МАЗМҰНЫ
Кіріспе----------------------------------------------------------------------------------------3
Бөлім 1. Қазақ және ағылшын тілдерінде есім сөздерінің жасалу
1.1. Қазақ және ағылшын тілдерінде сөзжасамдық тәсілдер---------------------7
1.2. Ағылшын тіліндегі біріккен сөздер---------------------------------------------13
Бөлім II. Ағылшын тіліндегі
2.1. Ағылшын тіліндегі күрделі сөздер топтар----------------------------------15
Ағылшын тіліндегі біріккен сөздердің жасау модельдері-------------------18
2.3. Ағылшын тіліндегі кейбір күрделі сөздердің мағыналары ----------------20
Қортынды-----------------------------------------------------------------------------------23
Қолданылған әдебиеттер тізімі---------------------------------------------------------26
Кіріспе
Жалпы тіл білімінің, сөздердің жасалуының теориялық мәселелері айқындалып,
Тілдің сөзжасам саласының зерттейтін негізгі нысанасы-туынды сөздер. Туынды сөздер
Туынды сөздерге қосымша арқылы жасалған туынды түбірлер мен синтаксистік
Қазақ тілі – біздің рухани негізіміз. Сондықтан біздің міндетіміз
Осы заманғы ғылыми терминологияның негізін латын тілінен енген сөздер
Біз ағылшын тілін игеруде серпіліс жасауымыз керек. Қазіргі әлемнің
Курсттық жұмысының өзектілігі. Ағылшын тіліндегі біріккен сөздерді қазақ тіліне
Мәдениетті өркендетуге арналған мемлекеттік бағдарлама қабылданып, соның бір саласы
Курсттық жұмысының нысаны. Ағылшын және қазақ тілдеріндегі біріккен сөздер.
Курсттық жұмысының пәні. Ағылшын тіліндегі біріккен сөздерді құрылымдық және
Соның негізінде төмендегі міндеттер қойылды:
ағылшын тіліндегі жалпы сөздерді және біріккен сөздерді қазақ тіліне
- ағылшын тіліндегі біріккен сөздердің құрылымдық үлгілерін және олардың
қазақ тіліндегі біріккен сөздердің құрылымдық үлгілерін және олардың семантикалық
ағылшын және қазақ тілдеріндегі біріккен сөздердің құрылымдық және мағыналық
ағылшын тіліндегі біріккен сөздердің қазақ тіліндегі баламаларын табу барысында
ағылшын тіліндегі біріккен сөздердің іштей трансформациялануын когнитивтік лингвистика ілімі
Курсттық жұмысының негізгі дереккөздері. Курсттық жұмысының дереккөздері ретінде ағылшынша-орысша,
Практикалық маңыздылығы. Курсттық жұмысының нәтижелерін ағылшын тіліндегі біріккен сөздерді
Зерттеудің әдіс-тәсілдері. Зерттеу жұмысының бірінші тарауында ағылшын және қазақ
Жұмыстың құрылымы. Курсттық жұмыс кіріспе мен екі тараудан, қорытынды,
I бөлім. Қазақ және ағылшын тілдерінде есім сөздерінің
жасалу ерекшеліктері
Қазақ және ағылшын тілдерінде сөзжасамдық тәсілдері
Қазіргі ағылшын тілінде аффиксация, сөз күрделендіру, конверсия, сөздерді кіріктіру,
Туынды сөз және күрделі сөз көмегімен жаңа сөздердің 88%
аз өнімді аффикстер
өнімді
"абсолютті өнімдімдік" деп аталатын, яғни сөзжасам элементі ретінде аффикс
Тіл білімінде сөздердің бір лексикалық-грамматикалық категориядан екінші бір лексика-грамматикалық
Конверсиялық тәсіл бойынша сөз тудыру, әсіресе, ағылшын тілінде кең
Қазақ тілінде жарық көрген түрлі лингвистикалық сөздіктерде конверсияланған сөздердің,
Қазақ тілінде жаңа сөз жасаудың тілдің сөзжасам жүйесінде қалыптасқан
Себепші негізге заттық мағына қосатын –шы,-ші жұрнағы қазақ
–шы,-ші жұрнағы арқылы жасалған сөз нұсқалары:
Атқосшы//атшы. Біреудің жанына ілесіп жүріп, оның атын бағушы, делбе
Осы ұзақ сапарда менің атқосшыдан жолым болды. (С.Көбеев). Рахимов
Барлаушы//баршы. Барлау ісін жүргізуші. Барлаушы жіберіп байқадық. («Жұлдыз»). Баршыда
Мерген//мергенші. Дәл көздеп ататын адам. Таңат- құралайды көзге
Қарым//қарымшы. Еткен еңбек, жасалған жақсылыққа, қиянатқа жасалатын қайтарым,
Ағылшын тілінде өнімді жұрнақтар (суффикстер) қатарына -er, -or
“The Pope wants the Austrians to win the war”,
The door was open, there was a solider sitting
You are my great and good friend and financial
One of their drivers came over to me, brought
The doctors were very nice and seemed very capable.
The barber came with the porter. He was a
The waiter came and took away the things. After
The questioners had that beautiful detachment and devotion to
The proprietor was behind the bar. (p.229, proprietor- иесі
There were some aviators in the compartment who did
Сөздің жаңа мағына алуына байланысты басқа сөз табына көшуі
Жоғарыда осы сөздердің 1) қорған, айтыс, жарыс - зат
Ал ағылшын тілінде түбірге аффиксация жалғанып сөздердің жасалу жолдарының
Конверсия (conversion) – яғни ешқандай аффикс пен префикстердің жалғануынсыз
Мыс: a hand – to hand (қол-қолына ұстату)
a water – to water (су-су құю, суару)
a master – to master (қожайын-басқару)
a house – to house (үй-орналасу)
Сөз тіркестері арқылы (composition) – екі сөзден жасалған күрделі
Қысқарту тәсілі - бұл тілдегі сөз немесе сөз тіркестері
1) қиып алу. Мыс: phone-telephone
2) әріптік немесе бірінші әріптерін беру арқылы қысқарту. Мыс:
3) телескоптық немесе телескопизм. Мыс: telecast - television+broadcast.
Бұл қысқартулар қазіргі ағылшын тілінде кеңінен қолданылуда және өнімді
Аффиксация тәсілі (affixation) – сөздің алдында қолданылатын префикс, сөзден
Ағылшын тілінде -re, -de, -dis, -mis, -over, -un, -under
Ағылшын тіліндегі біріккен сөздер
Ағылшын тілінде жаңа сөз жасау конверсия, сөздерді біріктіру, префикстік
Күрделі сөздердің өзіндік ерекшеліктерін айқындау.
Күрделі сөздердің шығу төркіні проблемасы.
Күрделі сөздер мен сөз тіркестерінің арақатысы проблемасы.
Күрделі сөздердің компоненттерінің арақатысы проблемасы.
Күрделі сөздердің мағыналары проблемасы.
Сөзжасамның тілдің морфологиялық және синтаксистік құрылымымен байланысы проблемасы.
Күрделі сөздердегі ұлттық ерекшеліктер проблемасы.
Күрделі сөздерді жіктеу проблемасы.
Күрделі сөздің модельдерін сипаттау проблемасы.
Қазақ тіліндегі қазақ тіліндегі біріккен сөздердің зерттелуі мен олардың
Вен диаграммасы
Ағылшын тілінде
Бөлім II. Ағылшын тіліндегі біріккен сөздердің
Ағылшын тіліндегі күрделі сөздер топтары
Ағылшын тіліндегі күрделі сөздер төмендегідей топтарға бөлінеді:
І. Сөз таптарына қарай:
Зат есімдер, мысалы: baby-moon, address book, letter-box, match-box;
Сын есімдер, мысалы: power-happy, old-hand, new-born, light-headed;
Етістіктер, мысалы: to honey-moon, to baby-sit, to henpeck, to
Үстеулер, мысалы: down deep, headfirst, splash down;
Шылаулар, мысалы: into, within, onto, without;
Сан есімдер, мысалы : fifty-five, seventy-eight, thirty-eight, ninety-one.
ІІ. Құрамындағы компоненттерінің қатысына қарай:
Аралық (neutral), олар екі түбірден ешқандай морфемаларсыз бірігуінен жасалады,
Морфологиялық (morphological), мұнда компоненттер «o» немесе «i» дауысты
Синтактикалық (syntactical) немесе лексикаланған фразалар мұнда компоненттер көмекші формалар
ІІІ. Құрылымына қарай:
Екі түбірден тұратын негізгі күрделі сөздер, мысалы, job-hunt, hidebound,
Түбірлерінде аффикстері болатын туынды (derivational) күрделі сөздер, мысалы, ear-minded,
Үш немесе одан да көп түбірлерден тұратын күрделі сөздер,
Қысқарған күрделі сөздер, мысалы. VJ-day, motocross, intervision, Eurodollar, T-shirt,
ІV. Компоненттерінің арасындағы қатынасқа қарай:
Бағыныңқы күрделі сөздер. Мұнда компоненттердің бірі семантикалық жағынан негізгі
Екі компоненті де семантикалық жағынан тең дәрежедегі салаласқан күрделі
V. Күрделі сөздер компоненттерінің орналасу тәртібіне қарай тура тәртіпті
Күрделі сөздің құрылымдық бірігуі мына мәселелерге байланысты болады: екпіннің
Ағылшын тіліндегі жеке сөзге тән белгілер мен күрделі сөздерге
Күрделі сөздер ағылшын тіліндегі әр алуан ұғымдардың атауы ретінде
Ағылшын тіліндегі біріккен сөздердің жасау модельдері
Қолымыздағы материалдар негізінде ағылшын тіліндегі біріккен сөздердің төмендегі модельдер
- N+N моделі-екі зат есім түбірлерінің бірігуі арқылы: hand
- A+N+Suf-ed моделі-сын есім түбірі+зат есім түбірі+-ed сын есім
- Num.car+N моделі-есептік сан есім түбірі+зат есім түбірі: ten-year,
Num.car+N моделінен a) Num.car+N=N, яғни есептік сан
- Num.ord+N моделі- реттік сан есім түбірі+зат есім
Num.ord+N моделінен төмендегідей шағын моделі жасалады:
a) Num.ord+N=N реттік сан есім түбірі+зат есім түбірі зат
- N+A моделі-зат есім түбірі+сын есім түбірі: world-wide, blood-thirsty,
- N+PII моделі-зат есім түбірі+есімшенің ІІ формасының түбірі:
- A+A моделі-сын есім түбірі+сын есім түбірі: red-hot, dark-blue,
- A+PI моделі-сын есім түбірі+есімшенің І формасының түбірі:
- A+N моделі-сын есім түбірі+зат есім түбірі: darkroom, hot
- V+N моделі-етістік түбірі+зат есім түбірі: cut-throat, pickpocket, punch
- A+PII моделі-сын есім түбірі+есімшенің ІI формасының түбірі:
- N+PI моделі-зат есім түбірі+есімшенің І формасының түбірі: egg-lying,
- V+V моделі-екі етістік түбірлерінің бірігуінен: hearsay, makebelieve;
-PI+N моделі-есімшенің І формасының түбірі+зат есім түбірі:
- V+A моделі-етістік түбірі+сын есім түбірі: speak-easy;
- D+N моделі-үстеу+зат есім түбірі: output, after-life, after crop,
- D+A моделі-үстеу+сын есім түбірі: ever-green, ever-young, ever-helpful;
Ағылшын тіліндегі кейбір күрделі сөздердің мағыналары
Ағылшын тіліндегі кейбір күрделі сөздердің мағыналары құрамындағы компоненттердің негізгі
Кез-келген жеке сөздегідей күрделі сөзге де мағыналық тұтастық тән.
Қортындылау
Агглютинативті тілдерде сөздерге аффикистер жалғанып, сөздің морфологиялық құрамы түбірінің
Батыс герман тобына енетін ағылшын тілі (жазуы латын алфавитіне
Агглютинативті тілдерде сөз құрамында аффикистердің әрқайсысы көбінесе дара мағыналы
Ағылшын тіліндегі біріккен сөздердің қазақ тіліне берілуінің трансформациялық модельдерінің
Ағылшын және қазақ тілдері екі түрлі тілдік топқа жататындықтан,
Ағылшын тіліндегі біріккен сөздердің қазақ тіліндегі баламаларын қарастыруда тілдің
Қазақ тілінде әрбір сөз табының күрделі түрлері біріккен, қосарланған,
Ағылшын және қазақ тіліндегі күрделі сөздерді сөзжасамдық тәсілдерге, сыртқы
Ағылшын тіліндегі күрделі сөздің құрылымдық бірігуі екпіннің бір болуына;
6. Ағылшын тіліндегі біріккен сөздерді арнайы зерттеудің арқауы етудің
7. Ағылшын тіліндегі біріккен сөздердің трансформациялық модельдерін жасағанда, олардың
8. Біріккен сөздердің компоненттерінің белгілі бір сөз таптарына қатысты
9. Ағылшын тіл білімінің танымдық бағытын зерделеу, оның себеп-салдарын
10. Ағылшын тілінде де, қазақ тілінде де біріккен сөздердің
Сонымен қорыта келе, жалпы тіл білімінде сөздердің жасалуының әр
Пайдаланылған әдебиеттер
Ысқақов А. Қазіргі қазақ тілі. Морфология. Алматы. 1964. -23б.
2. Виноградов. Вопросы современного русского словообразования. - «Русский язык
Юлдашев А. А. Конверсия в тюркских языках и ее
Корлэтяну Н.Г. Конверсия в современном молдавском языке. - «Впоросы
5.Уфимцева А.А. Слова в лексико-семантической системе языка. -Москва, 1968.
E. Hemingway. A Farewell to Arms. - Moscow, 2003.
Diana Adams, Lorna Gilmour. Collins Thesaurus. The ultimate
Каращук П.М. Словообразование английского языка . – Москва, 1977.-
Алдашева А.М. Аударматану: лингвистикалық және лингвомәдени мәселелері. – Алматы:
Бархударов Л.С. Уровни языковой иерархий и перевод. Тетради переводчика.
Федоров А.В. Основы общей теории перевода. – М.: Высшая
Бреус Е.В. Основы теорий и практики перевода с русского
Комиссаров В.Н. Слово о переводе: очерки лингвистических учений о
Гарбовский И.Н. Теория перевода. – М.: Изд. МУ,
Федоров А.В. Введение в теорию перевода. – М.,
Попович А. Проблемы художественного перевода. – М.: Высшая
Мешков О.Д. Словообразование современного английского языка. – М.:
Смирницкий А.И. Лексикология английского языка / Изд. Литературы на
Agatha Christie Selected stories. – M.:
334 p.
Ахметов Ә. Ғайып болған миллион / Кристи Агата. Әңгімелер.
Миньяр-Белоручев Р.К. Общая теория перевода и устный перевод –
Швейцер А.Д. Перевод и лингвистика. – М.: Воениздательство, 1973.
280 c.
Ермагамбетова А.С. Сущность и значения национальных слов-реалий в языке
Бархударов Л.С. Язык и перевод. – М.: Международные
Ағылшын тіліндегі біріккен зат есімдердің сөз түрлендіру тәсілімен трансформациялануы
Ағылшын тіліндегі біріккен сөздердің түсіндірме түріндегі аударма тәсілімен трансформациялануы
Қазіргі ағылшын тіліндегі күрделі зат есімдер туралы // А.Ясауи
Ағылшын тіліндегі мәтіндерді қазақ тіліне аударудың кейбір трансформациялық модельдері
Ағылшын тіліндегі біріккен зат есімдерді қазақ тіліне аудару барысында
Қазақ-ағылшын тілдеріндегі біріккен сөздер құрамының мағыналық сипаты туралы //
Қазақ-ағылшын тілдерін салғастыра зерттеу мәселесіне // Қазақстанның ғылыми әлемі.
Ағылшын тіліндегі кейбір біріккен сөздердің трансформациялық моделі туралы //
Қазақ-ағылшын тілдеріндегі күрделі сөздер компоненттерінің өзара байланысу жайы туралы
ҰҚСАСТЫҚТАРЫ
Біріккен сөздердің сыртқы формалары мен жазылу
үлгілері ұқсайды:
Біріккен түбірлер: pussyfoot; көзқарас.
Қосарланған түбірлер:night- club, many-sided; ата-анa
Тіркескен түбірлер: show and tell; темір жол
Қысқарған түбірлер: V-day,
G-man; АҚШ..
АЙЫРМАШЫЛЫҚТАРЫ
Күрделі сөздердің жасалуы жағынан барлық түрлері compound words
немесе compounds деген бір ғана терминмен атала
береді
АЙЫРМАШЫЛЫҚТАРЫ
Күрделі сөздер
жасалуына қарай біріккен сөз, кіріккен сөз, қос сөз, тіркескен