Мазмұны
Кіріспе .................3
1 Қаржылық бақылаудың мәні мен мазмұны......5
1.1 Қаржылық бақылау түсінігі принциптері...............,,,,,,,.......5
1.2 Қаржылық бақылаудың түрлері мен әдістері.......................9
2 ҚР-дағы қаржылық бақылауды жүргізу жағдайына талдау................19
2.2 Есеп комитетінің бақылау экономикалық қызметіне талдау..............23
3 ҚР-сында қаржылық бақылауды жетілдіру жолдары ......26
Қорытынды........................30
Қосымша...............................32
Қолданылған әдебиеттер тізімі....................33
Кіріспе
Қаржылық бақылау – қоғамдық жиынтық өнімді сәйкесінше ақша-қаражат қорларына
Мемлекеттің алдында жан-жақты, жүйелі, кешенді бақылауды, соның ішінде қаржылық
Курстық жұмыстың өзектілігіне қаржылық бақылаудың қазіргі нарықтық заманындағы
Курстық жұмыстың мақсаты:
- Қаржылық бақылаудың мәні мен мазмұнын ашу;
- Қаржылық бақылауға түсінік беру;
- Қаржылық бақылаудың принциптері мен әдістерін қарастыру;
- Қаржылық бақылауды ұйымдастыру мен қаржылық бақылау органдарының
Сондай-ақ, Қазақстан Республикасындағы қаржылық бақылау мен оны ұйымдастыруды жетілдірудің
Курстық жұмыстың міндеттері:
экономикалық әдебиеттерді қолдана отырып, қаржылық бақылаудың экономикалық мәні мен
Заң, нормативтік акті және қаулыларды негізге ала отырып, Қазақстан
статистикалық мәліметтерді пайдалана отырып, қаржылық бақылау көрсеткіштерін салыстыру және
Қазақстан Республикасындағы қаржылық бақылауды жетілдіру мәселелерін анықтап көрсету болып
Курстық жұмыстың құрылымы:
1-тарауда қаржылық бақылаудың мәні мен мазмұнына теориялық тұрғыдан тоқталып
2-тарауда Қазақстан Республикасында қаржылық бақылаудың тәжірибе жүзіндегі бақылау экономикалық
3-тарауда теория мен тәжірибені біріктіре отырып, Қазақстан Республикасындағы қаржылық
Курстық жұмыстың әдістемесі:
Жалпы курстық жұмысты жазу барысында «Республикалық және жергілікті бюджеттің
І Қаржылық бақылаудың мәні мен мазмұны
1.1 Қаржылық бақылау түсінігі
Қаржылық бақылау деп, әдетте тиісті ақша қорлары бойынша қоғамдық
«Бақылау» термині латынның «контра рутулус» деген сөзінен шыққан, «қарама-қарсы
Қаржылық бақылау шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржы қатынастарын жүзеге асырудың
Ғылыми негізделген қаржы саясатын, тиімді қаржы механизмін қалыптастыруға жәрдемдесу
Қаржылық бақылау – қаржыны басқарудың функционалдық элементтерінің бірі. Ол
Қаржылық бақылаудың көмегімен қаржы жоспарларының орындалуы, қаржы-шаруашылық қызметінің ұйымдастырылуы
Қаржылық бақылаудың өзгешелігі – оның ақша нысанында жүзеге асырылатындығы.
Қаржылық бақылаудың іс-әрекет ету сферасы бақылаудың басқа да түрлерімен,
Қаржылық бақылаудың негізгі міндеттері арқылы мазмұнын ашуға болады:
халықтың, ұйымдардың, мемлекеттің алдында қаржылық міндеттердің орындалуын тексеру;
шаруашылық жүргізуші субъектілердің мүліктеріндегі ақша ресурстарын пайдалануының дұрыстығын тексеру;
шаруашылық субъектілерінің қаржылық операция, есеп-қисап жасау, ақша-қаражаттарын сақтау ережелерін
өндірістің ішкі резервтерін, шаруашылық рентабельділігін арттырудың, материалдар мен ақпаратты
барлық тәртіп бұзушылықтарды жою мен алдын-алу.
Қаржылық тәртіп – бұл мемлекеттің қаражат қорын құру, бөлу
Нарықтық қатыныстар жағдайында қаржылық бақылау өзгеріске ұшырады. Жаңа экономикалық
Бақылауды жүзеге асырудың негізгі принциптері мыналар:
бақылаудың жүйелілігі, жаппайлылығы, әмбебаптылығы;
бақылаудың превентивтігі, яғни оның алдын-ала істелетін сипаты;
әрекеттілік, іске асушылық, жариялылық – бұларға бақылаужұмысын дұрыс ұйымдастырғанда,
бақылаудың алаламаушылығы (біреуге тартпаушылық);
бақылау органдары қызметкерлерінің тәуелсіздігі.
Бақылауды жүргізу барысында осы принциптер қатаң сақталуы тиіс.
1.2 Қаржылық бақылаудың түрлері мен әдістері, оны уйымдастыру
Қаржылық бақылаудың міндеттерін, олардың түрлерін, нысандары мен әдістерін, субъектілері
Макродеңгейдегі қаржылық бақылау – бұл бүкіл мемлекет ауқымында қаржыны
орталықтандырылған ақша қорларын қалыптастырып, тиімді пайдалану процесін қамтамасыз ету;
қаржы қатынастарын іске асырудың қолданылып, нысандары мен әдістерінің объективті
қаржы ресурстарын неғұрлым тиімді пайдалану, салалар мен аймақтардың қаржы
Мемлекеттік қаржылар жүйесінде бақылау салықтық, бюджеттік бақылау, сақтандыру сферасындағы
Салықтық бақылау түсімдердің бюджетке толық және дер кезінде түсуін,
Бюджеттік бақылау тексерістік және аналитикалық қызметтің мынадай түрлерімен қамтылған:
Банктік қадағалау кредит ресурстарын қалыптастыру және олардың қозғалысы барысында,
Сақтандыру сферасындағы қаржылық бақылау мемлекеттік сақтық қадағалау нысанында сақтық
Микродеңгейдегі қаржылық бақылау – меншіктің барлық нысандарындағы шаруашылық жүргізуші
кәсіпорындардың қаржы саласындағы қолданылып жүрген заңдардың сақталуын қамтамасыз ету;
шаруашылық жүргізуші субъектілердің бюджет алдындағы міндеттемелердің орындалуының дер кездігі
қаржы ресурстары өсуінің ішкі өндірістік резервтерін табу;
ресурстардың барлық түрлерін ұтымды пайдалануға, бухгалтерлік есепті дұрыс жүргізуге,
Шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржы шаруашылық қызметі бұл деңгейде бақылаудың
Қаржылық бақылауды жүргізуші субъектісіне байланысты қаржылық бақылау келесі түрлерге
жалпы мемлекеттік бақылау;
ведомстволық бақылау;
қоғамдық бақылау;
шаруашылық ішілік бақылау;
парламенттік бақылау;
аудиторлық бақылау;
Жалпы мемлекеттік бақылау ведомстволық бағыныштылығына, меншік нысанына қарамастан кез-келген
Барлық атқарушы органдар қаржылық бақылауды жыл сайынғы сәйкес бюджет
Ведомстволық бақылау жекелеген министрліктердің құзіреті шегіндегі жүйеге енетін ведомстволық
тапсырмалардың орындалуын бақылау;
материалдық және қаржылық ресурстардың үнемді жұмсалуын бақылау;
сақталынуға;
бухгалтерлік есептің дұрыс жүргізілуіне бақылау болып табылады.
Ведомстволық бақылау шегінде шаруашылық ішілік бақылау жүзеге асырылады. Шаруашылық
Ведомстволық бақылау шегінде шаруашылық ішілік бақылау жүзеге асады. Шаруашылық
Қоғамдық ұйымдық бақылау қоғамдық ұйымдар мен бірлестіктердің қаражат қозғалыстары
Бақылаудың объектісі – табысты алу көздерін және жарғылық міндеттерге
Тәуелсіз бақылау немесе аудиторлық бақылау объектісіне тәуелсіз түрде арнайы
Аудтиторлар палатасы коммерциялық емес, тәуелсіз, кәсіби, өзін-өзі басқаратын және
Жүргізу нысандары мен уақытына қарай қаржылық бақылау алдын-ала бақылау,
Ағымдық қаржылық бақылау қаржы жоспарларының атқарылу процесінде шаруашылық қаржы
Кезекті қаржылық бақылау – қаржы операцияларын жасағаннан кейін жүргізілетін
Алдын-ала және ағымдағы бақылауды жүзеге асырудың негізгі әдісі көзбен
Кезекті қаржылық бақылау бірнеше әдіспен жүзеге асырылады. Оларға жататындар:
Шоттық тексеру – бұл бухгалтерлік есептердің, теңгерімдердің, салық есеп-қисаптарының
Тақырыптық тексеру – бұл бақылауға жататын объектінің шаруашылық-қаржы жұмысының
Қаржылық бақылауды жүзеге асыру кезінде нақты әдістер қолданылады. Әдістерді
ревизия;
тексеріс(құжаттарды, есеп-қисапты, есепті тексеру);
зерттеу;
қаржылық жоспарлардың жобасын, өтініштерді, шаруашылық қаржылық іс-әрекеттің есебін қарастыру;
лауазымды тұлғалардың ақпараты;
баяндама тыңдау.
Қаржылық бақылаудың әдістері мен тәсілдері есептеуіш техниканың ақпараттық жұйесінің
Аталған жалпы әдістер түрлі объектілерге бақылау жүргізу ережесі мен
Қаржылық бақылаудың негізгі әдісі – ревизия болып табылады. Ол
Құжаттық ревизия ақшалық құжаттарды тексеруді қарастырады. Нақты ревизия
Ревизия тәсілдері:
Материалдық құндылықтарды түгендеу;
Кассадағы ақша-қаражаттың бар болуын тексеру;
Тексерілетін объектінің қарекетінің жоспарлық, нормативтік және есептік көрсеткіштерін тексеру;
Құжаттық тексеру;
Ыңғайласқан тексеру.
Ревизия жүргізу үшін бағдарлама жасалады. Бағдарламада ревизияның мақсаты, тексерілетін
Тексеріс пен зерттеу кәсіпорындардың, ұйымдардың, мекемелердің қаржылық шаруашылық қарекетінің
Зерттеу мен тексеру көп жағдайда өз тақырыбын иеленетіндіктен, тақырыптық
Қаржылық жоспарлардың жобасын қарастыру негізінен бюджет есебінен қаржыландырылатын шаруашылық
Заңды және жеке тұлғалардың бақылаушы органдарға жасаған өтіліміне сәйкес
Баяндама тыңдау – жылдық жиналыстарда шаруашылық субъектлерінің күнделікті жиналыстарда
Қаржылық бақылаудың тиімділігі көп жағдайда оны ұтымды ұйымдастырумен, бақылаудың
Қазақстан Республикасының қазіргі қаржылық бақылау жүйесі оны жүзеге
Мемлекеттік қаржылық бақылау жалпымемлекеттік және ведомстволық бақылау арқылы жүзеге
Үкімет, жергілікті әкімшіліктің аппараты оларға қарасты органдардың бақылаушылық, соның
Ведомстволық қаржылық бақылауды министрліктердің, ведомстволардың, жергілікті органдарының басқармалары мен
Қаржылық бақылауды жүзеге асыруда заң шығарушы органдардың да рөлі
Мемлекеттің алдында жан-жақты, жүйелі, кешенді бақылауды, соның ішінде
ІІ ҚР-дағы қаржылық бақылауды жүргізу жағдайына талдау
2.1 Қазақстан Республикасында қаржылық бақылауды жүзеге асыру
Жалпы мемлекеттік қаржылық бақылауды мемлекеттің билік және басқару органдар:
бекітілген кез-келген іс-шаралар кезіндегі мемлекеттік бюджет
бюджеттегі шығыстардың мақсатты жұмсалуын тексеру;
бюджетті құру кезіндегі ревизия жатады.
Жобаланған парламенттік бақылаудың басты мақсаты нақты саяси-экономикалық және әлеуметтік
Қазақстан Республикасының Парламентінде екі палатада – Сенат пен Мәжілісте
Мемлекеттік орган болып республикалық бюджеттің атқарылуын бақылайтын Есептік комитет
Есептік комитеттің міндеттері мен қызметтері:
республикалық бюджеттің атқарылуы бойынша Қазақстан Республикасының заңдарын және басқа
республикалық бюджеттің атқарылуымен қатысты Елбасының жарлықтарын орындау;
республикалық бюджет қаражатының түсуіне және олардың дұрыс, заңдық негізде
мемлекеттік бағдарламалар мен мемлекеттік қажеттіліктерді қаржыландыруға республикалық бюджет қаражаттарының
республикалық бюджеттің атқарылуы туралы есепті Қазақстан Республикасының Парламентіне қарастыруға
Бақылау сферасында Қазақстан Республикасының Үкіметі кең өкілеттікті иеленеді. Ол
Жалпымемлекеттік бақылауды жүзеге асырушы органдар қатарына, сондай-ақ Қаржы министрлігі,
Қаржы министрлігі мемлекеттік, Мемлекеттік кіріс министрлігі, жергілікті қаржылық және
Ол мемлекеттік бюджет қаражатының мақсатты жұмсалуынабюджеттік кредиттердің,Үкімет займдары мен
Мемлекеттік бақылауды өз өкілеттігі шеңберінде Қазынашылық органдары да жүзеге
2001 жылдың басында жаңа құқық қорғау құрылымы – Қаржы
Салықтық және қаржылық органдар мемлекеттің табыстары мен шығыстарын басқаруға
Қаржылық бақылау органдарының объектісіне орталықтандырылған ақша-қаражат қорларын пайдалану мен
Шаруашылық субъектілерінің табыстарына бақылауды Қазақстан Республикасы мемлекеттік кіріс министрлігі
2.2 Қазақстан Республикасының Есеп комитетінің бақылау экономикалық қызметіне талдау
Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылайтын Есептік комитет 1996 жылы 19
Есептік комитет құрамы Заңның 44-бабына және тармақтарына, Қазақстан Конституциясының
Есептік комитет қызметін қаржыландыруға қаражат республикалық бюджеттен бөлінеді. Комитетті
Тексеру барысында заң бұзушылық байқалса, Есептік комитеттің Қаулысы қолданылады
Есептік комитет бақылау-ревизиялық қызметімен қатар, сараптамалық талдау қызметін жүзеге
2010 жылғы республикалық бюджеттің атқарылуы туралы есепте (косымшадағы) «...Президенттің
Есептік комитетпен есептік кезеңде 218 бақылау объектісінде бюджет қаражатын
Жүзеге асырылған бақылау іс-шараларының қорытындысын жасау мақсатында Есептік комитеттің
Есептік комитет жүргізген бақылау іс-шараларының нәтижесінде мақсатты емес қолданылған
Есептік комитеттің 2010-2011 жылдары жүргізген бақылау іс-шараларының тиімділігіне косымшадағы
3 Қазақстан Республикасындағы қаржылық бақылауды жетілдіру
Бүгінгі күнге шейін мемлекеттік қаржылық бақылау органдарының қызметі мемлекеттік
Қазіргі кезде Бюджет Кодексінде мемлекеттік қаржылық бақылау толық және
Бүгінгі күнде бюджеттің кіріс бөлігінің атқарылуына бақылауды күшейту көзделген.
Қаржылық бақылаудың жоғарғы органы - бұл мемлекеттің құрылымына тәуелді
Есептік комитет өзінің құрылу кезеңінен бастап бұл талаптарға белгілі
Сонымен қатар тағы бір маңызды жұмыс қаржылық бақылаудың мықты,
Заңға сәйкес Есептік комитеттің қаржылық қызметі Қаржы Министірлігінің қаржылық
Бұл қаржылық бақылау органының тәуелсіздігі мәселесінің бір ғана аспектісі.
Мемлекет активтерін бақылау үшін бәрінен бұрын, Есептік комитеті аппаратын
Соған қарамастан біздің қаржылық бақылау саласында жұмыс істейтін жұмыскерлер
Қаржылық бақылауды ұйымдастыруды әдістемелік қамтамасыз ету мәселесін шешу үшін
Қазіргі кезде ведомствааралық топпен ҚР-сындағы қаржылық бақылауды 2010 жылға
Қорытынды
Қаржылық бақылау шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржы қатынастарын жүзеге асырудың
Ғылыми негізделген қаржы саясатын тиімді қаржы механизмін қалыптастыруға жәрдемдесу
Қаржылық бақылаудың көмегімен қаржы жоспарларының орындалуы, қаржы-шаруашылық қызметінің ұйымдастырылуы
Қаржылық бақылаудың іс-әрекет ету сферасы бақылаудың басқа да түрлерімен,
Қаржылық бақылаудың негізгі міндеттері арқылы мазмұнын ашуға болады. Мемлекет
Жалпы мемлекеттік қаржылық бақылауды билік және басқару органдары: Президен
Әлемнің барлдық дамыған елдерінде және көптеген басқа да елдерде
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
«Республикалық және жергілікті бюджеттің атқарылуын бақылау туралы» Заң, 29.01.2002.
Қазақстан Республикасының Бюджет Кодексі, 04.2004, Астана, АқПол.
Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің қаржылық бақылау комитеті туралы ережесі,
Отчет Счетного комитета по исполнению республиканского бюджет за 2002
Положение о Счетном комитете
Пресс-релизы Счетного комитета за 2002 год.
Мельников В.Д., Ильясов К.К., Финансы, Алматы, Қаржы-қаражат, 2-изд., 1997.
Құлпыбаев С., Қаржы, Алматы, Мерей, 2000
Ковалева А.М., Финансы, Москва, 1998
Худяков А.И., Финансовое право Республики Казахстан, общая часть, алматы,
Қаржы-қаражат, №3, 2001
Қаржы-қаражат, №6, 2002
Транзитная экономика, №3, 2004
Казахстанская правда, 01.09.2003.
Казахстанская правда, 10.09.2004.
Қосымша
1кесте
24 Бақылау іс-шараларының саны
60 Бюджеттік бағдарламаларының орындалуы тексерілді
4004996,9 Бюджеттік бағдарламаны жүзеге асыруға бағытталған жалпы сома 3
1542,5 3 млн теңге ішінен анықталған мақсатты емес тиімсіз
235,2 Оның осынша млн теңгесі қайтарылды
567,6 Бекітіліп, аударылмаған салықтар, млн тг.
235 Оның 3 млн теңгесі алынды
213,9 Кредиттік қаражаттардың мақсатты емес жұмсалуы анықталды, млн тг.
386,2 Жергілікті бюджетке уақытынан бұрын аударылып жіберілген салықтар, млн
113,1 Оның осынша млн теңгесі қайтарылды
366 Республикалық бюджет қаражатының қайтарылып алынуы ұсынылды, млн тг.
235,2 2010-2011 жылдары қайтарылды, млн тг.
818,5 Бақылау іс-шараларын жүргізу барысында бюджетке түскен және қайтарылған
34,1 1-ші бақылау іс-шарасының тиімділігі, млн тг.
90,9 Есептік комитет мүшелерінің жұмысының тиімділігі, млн тг/адам
2