ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
ЭКОНОМИКА ЖӘНЕ БИЗНЕС ФАКУЛЬТЕТІ
ҚАРЖЫ КАФЕДРАСЫ
Тақырыбы: Салық салудың экономикаға және әлеуметтік салаға әсері
Тексерген: Қаржы кафедраның меңгерушісі,
э.ғ.к., доценті Ермекбаева Б.Ж.
Орындаған: 2 курс магистранты
Саулембекова А.К.
АЛМАТЫ 2005
МАЗМҰНЫ:
Кіріспе 3
1 Салық салудың экономикалық мазмұны 5
1.1 Теориялық негіздері 5
1.2 Функционалдық негізі 9
2 ҚР салық жүйесінің жағдайы. 18
2.1 Салықтардың жіктелуі 18
2.2 Ықпал ету механизмі 23
Қорытынды 35
Қолданылған әдебиеттер: 36
Кіріспе
Салық жүйесінің мазмұнын айқындау үшін салық жүйелерінің қалыптасу
Салық салудың мәселелерін шешудегі дамуының бағыттарын бөлу критериясына
1 Салық салудың экономикалық мазмұны
1.1 Теориялық негіздері
Салық жүйесінің мәні мен рөлі, оның принциптері арқылы
Арада біраз уақыт өткеннен соң, бұл тізім салықтардың
Аталып өткен салық салу принциптері, Қазақстанның рыноктық құрылымдарына
Жаңа салық Кодексі салықты басқаруы мен өндіріп алуы
А.Смитпен қалыптасқан жалпы және әмбебап сипаттағы принциптері Д.Рикардомен,
I топқа - салық салу принциптерін
II топқа - шаруашылық принциптері;
III топқа - этикалық принциптері;
IV топқа - техникалық-басқару принциптері.
А.Венгер осылайша салық салу принциптерін жіктеген болса, ал
Дамыған батыс елдерінің ішіндегі Германияның салық салу жүйесі
- салықтардың мүмкіншілігінше минималды болуы;
- минималды немесе, дәлірек айтатын болсақ,
- салықтардың бәсекеге кедергі жасамауы, біреуді
- салықтардың қүрылымдық саясатқа сәйкес болуы;
- бұл жүйенің қүрылымында жеке
түрде ашуы керек. Салық қызметкері салық төлеуші жайлы
Салық жүйесінің принциптерін осылайша жіктей отырып, салық салудың
1. Классикалық
2. Экономикалық-ұйымдастырушылық принциптері, оларға:
- тұрақтылық, салык заңының кері әсер етуне
- әмбебап салық салуға, яғни классикалық ережелерге
- табысты қайта бөлуге таза салық формаларын
- салықты бір рет алуы;
- салық салу объектілерінің, ставкаларының бейтараптылығын, тазалығын сақтау;
- салық қүқығындағы барлық шаруашылық субъектілері үшін салык
3. Құқықтық- ұйымдастыру
Салық жүйесін қалыптастырудың және оны сын көзбен саралау
Қоғамның мақсаты - ұлттық өнімді арттыру болғандықтан, бұл
Қабылданған салық салу жүйесін қолдану үшін және оның
Салық салу жүйесінің негізгі принциптерін калыптастырудың теориялық көзқарасын
Жоғарыда аталып өткендей, республикамыздың экономикалық даму ерекшелігін көрсететін,
1.2 Функционалдық негізі
Мемлекеттің экономикаға араласу дәрежесі қоғам дамуының әрбір кезеңіндегі
Салықтың экономикалық мазмүны олардың негізгі функцияларымен сипатталады. Салықтың
XX ғасырдың бірінші жартысында дүниежүзілік қаржы ғылымында экономикалық
Автордың пікірінше, салық функциясы - бұл оның қасиеттерін
Салықтың реттеуші функциясы, олардың ұдайы өндіріс процесінің серпініне
Салықтың ынталандырушы функциясы, экономиканың жеке субъектілеріне салық салудың
Осыдан жүздеген жылдан астам бұрынғы ғалым-экономистердің айтуы бойынша,
Осылайша, арада біраз уақыт өткеннен соң, салық салудың
Қоғамның әлеуметтік жағдайы төмен топтары үшін жеңілдік жиынтығын
Қазіргі мемлекеттердің барлығында дерлік, азаматтарды экономикалық қиыншылықтан қорғауды
беріледі. Қазіргі қоғамның әлеуметтік тұрақтылығын қамтамасыз ететін салық
Салықты қайта бөлу функциясының мәні, шаруашылықтың әртүрлі субъектілерінің
Осыған орай К. Маркстің бөлу қатынасының табиғатына байланысты
XX ғасырдың аяғында мемлекеттің рыноктык экономиканы реттеу механизмі,
Мемлекеттің шаруашылық өмірінің өзара байланысының өсуі мен интернационализациялау
Салық салудың интеграциялық функциясы ұлттық салық саясатын өңдеу
Салық, сондай-ақ экономиканың жағдайын тексеретін бақылау функциясын да
Салық салудың бақылау функциясының арқасында салық механизмінің тиімділігі
Салықтың құндық категориясы ретінде қаржы категориясының жиынтығынан ерекшеленетін,
Салықтың өзіндік ерекшелігі болып, олардың монополиялық сипаты есептеледі.
Салық жүйесін анағұрлым тиімді пайдалану үшін салықтың мәнін,
2 ҚР салық жүйесінің жағдайы.
2.1 Салықтардың жіктелуі
Қазақстан Республикасының жалпы салық жүйесі тікелей және жанама
Тікелей салықтар сондай-ақ нақты және өзіндік болып жіктеледі.
Жанама салықтар да сипаты жағынан сан қырлы. Олардың
Салықтың алғашқы жіктелуі XVII ғасырдың бастапқы кезінде салықтарды
Барлық салықтар ҚР-ның салық заңдылығы мен Конститутциясының талаптарына
А.И. Худяков пен Г.М. Бродскийдің «Салық салу теориясы»
Экономикалық әдебиеттерде арнайы салықтар туралы әртүрлі пікірлер қарастырылған.
Барлық салықтардың бюджетке өз жолдамалары бар, яғни оларды
Салықтың бірнеше белгілері бойынша жіктелуінің толық сипаттамасын келесі
Салықты жіктеудің және бір белгісі болып, олардың экономикаға
Кесте 1 - Салықтың жіктелуі
Белгісі Салық түрі Қысқаша сипаттамасы
Салықтарды пайдалану сипаттамасына байланысты Жалпы Салықтардың бюджеттің басқа
Мақсатты Нақты шараларды пайдалану үшін қолданылады
Салық төлеуші мен
Жанама Тауар бағасына немесе көрсетілетін қызметтер тарифіне үстеме
Салықтарды өндіріп
Жергілікті Жергілікті бюджеттің табыс көзі болып саналатын салықтар
Салықтарды төлеу формасына байланысты Ақшалай Ақшалай формада төленетін
Натуралды Жер қойнауын пайдаланушылардың келісімінде белгіленген, кен өнімдерінің
Субъекті бойынша Заңды тұлғалар Субъектісі болып заңды тұлғалар,
Жеке тұлғ. Жеке тұлғалармен төленетін жеке салықтар
Объектілердің экономикалық белгілері бойынша Табыска са-лынатын
Тұтынуға салынатын Тауарлар мен қызметтерді тұтынғаны үшін төленетін
Бюджеттік реттеу құралы ретінде Бекітілген Бюджеттің
Реттеуші Жыл сайынғы бекітетін бюджет процессінде жоғарғы бюджеттен
Салық
Декларация бойынша Салық төлеуші табыс көлемін, қажетті жеңілдіктері
Табысты алу көзінде Табысты алған жерде салық төлеушінің
Патент негізінде Кәсіпкерлік қызметтің әртүрлі қызмет түріне патент
Есептік экономикалық мақсаттарға сай айналым шығынына жататын салық;
салықтың шаруашылық қызметтеріне жан-жақты әсер ететіндіктен, шартты сипаттамада
В. Фроловтың еңбегінде әдеттегідей емес, салықтардың ерекше жіктелуі
Баға құрылымын реттейтін салықтарға ҚҚС және акциздер жатады.
Өндіріс шығынын реттеу салықтарына кеден баждарын, жер қойнауын
Инвестицияны реттеу салықтарына - кәсіпорындардың пайда салығы, мүлік
2.2 Ықпал ету механизмі
Мемлекет салық саясатын жүргізу барысында тұрақты экономикалық өсуге
Салық жүйесінің жалпы жүйелік функциялардың нәтижелігі салықтардың рөлімен,
Кесте 2. 2003-2005 жылдарда мемлекеттік бюджетке түсімдердің
Түсімдер Жылдар
2003 2004 2005
1 2 3 4
табыстар 710173753 875896221 1241736393
С.і.
Салықтық 579964940 717358881 1101574114
КТС 269312332 310944940 524393349
ҚҚС 208598520 242122016 292831666
Акциздер 4716525 5871022 9260692
Бонустар 4036468 1170400 15168877
Роялти 5017630 75815208 122268191
Кеден баждары 31945139 39178115 49933038
Басқа да салықтар 745600 150000 96513
Салықтық емес түсімдер 51524488 63684189 36624437
Көзі: ҚР 2003, 2004, 2005 ж 8 айдың
Салық салудың рөлі туралы жеке салықтар мен түсімдердің
Қазақстанда салықтардың ЖІӨ-дегі үлес салмағы соңғы жылдары 40%-ға
Қоғамдық ұдайы өндіріс процесінің қай кезінде болмасын, үкімет
Инвестициялық шегерімдердің формасы әртүрлі болғанымен, олардың бәрі жаңа
Жай салық шегеріміне қарағанда, салық несиесінің өз ерекшелігі
Салықтарды шектен тыс көтеру - бұл өндірісті, кәсіпкерлік
Көптеген елдерде ұлттық өнім мен ЖІӨ-гі салық қысымын
Мемлекеттің әлеуметтік аяны реттеудегі салық саясатының ерекшелігіне келетін
Егерде әлемдік тәжірибеге сүйенетін болсақ, кез-келген елдің даму
Халықтың тұрақты өмірлік деңгейін қамтамасыз ету, тек таза
Еліміздегі теңсіздіктің тереңдеуі елеулі дәрежеде ресми кіріс алу
Қазақстан бойынша кедейілік тарауында елеулі айырмашылықтар бар: өңірді
Сонымен бір уақытта, жекелеген аумақтардың экономикалық жағдайын жақсартуға
Сондықтан да, қаржы тұрақтылығының жалпы тәртібі бойынша, дағдарыс
Қоғамның әлеуметтік-экономикалық қажеттілігін қанағаттандыру дәрежесі, өндірілген жалпы қоғамдық
Табыс салығынан босатылған сома ретіндегі «күнкөріс минимумының» ұғымы
Біздің елімізде күнкөріс минимумын анықтау 20-шы жылдардың соңына
Қазіргі кезде экономикасы дамыған бірқатар елдерде «күнкөріс минимумы»
Егерде бізде мәселен ҚР-ның Халық Банкінде қайта қаржыландыру
Кез-келген мемлекет өз елінің қаржы жағдайының тұрақтылығына, қоғамдық
Жалпы, салықтар мемлекет табысының негізгі қайнар көзі болғандықтан,
1. Салық жүйесінің тұрақты - фискалдық болуы
2. Салық жүйесі салық төлеушіге түсінікті және
3. Салық салу механизмі барлық меншік түрлерінің
4. Салық жүйесі әділетті, ал салық жүктемесін салық
5. Салық жүктемесін төмендету, яғни салық төлеушілердің пайда
6. Салық төлеушілердің мүддесін қорғауды қамтамасыз ету, яғни
7. Салық салудан қашқақтаудың
8. Өңірдің және жергілікті басқару
Азаматтардың конституциялық құқына байланысты әркімнің жеке табысына қарамастан
Қазіргі уақытта Қазақстанда минималды материалдық қамтамасыз ету көрсеткішінің
Кесте 3. 1999-200І ж. Қазақстанда күнкөріс
Күнкөріс минимумынан төмен табысты халық Жылдар
1999 2000 2001
Мың адам 5160,4 4736,9 4215,0
Жалпы халық санына %-бен 34,5 31,8
Көзі: Уровень жизни населения в Казахстане. Статистический сборник
Осы аталған тұжырымдамаларды қорыта келгенде, Қазақстан халқының табысын
Қорытынды
Ұдайы өндірістік мүдделерімен байланысты салық жүйесінің эволюциялық, біртіндеп
Салықтар жалпы ішкі өнімді және ұлттық табысты
Салық салудың заңдылықтарын және мемлекеттің ақшалай қаражаттарында нақты
Қолданылған әдебиеттер:
Ермекбаева Б.Ж. Салықтар және салық салу: Оқу құралы.
Караваева И.В. Налоговое регулирование рыночной экономики. Учебное пособие
Налоги. Учебное пособие/ Под редакцией Д.Г. Черника. Москва:
Юткина Т.Ф. Налоги и налогообложение. Москва: Инфра-М, 2000;
Худяков А.И. Налоговое право Республики Казахстан. Общая часть:
Байдуйсенов А.Д. Қазақстан салық жүйесіндегі кейбір мәселелер//
Назарбаев Н.Ә. Басты мұрат- халықтың әл-ауқатын арттыру// Орталық
Кусаинов К.К. Механизмы налогового администрирования// Финансы Казахстана, №
Тишин Е. Актуальные проблемы социального развития и пути
Уровень жизни населения в Казахстане. Статистический сборник/ Под