М А З М Ұ Н Ы
КІРІСПЕ..........................................................................................................3
БИЗНЕСТІ бағалаудың теориялық негіздері....
1.1 Бизнесті бағалау түсінігі мен оның ерекшелігі..................................
1.2 Бизнесті бағалау мақсаттары мен құн түрлері....................................
ІІ. БИЗНЕСТІ ТАБЫСТЫҚ ТӘСІЛМЕН БАҒАЛАУДАҒЫ ТӘЖІРИБЕЛІК АСПЕКТІЛЕРІ
2.1 Тікелей капитализация әдісі............................................................
2.2 Ақша ағымын дисконттау әдісі...........................................................
III. БИЗНЕСТІ БАҒАЛАУДАҒЫ ОТАНДЫҚ ЖӘНЕ ШЕТЕЛ ТӘЖІРИБЕСІ
3.1 Бизнесті бағалауда қолданылатын отандық және шетелдік тәжірибе..
ҚОРЫТЫНДЫ............................................................................................43
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР......................................................45
КІРІСПЕ
Еліміз тәуелсіздік алғаннан кейін жоспарлы экономикадан нарықтық экономикаға көшу
Қазақстанда жаңа экономикалық жүйенің қалыптасуы кәсіпкерлік субъектілерінің масштабтары бойынша
Бизнес (ағылш. busіness — кәсіпкерлік, сауда-саттық) — пайда табуға
Бизнес адамның табиғи қасиеттеріне, біліміне негізделе отырып, қандай да
Бағалау – материалдық және материалдық емес игіліктердің құнын анықтау
Бизнестің экономикалық көрсеткіштердің жақсы жетістіктерге жету мақсатында, тәжірибелік және
"Қазақстан Республикасының бағалау қызмет туралы" заңына сәйкес мемлекеттік меншікті
Бизнесті бағалау қызметінің үрдісін кешенді тәсілдермен, мемлекеттік реттеу және
Бағалау қызметі ғылыми негізде,оның кез келген тапсырманы орындау үрдісін
Зерттеу мақсаттары мен міндеттері. Курстық жұмыстың негізгі мақсаты кәсіпорын
Алға қойылған мақсатқа сәйкес осы жұмыста келесідей мәселелер қарастырылыған:
Бизнес бағалаудың әдістемелік тәсілдеріне теориясы;
Бизнес бағалаудың негізгі ерекшеліктері;
Бизнесті табыстық тәсілмен бағалау әдістері;
Бизнесті бағалаудың негізгі ерекшеліктері;
Қазақстан республикасындағы – бизнесті бағалаудағы жетілдіру жолдары.
Теориялық және әдістемелік негізі. Отандық және шетелдік ғалымдар, бағалаушылар
Талданған жұмыста бағалау қызметі саласында қолданылатын қазақстандық нормативті заң
Курстық жұмыстың бірінші бөлімінде кәсіпорын құнын бағалаудағы әдістемелерінің
Егер өткен уақыттарда кәсіпорындар, ұйымдар, азаматтар, меншік иелері немесе
Бизнес бір жағынан, - материалды, еңбек және қаржы ресурстарының
БИЗНЕСТІ бағалаудың теориялық негіздері
1.1 Бизнесті бағалау түсінігі мен оның ерекшелігі
Қазақстанда нарықтық қатынастың қарқынды дамуымен отандық кәсіпкерліктің, бизнестің бәсекеқабілеттігінің
Соңғы уақытта Қазақстандағы нарықтық қатынастардың даму ерекшелігіне байланысты бизнесті
Кез келген бағалаудың нәтижелілігі ең алдымен оның объектісін дұрыс
Бизнесті бүгінгі уақыт шарттарына сай, шаруашылықты жүйемен басқару және
Біріншіден, Қазақстан экономикасының мемлекеттік сектордағы елеулі үлесі, құрылымдық қайта
Екіншіден, өнеркәсіпті қайта құру үшін инвестициялық ресурстарды тарту, кәсіпорындардың
Сурет 1 – Бизнес қызметтің бағыттары
Ескерту: [5]
Аталған қарама - қарсы тенденциялар өзіндік артықшылықтары мен кемшіліктері
Бизнестік әрекет ұйымдардың (заңды тұлғалардың) жойылуы мен дамуы, ресурстардың
Нарық жағдайында ресурстармен операциялар жасау, басқару шешімдерінің мүмкін болатын
Бизнес операциялары және оның нарықтық құнын бағалау кезінде анықтаушы
Мүліктік құқықтар - бағалау объектілерінің құқық жиынтығы болып табылады
Нормативтік база шегіндегі бағалау технологиясының нарықтарында кәсіпорын бизнесін бағалау
Бизнес - бұл заңды, жеке тұлғалардың пайда табу мақсатындағы
Мұнда заңды тұлға - кәсіпорын, азаматтық құқықтардың объектісі болып
Бизнесті бағалаудың бірінші концепциясы: бірінші концепция мүліктік кешеннің құрамдастарын
Мұнда, бір-бірінен жекеше бағаланатын (орындық, компьютер, ғимарат, станок, бассейн,
Бизнесті бағалаудың екінші концепциясы: екінші концепция, кәсіпорын бизнесін бағалағандағы
Кәсіпорын бизнесін жүйе ретінде қарастырсақ, құрамына тауар нарығының секторын
Құқық жүйесі немесе қоржыны, кәсіпорынға бизнес жүйе ретінде тауар
Құқықтар жүйесі немесе қоржыны өзіне мыналарды қосуы қажет:
кәсіпкерлік қызметті іске асыратын, кәсіпорынға республикалық және атқарушы
жұмыс істеу құқығы;
кәсіпорынға табыс әкелетін жал құқығы, субжал, кепіл және т.б;
бизнес бойынша әріптестердің келісім-шарт жүйелерінен пайда болатын
құқықтар (материалдар мен шикізатты жеткізу келісім-шарттары, тауарлық өнімдерді сатып
кәсіпорын акцияларының бақылау пакеттерінен пайда болатын құқықтар;
материалдық емес активтерді қалыптастыратын артықшылығы бар құқықтар;
Жоғарыда аталғандарды ескере отырып, кәсіпорынның бизнесін бағалаудың объектілері мыналар
- кәсіпорынның мүліктік кешені;
кәсіпорынға (фирмаға) нарықтың секторын бақылауға рұқсат ететін құқықтар жүйесі
кәсіпорынның (фирманың) тауар нарықтарында бәсекелесуге қабілетілігі.
Сөйтіп, кәсіпорын (фирма) бизнесін бағалау екі концепцияны қолдану арқылы
Бизнесті бағалау мақсаттары мен құн түрлері
Бағалау мақсаты – бизнестің нарықтық құнын есеп айырысуымен негіздеу.
Бизнесті бағалау көбінесе келесі жағдайлардан туындайды:
бизнесті сату;
бизнес мүлігінің бөлігін сату (жер телімі, ғимараттар, құрылыстар);
ұйымды қайта құру немесе кәсіпорыңды тарату (қосылу, бөліну, сіңісу
жәнет.б.), және кәсіпорынның банкротқа ұшырағандағы төрелік сот және меншік
бағалы қағаздар нарықтарында кәсіпорын акцияларын сатып алу және сату
жауапкершілігі шектеулі қоғамда немесе серістестіктің жарғылық қорының үлесін сатып
бизнесті жетілдіру мақсатында инвестициялық жобаның орындалуы мен оның негізделуі
9) несие алу үшін бизнес мүлігін кепілге беру;
10) бизнес мүлігін сақтандыру;
11) мүлікке салық салу үшін, оның салық базасын анықтау;
12) негізгі қорларды қайта бағалау [7].
Бағалау қызметінде құн және баға, шығындар және өзіндік құн
Баға әдетте орындалған әрекетті білдіреді және нарықтық шарттарды айқындайтын
Шығындар белгілі бір мақсаттарда қолдануға көзделетін ресурстар көлемінің ақшалай
Өзіндік құн – оның қатысы бар құрылыстық өнімді жасау
Құн түсінігі бағалау қызметінде басты рөл атқарады. Ол алынатын
-пайдалылық;
-сұраныс;
-дефициттілігі;
-өткізімділігі.
Аталған ұғымдарды айыра білу қажет. Құн мен бағаның айырмашылығы
Құн түрін таңдау мүлікті бағалау туралы келісімшартты жасаудың алдында
Кесте 1 – Құн мен баға ұғымдарының айырмашылығы
Құн Баға
жылжымайтын мүлік объектісі үшін алынуы мүмкін болжамды ақша сомасы
жылжымайтын мүлік объектісі үшін төленген немесе төленуге келісілген нақты
Ескерту: [1, 49 бет] негізінде автормен құрастырылған
«Қазақстан Республикасындағы бағалау қызметі туралы» Заңда құнның келесі түрлері
нарықтық құн – мәмiле жасасушы тараптар бағалау объектiсi туралы
мәмiле жасасушы тараптардың бiрi бағалау объектiсiн иелiктен шығаруға, ал
мәмiле жасасушы тараптар мәмiленiң нысанасы туралы жақсы хабардар болып,
мәмiленiң бағасы бағалау объектiсi үшiн ақшалай сыйақының баламасы болып
өзге құн – бағалау объектiсiнiң нарықтық құнынан басқа, түрлерi
«Құнның базалары мен типтері» бағалау стандартына сәйкес, бағалау қызметінде
Бағалау мақсаты болып бағалау нәтижесінің болжамды пайдалануымен анықталатын және
Бағалау мақсаттары:
салық салу кезінде;
бухгалтерлік есеп кезінде;
азаматтық-құқықтық мәмілелерді жасасу кезінде;
инвестициялық және девелоперлік әрекет кезінде;
аумақты басқару және аумақтық жоспарлау кезінде
қоғамның қажеттіліктеріне және мүліктік қатынастарды реттеу қажеттілігіне байланысты құнның
Заңнама бойынша бағалаудың қағидалары болып объективтілік пен дұрыстылық табылады
Ал жалпы тәжірибеде құнды бағалау кезінде объектіні кезекпен төрт
Пайдаланушының көзқарасын көрсететін позиция.
Меншік компоненттерінің өзара қатынасын көрсететін позиция.
Нарықтың көзқарасын көрсететін позиция.
Меншікті ең тиімді пайдалануды көрсететін позиция.
1. Пайдаланушының көзқарасын көрсететін позиция
Бұл позицияның негізінде келесідей қағидалар жатыр:
Пайдалылық қағидасы – мүліктің пайдаланушының нақты қажеттіліктерін өтеу қабілеті;
Баяулау қағидасы – жылжымайтын мүліктің максималды бағасы сондай пайдалылыққа
Күту қағидасы. Сатып алушының болашақ табыс пен олардың нақты
2. Меншік компоненттерінің өзара қатынасын көрсететін позиция
Қосылатын өнімділік қағидасы – мүліктен алатын пайда таза табыс,
Салым қағидасы – өндіріс факторының қандай да бір элементінің
Өсуші және кемітуші қайтарымдылық қағидасы – өндіріс факторының ресурсы
Тепе-теңдік қағидасы – кез келген меншік типіне өндіріс факторларының
Экономикалық өлшем қағидасы – кез келген нарықта меншіктің алуан
Экономикалық бөлу қағидасы – мүліктік құқықтарды меншік құны өсетіндей
3. Нарықтың көзқарасын көрсететін позиция
Тәуелділік қағидасы – құн қоршаған меншіктің сипаты мен құнына
Сәйкестік қағидасы. Максималды құн архитектура, пайдалану сипаты нарық қажеттілігіне
регрессия қағидасы (мүлік шамадан артық жақсартылса, құн төмендейді);
прогрессия қағидасы (жеткіліксіз жақсартылған мүліктің құны қоршаған құрылыстар есебінен
Ұсыныс пен сұраныс қағидасы;
Бәсекелестік қағидасы;
Өзгеріс қағидасы [9].
4. Меншікті ең тиімді пайдалануды көрсететін позиция. Ең негізгі
Нарықтық жағдайлар;
Зоналаудың нормалары;
Жылжымайтын мүлік нарығында күтілетін өзгерістер;
Мүлікті ағымдағы пайдаланудың әдісі [9, 32-38 бет].
Құн негізінен төрт шарттан туындайды: сұраныс, пайдалылық, тапшылық және
Сұраныс. Сұраныс — белгілі бір уақыт үшінде нарықта сатып
Пайдалылық. Адамдардың белгілі бір қажеттіліктерін қанағаттандыратын, тауарлар мен меншік
Тапшылық. Үлкен сұраныс пен жоғары пайдалылыққа қарамастан, ешбір мүлік
Меншік құқығын біреуге беру мүмкіндігі. Кез келген зат меншік
бір түрлеріне сату рұқсат етілмесе, онда олардың құндылығы болмайды.
Негізделген нарықтық құн - ашық және бәсеке нарығындағы мүлік
Нормативті есептелетін құн - нормативтер мен әдістер басқару органдарын
Бухгалтерлік есеп жүйесі баланстық құнды бастапқы, қалпына келтіру және
Баланстық құн - кәсіпорынның балансында белгіленген, құрылысқа кеткен шығындар
Бастапқы құн - белгілі кәсіпорын объектілерінің эксплуатацияға : енгізілген
Қалпына келтіру құны - бұрын анықталған негізгі қаржыларды қазіргі
Қалдық құн - егер баланстық құннан, эксплуатация кезеңінде
Қайта өндіру құны - қазіргі нарыққа сай сатып алу
Орнын басу құны - бағаланатын объектінің пайдалылығы бойынша эквивалентті,
Инвестициялық құн - егер оны белгілі бір инвестициялық жобаны
Тұтыну құны. Объектінің құнын немесе маңыздылығын сипаттайды. Пайдалылық кезіндегі
Пайдалану кезіндегі құн міндетті түрде нарықтық құнын көрсетпейді. Тұтыну
Сақтандыру құны - сақтандыру шартында (полисінде) көрсетілген және сақтандыру
Көбінесе сақтандыру құны орнын басу құны сияқты анықталады. Өйткені
Утилизациялық құн - өзінің бастапқы пайдалылығынан айырылған және төтенше
1.2 Бизнесті бағалау қағидалары және тәсілдері
Бағалау қызметі ғылымының негізінде, бағалау бойынша кез келген тапсырманы
Кәсіпорынның мүліктік кешен құнын бағалау кезіндегі қажет негізгі экономикалық
иесінің мүлік туралы көзқарасымен;
нарықтық ортамен;
мүлікті эксплуатациялаумен [8].
Иесінің мүлкі туралы көзқарасымен байланысты қағидалар. Бұл топ мынандай
Пайдалылық қағидасы. Меншік объектілерінің иемденуге қабілеті жоқ болса, онда
Орын басу қағидасы. Иесінің қажеттіліктерін қанағаттандыра алатын және табыс
Күту қағидасы. Инвестор объектіге қаражатты салып, ол меншік объектілерінен
Нарықтық ортамен байланысты қағидалар – бұл сұраныс пен ұсыныс
Сұраныс пен ұсыныс арасындағы сәйкестік қағидасы. Мүлікке деген бағаның
Негізгі заңдылықтар:
Егер сұраныс тұрақты болып, ал ұсыныс ұлғайса, онда
Егер сұраныс тұрақты болып, ал ұсыныс төмендесе, онда бағалар
Егер ұсыныс тұрақты болып, ал сұраныс өссе, онда бағалар
Егер ұсыныс тұрақты болып, ал сұраныс төмендесе, онда бағалар
Егер нарықта сұраныс пен ұсыныс арасында сәйкестік орнатылса, бағалар
Бәсеке қағидасы. Жал шарты немесе мүлікті сатып алу не
Құнның өзгеру қағидасы. Мүлік объектілері әр уақытта өзгерістерге ұшырайды.
Эксплуатациядағы мүлікпен байланысты қағидасы - берілген топ мынандай
Өндіріс факторларының қағидасы. Мүліктік кешен өндірістік жүйе болып табылады.
Қалдық өнімділіктің қағидасы. Жердің құнын бағалау негізінде оның қалдық
Салым қағидасы – кез келген бір жаңа факторларды ендіру
Баланстандырылған қағидасы. өндіріс факторлары экономикалық баланстандырылған болса, онда меншік
Неғұрлым тиімді пайдалану қағидасы – барлық қарастырылған үш қағиданың
Бизнес (ағылш. busіness — кәсіпкерлік, сауда-саттық) — пайда табуға
Мүліктік кешен жер телімдері, ғимараттар мен құрылыстарды, машииа мен
Кәсіпорын бизнесін бағалау мүліктік кешеннің құрамдастарын бағалауына әкеледі: нарықтық,
Мұнда, бір-бірінен жекеше бағаланатын (орындық, компьютер, ғимарат, станок, бассейн,
Екінші жол, кәсіпорын бизнесін бағалағандағы пайда болатын қосымша құнның
Кәсіпорын бизнесін жүйе ретінде қарастырсақ, құрамынатауар на-рығының секторын бақылауға
Құқық жүйесі немесе қоржыны, кәсіпорынға бизнес жүйе ретінде тауар
Құқықтар жүйесі немесе қоржыны өзіне мыналарды қосуы қажет:
- кәсіпкерлік қызметті іске асыратын, кәсіпорынғареспубликалық және атқарушы жергілікті
- кәсіпорынғатабыс әкелетін жал құқығы, субжал, кепіл және т.б;
- бизнес бойынша әріптестердің келісім-шарт жүйелерінен пайда болатын құқықтар
- кәсіпорын акцияларының бақылау пакеттерінен пайда болатын құқықтар;
- материалдық емес активтерді қалыптастыратын артықшылығы бар құқықтар.
Жоғарыда аталғандарды ескере отырып, кәсіпорьшның бизнесін бағалаудың объектілері мыналар
- кәсіпорынның мүліктік кешені;
- кәсіпорынға (фирмаға) нарықтың секторын бақылауғарұқсат ететін құқықтар жүйесі
- кәсіпорынның (фирманың) тауар нарықтарында бәсекелесуге қабі-летілігі.
Сөйтіп, кәсіпорын (фирма) бизнесін бағалау екі жолы қолдану арқылы
Біріншіжол, сатып алу-сату мәміле кезіндегі кәсіпорын (фирма) бизнесінің бағалауын
Екінші жол, бағалау кезінде тауар нарығывдағы бағала-натын сектордың бағалау
Қазақстан Республикасы заңнамасының талдауы мен нарықта не-ғұрлым салмақты болып
- иелігіндегі интеллектуалдық меншік объектілерін өз талабына сайқолдану;
- олардьт пайдалануға, басқа тұлғаларға рұқсат етпеу;
- белгілі шарт негізінде, интеллектуаддық меншікті бағалауға жеке объектілерін
Аталған ғылыми дәлелденген артықшылықтарды, құқық иеленуші өнім нарығында жоғары
Айырықша құқықтарының ірі портфелі шоғырланған технология-ларды меңгерген жоғары технологиялық
Айырықша құқықтар портфелінің көмегімен тауар нарығьшың ірі секторларын басқару
Табыстық тәсіл
Объектіні бағалаудың шығындық тәсілі орнын толтыру немесе қалпына келтіру
Табыстық тәсіл әдістерінің бірін қолданған кезде бағалаушы келесідей кезекпен
болашақтағы жиынтық табысты анықтау. Кәсіпорынның соңғы үш жылдағы табыстары
операциялық шығындарды алып тастау. Бағалаушы кәсіпорын балансында көрініс алған
таза (операциялық) табысты анықтау мен түзету. Таза табысты түзету
бағалау мен гудвилл мультипликаторы. Гудвилл «сатып алушыға бизнес сатушы
мүліктің қорытынды құнын анықтау [11].
Бұл кезде келесідей әдістер қолданылады:
1. Табыстарды капитализациялау әдісі (тікелей капитализациялау әдісі);
Тікелей капитализациялау әдісі тұрақты немесе байқалмайтын темппен өзгеретін табыстар
Жалпы жағдайда капитализация мөлшерлемесі былай анықталады:
(1)
КМ – капитализация мөлшерлемесі; ЖТ – жиынтық табыс; ОШ
Ал объект құны келесі формуламен есептеледі:
(2)
мұндағы V – құн;
NOI –күтілетін операциялық жылдық табыстың репрезентативті мөлшері
R – капитализация мөлшерлемесі [10].
2. Дисконтталған ақша ағындары әдісі
Дисконтталған ақша ағындары әдісі ақша ағындары жылжымайтын мүлік объектісін
Берілген әдісті қолдану кезінде мыналар жүзеге асырылады:
Жылжымайтын мүлік объектісінен табыс алу ұзақтығын орнату. Халықаралық бағалау
Ақша ағындарының көлемін болжау.
Табыстар мен шығындар ақша ағындарының трендтерін құру;
Табыс алудың периодтылығы.
Дисконттау мөлшерлемесін анықтау.
Дисконттау мөлшерлемесі болашақ төлемдердің ағымдық құнын есептеуде пайдаланылатын күрделі
Ақша ағындарын дисконттау. Ол күрделі пайыз функцияларының негізінде болашақ
Иелену периодының соңында жылжымайтын мүлік объектісін сатудан келген түсімді
Сатудан келген түсім мен табыстық ағындардың ағымдық құндарын қосу.
Жылжымайтын мүлік объектісінің құнын есептік кезеңдегі табыстар сомасы мен
Шығындық тәсіл
Объектінің құны оны жасауға жұмсалған шығындар негізінде анықталуы мүмкін,
Шығындық тәсіл бағаланатын жылжымайтын мүлік объектісін толығымен қайта өндіру
Шығындық тәсілді сату-сатып алу, жалға алу нарығы шектелген жылжымайтын
Бұл тәсілдің әдістері меншіктің ұдайы өндірісінің тозуын алып тастағандағы
математикалық мөлшерлеуге негізделетін әдіс (математикалық әдіс);
субъективті мөлшерлеуге негізделетін әдіс (субъективті әдіс).
Шығындық тәсілдің маңызды және күрделі элементі болып тозуды анықтау
Бағалау қызметінде қолданылатын «тозу» ұғымын бухгалтерлік есепте қолданылатын «амортизация»
Тозудың үш түрінің болатыны белгілі: физикалық, функционалды және сыртқы
Физикалық тозу табиғи физикалық ескіру, сыртқы жағымсыз факторлардың әсері
Ғимараттардың физикалық тозуын есептеу үшін төрт негізгі тәсіл қолданылады:
Функционалды ескіру (немесе функционалды тозу) – объектінің функционалды пайдалылық
Экономикалық тозу немесе сыртқы ықпалдық тозу – сыртқы ортасының
Шығындық тәсіл келесідей міндетті операцияларды орындауды қамтиды:
жылжымайтын мүлік объектісі орналасқан жер телімінің нарықтық құнын анықтау
орнын толтыру құнын анықтау;
бағаланатын мүліктің тозуының барлық түрлерін: физикалық, функционалды, сыртқы тозуларын
орнын толтырудың таза құнына жер телімінің нарықтық құнын қосу
Шығындық тәсілмен құн келесі формула арқылы анықталады:
С = С1 * S * (1-И) * K1
Мұндағы:
Иф = (1 – тозу коэффициенті * [(2012 –
C – бағалау күніндегі объектінің құны
С1 – шаршы метр үшін құрылыстың құны
S – объектінің жалпы ауданы
И – панельді құрлыстар үшін тозу коэффициенті –
K1 – ғимарат фасадының архитектуралық безендірілуі (қарапайым – 1,0,
Р – құрылыстың орналасу зонасына байланысты аудандық коэффициент
Иц – бағалау күніне әрекет ететін Қазақстан Республикасының құрылыстағы
Салыстырмалы тәсіл
Ең сендірерлік әдістемелік тәсіл болып ашық нарықтағы аналогті объектілердің
Салыстырмалы тәсіл нарықтық сатылымдарды талдауға негізделеді және нарықтық экономикадағы
Алғашында қолданылуы қарапайым және айқын болып көрінетін осы тәсілдің
Салыстырмалы тәсіл төмендегідей бағалау процедуралардың орындалуын көздейді:
ұқсас жылжымайтын мүліктің сатылымы немесе ұсынысы туралы ақпаратты жинау
бар ақпараттың көлемі мен дұрыстылығын ескере отырып бағалау объектісінің
бағалау объектісін салыстыру объектілерімен салыстырып, олардың бағаларына сәйкесінше түзетулер
салыстыру объектілерінің құнына түзетулердің мөлшерін ескеру арқылы бағалау объектісінің
есептеуден алынған нәтижелерді сәйкестендіру [10].
Салыстырудың келесідей элементтері негізгі болып саналуы тиіс:
-берілетін құқықтар;
-қаржыландыру шарттары;
-сату шарттары;
-сатып алудан кейін жұмсалатын шығындар;
-нарық шарттары;
- орналасу;
-физикалық сипаттамалар;
-экономикалық сипаттамалар;
-пайдалану;
-жылжымайтын мүлікке қатысты емес сату компоненттері [11, 20 т.].
Салыстырмалы тәсілді пайдаланудың негізгі қиыншылығы – аналог объектілердің қаншалықты
Салыстырылатын объектілердің мәліметтерінің сәйкестендірілуі жөніндегі сұрақ ерекше қарастыруды талап
ІІ. БИЗНЕСТІ ТАБЫСТЫҚ ТӘСІЛМЕН БАҒАЛАУДАҒЫ ТӘЖІРИБЕЛІК АСПЕКТІЛЕРІ
2.1 Тікелей капитализация әдісі
Табыстық тәсілдегі маңызды түсініктің бірі болып, табыстың капитализация болып
Капитализация коэффициентінің екі түрі бар: капитализация ставкасы және пайда
Капитализация савкасы мүліктің жыл сайынғы әкелетін табысы мен мүлік
Таза табыс көрсеткіштері мен мүлік құнына байланысыты, капитализация ставкасының
1.Жалпы капитализация ставкасы. Таза операциялық табыстың жалпы обьект құныны
2.Меншік қаражаттары үшін капитализация ставкасы. Ақша қаражат ағымдарының (салық
3.Қарыз қаражаттары үшін капитализация ставкасы.несие бойынша жыл сайынғы төлемнің
Мүлікті иемдену кезіндегі барлық артылықшылықтарын ескеретін (яғни ақша қаражатының
ақша қаражаттарының ағымын дисконттау әдісімен құнды бағалау кезіндегі дисконттау
инвестициялық жобаның әртүрлі деңгейдегі бастапқы капитал салымдары мен кезекті
Пайда нормасының түрлері:
1.Ішкі пайда нормасы – бұл ақша қаражат ағымының нәтіжесінің
2.Меншік қаражаттарына пайда нормасы инветицияның пайда нормасы Бұл көрсеткіш
3. Қарыз қаражатарына пайда нормасы. Бұл көрсеткіш ішкі пайда
Кейде нақты обьект үшін капитализация ставкасы мен пайда нориасы
Капитализация ставкасы пайда нормасы арасында өзара байланыс бар.
1. Капитализация ставкасы пайда нормасына тең. Обьект құны немесе
2. Капитализация ставкасы пайда нормасынан көп. Оьект құны немесе
3. Пайда нормасы капитализация сиавкасынан асады. Иелік ету мерзімі
Әлемдік тәжірбиеде табыстық тәсілмен анықтағанда бағалаудың екі әдісі қолданады:
Кәсіпорынның мүліктік комплексінің ағымдағы құнын есептеу үш этаптан тұрады
І этап
Жылдық таза табыстың есебі
Таза операциялық табыс бұл күтілген жылдық табыстың есептелген тұрақты
Ренталық түзетуді есептеу
Мысалы:
Көрсеткіштер Айлық жал төлемі,теңге
1 гектар жер телімінде авто көлік тұрағы бар
1 гектар телімі автотұрақсыз.
Автотұрақтың бар болуына түзету 20000000
15000000
5000000
Түзету мөлшерін нарықтық мәліметтермен дәлелдеуге мүмкіндік болмған жағдайда,бағалаушы оны
Мүлік иесі жал төлемі түріндегі табыстан басқа да қаражаттар
- автотұрақ пен гаражды пайдаланғаны үшін төлемдер;
- жарнаманы орнатқаны үшін төлемдер;
- стационарлық антенна үшін төлемдер;
Потенциалды жалпы табыс мөлшерін анықтау үшін, бағалаушы мүлікті иемденуден
Бірақ есептік жолмен алынған потенциалды жалпы табыс вакансиядан не
Сонымен, тиімді жалпы табысты алу үшін жалға алушының ауысуы
Таза оперциялық табыс алу үшін бағалаушы шығындар талдауы
Тұрақты шығындағы мүлікке слық пен сақтандыру бойынша шығындар
Операциялық шығындар мүлікті ұстау жалға алушыларғақызмет көрсету және табыс
Меншік обьектілері бойынша құрылған операциялық шығындар тізімін қарстырайық:
1. Басқару бойынша көрсетілген қызметтерге төлем;
2. Комуналдық қызметтер: электрқуаты, газ, жылу отын, көмір,
3. Қоқыс пен қалдықтарды шығару;
4. еңбекақы;
5. Еңбекақыға салық;
6. Қызметкерлерге жәрдемақы
7. Жөндеу мен ұстау;
8. Келісімді қызметтер: от сөндіру жүйесі, лифт, телефон күзет
9. Сыртқы бейін мен түс (егер ол ғимарат, құрылыс):
10. кеңсені ұста, оны жинау және т.б.
11.банктік төлемдер
12. заңды қызметер үшін төлем;
13.Жарнама
14.Бухгалтерлік қызметтер үшін төлемдер;
15. Автокөліктерге шығындар [9];
Орын басу үшін резерв қайта құру меншік обьектісін пайдалану
Кәсіпорын мүлкін бағалағанда, бағалаушы капитализация үшін қандай табыс түрін
Табысты есептеу үшін кәсіпонрынны қаржылық жағдайын немесе өндірістік жүйесінің
Егер табыс көрсеткіштері ретінде таза ақша ағымы алынатын болса,
Таза ақша ағымы = Таза пайда + Амортизация+ Ұзақ
Кәсіпорын мүлкін бағалау тәжірибесінде келесідей табыстардың көрсеткіштерін пайдаланады.
-жалпы мүліктік кешен құрамында, жеке меншік объектілері үшін –
-тез тозатын,ескірген мүліктер үшін – таза пайда
-тұрақты баланстық құны бар мүліктік кешен үшін- таза ақша
ІІ этап
Капитализация ставкасын есептеу
Капитализация ставкасын алудың бірнеше тәсілдері бар. Олардың ішіндегі
Капитализация ставкасы=ТОТ/Мүлік құны
СК=25000/200000=0,125 капитализация ставкасы
Мұндай жлмен анықталған ,капитализация ставкасы деп аталады.
Бағалаушы капитализация ставкасын анықтағанда ең тиімді мәліметтер негізінде
Салыстырмалы обьектілер бағаланатын обьект пен өзінің функционалды қызметі менболжанған
табыстар мөлшері бойынша;
жалпы табыс пен эксплуатацилық шығындар арасында қатынас;
физикалық ұқастықтар бойынша:
орналасу жері бойынша;
күтілетін құн өзгерісі [9].
Әбір сатылатын обьект бойынша келесідей мәліметтер жиналуы қажет:
сату бағасы;
таза табыс;
эксплуатациялық шығындар коэффициені;
мәмілені қаржыландыру шарттары;
мәмілені жаау кезіндегі нарық жағдайы.
Салыстырылатын обьект бойынша капитализация ставкасын алуға мысал келтірейік:
Кесте 2 – Салыстырылатын обьект бойынша капитализация ставкасын
Көрсеткіштер Салыстырылатын обьектілер
1
Таза табыс, шартты бірлік
Сату бағасы, ш.б.
Капитализация ставкасы 65000
374000
0,1719 72000
400000
0,1800 55000
230000
0,1719 74000
420000
0,1762
Ескерту: [10] негізінде автормен құрастырылған
Мүлік бағалауында қолданылатын соңғы капитализация ставкасын таңдау үшін,
барлық салыстырылатын обьектілер сипаттамалары әйкес келуі қажет;
салыстырмалы обьектілер бойынша мәліметтер сенімді болуы керек.
Егер шартта орындалатын болса, онда бағалаушы салыстырылатын обьектілер бойынша
Меншік обьектілеріне нақты шарттарды қолдана отырып, капитализация ставкасын есептейік:
Берілген:
Кесте 3 – Капитализация ставкасын есептеу
Көреткіштер Шартты бірлік
ПЖТ 200000
Жай ауданға жеңілдік 20000
Тиімді жалпы табыс 180000
Эксплуатациялық шығындар 70000
Таза операциялық табыс 110000
Қарызға қызмет көрсету шығындар 80000
Меншік қаражаттар үшін пайда салық төлеуге дейін 30000
Меншік қаражаттары 110000
Ескерту: [10] негізінде автормен құрастырылған
Анықтау қажет:
Меншік қаражаттары үшін капитализация ставкасы, %
Шешімі:
КСмқ=30000/110000*100%=27,27%
Жауабы:
КСмқ=27,27%
Есеп №2
Егер ПЖТ 10% төмендесе, меншік қаражаттары үшін капитализация
Шешімі:
Кесте 4 – капитализация ставкасының өзгеруі
Көрсеткіштер Шартты бірлік
ПЖТ 180000
Жай ауданға жеңілдік 20000
Тиімді жалпы табыс 160000
Эксплуатациялық шығындар 70000
Таза операциялық табыс 90000
Қарызға қызмет көрсету шығындары 80000
Меншік қаражаттарының пайдасы болады 10000
Ескерту: [10] негізінде автормен құрастырылған
Шешімі:
КСмқ=10000/110000*100%=9,09%
Жауабы:
КСмқ=9,09%
Есеп №3
Егер эксплуатациялық шығындар 10 % өссе,меншік қаражаттары үшін капитализация
Шешімі:
Кесте 5 – Капитализация ставкасының өзгеруі
Көрсеткіштер Шартты бірлік
ПТЖ 200000
Жай ауданға жеңілдік 20000
Тиімді жалпы табыс 180000
Операциялық табыстар 77000
Таза операциялық табыс 103000
Қарызға қызмет көрсету шығындары 80000
Меншік қаражаттарына пайда 23000
Ескерту: [10] негізінде автормен құрастырылған
Шешімі:
КСмқ=23000/110000*100%=20,9%
Жауабы:
КСмк= 20,9%
Мүліктік кешен құрамына 1 кеңсе кіреді, олардың әрқайсысына айына
Шешімі:
шығынсыз есебі= Операциялық шығындар+Қарызға қызмет көрсету/бір жылдағы 1 бірлік
ІІІ этап
Кәсіпорын мүлігінің ағымдағы құнын есепетеу
Табыстық тәсілі көзқарасы бойынша 3-ші этап болып, бағалау күніне
Мүлік құны=Табыс / Капитализация
Тікелей капитализация әдісінің теориясын қолдана отырып, кейбір меншік обьектілерінің
Есеп № 1
Кәсіпорынның мүліктік комплексін сатып алу үшін 300000 доллар сомасында
Шешімі:
Қарыз қаражаттарының табысын анықтау қажет.
ҚҚт=300000 долл.* 0,175=52500
Меншік қаражаттары табыстарын анықтау қажет.
МҚт=65000долл.- 52500долл.=125000долл
3.Обьектке салынған меншік қаражаттарының мөлшерін анықтау қажет.
Мққ=12500долл./0,19=65789 долл.
4 .Меншік обьектілерінің құнын анықтау қажет
Оқ= 300000 долл.+65789долл.=36789долл
Есеп №2
Мүліктік кешен құрамына кіретін жердің құны – 100000доллар. Меншік
Шешімі:
Жер табысын анықтау қажет.
Жт=Жқ*Жкс=100000 долл*0,14=14 000долл.
Жақсартудың меншік иесіне әкелетін табысын анықтау қажет.
Жақ.т= ТОТ-Жт=45000 долл14000долл=31000долл.
Жақсарту құнын анықтау қажет(ғимарат,құрылыс).
Жақ.қ=Жақ.т./Жақ.с.=31000долл./0,17=182353долл.
Мүліктік комплекс құнын анықтау
Об.құны=182353долл.+100000=282353долл
Тікелей капитализация әдісі өте қарапайым және осы оның артықшылығы
2.2 Ақша ағымын дисконттау әдісі
Кәсіпорын меншік құқықтарын бағалаған кезде, кәсіпорынның уақыт өте табыс
V=I/K
Мұнда
V - Ағымдағы құн
I - Кезендік табыс
K- Капитализация коэффициенті
Табыстық тәсілдің негізгі қағидасы болып, күті қағида жатады. Болашақ
Жылжымайтын мүлікпен жүргізілен операциялардың болашақтағы артықшылықтары болып, иемдену кезіндегі
Дисконттау әдістерін қолдану кезектілігі келесідей:
Табыс алу мерзімінің ұзақтығын белгілеу:
Әр иемдену жылының мерзімі бойынша ақша қаражаттарынын ағымынының болжамын
Ақша қаражаттарының ағымы дегеніміз негізігі функционалды қызметімен байланытсы, кәсіпорынның
Табыс өлшемі және оның өзгеру спаты;
Табыс алудың кезектілігі (Ай сайын, квартал сайын, жарты жылдық,
Табысты алудың болжанған кездегі мерзімнің ұзақтығы.
Ақша қаражаттарының ағымын дисконттау, уақыт ішіндегі ақша құны теориясын
Бағалаушы алдында тұрған мәселеге байоанысты, ақша қаражаттар ағымын дисконттау:
Таза операциялық табыс;
Салық салынғанға дейнгі инвестициялық табысы;
Берілген несие бойынша банк табысы;
Жал келісім шарты бойынша жалға берушінің табысы.
Дисконттау ставкасы орташа пайда нормасы ретінде анықталады. Пайда нормасы
Дискоттау әдісі иемдену мерзімнің соңында жылжымайтын мүлік обьектісін сатудан
табыс ағымдарының ағымдағы құны мен сатудан реверсия түскен табыстарды
Кәсіпорын құнын – бірнеше жыл ішіндегі табыстар сомасы мен
Болашақ табыстар мен шығындар ақша қаражаттарының ағымын қалыптастырады.
Болашақ мен кәсіпорын қызметінің қорытындысын бағалау есептік мерзім шегінде
Есептеу горизонты есептеу қадамыныңсанымен өлшенеді.
Дисконтталған қолма-қол ақша ағымы әдісінде кәсіпорын активтерінің құны
Бұл әдістегі негізгі көрсеткіш таза ақша ағымы болып
Cash flow бағытын сипаттайтын түсініктер бар – ақша кірісі
Таза ақша ағымы белгіленген уақыттағы ақша қаражаттарының кірісі
Кәсіпорын жұмыс кезінде үш қызмет түрін іске асырады:
Операциялық. Инвестициялық және қаржылық.
Болашақ табыстарды дисконттау әдісімен кәсіпорын құнын бағалау үшін, ақша
Нақты ақша сальдосы – бұл кәсіпорын қызметінің үш түрінен
Кәсіпорындағы ақша қаражаттарының кірісі мен шығысының сызбасы көрсетілген.
Ақша кірісі
Операциялық қызмет бойынша
Қолма-қол ақша сату Шикізат, материалдарға үшін төлемдер
Дебиторлық қарыздар бойынша түсім Еңбек ақы
Ренттік сақтау төлемі Салықтар
Инвестициялық қызметі бойынша
Бағалы қағаздарнвестициясынан табыстар Негізгі капиталды сатып алу
филиалдардан түскен түсім Бюджет бойынша шығындар
Активтерді сатудан түскен түсім Инвестициялық қаржыландыру
Қаржы қызметі бойынша
Бағалы қағаздарды сату көлемі Дивиденттер мен пайыздар
Қағаздар Облигация және несие бойынша міндеттерді өтеу
Кәсіпорындағы ақша кірісі, негізінен мыналарға байланысты:
өзінің тауарларын қолма-қол ақшаға сатады, және де несиеге берілген
ел ішінде немесе шет елдегі филиалдардағы операциялардан немесе бағалы
әр түлі типтегі бағалы қағадар шығарып, сатады;
керек емес немесе артық активтерінен құтылады;
несиелерді тартады және т.б
Кәсіпорындағы. Ақша шығысы. Негізінен мыналарға байланысты;
өзінің қызметін жүргізу үшін шикізат пен материалды тартады;
өзінің қызметкерлеріне еңбек ақы төлейді, өзінің капиталын жұмыс істеу
алынған несиелер бойынша дивиденттер мен пайыздарды төлейді;
облигациялар мен несиелер бойынша негізгі қарыз соасын және т.б
Кәсіпорын қорытынды нәтижесі салықты төлегеннен кейінгі таза табысымен көрсетіледі.
Аталған ақша қаражаттар, кәсіпорынның құндылығын жоғарылатады.
Нақты ақша ағымы белгілі табыстар мен шығыстар түрлерін өзіне
I.Операциялық қызметі бойынша
Cату көлемі;
Баға;
Пайда;
4. Сатудан тыс табыстар;
5. Айнымалы шығындар
6.Тұрақты шығындар,
7. Ғимараттың амортизациясы;
8. Құрал-жабдықтар амортизациясы;
9. Несиелер бойынша пайыздар
10.Салық салынғанға дейінгі пайда (3+4-6-7-8)
11.Салық пен жиналымдар төлемдері;
12.Жобаланған таза табыс;
13.Амортизация7+8
14.Операциядан таза кіріс12+13
I. Инветициялық қызмет бойынша
1Жер;
2Ғимараттар мн құрылыстар;
3Машина мен құрал-жабдықтар;
4Материалдық емес активтер;
5барлығы негізгі капиталға салым (1+2+3+4+5)
6Айналым капиталының өсімі;
7 Барлық инвестициялар;
III. Қаржылық қызметінің ағымы
1.Меншік капиталыакциялар субсидиялар
2.Қысқа мерзімді несиелер;
3.Ұзақ мерзімді несиелер;
4.Несиелер бойынша қарыздарды өтеу;
5. Дивиденттер төлемі;
Қаржылық қызметтің сальдосы(1+2+3-4-жоба(1+2+3-4-5)реципиент.
Инвестициялық қызметіндегі нақты ақша ағымн анықтау үшін, обьектінің таза
1.. Нарықтық құны;
2. Шығындар;
3. Есептелген амортизация
4. Уақыт қадамындағы баланстық құн(2-3)
5. Жою бойынша шығындар;
6. Капитал құнының өсімінен табыс;
7. Операциялық табыс(1-4+5)
8. Салықтар;
9. Таза жойылу құны (1-8)
Егер кәсіпорын бос ақша қаражаттарын қайт нвестициялануын қарастырса, онда
Барлық ақша төлемдері шығындар болып тіркелмейді. Мысалы, материалдық қорларды
Ақша ағымын есептеудің бірқатар тәсілдері бар:
Таза операциялық табыс (ТОТ) - бұл нақты жалпы табыстан
Салық салғанға дейінгі ақша ағымы – бұл қарыз қаражаттар
Амортизация – бұл кәсіпорынның өзінің операциялық қызметіне пайдаланылатын негізігі
Амортизациялық аударым үш факторға тәуелді болып келеді:
негізгі өндірістік қаражаттарға кіретін, құрал-жабдықтардың баланстық құны;
құрал-жабдықты баланстан шығарғанға дейінгі қызметтердің болжанған мерзімі;
кәсіпорынмен таңдалған амортизация нормаларын есептеу әдісі.
Амортизация ақша қорынын мақсатты тағандайылуының көзі бола тұра,
Амортизация есептеу әдісі
1.Бір қалыпты тікелей әдіс
АО(1ж)=Н*ПС
АО(1ж)=ПС:қызмет мерзімі
АО(1ж)=(ПС-ЛС):қызмет мерзімі
Н=100: қызмет мерзімі - өндіріс қаражаттары
Мұндағы,
АО – Амортизациялық аударым
Н – амортизациялық аударымның жылдық нормасы
ПС – бастапқы құн
ЛС – жойылу құны
2. Жылдатылған амортизация әдісі
А) Азаятын қалдық әдісі
АО(1жылға)=(2*Н)*ОС
Мұндағы,
ОС – жыл басына баланстық (қалдық) құн
Н – тікелей әдіспен есептелген, жылдық амортизациялық аударымның нормасы
Б) Сандық сома әдісі (кумулятивтік)
АО(1ж)=қалған қызмет жылдық саны/S*(ПС – ЛС)
S=n*n+1/2
Мұндағы,
S - Қызмет көрсету жылдың сомасы
n - Қызмет көрсету жылдың саны
3.Өндірістік әдіс өндірерді шығару көлемі бойынша
АО(1ж)=Н*W
H=ПС – ЛС/V
Мұндағы,
H - Жылдық амортизациялық аударымның нормасы
W - Жыл ішіндегі өнімдерді шығару көлемі
V - Құрал-жабдықтар қызметінің мерзімі ішіндегі өнімділігі шығару көлемі
Салық салғаннан кейінгі ақша ағымы инвестор табысы – бұл
Берілген несие бойынша банк табысы.
Жал келісім-шарты бойынша жалға берушінің табысы [7].
Ақша ағымы меншік айналым капиталдың кірісі мен жетіспеушілігіне міндетті
Ақша ағымына мысал:
Салық төлегеннен кейінгі таза пайда;
+Амортизация;
+Меншік айналым капиталының азаюы (өсімі)
+Негізгі қаражаттарға капитал салымының азаюы;
+Ұзақ мерзімі міндетінің өсімі;
Болжау мерзімінің соңындағы кәсіпорынды сатудан түскен пайда (реверсия)
Реверсия ақша ағымының тікелей капитализация арқылы есептеледі. Капитализация коэффициенті
Егер темпінің өсуімен, табыстың болжамын божап , ал
PV=PMTi/i-g
Бұл теңдік – Гордон моделі.
Бұл модельді;ақша ағымы тұрақты және бірдей қарқынмен өскен
Алынған кәсіпорынның қорытынды құнына 2 түзету енгізеді.
Біріншісі – операциялық қызметтегі жарамсыз активтердің құны
III. БИЗНЕСТІ БАҒАЛАУДАҒЫ ОТАНДЫҚ ЖӘНЕ ШЕТЕЛ ТӘЖІРИБЕСІ
3.1 Бизнесті бағалауда қолданылатын отандық тәжірибеcі
Қазақстанның шаруашылық нарық формаларына өтуі, мемлекеттің мүлігі жекешелендіру
Отандық экономикада үлкен көлемді кәсіпорындар бар, бұлар күйзеліс және
Кәсіпорынның нарықтық құнын анықтау кажеттілігі мүліктік сипаты көп
Қазақстанда көбіне бизнестің меншiк иелерiн көп класстар қалыптасуда,
Меншiктiң мемлекет меншiгiнен шығаруы кәсiпорынның құнының сенiмдi бағасы, жекешелендiрулер
Бүгінігі күнде кәсіпорын құнын бағалау және сол құнды
- ұғымдық аппараттың бейiмдеуi;
қағидалар құрамын толықтырулар және түзетулер, кәсіпорын құнын
инфрақұрылымды жетілдіру, бұл кәсіпорын құнын бағалау жүйесіне тән;
бағалау қызметін іске асыру процесінде пайда болатын және
факторлар тобының жүйеге келтірілуі, зерттелетін обьектінің құнын бағалау әдісі
ортақ алгоритмді құрастыру және алгоритмдердің бөлiндiлер, мүмкiндiк беретiн
кәсiпорынның бәсекеге түсе алатындығын деңгейдiң бағасының интегралды көрсеткiшiнiң анықтауын
субъектілердің және кәсiпкерлiктiң құн бағасының объектілерiнiң толық классификацияларымен жеткiлiктi
құн түрлерiнiң классификациясы, бизнес бағасының әдiстерiнiң таңдауды ескертуi;
кемшiлiктер және әр түрлi жолдар және кәсiпорынның құнын бағалау
кәсiпорынның бұрын сатылған нарықтың ғылыми негiзде таңдау - оның
Берілген мәселені және міндеттерді тұжырымдау кәсіпорындарға әртүрлі
Бизнестің меншiк иелерi үшiн бiр негiзгi күрделi мәселелерінің
Талдау материалы соныңа келгенде, негiзде айтылған жоғары келесi ұсыныстар
кәсіпорын құнын бағалау кәсiби бағалаушылар қызығуы керек;
ақшалай ағындардың серiктестiктерiндегi жоспарлау үшiн ағымды болжам және орынды
тәуекелдердiң әр түрлi түрлерi қолданылатын есептеулердегi кәсіпорын түрлерi, өлкелерге
өлшеудiң коэффициенттерi өкiлеттi статистикалық өткендi шолатын мәлiметтiң негiзiнде
капиталды орташа өлшемдi құны ғылыми, есептi негiзде бекiтiлуi керек;
- барлық негiзгi көрсеткiштер, қатысушы барынша болуы мүмкiн шарада
- кәсіпорын құнын бағалау үшiн бұл құнның
- кәсіпорынның болуға арналған апатты зардаптардың шабуылының
- кәсіпорын құнына зияткерлiк капитал материалдық емес активтердi ықпалдың
Кәсіпорын құнын бағалау төте қатынас ақшалай және ақшалай емес
Бизнесті бағалауда қолданылатын шетелдік тәжірибие
Нарықтағы оның орнықты, сенiмдi және ұзақ уақытты қатысу қамтамасыз
- мақсаттық нарықтың ең үлкен еншiсiн жаулап
өнiмдердi (қызметтер ) сатуының көлемiнiң максимальді болуы;
пайданың нақтылы көлемiнiң алуы;
бiрлескен мәдениетiнiң құрастыруы тек қана бұл негiзiн қалайтын
мақсаттың табысының құралдарының ретiнде қалыптасады [2].
Бизнестің құны меншiктiң көлемi келешек экономикалық немесе (күтiлетiн табыстар
Ірi ашық серiктестiктердiң көпшiлiгiнiң бастаушы менеджерлерi iс жүзiнде күнбе
Оның қабiлеттiлiгi бизнестің жеткен құны таза ақшалай ағындар болашақта
Бағалау қызметтiң тағайындауы, объектiнiң алынған (кәсiпорын, серiктестiк, ұйым) бағаның
Нарықтық құнның ұғымының анықтауы баға халықаралық стандарттарындағы келтiрiлген: «нарықтық
Кәсіпорын (бизнестің) құнының бағасы - бұл есептеулердiң нақтылы жүйесiнiң
Кәсiпорындар және олардың активтерiнiң құнның бағасының теориясының қазiргi шетелделерiмен
«Кәсiпорындардың (бизнестің) құнын бағалау» қазiргi көзқарастар (СҚБ) серiктестiктiң құнын
СҚБ - серiктестiктiң құнымен басқару меншiктi капиталдың бағасының негiзiнде
Бiрлiкпен және бүтiндiкпен қажеттi ие болатын өзара байланысты элементтердiң
Жиналған тәжірибе бойынша көрcетiлген тұжырымдаманың Еуропа және Азия елдерiндегi
Үлкен мүддеге сәйкес үш топта топтастыру мүмкiн - серiктестiктiң
Себептердiң бiрiншi тобы сол өзi бизнесте пайда болатын жаңа
Себептердiң екiншi тобы кәсiпорындардың арасындағы бәсекелестiктiң күшейтуiмен байланысты. Ол
Себептердiң үшiншi тобы менеджерлердiң командамен жұмыс шақырылған кәсiпорынның иесiнiң
Қамтамасыз ету серiктестiк құнының биiк және тұрақты қарқын өсуi
Қажеттi деңгейде, сипатталған мақсаттар да сайып келгенде, барынша шарада
АҚШ - тағы серiктестiгiнiң құнымен басқару жүйесi кәсiби нормалар
Бизнестің бағаға шұғылданатын құндарының мамандары үшiн бұл қолданылатын жылжымайтын
- бағалау жұмыстардың жүзеге асыруын процесстегi объективтiктерi деңгейі;
- клиенттiң алдында бағалаушының жауапкершiлiк деңгейлерi;
- бағалаушының жауапкершiлiк деңгейлерi басқа бағалаушы және ASA -
- әдепсiз және кәсiби емес әсерлердiң бағалау тәжiрибесiнде [2].
Бұдан басқа, стандарттардағы практикалық тәжiрибедегi әртүрлi бағалау әдiстерiнiң қолдануы
Бизнестің құнының бағасы бойынша ASA-ның комитетiнiң стандарттары. Қатар комитеттiң
Бағалаушылардың Американдық қоғамның бизнестің құнының бағасы бойынша стандарттар келесi
BVS-I. Терминология, қосымшалар;
BVS-II. Толық жазба түрiнде;
BVS-III. Бизнестің бағалауша тапсырманың орындауына ортақ талаптар;
BVS-IV. Активтердiң негiзiнде бизнетің бағалау тәсілі;
BVS-V. Бизнесті бағалау серіктестік - аналог әдісімен;
BVS-VI. Бизнестің бағалау нарықытық әдісі;
BVS-VII.Бизнесті бағалау табыстық әдісі;
BVS-VIII. Құн туралы бағалау шешiмнiң әзiрлеуi.
BVS-XI. Қаржы есептеу нәтижесiнiң түзетуi.
Бағалау қорының стандарттары. Бағалаушылардың тоғыз кәсiби ұйымдары 1987 жылда
ҚОРЫТЫНДЫ
Кәсіпорындарды бағалау белгілі бір нақты міндеттің орындалуына бағынады. Бағалаушы,
Кәсіпорынның құнын бағалау көбінесе келесі жағдайлардан туын-дайды:
1) кәсіпорынды сату;
2) кәсіпорын мүлігінің бөлігін сату (жер телімі, ғимараттар,
3) ұйымды қайта құру немесе кәсіпорывды тарату (қосылу,
4) бағалы қағаздар нарықтарында кәсіпорын акцияларын сатып алу
5) жауапкершілігі шектеулі қоғамда немесе серістестіктің жарғы-лыққорының үлесін
6) кәсіпорынды жалға беру. Құнды бағалау жал төлемін
7) кәсіпорынды жетілдіру мақсатында инвестициялық жобаның орьшдалуы мен
Курстық жұмыста қорытындылай келе, бизнесті бағалау қызметінің үрдісін кешенді
Бағалаудың табыстық тәсілін қолдану арқылы ғимараттар, құрылыстар мен
Бағалау қызметі ғылыми негізде, оның кез кезген тапсырманы орындау
Бұл жұмысымда жалпы кәсіпорын бизнесін бағалау қағидалары мен олардың
Мүліктің құнын бағалау нақты бір мақсатпен жүргізіледі бұл мақсат,
Қазақстан Республикасындағы – кәсіпорын құнын бағалаудағы жетілдріу жолдары.
2002 жылдар бастап бағалау қызметі саласында нормативтік құқықтық актілер
Осындай келеңсіздікті болдырмау үшін:
Меншік құқығының барлық түрлерін бағалау бойынша нормативті базаларының қалыптасуын
Бұдан басқа мүлікті бағалау нормативті, ақпараттық және әдістемелік базасын
Бағалаушыға күрделі түзетулер енгізілуі керек, яғни, күрделі негіздемені талап
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
Акимбеков С.А. «Экономикалық теория» Алматы – 1999ж.
Асқарова Ж.А. «Бизнесті бағалау», оқу құралы. Алматы – 2007ж.
Григорьев В.В., Федотова М.А. «Оценка предприятия: теория и практика»
Григорьев В.В., Островкин И.М. «Оценка предприятия» учебное пособие
Есипов В. Ж., Маховикова Г., Терехова В. В., «Оценка
Мейірбеков А.Қ., Әлімбетов Қ.Ә., «Кәсіпорын экономикасы» оқу құралы. Алматы.
Международные стандарт оценки Москвы, Москва 2001 г.;
Ондасынова А.И. «Баға белгілеу» оқу құралы. Алматы – 2003
Риполь – Сарагоси Ф. Б. «Основа оценочной деятельности» учебное
Сапарғалиев С.М.,Сапарғалиева.М.И.,«Оценкастоимости предприятия и экспретиза стоимости» учебное пособие.
Федотова М.А. Оценка бизнеса и недвижимости. Алматы - 2000
Щербаков.А.К Оценка стоимости предрпиятия (бизнеса): учебное пособие. М
2000 жылдың 30 қараша айында қабылданған № 109 N
2
Делдалдық, Брокерлік, Дилерлік,
Агенттік, Бағалаушық, Ипотекалық, Сақтандырушылық, Адвокаттық, Ақпараттық және т.б.
Сатушылар
Сатып алушылар