжатты орындалуы мен іске тіркелуі туралы белгі;
30 — барлық мәліметтердің компьютерге енгізілгені туралы белгі;
• 31 — құжаттың келіп түскені туралы белгі (17,
Деректеме толық және дәл мәлімет беруі керек, әрі жалпыға
ортақ стандарт бойынша толтырылуға тиіс. Үлгі ретінде кейбір реквизиттердің
Мекен-жай. Құжаттар ұйымдарға, олардың құрылымдық бөлімшелеріне және лауазымды адамдарға
Алматы электромеханика зауыты Қамтамасыз ету және өткізу бөліміне "Эталон"
К. Ыбраев мырзаға
Егер құжат бірнеше бірдей ұйымдар мен бөлімшелерге жіберілсе, оларды
«Эмикс» фирмасы қызыметкерлер бастықтарына
Құжатты төрттен көп адреске жібергенде, тізім жасалады және әр
«Мекен-жай» тізбесінің кұрамына өз тәртібі бойынша толтырылған поштаның мекен-жайы
480025, Алматы қаласы.
Абай даңғылы 67,
45-петер . Исабаевке
1 сурет «Мекен-жай» тізбесі.
11
Құжатты толтыру не шығару орны әкімшілік-аумақтық бөлініс бойынша толтырылады.
Бекіту грифі. Мұнда «Бекітемін» сөзі, лауазым аты, жеке қолы,
БЕКІТЕМІН 1
«Азимут» туристік агенттігінің
директоры
қолы А. Сабиров
12-06-97.
2 сурет Бекіту Грифі.
Егер кұжат арнайы бланкіде толтырылмаса, лауазым атына кәсіпорының атауы
БЕКІТІЛДІ
Директорлар Кеңесі мәжілісінің
Іс қағаздарының түрлері өте көп, олардың негізгі түрі мақсаты
Енді осы топтардың әр қайсысына жеке-жеке тоқталайық.
Ұйымдық-өкілеттік құжаттар іштей ұйымдық, өкілеттік және аныктама-
12
ақпараттық болып үшке бөлінеді.
Ұйымдық құжаттарға мекеменің ұйымдастырылу құрылуына қатысты құжаттар, басқару аппараттық
нұсқау (инструкция) т.б, құжаттар жатады.
Мекеме мемлекеттік тіркеуге алынған сәттен бастап заңды тұлға болып
Жарғыда мекеменің іс-әрекеті, негізгі бағыты, басқа бірлестіктер, жеке, занды
Құрылтайшылардың келісім-шарттары мекеменің көздеген мақсатың, принциптерін, басқдру органының кұрамы
Жарғы негізінде мекеменің құрылымдық жүйесі мен жұмысшылар саны анықталады.
Мекеменің бірнеше құрылымдық бөлімдері болған жағдайда кұрылымдық бөлімшелердің құқықтық
Ішкі тәртіп ережесінщ тексін мекеме әкімшілігі кәсіподақ
13
қызметкерлерімен бірлесе отырып жазады, және ол еңбек ұжымында өткізілетін
Кейбір мекемелерде қызметкерлер құқығы жайында ережелер болады. Онда қызметкерлердің
мекеме жетекшісі мен қызметкердің құқықтық қарым-қатынас-тары және т.б. мәселелер
Бұйрықтар жобасын дайындауда реквизиттер құрамы толық болуы тиіс және
Бұйрыққа қол қойылған соң ол тіркеуге алынады, түпнұсқасы немесе
Бұйрықты безендірудің ең маңызды бөлігі - оның мәтіні. Бұйрық
Орындалуы міндетті бүл өкілеттік құжат мәтіні нақты, түсінікті, қысқа
Егер бұйрық бірнеше іс-әрекеттің орындалуына негізделген болса, мәтіннің өкілеттік
Бұйрықта іс-әрекетті орындаушы көрсетілсе, онда оның аты-жөні, фамилиясы, қызметі
14
Бұйрықтың орындалуы үнемі іске асып отыруды қажет ететін жағдайда,
орындалу уақытына шек қойылмайды яғни мерзімі көрсетілмейді. Бұйрықтың соңында
Бұйрықтың соңғы пунктінде оны орындауға міндетті және жауапты тұлғаның
Өкілеттік құжат мәтіндершің тақырыптары "...туралы ", "...жөнінде", "...жайында" деген
Ұйымдық-өкілеттік құжаттардың көп кездесетін түрін анықтама-ақпараттық құжаттар жатады. Олар:
Анықтама-ақпараттық құжаттардың бірі — акт. Ол мекеме жетекшісінің тағайындалуымен
Құжатқа акт жазушылардың аты-жөндері міндетті түрде жазылады. Олардың ұсыныстары
мүшелері тегіс қол қояды. Кейбір актілерге мекеме жетекшісі қол
Іс қағаздары мазмұны мен қызметіне қарай жеке адамға қатысты
15
қызметгік деп бөлінеді. Қызметтік іс қағаздары мекеме немесе сол
жатқызуға болады. Мысалы, қызметтік хаттардың барлығы, бұйрық, хаттама т.б.
Іс қағаздары формасына қарай типтік, трафареттік және еркін мәтінді
Мекеменің ішкі іс қғаздарына мекеменің қызмет ету барысында, оны
Шығу, жасалу деңгейіне қрай іс қағаздары түпнұсқалық және көшірмелік
16
құжаттың көшірмесін (диплом көшірмесі, бұйрықтың көшірмесі т.б.), үзіндісін (хаттамадан
Үзінді - құжаттың қажетті бөлігінің мәтіні өзгертілмей жазылған, қолға
Дубликат - құжат жоғалған кезде берілетін құжаттың тұпнұсқасымен күші
Кез-келген мекеме тек өзінде жасалған құжаттың ғана көшірмесін беруге
құқы бар. Құжат көшірмелерінің олардың көшірме екендігі расталып қол
Азаматтардың қолында болатын құжаттарды нотариалдық кеңселер куәландырады. Нотариалдық кеңселе
Төлқұжаттың, марапатталғаны туралы құжаттың, депутаттық мындеттың, эскери билеттің көшірмесін
Алқалық ұйым іс қағаздары. Алқалық (коллегия) - ресми түрде
Алқалық ұйымның барлық отырысы күн тәртібі мен өткізу мерзімі
болған жағдайда алқалық ұйым төрағасы күн тәртібіне өзгерістер мен
17
тигізеді. Отырыстың күн тәртібіндегі мәселелердегі талқылаудың қорытындысы бойынша қаулылар
Алқалық ұйым хаттамасы осы құжат үлгісіне сәйкес жазылады. Хаттамаға
Мысалы, 12-14.11.1999ж.
Хаттамалар жыл бойына нөмірленіп отырады. Келесі жылы қайтадан 1-ден
Хаттама тақырыбы ретінде алқалық ұйым аты және алқалық қызмет
Хаттама мәтіні екі бөліктен тұрады: кіріспе және негізгі. Кіріспе
Белгілі бір кворум болу міндетті отырыстарда қатынасушылардың жалпы саны
Күн тәртібіндегі мәселелер маңыздылығына қарай нөмірленіп беріледі. Хаттаманың негізгі
18
түрде жазылады Қаулы мәтіні нақты және не істеу керектігі,
Толық редакцияланған және безендірілген хаттамап алқалық ұйым төрағасы мен
Алқалық ұйым шешімдері орындаушыларына өкілетті құжат ретінде (бұйрык, шешім,
Хаттаманың үлгісі Мекеменің
аты, жөні Хатшы
аты Хаттама
00.00.0. N
орны
отырыс Төраға
3 сурет Хаттама үлгісі.
Азаматтық заңдар өздері реттейтін қатынастарға қатысушылардың теңдігін, меншікке қол
қалпына келтірілуін, оларды соттың қорғауын қамтамасыз ету қажеттігін тануға
Келтірілген мысалда бірыңғай мүшелер толық қолданылған. Мұнда «тағы басқалар»,
Сөздік құрамы мен грамматикалық құрылымдарының стилистикалық бірлігі қүжаттың қажетті
19
толықтығын, қисындылық қысқалық т.б. талаптардың жүзеге асуын қамтамасыз етеді.
Әкімшілік тілдің ауызша және жазба түрін меңгеру белгілі мерзімді
Стиль. Стиль - латын сөзі, қазақ тіліне аударғанда жазу
Қолданылу ерекшеліктеріне қарай жалпы халықтық тілдің ауызша және жазбаша
Жазбаша тілде бұл көрсетілген ерекшеліктер болмайды. Өйткені, онда ой
қағазға жазылып жеткізіледі. Яғни жазу тілдің көзге көрінетін белгілері
20
жай-күйді білдіріп хабарлайды. Ал, хабар — тіл фактісі. Тілдің
Жалпыхалықтық тіл негізгі қатынас кұралы түрінде өмірдің барлық саласында
Стилистика тілдің қолдану заңдылықтарын зерттейтін ғылым болғандықтан, тілдік белгілердің
Стилистика әдеби нормадан ауытқымай, тілді тек дұрыс қолдануды үйретеді,
тілдік қүралдардын стильдік белгілерін анықтап, оған сипаттама береді.
Қоғамдық өмірде қатынастың көптеген түрінің болуына байланысты онда тіл
21
"Тыңданыздар, Алматыдан сөйлеп турмыз!" бен "Әй, тыңдасан-даршы!" дегенді салыстырсақ,
Форма — тұрақты ұғым. Мәселен тілдің ауызша түрі адам
алуан стильдік бояуы бар тілдік қүралдар пайда болады.
Жазба тілдің жетіле түсуі ғылым мен техника, әдебиет пен
дамуына байланысты. Ғылым мен мәдениет салаларының дамуы жаңа жанрлардың
Қоғам дамуына байланысты тілдің тек грамматикалық қүрылысы жетіліп, лексикасы
22
1.2.Басқару іс Қағаздарының тілі
Заң Қазақстан Республикасында тілдердің қолданылуының құқықтық негіздерін, мемлекеттің оларды
жөніндегі міңдеттерін белгілейді. Қазакстан Республикасында қолданылатын барлық тілге бірдей
Заңда мынадай ұғымдар пайдаланылады:
диаспора - өзінің тарихи шығу тегінен тысқары елде тұрып
опомастика - тіл білімінің жалпы есімдерді, олардың пайда болуы
орфография - дұрыс жазу ережесі, сөйленген сөзді (сөздер мен
топопимика - ономастиканың географиялык объектілердің атауларын, олардың пайда болуы,
трапслитерация - бір графиқалық жүйедегі мәтіндер мен жекелеген сөздерді
Мемлекеттік,мемлекеттік емес ұйымдар мен жергілікті өзін-өзі басқару органдарының қызметінде
адамдар арасындағы қатынастарда және діни бірлестіктерде тілдердің қолда-нылуын реттемейді.
Қазақстан Республикасындағы тіл туралы заңдар Қазақстан Республикасының Конституциясына негізделеді,
қатысты Қазақстан Республикасының өзге де нормативтік құқықтық актілерінен тұрады.
Тіл туралы заңдар Қазақстан Республикасының азаматтарына, Қазақстан Республикасында тұрақты
23
Казақстан Республикасының мемлекеттік тілі - қазақ тілі.
Мемлекеттік тіл — мемлекеттің бүкіл аумағында қоғамдық
қатынастардың барлық саласында қолданылатын мемлекеттік басқару, заң шығару, сот
Қазақстан халқын топтастырудың аса маңызды факторы болып табылатын мемлекеттік
Үкімет, өзге де мемлекеттік. жергілікті өкілді және атқарушы органдар:
Қазақстан Республикасында мемлекетгік тілді барынша дамытуға, оның халықаралық беделін
Қазакстан Республикасының барша азаматтарының мемлекеттік тілді еркін және тегін
қазақ диаспорасына ана тілін сақтауы және дамытуы үшін көмек
Орыс тілін қолдану мемлекеттік ұйымдарда және жергілікті өзін-өзі басқару
Мемлекеттің тіл жөніндегі қамқорлығы Қазақстан Республикасының азаматының ана тілін
Мемлекет Қазақстан халқының тілдерін оқып үйрену мен дамыту үшін
жағдай туғызу жөнінде қамқорлық жасайды.
Ұлттық топтар жинақты тұратын жерлерде іс-шаралар өткізілген кезде олардың
Қазақстан Республикасында тілдік белгісі бойынша азаматтардың
құқықтарын кемсітуге жол берілмейді.
Қазақстанда мемлекеттік тілдің және басқа да тілдердің қолданылуына және
24
Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес жауаптылыққа әкеп соқтырады.
Тілдердің қодданылуы мемлекеттік тіл Қазақстан Республикасы мемлекеттік
органдарының ұйымдарының және жергілікті өзін-өзі басқару органдарының жұмыс және
Мемлекеттік емес ұйымдардың жұмысында мемлекеттік тіл және қажет болған
Қазақстан Республикасының мемлекеттік органдары жүйесінде, ұйымдарында, меншік нысанына қарамастан,
Мемлекеттік және мемлекеттік емес ұйымдардың азаматтардың өтініштері мен басқа
органдарында мемлекеттік тілдің
Қазақстан Республикасында сот ісі мемлекеттік тілде жүргізіледі, ал, қажет
Әкімшілік қүқық бұзушылық туралы істер мемлекеттік тілде, ал қажет
Қазақстан Республикасында жеке және заңды тұлғалардың жазбаша
нысанда жасалатын барлық мәмілелері қажет болған жағдайда басқа
25
тілдердегі аудармасы қоса беріліп, мемлекеттік тілде және орыс тілінде
Балалар үйлерінде және оларға теңестірілген ұйымдарда оқыту, тәрбие беру
Қазақстан Республикасы орта, арнаулы орта және жоғары білімді мемлекеттік
Мәдени шаралар мемлекеттік тілде және қажет болған жағдайда басқа
Қажетті тілдік ортаны жасау және мемлекеттік тілдің толыққанды қолданылуы
Топонимикалық атауларды, ұйымдардың атауларын пайдалану тәртібі.
Елді мекендердің, көшелердің, аландардың, сондай-ақ басқа да физика-географиялық объектілердің
Мемлекеттік ұйьтмдардың, олардың құрылымдық бөлімшелерінің атаулары мемлекеттік тілде және
26
ұйымдардың атаулары мемлекеттік тілде және орыс тілінде транслитерация арқылы
Кісі есімін, әкесінің есімін және тегін ресми құжаттарда жазу
Меншік нысанына қарамастан, ұйымдардың мөрлерінің, мөр таңбаларының мәтіні мемлекеттік
Бланкілер, маңдайшалар, хабарландырулар, жарнамалар, прейскуранттар, баға көрсеткіштері, басқа да
Қазақстанда өндірілетін тауарлардың арнайы мәліметтер көрсетілген тауарлық. жапсырмаларында (этикеткаларында),
Шетелде өндірілген тауарлардың арнайы мәліметтер көрсетілген тауарлық жапсырмалары (этикеткалары),
Көрнекі ақпараттың барлық мәтіні мынадай ретпен: мемлекеттік тілде -сол
Почта-телеграф жөнелтілімдері Қазақстан Республикасының шегінде мемлекетгік тілде немесе орыс
27
Қазакстан Республикасында мемлекеттік тіл және барлық басқа тілдер
мемлекеттің қорғауында болады. Мемлекеттік органдар бұл тілдердің қолданылуы мен
Тілдің дамуы мемлекеттің тілдің басымдығын және іс қағаздарын жүргізуді
Мемлекеттік тілді белгілі бір көлемде және біліктілік талаптарына сәйкес
Қазақстан Республикасының үкіметі терминология, ономастика жөніндегі тиісті мемлекеттік комиссияларды
Қазақстан Республикасының тіл туралы заңдарының бұзылуына кінәлі мемлекеттік органдардың,
Лауазымды адамның мемлекеттік тілді білмеу желеуімен азаматтардың өтініштерін қабылдаудан
кедергі келтіру Қазақстан Республикасының зандарында көзделген жауаптылыққа әкеліп соғады.
тілді дамыту саласында бірыңғай мемлекеттік саясаттың жүргізілуін қамтамасыз етуге;
тілдерді қолдану мен дамытудың Мемлекетгік бағдарламасын әзірлеуге, оның орындалуын
тіл туралы заңның орындалуын бақылауға, оны бұзу фактілерін қарауға
Қазақстан Республикасында ономастикалык және терминологиялық
28
жұмысты үйлестіруге міндетті.
Уәкілетті орган: өз құзыретіне сәйкес тіл туралы заңның орындалуына
Заңның ережелерін іске асыруды кадрлар, материалдық-техникалық, қаржы, оқу-әдістемелік жағынан
Қазақстан Республикасының дипломатиялық өкілдіктері мен Қазақстан Республикасының халықаралық ұйымдар
Екі жақты халықаралық шарттар, әдетте, уағдаласушы тараптардың мемлекеттік тілдерінде
Қазақстан Республикасында басқа мемлекеттер өкілдерімен өткізілетін ресми қабылдаулар мен
29
2 ТАРАУ Басқару құжаттарын рәсімдеудің жалпы ережелері
2.1. Іс Қағаздарының стилі
Стиль дегеніміз - өмірдің белгілі бір саласында қолданылып, тарихи
Жазба стильдер жалпыхалықтық тілдің жазбаша формасының негізінде қалыптасады. Бұлар
Ғылыми-көпшілік әдебиеттер стилі. Бұл стильдің пайда болуы ғылым мен
болатын зат не құбылыс ғылыми негізде сипатталып, дәлелдеуді қажет
30
Ғылыми шығармалар жалпыхалықтық әдеби тілде жазылады. Бірақ тілдік тәсілдерді
Ғылыми стильдің лексикасындағы ерекшелік – сөз тек өзінің негізгі
Ғылыми стильде жалпы жазу тіліне тән синтаксистік кұрылыс пайдаланылады.
Публицистикалық стиль. Публицистика латын сөзі, көпшілік, әлеумет мағынасын береді.
Қазіргі публицистикалық стильдің негізі қазақ тілінде шыққан алғашқы газеттерден
31
Публицистикалық стильде көркем әдебиет, ғылыми-техникалық әдебиет, ресми, іс қағаздар
Көркем әдебиет тілінің стилі. Тіліміздегі басқа стилъдерге Қарағанда көркем
Көркем әдебиет тілінің стилі немесе көркем сөз — ойды
Әдеби шығарманың көркемдік құралы — тіл. Тіл арқылы өмірдің
Ауыз екі сөйлеу тілі стилі. Сөйлеу стилі белгілі бір
лексикасыньщ өзіндік ерекшеліктері бар. Оған қатысты сөздер 1) адамның
32
желісіне қарай туып отырады, 3) тақырыптың аясы өте кең,
Тұрмыстық қарапайым лексикаға күнделікті өмірде, тұрмыстық қарым-қатынаста қолданылатын, жалпы
Ауызша әдеби сөйлеу адамдардың әр түрлі тақырыпта өзара сұқбаттасуынан
Біршшіден, қаншама мәдениетті сөйлегеннің өзінде ауызша тілге тән ерекшеліктер
33
көп кездесетін абстракт сөздер мен арнаулы терминдер аз қолданылады.
қысқарып, ықшамдалып, толымсыз түрде айтылуы жиі кездеседі.
Ресми, іс қагаздар тілінің стилі. Ресми, іс қағаздар стилі
Мұндай сөз орамдары іс қағаздары мен ресми құжаттарда дайын
Көптеген сөздер белгілі бір стильге келулі болады да қолданылу
34
берілді, қаулы етеді жарлық етеді, тусініктеме сияқты сөздер мен
Ресми іс қағаздарында кейде бір заңның я ұғымның атауы
Іс қағаздар стиліне әр түрлі мекемелерде жүргізілетін жазу үлгілері
болады. Іс қағаздарының үлгілеріне өтініш, сенімхат, қолхат, анықтама мінездеме,
Ресми құжаттарда саяси-публицистикалық лексиканың әкімшілік терминдердің қолданылуы басым келеді.
Ресми стильге жататын мемлекеттік құжаттар жанр және мазмұн жағынан
Белгілі бір қалыптасқан үлгіде, баяндау тәсілімен жазылады.
Лексика-фразеологиялық құрамы (саяси-публицистикалық сипатта, әкімшілік
Ойдың логиқалық жүйелілігін сақтау мақсатымен сөйлем курделі
құрылады.
Тілдік стильдердің пайда болып,жеке өріс алуы тілден белгілі жанрлардың
35
қатар ана тілінде жазылған ғылыми әдебиеттердің де баспа бетін
Қызметтік құжаттарды, хаттарды
1. Қызметтік құжаттар бейтарап (нейтральный) қалыппен, ресми түрде жазылуы
Адресаттың сізден қызмет дәрежесінің төмен я жоғарылығына қарамастан "тез
2.Хатыңыз көпшілікке
3.Қызметтік құжаттың қай түрін жазсаңыз да көп ойды аз
4.Іс қағаздарын жазарда орныққан сөз тіркестері мен қалыптасқан терминдерді
5.Бастауыш сөйлемнің басында
6. Ic қағаздарын жазуда көнерген сөздер, архаизмдер, диалект сөздер,
7. Жазылған құжатты қайтадан оқып шығып, сөйлемдегі басы артық
8. Сөйлем баяндауышы я ашық кезде (пайдаланылады, қорғалады, қолдануда,
36
(орындалсын, шешілсін, келісілсін, жеткізілсін, қаралсын т.б.).
Іс қағаздарын жазу барысында жиі кездесетін сөздер мен синтаксистік
1. Ескерту мәнің беру үшін қолданылатын құрылымдар:
- Ақпанның 20-сы күні келісілген мерзімнің аяқталатынын есіңізге саламыз.
Мына мәселе барысынан хабардар еткіміз келеді. -туралы ескертуді
туралы тағы да есіңізге салғымыз келеді.
туралы келісім үстіміздегі жылдың 1 желтоқсанынан күшіне енетіндігін ескертеміз.
туралы келісімді өз тарапымыздан тоқтатуға құқылы екеніміздіескертеміз.
2. Айтылатын мәселеге байланысты дәлелдер келтіру, себебін түсіндіру үшін
-сіздің мекемеге тәжірибе алмасу мақсатында жіберіліп отыр. - мекемеде
- туралы шешімнің қабылдануына байланысты - жөндеу жұмыстарының
аяқталуына байланысты...
алдын-ала қол жеткізген келісімге сәйкес
Сіздің талабыңызға орай ...
қарамастан әлі де орын алып отыр.
экономикалық жағдайдың қиындығына орай ...
3. Өтініш білдіру үшін қолданылатын синтаксистік
Аса қажет болғандықтан өтініп сұраймын.
Осы мәселенің дұрыс шешілуіне мұрындық болсаңыз...
- Сіздің мекеме өкілімен жасалған келісімді ескере отырып, бар
37
мүмкіндікті қарастыруыңызды сұраймыз.
- анықтауыңызды сұраймыз.
- көлемінде қаржылай көмек беруіңізді сұраймыз.
4. Мәселенің шешілмейтіндігін немесе орындалмайтындығын білдіру
үшін қолданылатын құрылымдар:
- байланысты сіздің өтінішніз орындалмады.
өкінішке орай сіздің талабыңызды қанағаттандыра алмаймыз.
Өкінішке орай сізге қажетті информацияны бере алмаймыз, себебі...
Мекеменің аталған тапсырманы орындау қазір мумкіншілігі жоқ.
5. Өкілеттік (бұйрықтық) мағынадағы құрылымдар:
Іске қосылсын.
Жарамсыз деп табылсын.
Жауапты адам тағайындалсын.
Бұл мәслеге байланысты жауапкершілік (аты-жөні) - не жүктелсін.
Мәселені қарау (аты-жөні) -не тапсырылсын.
-Шара қолданылсын
қосымша мүмкіндіктер қарастырылсын.
жолға қойсын
бақылауға алынсын
өзгерістер енгізілсін
жол берілмесн
Публицистикалық стильге газет-журнал тілінің, әдеби сын мақалалар тілінің, әлеуметтік
жүйесінде публицистикалық стиль өзіне тән дербестік, ерекшеліктерімен қалыптасып, ілгері
Қазіргі публицистикалық стильдің негізі қазақ тілінде шыққан алғашқы
38
газеттерден басталып, "Айқап" журналы шығып тұрған жылдары (1911-1916жж) салынды.
Публицистикалық стиль де көркем әдебиет, ғылыми-техникалық әдебиет, ресми, іс
Көркем әдебиет тілінің стилі. Тіліміздегі басқа стильдерге қарағанда көркем
Ол ерекшеліктердің бәрі бір-бірімен ара қатынаста болып, көркем әдебиет
Көркем әдебиет тілінің стилі немесе көркем сөз — ойды
Әдеби шығарманың көркемдік құралы — тіл. Тіл арқылы өмірдің
бояуындай, әдеби шығармада келтірілетін сөйлеу формалары мен стильдер де
39
Ауыз екі сөйлеу тілі стилі. Сөйлеу стилі белгілі бір
Тұрмыстық қарапайым лексикаға күнделікті өмірде, тұрмыстық қарым-қатынаста қолданылатын, жалпы
болып сінбеген, соншалықты зәрулігі жоқ, бөтен тілдің сөзі деген
Ауызша әдеби сөйлеу адамдардың әр түрлі тақырыпта өзара сұқбаттасуынан
40
қолданылады. Ауызша әдеби сөйлеу лексикасының қолданылу реті оның жазба
Ресми, іс қағаздар тілінің стилі. Ресми, іс қағаздар стилі
құралы болып саналады. Бұл стиль ел билеу, мемлекет жұмыстарын
41
алғыс жариялау, сөгіс жариялау т.б. Мұндай сөз орамдары іс
Көптеген сөздер белгілі бір стильге телулі болады да қолданылу
Ресми іс қағаздарында кейде бір заттың я ұғымның атауы
Іс қағаздар стиліне әр түрлі мекемелерде жүргізілетін жазу үлгілері
Ресми құжаттарда саяси-публицистикалық, лексиканың әкімшілік терминдердің қолданылуы басым келеді.
Ресми стильге жататын мемлекеттік құжаттар жанр және мазмұн жағынан
1. Белгілі бір қалыптасқан үлгіде, баяндау тәсілімен жазылады.
2. Лексика-фразеологиялық құрамы (саяси-публицистикалық сипатта,
әкімшілік терминдер мен күрделі терминдер, қысқарған сөздер) өзгеше
болып келеді.
42
2.2.Құжаттарды дайындау және ресімдеудің жалпы ережелері
1.1.Барлық хат-хабар жарғының және «Іс қағаздарын жүргізу туралы»
Бланк дегеніміз А4 немесе А5 форматында әзірленген, заңды тулғаның-
1.2Әрбір субъект бланкінің екі тұрін әзірлейді
1.3.Бұл бланкілердің арасындағы айырмашылық мынадай: хаттарға арналған бланкілерде «байланыс
факстің нөмірі, E-mail, СТН, телефон нөмірі,банктік шоттың нөмірі» сияқты
және «кіріс құжатының индексі мен күніне сілтеме»
Құжаттары көп мекемелерде мысалы, қаулы, шешім, бұйрық сияқты құжат
Шетелдік әріптестермен жұмыс істейтін ұйымдар
Егер құжатты екі немесе одан да көп заңды тұлға
1.3.Барлық бланкілер мен құжаттардың азат жолы:
- сол жағынан және жоғарыдан - 20мм;
- оң жағынан және төменнен - 10 мм
43
1.4 Бланкілердегі деректемелердің орналасуы 29.04.03ж. ҚР-ның мәдениет, ақпарат және
Төрағасының № 33 бұйрығында белгіленген тәртіппен және санға
Алайда, бұл ең жоғарғы жиынтық және тәжірибеде құжаттың түріне
Тәжірибеде пайдаланылатын неғұрлым маңызды деректемелер:
01 - Қазақстан Республикасының елтаң-басы;
02- Қазақстан Республикасы наградаларының бейнесі;
03-ұйымның эмблемасы немесе тауар белгісі (қызмет көрсету белгісі);
04-құжат нысанының коды;
05- уйымның атауы;
06- уйым туралы анықтамалық деректер;
07- құжат түрінің атауы;
08- құжаттың күні;
09- құжаттың тіркеу нөмірі;
10- тіркеу неміріне және құжаттың күніне сілтеме;
11 - құжатқа руқсатты шектеу грифі;
12- адресат;
13- құжатты бекіту грифі:
14- қарар;
15- мәтінге такырып;
16- бақылау туралы белгі;
17- құқжаттың мәтіні:
18- қосымшалардың болуы туралы белгі;
19- қол қою;
20- құжатты келісу грифі;
21- құжатты келісу бұрыштамалары;
44
22- мөр;
23- кешірмелерді куәландырғаны туралы белгі;
24- орындаушы туралы белгі:
25- құжатты орындау және оны іске жіберу туралы белгі:
26- ұйымға құжаттың келіп түскендігі туралы белгі болып табылады.
Әсіресе, «Құжаттың күні», «Қол қою», «Мөр», «Құжатты бекіту грифі»
А4 форматында деректемелердің орналасуы деректемелердің бұрышта орналасуын белгілейтін схемада
01- Қазақстан Республикасының елтаңбасы.
ҚР-ның елтаңбасын бейнелеуді -100% мем-лекеттік меншігі бар, ресми құқыктық
Деректемелері бұрышта орналасқан бланкілерде мемлекеттік елтаңбаны бейнелеу кәсіпорын атауы
Елтаңбаны бейнелеудің диаметрі 20 мм-ден аспауы тиіс.
Қазақ және орыс тілдерінде жасалған, ұзынынан орналасқан бланкілерде
елтаңба бланкінің жоғарғы жағының ортасына, яғни кәсіпорынның екі тілдегі
- наградаларды бейнелеу
45
Бланкілерде Қазақстан Республикасының наградаларын бейнелеуге рұқсат етіледі.
Бланкілерде елтаңбаны, эмблеманы және үкіметтік наградаларды бір мезгілде қатар
- ұйымның эмблемасы және тауар белгісі (қызмет көрсету
Ұйымның эмблемасы (тауар белгісі) - белгіленген тәртіппен тіркелген және
Эмблема құжатты іздеуді жеңілдетеді, құжаттың кімнен алынғандығын тез анықтауға
Деректемелері бұрышта орналасқан жағдайда эмблема сол жағындағы жоғары бұрышқа,
06 - ұйымның атауы.
Әрбір занды тұлғаның оның ұйымдық-құқықтық нысанын керсететін фирмалық атауы
Атауда, әдетте, ЖШС (жауапкершілігі шек-теулі серіктестік), АҚ
(акционерлік крғам) және т.б. сияқты қысқартулар қолданылады.
Әдетте, бланкіде ұйымның атауы ғана көрсетіледі. Осы деректемеден
46
басқа, олардың үстінгі жағында ұсақ әріптермен жазылған жоғары тұрған
Жоғары тұрған инстанция тікелей немесе әкімшілік бағыныштылығы бар кәсіпорындар
Ішкі құжаттарда, мысалы, хаттамаларда, баяндау хатта немесе түсіндірме жазбаларда
«Ұйымныч атауы» деректемесі «Ұйымның эмблемасы» деректемесіні астына орналасады.
Осы деректемеде атап көрсетілген деректер жиынтығы кәсіпорынның заңды адресі
Бірлескен халықаралық бірлестіктердің, кәсіпорындардың, фирмалардың бланкілерінің өз ерекшеліктері болады.
Бұл деректеме «Ұйымның атауы» дерек-темесінің астына, жоғары жақтағы бұрышқа,
08 - құжат түрінің атауы.
Бұл деректеме құжаттың мақсаты туралы жалпы көріністі білдіреді, оның
АКТ, АНЫҚТАМА, ХАТТАМА және т.б. сияқты жазылады.Бұл деректеме
47
аса маңызды деректемелердің бірі болып табылады. Ол барлық құжаттарға,
09 - құжаттың күні.
Құжаттың күні - оның заңдық күшін қамтамасыз ететін кез
Құжаттың күні:
-оған қол қойылған күн (бұйрықтар, хаттар,факстер, анықтамалар үшін);
-оны бекіту күні (жоспарлар, есептер, ережелер, нұсқаулыктар);
-онда белгіленген оқиғалар күні (нұсқаулықтар, ережелер, хаттамалар, актілер) болып
Бірқатар ресми құжаттар ушін оларды жариялау күні және
Күнді құжатқа қол қоятын және бекітетін тұлға қоюға тиіс.
Ұйымдық-басқару кужаттарында күн араб
48
рұқсат етіледі. Күнді ресімдеудің жан-жақты
Көптеген құжаттар үшін күн құжатты ресімдеуді аяқтағаннан кейін «Құжат
Күн кұжатта көрсетілген заңды тулғаның немесе кәсіпорын қызметкерінін кұкыктары
Кейбір құжаттарда күннің болмауы оларды жарамсыз деп тануға даусыз
10 - құжаттың тіркеу нөмірі. Құжаттың тіркеу нөмірі -
Реттік нөмір жыл басынан бастап есіп отыратын
Жіберілетін құжаттардың индексі көбіне құрылымдық бөлімшенің шартты
Коммерциялық келісім-шарттардың екі нөмірі болады,
49
-бір фирмадағы құжаттың реттік саны; 42
-қарсы агент-фирманың - осы қужаттың реттік нөмірі, сонымен бірге
Реттік немірлер келіп тұскен және жіберіле-тін хаттарға бөлек беріледі.
Бірнеше заңды тұлға бірлесіп жасаған құжаттарда бірыңғай күн (қол
Кәсіпорындарда тіркеу журналдарын жұргізу усынылады: біреуі келіп тускен құжаттарды
11 – құжаттың тіркеу нөміріне және күніне сілтеме. Осы
Сілтеме үшін күн мен нөмір бастама хаттан алынады және
Бұл сілтеме жауап хат алған қарсы агент-фирмаға бастама хаттың
13-қужатты алуды шектеу грифі.
Бұл деректеме құпия немесе конфиденциалды аппараты бар құжаттарға қойылады.
50
Бұл деректеме «Адресат» және «Құжатты бекіту грифі» деректемелерінің жоғарғы
және (Конфиденциалды» немесе «КҚ» (коммерциялыққупия)сөздерінен турады. Осы грифпен осы
«Құпия», «Аса құпия» грифтері мемле-кеттік кәсіпорындардың құпия ақпараты бар
14-адресат.
Адресатты көрсетудің нақтылығы осы мәселемен айналысатын қызметкердің құжатты алу
Алушының нұсқауы басқа ұйымдар мен жеке тұлғаларға жіберілетін, басшылыққа
Осы деректеме хаттарда, факстерде ресімделеді және алушының (адресаттың) почталық
-атау септігіндегі мекеменің, ұйымның атауы;
-атау септігіндегі құрылымдық бөлімшенің атауы;
-барыс септігіндегі алушының лауазымы;
-барыс септігіндегі аты-жөні;
-почтаның мекен-жайы;
Осы деректеменің әрбір құрамдас бөлігі 1,5 аралық интервал қашықтығында
«Адресат» деректөмесінің құрамы адресат-ка жөне жасалатын құжаттың түріне байланы-
51
Қазақстан Республикасының Мемлекеттік кіріс министрлігі
Кеден комитеті
473000, Астана қ., Отырәр кешесі,69-1
Алушының лауазымы және аты-жөні осы мәселемен нақты айналысатын адам
«Қазцинк» АҚ
Орталық бухгалтерия
бас бухгалтер
СВ. Қонаев мырзага
320005, Өскемен қаласы,
Металлургтер көшесі, 45
басқаша түрде де жіберуге болады:
«Мираж» ЖШС-нің директоры
Т.М.Абашев мырзага
480064, Алматы, Абай даңгыла,59
Егер құжат бір мезгілде бірнеше адресатқа жолданатын болса, онда
Республикалық бюджвттік багдарлама-лардың әкімшілігіне
Облыстардың, Алматы және Астана қалаларының жергілікті атқару органдарына
Егер кұжат жеке тұлғаға жіберілетін болса, онда бірінші мекен
642000, Петропавл қаласы,
Киров көшесі, 154, 15-пәтер
52
«Мырзаға» деген сөз қазақ тілінде қысқартылмайды. Егер құжат үкіметтік
Соңғы уақытта мекен-жай жазу практикасында почта байланысының
мынадай тәртіптегі ережелері қолданылады:
-ұйымның атауы (занды түлға үшін), аты-жөні (жеке тұлға үшін);
-кешенің аты, үйдің немірі, пәтердің аты;
-елді мекеннің аты (кала, поселке және т.б.);
-облыстың, аймақтың, автономиялық округтың (облыс,
-елі (халықралық жіберілімдер үшін);
-почталық индексі.
Хатты бірнеше мекен-жайга жіберген кезде «кешірме» деген сөз мекен-жайдың
15 - құжатты бекіту грифі.
Қол қойғаннан кейін жекелеген құжаттар бекітуді қажет етеді, содан
Құжат екі түрлі тәсілмен бекітіледі: басқару құжатын шығарумен (қаулы,
53
«Гранит» АҚ акционөрлерінің
жалпы жиналысының қаупысымен
БЕКІТІЛДІ.
05.05.2007ж. № 17 Хаттама
БЕКІТЕМІН
Қазақстан Республикасының Әділет
Министрпігі
___________ ____________
(жеке қолы) (аты-жөні)
(күні)
БЕКІТЕМІН және БЕКІТІЛДІ деген сөздер тырнақшасыз бас әріптермен жазылады.
54
3-Тарау Әл-фараби атындағы Қазақ Ұлттық университетінің іс қағаздарын басқару.
3.1.Мекемедегі іс жұмысын жүргізу ерекшелігі
Әл-Фараби университеті мемелекеттік мекеме атқаратын кызметті өзіне тән жарлығы
Жұмысшылар мен қызметшілердің еңбек құқын заң жүзінде реттеп отыру
Еңбек шартымен қатар қазір нарықтық экономикаға көшуге байланысты заңда
•контрактының талаптарын тараптардың өздері белгілейді және онда нақты
жеңілдіктер мен артыкшылыктар белгіленуі мүмкін;
• контрактыда еңбек зандарында белгіленбеген шаралар қолданылуы мүмкін, мысалы,
Еңбекші бір кәсіпорынмен еңбек шартын (контрактісін) жасасқан күннен бастап
55
тәртібі ережелеріне бағынады. Осынысымен, еңбек шарты басқа азаматтық құқығында
Еңбек шартының заңдық маңызы өте зор:
1)ол елімізде еңбек ресурстарын тиімді пайдаланудың, тұрақтандырудың және тартудың
2)ол еңбекшілердің еңбек құқығын жүзеге асырудың негізгі нысаны;
3) еңбек шарты еңбек қатынастарының пайда болуына негіз болатын
маңыз бар факті;
4) еңбек шарты өзінің тараптары үшін қажетті еңбек
міндеттерін тудырушы негіз;
5) еңбек шарты арқылы еңбекші белгілі бір кәсіпорынның еңбек
мүше бола алады;
6) еңбек шарты жеке еңбек келісімі болғандықтан ол еңбеккердін
заңсыз еңбек жағдайларынан қорғайды.
Әлеуметтік қамсыздандыру және еңбек кепілдіктері жөніндегі кызметкерлердің құқықтары жөнінде,университет
Осы ереже кәсіпорын кызметкерлерінің еңбек
Кәсіпорын қызметкерлерінің келісім-шартта, жарғыда, ұжымдық шартта, ережеде реттелмеген енбек
Кәсіпорында мамандардың төмендегідей санаттары болады: кәсіпорынның жұмыскері - кәсіпорыммен
кәсіпорын кызметкері - кәсіпорынның директоры лауазымға тағайындаған
56
маман; кәсіпорынның басқа да жұмысшылары мен қызметкері – кәсіпорынның
Кәсіпорынның басшы қызметкерлері:кәсіпорынның
Басшы қызметіне жұмысқа қабылданатын азаматтар мен шарт жарғыда белгіленген
Еңбек шарты лауазымын, жұмыс орның, еңбектегі құқықтық қатынастардың туындау
Еңбек шартын мына жағдайда :құрылтайшылардың шешімі бойынша басшы қызметкерлердің
Құқықтық қатынастардың туындайтын және еңбек шартының жасалу күні еңбек
Еңбек шартын жасау кезінде жұмысқа қабылданып отырған қызметкердің сол
- белгісіз мерзімге;
- белгілі бір мерзімге;
- белгілі бір жұмысты орындау уақытына немесе жұмыста уақытша
қызметкерді ауыстыру уақытына жасалуы мүмкін.
Шарттын нақты мерзімі қызметкер мен жұмыс берушінің келісімі бойынша
Белгілі мерзімге жасалған шарт белгісіз мерзімге жасалған шарттан тараптар
Белгілі бір жұмыстың орындалу мерзіміне жасалған шарттар белгілі бір
57
мерзімдік шарттардың бір түріне жатады, бірақ, бұл жағдайда шарт
Шарт белгілі бір жұмыстың орындалу уақытына немесе уақытша жұмыста
Белгісіз мерзімге жасалған жеке еңбек шарты қызметкердің ешқандай мерзіммен
Шарт күшінің мерзімі біткенде тараптардың келісімі бойынша ұзартылуы немесе
Жұмысқа қабылдау кезіндегі сынақ, онын нәтижесі
Заңда көрсетілген тәртіпке сәйкес жеке еңбек шартын жасасу кезінде
Егер жұмыс беруші жаңа адамды жұмысқа сынақ мерзімімен алуды
Еңбек заңының 15 бабына сәйкес сынақ мерзімін үш айдан
Еңбек заңының 37 бабына сәйкес жұмысқа алған кезде сынау
Жеке еңбек шартын жасасу тәртібі
58
Жеке еңбек шарты жазбаша нысанда кемінде екі дана етіліп
1) тараптардың реквизиттері: жұмыс беруші — заңды тұлғаның
тольтқ атауы және орналасқан жері, жұмыс беруіш — заңды
тұлғаның құрылтай құжаттарының мемлекеттік тіркеу нөмірі мен
уақыты;
жұмыс берушінің (оның өкілінің) тегі, есімі, иесінің аты (егер
қызметкердің тегі, есімі, әкесінің аты (егер жеке басын куәландыратын
еңбек міндеті (белгілі бір қызмет, мамандық, кәсіп бойынша
жұмыс);
жеке еңбек шартының мерзімі;
еңбек міндеттерін жүзеге асыру басталатын күн;
еңбек жағдаиларының сипаттамалары, қызметкерлерге ауыр дене
жұмысын немесе зиянды немесе қауіпті жағдайларда жұмыс
істегені үшін берілетін кепілдіктер мен өтемақылар;
жұмыс уақыты мен демалыс уақытының режимі;
еңбекке ақы төлеу және еңбекті қорғау жағдайлары;
жұмыс берушінің құқықтары мен міндеттері;
қызметкердің құқықтары мен міндеттері;
жеке еңбек шартын өзгерту, бұзу және үзарту тәртібі;
өтемақылар төлеу мен кепілдіктер беру тәртібі;
тараптардың жауапкершлігі көрсетілуге тиіс.
59
Тараптардың келісімі бойынша
Жеке еңбек шартын жұмыс берушінің бастсмасы бойынша бұзу негіздемелерінің
Бұл бапта көзделмеген негіздер бойынша қызметкерді жұмыс берушінің бастамасы
Жеке еңбек шартын тоқтату
Еңбек туралы заңның 25 бабында жеке еңбек шартын тоқтатылуы
Жеке еңбек шартын тоқтату мен бұзу негіздері Еңбек туралы
Жеке еңбек шартын тоқтатуды мерзімі бітуіне қарай және мерзімінен
Жеке еңбек шарты тараптардың еркіне байланысты емес мынадай мән-жайлар
қызметкерді әскери
көрсеткенде үш күн мерзімде;
қызметкер жазаға тартылған сот үкімі заңды күшіне енген жағдайда
бұрынғы жұмысты жалғастыру мүмкіндігі болмағанда;
қызметкер қаитыс болған жағдаида, сондай-ақ сот қызметкерді қаитыс болған
сот қызметкерді әрекетке қабілетсіз немесе әрекет қабілеті шектеулі,
60
соның салдарынан қызметкердің бұрынғы жұмысын жалғастыруға мүмкіндігі жоқ
Жеке еңбек шартын мерзімінен бұрын бұзуды Еңбек заңның 25
3. заң актілерінде
Жеке еңбек шартын заң актілерінде көзделген өзге де негіздер
- сот заңсыз деп таныған ереуілге қатысқан
- белгіленген сынақ
- қызметкердің сайланбалы қызметке ауысуы т.б.
Жеке еңбек шартын бұзу мен тоқтату жұмыс берушінің бұйрығымен
Еңбек заңның 28 бабына сәйкес өз еркімен жұмыстан босанғысы
босайтын қызметкердің орнына жаңа қызметкер таңдап алуға мүмкіндік беру
Қызметкер жұмыстан шығу туралы өтінішті демалыста жүргенде, не еңбекке
61
уақытша жарамсыздық кезінде де бере алады, бұл жағдайларда демалыс
Егер қызметкер жұмыстан босату жөнінде өтініш бергеннен кейін, өзінің
Тараптардың келісімі бойынша жеке еңбек шарты ескерту мерзімі бітпей-ақ
Жұмысты жалғастыруды жоққа шығаратын немесе едәуір қиындататын мән-жайлар орын
62
ТОЛЫҚ ХАТТАМАНЫҢ НЫСАНЫ Кәсіпорынның атауы
ХАТТАМА
00.00.00. №
.қаласы
Еңбек ұжымының жиналысы Төраға Хатш
Қатътскдндар.
(лауазымы, аты-жөні)
Шақырылғандар
(лауазымы, аты-жөні)
Күнтәртібінде:
1.______________________
2._______
тыңдалды: _______________________
(аты-жөні. .лауазымы)
Сөзалғандар:
________(аты-жөні, лауазымы)
63
ҚЫЗМЕТТІК ХАТ
Кәсіпорынның атауы Директоры
Кәсіпорынның мекен-жайы Соколову А.Н.
тел.
факс.
00.00.00 №21/1-3
№ 00.00.00
Жиһаз жеткізуді кешіктіру туралы
Құрметті Ержан Болатвич!
Біз Сізге 00.00.00-дағы № _ келісім-шарт бойынша келісілген үш
Директор қолы аты-жөні
Рудницкая 2345 192
64
3.2. Ұйымдағы құжаттардың айналымын жақсарту бағыттары Қызметтік құжаттарды, хаттарды
Адресаттың сізден қызмет дәрежесінің төмен я жоғарылығына қарамастан "тез
Хатыңыз көпшілікке
Қызметтік құжаттың қай түрін жазсаңыз да көп ойды аз
Іс қағаздарын жазу барысында жиі кездесетін сөздер мен синтаксистік
Ескерту мәнің беру үшін қолданылатың құрылымдар:
-Ақпанның 20-сы күні келісілген мерзімнің аяқталуын есіңізге саламыз.
65
Мына мәселе барысынан хабардар еткіміз келеді.
туралы ескертуді қажет деп санаймыз.
туралы тағы да есіңізге салғымыз келеді.
туралы келісім устіміздегі жылдың 1 желтоксаны-
туралы келісімді өз тарапымыздан тоқтатуға
құқылы екенімізді ескертеміз.
2. Айтылатын мәселеге байланысты дәлелдер келтіру, себебін түсіндіру
үшін қолданылатын синтаксистік құрылымдар:
- сіздің мекемеге тәжірибе алмасу мақсатында
жіберіліп отыр.
- мекемеде орын алып отырған қазіргі қаржы тап-
шылығна байланысты
туралы шешімнің қабылдануына байланысты.
жөндеу жұмыстарының аяқталуына байланысты
алдын-ала қол жеткізген келісімге сәйке.
Сіздің талабыңызға орай.
- қарамастан әлі де орын алып отыр.
- экономикалық жағдайдың қиындығына орай
3. Өтініш білдіру үшін қолданылатын синтаксистік құры-
лымдар:
Менің мекен-жайыма жолдауыңызды сураймын.
Аса қажет болғандықтан өтініп сұраймын.
66
Осы мәселенің дұрыс шешілуіне мұрындық болсаңыз...
Сіздің мекеме өкілімен жасалған келісімді ескере оты-
рып, бар мүмкіндікті қарастыруыңызды сұраймыз.
анықтауыңызды сұраймыз.
- көлемінде қаржылай көмек беруіңізді сұраймыз.
4. Мәселенің шешілмейтіндігін немесе орындалмайтын-
дығын білдіру үшін қолданылатын құрылымдар:
байланысты сіздің өтінішіңіз орындалмады.
өкінішке орай сіздің талабыңызды қанағаттандыра
алмаймыз.
Өкінішке орай сізге қажетті информацияны бере алмаймыз, себебі. Мекеменің
5. Өкілеттік (бұйрықтық) мағынадағы құрылымдар:
Іске қосылсын.
Жарамсыз деп табылсын.
Жауапты адам тағайындалсын.
Бұл мәслеге байланысты жауапкершілік (аты-жөні) жүктелсін.
Мәселені қарау (аты-жөні) тапсырылсын.
Шара қолданылсын
қосымша мүмкіндіктер қарастырылсын.
- бақылауға алынсын өзгерістер енгізілсі жол берілмесін
Іс қағаздарын жүргізудің дербес ғылым екенін тануыту,іс қағаздарының жүргізудің
67
ҚОРЫТЫНДЫ
Жоғарыдағы жұмыстармен таныса отырып,қорытындыға келсек, қазақ тілінің мемлекеттік тіл
Іс қағаздары қоғам өмірінде үлкен қызмет атқарады. Іс кағаздарының
Іс қағаздары — басқару қызметіндегі негізғі бір сала. Ұйымдар
Құжаттау дегеніміз кез-келген мекеменің қызметін, әрекетін көрсететін құжаттарды жасау,
68
ішінде
бақылау, құжаттарды қолдануға дайындау, архивке дайиындау сияқты толып жатқан
69
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
1. Гражданский Кодекс Республики Казахстан Алматы, 1998 г.
2 . Закон Республики Казахстан «О свободе хозяйственной
развитии предпринимательства» //Казахстанская правда, 1991- 5 января
3. А. Т. Хроленко. Самоменеджмент М. Экономика.
4 . А.Я. Пономарев. Введение в административный и
менеджмент. Санкт-Петербург, 1995.
5 . Адаме С. Красноречивая история. Концерн "Ларош"
Стенли Адамса/Пер. с англ. — М.: Прогресс, 1986.
6 . Андреев С. И. Принятие решений в
Маркетинг в России и за рубежом. 1998.- №1.- с.28-36.
7. Андреева О.Д. Технология бизнеса: менеджмент. Учебное
пособие. - М.; Издательская группа ИНФР А М-НОРМА, 1997.
8 . Багиев Г.Л. Основы организации маркетинговой деятельности
приятии. М.: Финансы и статистика, 1990. - 72 с.
9 . Виханский О.С. Стратегическое управление; М.: 1995
10. Виханский О.С, Наумов А.И. Менеджмент: человек, стратегия,
организация, процесс; М.: Издательство МГУ, 1995
11. Герчикова И.Н. Менеджмент. - М.: ЗАО «Бизнес-школа
2000. - 640 с. - 486с.
12 . Гуреев С. Интернет-маркетинг. //Маркетинг. -М.: ЦМИМ. -1998.-№5.
13. Градов А.П. Организационная структура и функции службы
предприятия. Учебное пособие. СПб.: Наука, 1996. - 92с.
14. Дихтль Е., Хершген X. Практический маркетинг. Учебное
70
пособие.
/Пер. с нем. А.М. Макарова. Под ред. И.С. Минко.
1995.-225с.
15. Дурович А.П. Маркетинг в предпринимательской деятельности. -
ШТЖ «Финансы, учет, аудит».-1997. - 464 с.
16. Kотлep Ф. Маркетинг менеджмент. /Пер. с англ.
Л А Волковой, Ю.Н. Каптуревского. - СПб: Издательство «Питер»,1999.-896с.
17 . Круглов М.И. Стратегическое управление компанией. Учебник для
вузов. - М.; Русская Деловая Литература, 1998. - 396
18 . Ламбен Ж.-Ж. Стратегический маркетинг. Европейская
перспектива. /Пер. с франц. - СПб.; Наука, 1996. -
19 . Маркова В.Д. Организация маркетинга на предприятии.//
20. М. X. Мескон, М. Альберт, Ф.
Пер. с англ. М. Дело. 1992.
21. Ноздрева Р.Б., Цыгичко Л.И. Маркетинг:
Финансы и статистика, 1991. - 304 с.
22 . Основы предпринимательской деятельности. Под ред. В.М.
М.: Финансы и статистика, 1994. - 496 с.
23. Пешкова Е.П. Маркетинговый анализ в деятельности
24 . Симановская М. А, Предпосылки и тенденции применения
маркетинга в российской экономике. //Маркетинг. - М.: ЦМИМ -1997.-№2.-с.23-35.
25. Залог коммерческого успеха. //Маркетинг. - М.: ЦМИМ. -
71
№3- с.37-42.1990
26 . Голубков Е. П. Организация маркетинга. //Маркетинг. -
27. Голубков Е.П. Маркетинг: стратегия, планы, структуры. -
28. Е.П. Копылов. Менеджмент (методические указания для
студентов заочной формы обучения. Ярославль. 1999.
30.Мерсер Д. ИБМ. Управление в самой преуспевающей
корпорации/Пер, с англ. — М.: Прогресс, 1991.
31.Годовые отчеты СП «Беккер и К по итогам 2003
32.Мироу К., Маурер Г, Паутина власти. Международные картели и
мировая экономика/Пер, с англ. — М.:Прогресс, 1984.
33.Морита Акио. Сделано в Японии. История фирмы "Сони'УПер. с
англ. —М.: Прогресс, 1990.
34.Форд Генри. Сегодня и завтра/Пер, с англ. — М.:
статистика, 1992.
72
ҚОСЫМШАЛАР 1
Қосымшалардың болуы туралы белгі
Егер құжатта косымшалар бар болса, онда қосымшаның болуы туралы
Егер құжатта қосымшаның толық атауы жазылған болса, онда қосымшаның
Қосымша: 4-беттегі мәтін бойынша 3 данада.
Егер құжатта қосымшаның аты жазылмаса, онда қосымша туралы белгі
Қосымша:
1.«Зенит» АҚ-мен шарттың жобасы, 3 бет, 2
дана.
2.Жеткізушілердің тізімі, 2 бет, 2 дана.
Құжатқа қосымша қосымшасы бар құжат болып табылған жағдайда, қосымшаның
Қосымша: 12.05.2007Ж. № 25 сатып алу-сату шарты және оған
Егер қосымшалар түптелген болса, онда бет саны көрсетілмейді, мысалы:
Қосымша: «Wella» катологы, 4 дана.
Егер құжат құжатта көрсетілген барлық мекен-жайларға
73
жіберілмейтін болса, онда қосымшалардың болуы туралы белгі мынадай түрде
Қосымша: бірінші мекен-жайға 4 бет, 2 дана.
Қосымшаның барлық қажетті деректемелері болуы тиіс:
-құжат түрінің атауы;
-тақырыбы;
-күні;
-қолы.
Қосымшаның оң жақ жоғары бұрышына белгі соғылады, ол оның
«Гарант» АҚ директорының
21.03.2007Ж. № 18 бұйрығына
1-қосымша
Құжат-қосымшаның үш түрі болады:
өзіндік мәні бар тиісті нормативтік құқықтық актілермен (нұсқаулықтар, ережелер,
басқа құжаттардың мазмұнын толықтыратын немесе түсіидіретін (кестелер, графиктер және
- ілеспе хаттармен жіберілетін (бизнес-жоспарлар, орындау үшін кез келген
ҚОСЫМША 2
Қол қою
Қол қою - кез келген қызметтік құжаттың міндетті деректемесі.
- құжатқа қол койған лауазымды тулғаның атауы;
74
- жеке қолы;
- қолды (аты-жөнін) талдау кіреді.
■ Мысалы;
Директор
■ Құжат бланкіде ресімделген жағдайда,құжатқа қол қойған тұлғаның лауазымы
« Технополис»
АҚ-ның директоры
■ Құжатты ұйымның бланкісінде ресімдеген жағдайда лауазымы қысқартылып көрсетіледі,
Директор
Құжатка бірнеше лауазымды тұлға қол қойған жағдайда «Қол қою»
Директор
Бас бухгалтер
■ Құжатқа кызметі бойынша тең лауазымды тұлғалар қол қойғанда
ТОО» ЖШС-нің
директоры
қолы
■ Лауазымды тұлғалар өздерінің құзыреті шегінде құжатқа қол қояды.
75
адам қол қояды. Сонымен, алқалық оргаңдардың құжаттарына (Құрылтайшылар кеңесі,
Алқалық органдардың құжаттарында құжатты жасаған тулғаның қызметі емес, ал
Екі және одан да көп қолдар мазмұнына бір неше
Ақша-қаржы құжаттарына қолдары қызмет көрсететін банктерде тіркелетін мекеменің басшысы
Қаржының шағын жүйесінде операцияларды құжаттаудың және құжат айналымының негізгі
Егер қол қоятын басшы болмаған жағдайда, құжатқа оның
«Қол қою» деректемесі «Құжаттың мәтіні», «Қосымшалардың болуы туралы белгі»
Бір құжаттың үш данасы болған жағдайда ұйымда қалатын данаға
Кептеген кұжаттардың мәтіндері қол қойғанға дейін мүдделі лауазымды тұлғалармен
76
бухгалтериямен, әдетте, бас бухгалтермен келісіледі.
77
40