М А З М Ұ Н Ы
Кіріспе
1 Әдеби туындылар негізінде жас ұрпақты елжандылыққа тәрбиелеудің ғылыми-теориялық
Жас ұрпақты елжандылыққа тәрбиелеудің педагогикалық негіздері
Әдеби туындылар негізінде жас ұрпақты елжандылыққа тәрбиелеудің сипаттамасы
Әдеби туындылар негізінде жас ұрпақты елжандылыққа тәрбиелеудің педагогикалық мүмкіндіктері
Әдеби туындылар негізінде жас ұрпақты елжандылыққа тәрбиелеудің жолдары
Әдеби туындылар негізінде жас ұрпақты елжандылыққа тәрбиелеу бойынша эксперимент
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Қосымшалар
КІРІСПЕ
Зерттеудің көкейтестілігі. Ел Президенті Н.Ә.Назарбаевтың «Қазақстанның болашағы – қоғамның
Тәрбиедегі ең басты бағыт делінген тәлім-тәрбие тұжырымдамасында: «Әрбір адам
Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасында:
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауында [7] білім
Ендеше білім беру саласының басты міндеті - өскелең ұрпақты
Патриотизм – туған жерге, Отанға деген сүйіспеншілік. Оның негізгі
Патриоттық сезімнің объектісі мен қайнар көзі – Отан. Патриоттық
Патриоттық тәрбие – қоғамдық дамудың әрқилы кезеңдерін бастан өткізіп
Өсіп келе жатқан жас ұрпақтың патриоттық тәрбиесі ең алдымен
Әдеби туындылар негізінде жеке тұлғаның рухани әлеміне мақсатты түрде
Ұрпақ тәрбиесінде әдеби туындылар баланы елжандылыққа тәрбиелеу құралы екені
Патриоттық тәрбие мәселесін көптеген философ, психолог, педагог ғалымдар әрқырынан
Әдеби туындының тәрбиелік мәнін, білімдік маңызын орта ғасыр ойшылдары:
А.Құнанбаев шығармалары өсіп келе жатқан жас ұрпақты патриоттыққа баулып,
Белгілі қазақ ойшылдары А.Байтұрсынов [15], М.Дулатов [16], Ж.аймауытов [17],
Егеменді елімізде болып жатқан саяси-әлеуметтік, мәдени өзгерістер өсіп келе
Оқушылардың әдеби туындыларды жетік білуі, оларға патриоттық тәрбие беретіні
Солай бола тұра әдеби туындылардың педагогикалық мүмкіндіктері мен
Сол себептен, бұл қайшылықтардың шешімін табуда біздің ғылыми зерттеу
Аталған мәселенің бүгінгі күнге дейін ғылыми-теориялық және әдістемелік тұрғыда
Зерттеу мақсаты: Әдеби туындыны бастауыш мектептің оқу-тәрбие процесінде пайдалану
Зерттеу объектісі: Бастауыш сыныптағы оқу-тәрбие процесі.
Зерттеу пәні: Әдеби туындылар негізінде жас ұрпақты елжандылыққа тәрбиелеудің
Зерттеудің ғылыми болжамы: Егер
әдеби туынды материалдары бастауыш сыныптардың әрбір пән мазмұнына енгізіліп,
бастауыш сынып оқушыларына әдеби туындыны меңгерту тиімді әдіс-тәсілдер арқылы
әдеби туындыларды оқу үрдісінде пайдалану оқу-әдістемелік кешендермен оқу құралдарымен
Зерттеудің міндеттері:
әдеби туынды арқылы бастауыш сынып оқушыларына патриоттық тәрбие берудің
әдеби туынды арқылы бастауыш сынып оқушыларына патриоттық тәрбие берудің
әдеби туынды арқылы бастауыш сынып оқушыларына патриоттық тәрбие берудің
бастауыш сынып оқушыларына патриоттық тәрбие беруді жетілдіру мақсатында оқу-тәрбие
Зерттеудің негізгі кезеңдері:
Бірінші кезеңде зерттеу мәселесі бойынша философиялық, психологиялық, педагогикалық еңбектерге
Екінші кезеңде зерттеу тақырыбы бойынша жинақталған материалдарды талдау жұмысы
Үшінші кезеңде жүргізілген тәжірибе жұмысының қорытындылары шғарылып, нәтижелері анықталды,
Зерттеудің ғылыми жаңалығы мен теориялық мәнділігі:
әдеби туынды арқылы бастауыш сынып оқушыларына патриоттық тәрбие берудің
әдеби туынды арқылы бастауыш сынып оқушыларына патриоттық тәрбие берудің
әдеби туынды арқылы бастауыш сынып оқушыларына патриоттық тәрбие берудің
бастауыш сынып оқушыларына патриоттық тәрбие беруді жетілдіру мақсатында оқу-тәрбие
Зерттеудің практикалық мәнділігі:
әдеби туынды арқылы оқушыларға патриоттық тәрбие берудің әдістемесі бастауыш
зерттеу материалдарын жоғары және арнайы орта педагогикалық оқу орындарында,
Зерттеудің базасы: Алматы облысы, Кеген орта мектебі.
Қорғауға ұсынылған қағидалар:
әдеби туынды арқылы бастауыш сынып оқушыларына патриоттық тәрбие берудің
әдеби туынды арқылы бастауыш сынып оқушыларына патриоттық тәрбие берудің
бастауыш сынып оқушыларына патриоттық тәрбие беруді жетілдіру мақсатында оқу-тәрбие
Зерттеудің нәтижелерінің дәлелдігі ен негізділігі: қорытындылардың теориялық және әдістемелік
Зерттеу нәтижелерін сынақтан өткізу мен енгізу:
Ғылыми зерттеу жұмысының мазмұны халықаралық ғылыми-практикалық конференцияларда, семинарларда баяндалып,
Дипломдық жұмыстың құрылымы: Дипломдық жұмыс кіріспеден, екі бөлімнен, қорытынды
Кіріспеде зерттеу жұмысының көкейтестілігі, мақсаты, объектісі, пәні, болжамы, міндеттеррі,
«Әдеби туындылар негізінде жас ұрпақты елжандылыққа тәрбиелеудің ғылыми-теориялық негіздері»
2«Әдеби туындылар негізінде жас ұрпақты елжандылыққа тәрбиелеудің педагогикалық мүмкіндіктері»
Қорытындыда теориялық және тәжіриелік-педагогикалық зерттеулердің нәтижелеріне негізделген тұжырымдар мен
1 1 Әдеби туындылар негізінде жас ұрпақты елжандылыққа тәрбиелеудің
Жас ұрпақты елжандылыққа тәрбиелеудің педагогикалық негіздері
Қазақстан Республикасының егемендік алып, дербес мемлекет болуына байланысты қоғам
Нарықтық қатынастарды нығайтумен, меншіктің алуан түрлілігін, кәсіпкерлікті қалыптастырумен, еңбек
«Білім берудің гуманитарлық сипаты, онда адам тек жай зерттеу
Тәрбиедегі ең басты бағыт делінген тәлім-тәрбие тұжырымдамасында: (1999) «Әрбір
Патриотизм ұғымы ҚСЭ-ның тоғызыншы томында: «Патриотизм (грек сөзі Patriotes
Патриоттық сезімнің объектісі мен қайнар көзі – Отан десек,
Елжандылық идея – отаншылдық сезім – адамда жүре пайда
Отаншылдық сезім жалпы адам баласына тән адами түйсік қасиет,
«Қазақстандық патриотизм» - ұғымы осы түсінікті байыта түседі. Ол
Патриотизмді адамгершілік қағидаларынан бөліп қарауға болмайды. Өйткені, Отан абстрактылы
В.А.Макаров: «Патриотизм - кез-келген саяси, әлеуметтік, этникалық топтардың ғасырлар
Осы айтылғандардың барлығы патриотзм қоғамдық сананың бір формасы, тарихи
Отан – бұл халық. Халық – бұл адам. Адам
Көп ұлтты Қазақстан үшін отансүйгіштік сезімінің рухани саладағы тату-тәтті
Отансүйгіштік рух – қазақ елінің әлемдік өркениетті елдер көшіне
Патриотизм идеясының дамуы Аристотиль, Цицирон, Платон [79] есімдерімен тығыз
Патриотизм туралы идеяларды кезінде өздерінің шығармларында қазақ даласының ойшылдары
Батырдың рухын көтеру, олары жігерлендіру халыққа кеңінен танымал болған
Жауға шықтым ту байлап,
Шепті бұздым айғайлап.
Дұшпаннан көрген қорлықтан,
Жалынды жүрек қан қайнап
Ел-жұртыңды қорғайлап,
Өлімге жүрміз бас байлап, [87] - деген
жыр жолдарында халықты батылдық пен батырлыққа шақырады.
Халқымыздың ежелденсөз өнерін құндай білген. Рухани күш беретін жыр
Бекініп садақ асынбай,
Біртіндеп жауды қашырмай,
Белтеліге дөп салмай,
Қорамсаққа қол салмай,
Қозы жаурын оқ салмай,
Атқан оғы жоғалмай
Балдағы алтын құрыш болат
Балдағын қанға боямай
Қасарысқан жауына
Қанды көбік жұтқызбай,
Халыққа тентек атанбай,
Ерлердің ісі бітер ме?
Мұндай әлеуметтік саяси мазмұны терең осы өлең жолдарындағы ерлік,
XVII ғасырдағы нидерланд философы Б.Спиноза: «Адамдар да азамат болып
Қазақстандық патриотизм – біздің мемлекетіміз сияқты жаңа әлеуметтік, психологиялық
« Татулық, достықтың киелі белгісі – Мейірбан Ұлы Отан,
Қазақ халқының табиғи түрдегі патриоттық тәлімінің басқа да халықтық
Қазақтың ұлан-байтақ даласын біздің ата-бабаларымыз сан ғасыр «Найзаның ұшымен,
Қазақстандық париотизм халықтық болмыстан бойға дарып, ой сананы жетілдіретін
Қазақстанның тәуелсіздік алуымен бірге патриотизм ұғымына байланысты жаңа ұғымдар
Зерттеуші ғалым Ә.Қалмырзаев: «Патриотизм отаншылдық сезім априорлық құбылыс емес,
Қазақстандық птриотизмге келсек, ол тек қазақтардың ғана өз Отанына
Өз ұлтына деген патриоттық сезімді қазақ ағартушылары: Ш.Уәлиханов, Ы.Алтынсарин,
Қазақ тарихын тұңғыш зерттеуші ғалым шоқан Уәлиханов отансүйгіштік сезімініңқалыптасуы
Ыбырай Алтынсарин алғаш халық мұрасына, салт-дәстүріне, ұлттық ерлік және
Қазақтың классик ақыны Абай тікелей жауынгерлік және ерлік тәрбиесіне
Данышпан ғалым өзінің отыз тоғызыншы қара сөзінде: «Рас бұрынғы
Абай шығармаларын зерделеп қарайтын болсақ, өсіп келе жатқан жас
Абай ұлы ақын ойшыл ретінде қазақтар үшін идеал болды
Абай Құнанбаев шығармаларының негізгі түйіні адам бойындағы негізгі қасиеттер:
Мағжан Жұмабаев өзінің «Педагогика» атты еңбегінде [95] бала тәрбиесін
ХХ ғасырдың басында озық ойлы қоғам қайраткерлерінің бірі М.Дулатов
Көзіңді аш, оян қазақ, көтер басты,
Өткізбей қараңғыда бекер жасты!
Жер кетті, дін нашарлап, хал һарам боп,
Қазағым, үтір енді жату жарамасты, - деп ұран тастаған
Поэманың атына ішкі мағынасы сай, халыққа көзіңді аш байқа,
Жазушы, публицист, ғалым Ж.Аймауытов «Тәрбиеге жетекші» атты еңбегінде [97]
Халық мұңын жоқтаған, халық үшін жанын берген Абай [98],
Қан майданда ерлігі мен жазушылығы қатар жүрген Б.Бұлқышев
Елін үйген ер жігіт қазіргі заманда «Елім-ай» десе ол
Ұлы отан соғысында аты аңызға айналған Т.Тоқтаров, Б.Бұлқышев, Р.Қошқарбаев,
Халық қаһарманы Б.Момышұлы: «Барлық кезе патриотизмді дерексіз, ұзақ-сонар сөзбен
Б.Момышұлының «Соғыс психологиясы» атты еңбегінде патриотизм мен патриотизмге тәрбиелеу
Б.Момышұлы патриотизм ұғымының этимологиясына тоқтала отырып, ұлттық мақтаныш
Б.Момышұлының патриотизм ұғымына берген анықтамаларын философиялық тұрғыдан қарастырып, «ұлттық
Б.Момышұлының ұлттық патриотизм ұғымына берген анықтамаларға сүйенее отырып, ұлттық
Бауыржан Момышұлы. «Жауда да, даудан да қорықпаған қазақ едім,
Халқымыздың батыр перзенті Бауыржан Момышұлының ой-толғаныстарын философиялық тұрғыдан қарастырсақ,
Патриотизмнің маңызды өлшемдерінің бірі – тіл. Қазақ зиялылары тілдің
Зерттеуші ғалым Ғ.Меңлібаев: «Адам бойында сіңген әлеуметтік және рухани
Философ Д.Раев: «Патриотизм ұғымын бүкіл әлемдік ғылыми мәдениеттегі терең
Қазіргі әлеуметтік әрекет кеңістігінде плюрализм әр адам үшін негізгі
Патриозмді өшіретін келеңсізбір ғана себепті айта келіп Д.Раев бұдан
Зерттеуші саясаттанушы Ж.О.Кенжалин патриотизм ұғымының Қазақтанның саяси тархынан алар
Қазақстандық патриотизмнің ел Тәуелсіздігі жылдарындағы арихының алғашқы кезеңі: 1991-1994
Үшінші кезең: 1999-2001 жылдар аралығы. Бұл кезең қазақстандық патриотизм
Автордың бұлай кезеңдерг бөліп қарастыруында қазақстандық патриотизм республикасынағы қоғамдық
Зерттеуші ғалым Ә.Қалмырзаев халықтың патриоттық сезімін қалыптастыру үшін алғышарттар
«Қазақстан халықтарының ұлтына, жынысына, тегіне, дініне қарамастан Заң алдындағы
Қазақстандық патриотизмді қалыптастырудың екінші арнасы – экономикалық негіз жұмыссыздық
Осы алғышарттардың әрқайсысын талдай отырып, автор мұның бәрі ұлттық
1991 жылдан бастап, Қазақстанның тәелсіздік алуына орай ұлттық патриотизмнің,
Л.Ахметова өзінің ғылыми-зерттеу жұмысында кеңес дәуіріндегі «патриотизмнің» эволюциясына сипаттама
Профессор А.Құсайынов: «Қазақ елін шексіз сүю – деп түсінемін»,
М.Момышұлының ұлы Бақытжан Момышұлы патриоттық сезім адамға генетика арқылы
Білгілі халық жазушысы Ә.Нұршайықов «Қазақстандық патриотизмді» қалыптастырудың бірден-бір факторы
Жоғарыда берілген «патриотизм» және «Қазасқтандық патриотизм» анықтамалары талдау н,егізінде
Педагогика мен тәрбиенің, халықтың ұстанымын ғылыми тұжырымдаған орыс педагогі
Сондай-ақ белгілі педагогтар А.С.Макаренко [113] мен В.А.Сухомлинский [114] ерлік
Ендеше жас ұрпақтың бойында ұлттық сананы қалыптастырудаолардың туған жер
Кең далада өмір сүрсе де, ата-бабаларымыз үшін атамекен ұғымы
«Отанды сүю отбасынан басталады» деп ұққан ата-бабалаымыз отансүйгіштік қасиетті
«Ер намысы – ел намысы», «Ер нмыстың құлы», «Арың
Осыдан келіп, біз ұрпақ тәрбиесіндегі отбасы, Отанының, өскен ортаның
«Батыр, - дегеніміз (араб және иран тілдерінде баһадүр) жаугершілік
Академик М.К.Қозыбаев халқымыздың ерлік және жауынгерлік дәстүрлеріне тоқтала келе,
Яғни, ер – ар-намыс, азаматтық қасиетті үнемі жоғары ұстап,
Зерттеуші-ғалым Қ.Қабдыразақұлы жас ұрпақты дәстүрлер негізінде тәрбиеле мәселесін педагогикалық
Патриоттық тәрбие дегеніміз – ата-бабаларымыздың жауынгерлік дәстүрі негізінде оқушылардың
Бүгінгі күн тұрғысынан қарайтын болсақ, егемен елдердің бейбітшілігі мен
Көне түркілер, көшпенділер тарихына, халқымыздың ер және жауынгелік дәстүрлеріне
Талай ғасырды өткеріп, бізгі жеткен батырлар жыры бүгінгі ұрпақтың
Зерттеуші Ә.Айтақов қазақ халқының Ұлы Отан соғысындағы ерлік істерін
Бұл ғалымдардың ғылыми-зерттеу жұмыстарының ерекшелігі Ұлы Отан соғысы жылдарындағы
Зерттеліп отырған мәселе бойынша қарастырылған ғылыми еңбектерде ерлік пен
«Ұлттық сезім - ұлттық ой-санадан ерекшелеу – бұл адамның
Ұлттық мақтаныш пен ұлттық парыз туралы Б.Момышұлы төмендегідей анықтама
«Ұлттық мақтаныш - ұлттық материалдық, әлеуметтік және мәдени жетістіктерінің
«Ұлттық парыз – Отанға деген сүйіспеншілік, сыртқы жаулардан елін,
Ұлттық дәстүр мен әдет-ғұрып ұғымдарына Қазақстан ұлттық энциклопедиясында: «Дәстүр
«Әдет-ғұрып – белгілі бір қоғамдық-әлеуметтік ортада пайда болып, оның
Намыс ұғымына педагогика және психология қазақ тілі терминдерінің салалық
Белгілі ғалым А.Айталы: «Ұлттану» атты еңбегінде: «Қазақстандық патриотизмді тәрбиелеу
Патриотизм – мемлкеттің күш-қуатын, өмірщеңдігін, тұтастығын қорғайтын ұлы рухани
Психолог Т.Тәжібаев: «мектеп жасындағы балалардың эмоциялары, сан-саналы болып келеді.
Психолог М.Мұқанов «Педагогикалық психология» атты еңбегінде: кіші мектеп жасындағы
Ғалым, психолог А.Темірбеков «Оқушылардың кеңестік патриотизм сезімін тәрбиелеудің кейбір
Белгілі ғалым, психолог Қ.Жарықбаев: «Ұлттық мінезге сипаттама бере отырып,
Көркем шығарманың құндылығы оның өмірге жақындығында, өмірдің толғандырар мәселелерін
Қорыта келгенде, зерттеу тақырыбыз бойынша философиялық, психологиялық, педагогикалық талдау
Патриоттық тәрбие мен оның негізгі компоненттері туралы философиялық, психологиялық,
Көркем шығарма арқылы патриоттық тәрбие беру үрдісінің танымдық мәнін
Психологтардың теориясын қорытындылайтын болсақ, сана мен сезімі бір-бірінен бөліп
Патриоттық сана мен патриоттық сезімнің негізгі көрсеткіші – оқушының
Бастауыш сынып оқушыларына патриоттық тәрбие беруде көркем шығарманың мүмкіндігі
Өсіп келе жатқан жас ұрпақ туған тілін біліп, ата-бабасынан
Жұмысымызда талднған ғылыми-теориялық құнды ой-тұжырымдар, зерттеуіміздің келесі тармақшасында негізге
1.2 Әдеби туындылар негізінде жас ұрпақты елжандылыққа тәрбиелеудің сипаттамасы
Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың «Қазақстан халқына Жолдауында» жас ұрпақты жауынгерлік, Отансүйгіштік
Енді осы ұлттық ерекшеліктердің бала тәрбиесіне тигізер пайдасына бұл
Білім ұлттық мәдени дамының тұтастығын, сабақтастығын қамтамасыз етеді. Оның
Тіл – ұлттық этностың ұлттық мәдени талаптарын қанағаттандыратын, жас
Мектептің ұлттық спат алуы, оның ұлттық құндылықтарды білімнің негізіне
Халқымыздың белгілі ғалымдарынң бірі Х.Досмухамедов тіл, сөйлеу адам психологиясының
Қазақстан Республикасы білім және Ғылым қызметкерлерінің ІІІ съезінің делегаттары
Еліміз мемлекеттік тілді меңгеруге және Қазақстан халықтарының тілдерін дамытуға
Кейбір сөз аласалау, көзге сынық,
Көрінер, байқамасаң, мөлдір, тұнық.
Желдік салы, сақтанбай, міне көрме,
Асты арам, үсті жатық, ол бір қылық, - деген
өлең жолдары тілдің тазалығын, ойдың жүйелі болуының, әсіресе, бастауыш
Белгілі жазушы, қоғам қайраткері: Ә.Кекілбаев: «Ұрпақ тәрбиесі – ұлт
Халқының көңілінен шығып, қауымының үмітін ақтап, өткен ұрпақтың есесін
Ендеше, ұрпақ тәрбиесі – ұлттың тағдыры. Өз ұрпағының тәжірибесін
Қай заманда болмасын адамзат алдында тұрғанұлы мұрат-міндетердің ең бастысы
Мұндай балалар бастауы мектепті бітіргеннен кейін қай жұрттың арасында
Д.Исабеков: «Патриотизм өзінен өзі келетін қасиет емес. «Отанды сүю»
Көркем шығармаларда халықтың сүйе тыңдап, сүйсіне жырлағаны – көпшілік
Халықты сүсіндірген бұл әңгімелер, оның мақалаларынан да айрықша орын
Ауыз әдебиетінің басты ерекшелігі оның шынайы патриотзмін, халқына сүйіспеншілігін,
Ел қорғау, батырлық істер жайында туған халық мақалдары халықтың
Өзінің мақалдарында туған жер, ел-отан аса жоғарыбағалап ардақтаған халық,
Ауыз әдебиетінің тағы бір жанры – жұмбақтар. Жұмбақтар халықтың
Оқу-тәрбие үрдісінде жер, Отан, тау, тас, табиғат, жан-жануарлар т.б.
Ауыз әдебиетінің ертеден келе жатқан көлемді саласының бірі –
Қай халықтың ауыз әдебиетін алсақ та ертегілер ауызша айтуға
Қазақ ертегілерінің тақырыптарына, суреттелген оқиғаларына қарап белгілі бір дәуірлерге
Қазақ халқы, оның ішінен шыққан дана адамдар өзінің замандастарына
Жалпы ертегілердің түрлері сан алуан. Ертегінің негізгі бір саласы
Ертегінің тағы бір үлкен саласы – тұрмыс салт ертегілері
Бұл ертегілер оқушыларды жақсыдан үйреніп, жаманнан жиренуге шақырады.
Қазақ ертегілерінің ең мол түрі шыншыл ертегілер. Халық өзінің
Ауыз әдебиетіндегі әңгіменің бір саласы – аңыз. Аңыз негізінде
Аңыз белгілі бір адамның атына, іс-әрекетіне байланысты туады. Кейде
Ауыз әдебиеті шығармалырының халыққа көп тарағандарының бірі – батырлар
Халық ауыз әдебиетінің келесі жанры – жаңылтпаштар. Жаңылтпаштар бастауыш
«Ұлттық мақтаныш сезімі дегеніміз белгілі бір басқа бір ұлт
Белгілі әдебиет өкілі Ө.Тұрманжанов «Мақал-мәтелдер туралы» атты ғылыми еңбегінде:
Қазақ балалар әдебиетін зерттеуші ғалым Ш.Ахметов «Қазақ халқының бала
Көркем шығармаларда халық өміріндегі әр дәуірден құралған батырлықты, ерлікті
Ғалым М.Ғабдуллин «Ата-аналарға тәрбие туралы кеңес» атты педагогикалық еңбегінде
Халқымыздың ақыны М.Мақатаев туған жердің, Отандысүюге, оны қорғау үшін
Мен оның түнін сүйем, күнін сүйем,
Ағынды өзен, асқар тау, гүлін сүйем.
Мен оның қасиетті тілін сүйем,
Мен оның құдіретті үнін сүйем.
Бар жәндігін сүйемін қыбырлаған,
Бәрі маған «Отан» деп сыбырлаған.
Жаным менің, кеудемді жарып шық та,
Бозторғайы бол оның шырылдаған.
Отан, Отан
Бәрінен биік екен.
Мен оны мәңгілікке сүйіп өтем... [138]
Ақынның өлеңінен Отанды сүюмен бірге, оны қорғауға, жаныңды беруге
Бүгінгі кезеңде егемен елімізде жалпы орта білім беретін мектептегі
«Отан – отбасынан басталады», - дейді халық даналығы. Демек,
Бір сәт «Ел боламын десең, бесігіңді түзе» , деген
Қазақ елін сыртқы жаудан аман сақтап қалу үшін жанын
Біз қазақ деген мал баққан елміз,
Ешкімге соқтықпай жай жатқан елміз, - деп қазақ елінің
Мен қазақпын мың өліп,мың тірілген,
Жөргегімде таныстым мұң тіліммен, -
Деп еліне, жеріне деген сүйіспеншілігін, өз ұлтының мәрттігін басқаларға
К.Д.Ушинский айтқандай «Тәрбие дәрменсіз болмауы үшін ол халықтық болуы
Қазақтың педагог-ғалымдары: Ж.Б.Қоянбаев пен Р.М.Қоянбаевтың педагогика оқулығында тәрбие, оның
Ресей ғалымы П.И.Пидкасистый тәрбиені педагогикалық құбылыс ретінде қарастырып, «тәрбие»,
Ана тілін білмейінше қазақтың баласы ұятын танымайды. Олай дейтініміз
Халық батыры бауыржан Момышұлы былай деген екен: «Біздің тарихымыз
Біздің қазақ халқы – батыр халық».
Жаугершілік замандағы аңыз-әңгімелер, жыр-жоқтаулар – үлкен тәрбиелік мәні бар
Бастауыш сыныптарда патриоттық тәрбие жөніндегі барлық жұмысы тәрбиенің басқа
Белгілі қазақ ақыны М.Жұмабаев бала ертегіні жан тәнімен беріліп
Ал көрнекті ғалым, ақын лингвист А.Байтұрсынов ертегі жыр деп
Ертегі қиялмен қисынын келтіріп қызықты ету сияқты мақсатпен шығарған
Жұмбақ деген аты жұмудан шыққан.
Сонымен қатар жаңылтпаш деген аты жаңылтудан шыққан. Бастауыш сыныптарда
Халық уыз әдебиет үлгілерінің кез-келген жанрын бастауыш сыныптардың оқу-тәрбие
2 Әдеби туындылар негізінде жас ұрпақты елжандылыққа тәрбиелеудің педагогикалық
Әдеби туындылар негізінде жас ұрпақты елжандылыққа тәрбиелеудің жолдары
Қай заманда болмасын адамзаттың басты міндеттерінің бірі - өсіп
Әр халық ұрпағының қайырымды да адал, әділ де ержүрек,
Қазақстан Республикасының президенті Н.Ә.Назарбаевтың «Қазақстан Халқына Жолдауында» жас ұрпақты
Халықтың төл ерекшеліктерін, терең меңгеріп, оларды жас ұрпақ тәрбиесінде
Енді осы ұлттық ерекшеліктердің бала тәрбиесіне тигізер пайдасына бұл
К.Д.Ушинский айтқандай «Тәрбие дәрменсіз болмауы үшін ол халықтық болуы
Бүгінгі кезеңде егемен елімізде жалпы орта білім беретін мектептегі
«Отан – отбасынан басталады», - дейді халық даналығы. Демек,
Бір сәт «Ел боламын десең, бесігіңді түзе», деген даналық
Адамның келешегіне оның тегінен дарыған қасиеттердің ерекше рөл атқаратыны
Білім мен тәрбие беру саласында күрделі өзгерістердің нәтижесінде осыған
Қазіргі оқу бағдарламаларын, оқулықтарды, оқу-әдістемелік кешендерді зерделеп шықсақ, бастауыш
Қазіргі таңда бастауыш мектепте білім берге арналған пәндерді кіріктіре
Бастауыш сыныпқа арналған оқулықтар мазмұны оқушыларға патриоттық тәрбие беруге
Пән мазмұнында оқушы бойында қалыптасуға тиісті мына ізгіліктерге көңіл
-туған тіліне сүйіспеншілік – туған тілін білу, өз ана
-туған жерге сүйіспеншілік – туған өлке табиғатын сүю, туған
-туған елге сүйіспеншілік - өз ұлтын сүю, Отанын сүю,
-отбасына сүйіспеншілік, ата-анасын, туыс –бауырын сыйлап, құрметтеу, қамқорлық жасау,
-Қазақстанда мекен еткен халықтарға деген құрмет сезімін қалыптастыру –
Бастауыш сынып оқушыларының бойына осы тектес құндылықтарды қалыптастыру барысында
Осы орайда біз зерттеу жұмысымызда бастауыш сынып оқушыларын патриоттыққа
Көркем шығарма - өмір мектебі. Көркем туындыда халықтың тарихы
Көркем шығарманы оқыту арқылы бастауыш сынып оқушалырының патриоттық сезімін
Бастауыш сыныптардағы ана тілі – маңызды пән, имандылыққа, адамгершілікке
Бастауыш мектепте қазақ тілін оқытудың негізгі мақсаты – оқушыларды
Бастауыш сыныптағы ана тілі оқулығы бірнеше бөлімдерге бөлінеді. Мысалы,
Ана тілі оқулығында берілген кейбір тақырыптардың мазмұны бірнеше пәннің
Оқушылардың патриоттық тәрбиесін қалыптастыруда оқулық материалдарын пайдаланудың маңызы зор.
Оқулықта берілген әрбір тараудан кейін тақырыпқа байланысты мақал-мәселдер, жұмбақтар,
Бастауыш сынып оқушыларының патриоттық тәрбиесін қалыптастыруда мұғалімнің атқарар ролі
Оқытудың ғылыми деңгейін арттыруда, көркем шығарма әдебиетінің тәрбиелік, педагогикалық
Қай заманды алмасақ та, патриоттық тәрбие әрқашанда өзінің көкейтестілігін
Жалпы бастауыш сынып оқушыларын көркем шығарма арқылы патриоттық тәрбиелеу
оқушыларды көркем әдебиетке жұмылдыру;
оқушыларға бар мүмкіндігінше білім алуға көмектесу;
бастауыш сынып оқушыларының ғылыми біліктерін, дүниеге көзқарастарын, өмірлік ұстанымын
оқушылардың бос уақытын көркем әдебиетке тарту;
көркем әдебиет арқылы патриоттыққа тәрбиелеу мақсатында алан түрлі топсаяхаттар,
ата-аналармен жұмыс (балаларының оқуына көмекті дұрыс ұйымдастыруға үйрету, көркем
Ғылыми зерттеу жұмысымыз оқу-тәрбие үрдісінде көркем әдебиет шығармалары арқылы
Бастауыш сыныптарда көркем әдебиет шығармаларын пайдалануда оқытудың дидактикалық принциптерін
Жалпы принцип (латын сөзі) – басшылыққа алатын идея, негізгі
Негізгі дидактикалық принциптерден басқа гуманистік принцип оқу-тәрбие үрдісінде оқушылармен
Көркем шығарма арқылы бастауыш сынып оқушыларына патриоттық тәрбие беруде
Жалпы айтқанда оқыту әдісі дидактиканың негізгі бір құрамды бөлігі
Кез келген педагогикалық оқулықты талдасақ, онда оқыту әдісі ұғымына
Педагог ғалымдардың оқыту әдістеріне берген анықтамаларын саралай отырып біз
Бастауыш сынып оқушыларына көркем шығарма арқылы патриоттық тәрбие беруде
Сонымен қоса, оқу-тәрбие үрдісінде бастауыш сынып оқушыларына патриоттық тәрбие
Көркем шығарма арқылы бастауыш сынып оқушыларына патриоттық тәрбие беруде
Дамыта оқытуды жүзеге асырудың бағыттарын С.Рахметова, Б.Қабатай, Ә.Әмірованың жіктеуі
Деңгейлік тапсырмалар арқылы оқыту төрт деңгейді көздейді: міндетті деңгей,
Бірінші, міндетті деңгей тапсырмалары:
шағарманы қабылдауға, түсінуге, ұғынуға бағытталады;
жаттап алуға лайықты келеді.
Екінші, алгоритмдік деңгейдегі тапсырмаларға оқып отырған шығарманы реттеуге және
Үшінші, эвристикалық деңгейдің тапсырмалары оқушыны пәннен алған білімдерін тиісті
Төртінші деңгей, шығармашылықтың тапсырмалары оқушыны өзімді әрекет жасауға бағыттайды.
Ойын арқылы оқытуда оқу үрдісінде ойын қолданылады. Педагогикалық энциклопеияда:
Мұнда ойынға түрлі санамақтарды, сұрамақтарды, қаламақтарды, айтыс ойындарды жатқызуға
Топтық жұмыстарға бірыңғай топтық жұмыс және сараланған топтық жұмыс
Оқушылардың ойлау қабілетінің артуы мұғалімнің білім беру барысындағы шеберлігіне
Әдеби туындылар негізінде жас ұрпақты елжандылыққа тәрбиелеу бойынша эксперимент
Қазіргі қоғам сұранысын жете түсінген әрбір ұстаз өз Отанын
Зерттеу барысында қарастырылып отырған мақсат, міндеттерге сай әдеби туындылар
әдеби туындыларды тыңдай білуі, оның мазмұнын түсінуі;
әдеби туындыларды қызығушылықпен, эмоциялық сезіммен қабылдауы;
алған білімдері мен іскерліктерін қажетіне қарай тәжірибеде пайдалана білуі.
Эксперимент үш кезеңде (анықтау, қалыптастыру, бақылау) Қызылорда қаласындағы №43
Анықтау экспериментінің нәтижесін 1-кестеде көрсетеміз.
1-кесте. Анықтау экспериментінің нәтижесі
Кесте 1
Анықтау экспериментінің нәтижесі
N Білімдік тәрбиелік көрсеткіш Эксперменттік топ Бақылау тобы
Оқушы са-
ны 1
ж/д
2
о/д
3
т/д
Оқушы са-
ны 1
ж/д
2
о/д
3
т/д
1 Әдеби туындыларды тыңдай білуі, оның мазмұнын түсінуі
25 5 8 12 25 6 8 11
2 Әдеби туындыларды қызығушылықпен қабылдай білуі
25 5 10 10 25 5 9 11
3 Алған білімдерін тәжірибеде қолдана білуі 25 5 9
6 Жалпы
20% 36% 44%
21% 35% 44%
Бұл анықтау экспериментінің нәтижесін 1 – суретте көрсетеміз:
Эксперименттің екінші кезеңінде бастауыш сынып оқушыларын әдеби туындылар негізінде
Эксперименттің үшінші кезеңінде сауалнамалар тест жүргізіліп, сұрақ-жауап, әңгімелесулерн жүргіздік.
2-кесте. Бақылау экспериментінің нәтижесі
N Білімдік тәрбиелік көрсеткіш Эксперменттік топ Бақылау тобы
Оқушы са-
ны 1
ж/д
2
о/д
3
т/д
Оқушы са-
ны 1
ж/д
2
о/д
3
т/д
1 Әдеби туындыларды тыңдай білуі, оның мазмұнын түсінуі
25 8 15 2 25 7 9 9
2 Әдеби туындыларды қызығушылықпен қабылдай білуі
25 7 16 2 25 5 10 10
3 Алған білімдерін тәжірибеде қолдана білуі 25 8 14
6 Жалпы
31% 60% 9%
24% 40% 36%
Бұл бақылау экспериментінің нәтижесін 2 – суретте көрсетеміз:
ҚОРЫТЫНДЫ
Қазақстан Республикасында болып жатқан саяси-әлеуметтік, экономикалық өзгерістер білім беру
Ел Президенті Н.Ә.Назарбаевтың «Қазақстанның болашағы – қоғамның идеялық бірлігінде»
Тәрбиедегі ең басты бағыт делінген тәлім-тәрбие тұжырымдамасында: «Әрбір адам
Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасында:
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауында білім беру
жатқан жас ұрпақты патриоттық сезімге, отаншылдыққа тәрбиелеу қажеттігін атап
Ендеше білім беру саласының басты міндеті - өскелең ұрпақты
Қай заманда болмасын адамзаттың басты міндеттерінің бірі - өсіп
Әр халық ұрпағының қайырыпмды да адал, әділ де ержүрек,
Қазақстан Республикасының президенті Н.Ә.Назарбаевтың «Қазақстан Халқынга Жолдауында» жас ұрпақты
Патриоттық тәрбие – қоғамдық дамудың әрқилы кезеңдерін бастан өткізіп
Өсіп келе жатқан жас ұрпақтың патриоттық тәрбиесі ең алдымен
Көркем шығарма арқылы жеке тұлғаның рухани әлеміне мақсатты түрде
Ұрпақ тәрбиесінде көркем шығармалар баланы елжандылыққа тәрбиелеу құралы екені
Қоғамның әлеуметтік-экономикалық, ғылыми-техникалық, рухани өміріндегі өзгерістер қазіргі білім беру
Көркем шығарма - өмір мектебі. Көркем туындыда халықтың тарихы
Біз зерттеуімізге нысана етіп алған көркем шығарма арқылы бастауыш
Әдеби туынды мәселесі бойынша философиялық, психологиялық, педагогикалық еңбектер жан-жақты
Әдеби туынды материалдарын ана тілі сабақтарында пайдалану арқылы оқушыларға
Бастауыш сынып оқушыларына патриоттық тәрбие беру мақсатында әдеби туынды
Ана тілі оқулықтарына, оқу бағдарламасына, әдістемелік құралдарға жан-жақты ғылыми
Бастауыш сынып оқушыларының жас ерекшеліктерін ескерген жағдайда, олардың дерексіз
Әдеби туынды материалдарын пайдалану арқылы оқу-тәрбие үрдісінің міндеттерін шешу
Тәжірибелік-эксперименттік жұмыстың нәтижесінде оқушылардың теориялық және практикалық білім өрісін
Бастауыш сынып оқушыларына патриоттық тәрбие беруді жетіілдіру мақсатында оқу-тәрбие
Оқушылардың көркем шығарма туралы білімдерін жетілдіріп, патриоттық тәрбие беру
Тәжірибелік-эксперименттік жұмыс нәтижесі көркем шығарма арқылы бастауыш сынып оқушыларына
Зерттеу нәтижесі біздің ұсынып отырған әдістеменің тиімділігін дәлелдеді.
Бүгінгі таңда мектептердің оқу-тәрбие үрдісінде көркем шығарма арқылы оқушыларға
- Оқушыларға патриоттық тәрбие беруде көркем шығарма материалдарын оқу-тәрбие
- Оқушыларға патриоттық тәрбие беруде оқу-тәрбие процесінде көркем материалдарын
- көркем материалдарын оқу-тәрбие үрдісінде пайдалануға байланысты үлгілі ұстаздардың
Зерттеліп отырған мәселе күрделі болғандықтан, оның барлық салаларын терең
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Н.Ә.Назарбаев. Қазақстанның болашағы – қоғамның идеялық бірлігінде . Алматы,
Қазақстан Республикасының орта білімнің тәлім-тәрбие тұжырымдамасын // Егемен Қазақстан,
Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасы
Қазақстан халқына «Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан» Жолдауы // Егемен
Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған Мемлекеттік
Қазақстан Республикасы білім және ғылым қызметкерлерінің ІІІ съезі //
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауын // Егемен
12 жылдық білім жүйесі туралы // Егемен Қазақстан, Алматы
Қорқыт ата. Энциклопедиялық жинақ / Бас ред. Ә.Н.Нысанбаев, Алматы,
Әл-Фараби. Әлеуметтік-этикалық трактаттар. Алматы, 1994, 419 б.
Ш.Уәлиханов еңбектері. Алматы, 1979, 69 б.
М.Әуезов А.Құнанбаев туралы. Алматы, 1995, 120 б.
Ы.Алтынсарин Өнер-білім бар жұрттар. Құастырған: С.Мақпыров, С.Мәмбетов. Алматы, 1991,
А.Құнанбаев өмірі туралы. Алматы, 1999, 120 б.
КәкішевС. А.Байтұрсынов туралы. Алматы, 1992, 220 б.
М.Дулатов шығармалары. Алматы, 2001, 212 б.
Ж.Аймауытов. Семей таңы мақаласы. Алматы, 1989, 4 қаңтар
М.Жұмабаев. Шығармалары. Алматы, 1989, 2710 б.
Ш,Құдайбердиев. Шығармалары, 1987, 320 б.
Қазақстан Республикасы гуманитарлық білім беру тұжырымдамасы. Алматы, 1994,
ҚСЭ-ның тоғызыншы томы. А., 1968 ж.
Д.Меренковский. Патриотизм. М., 1985, 46 б.
В.А.Макаров. Родина и я. М., 1985, 78 с.
Н.И.Губанов. Человек и его мировозррение.М., 1991, 56 с.
Платон. Москва, 1976, 60с.
Аристотель. Платон. М., 1974, 123 с.
Әл-Фараби. Алматы, 1986, 96 б.
Ж. Баласағұн. Құтты білік. Алматы, 1986, 116 б.
М.Қашқари. Түбі бір түркі тілі. Алматы, 1993, 140
Бес ғасыр жырлайды. Алматы, 1989, 382 б.
Доспамбет Шалкиіз. Алматы, 1968.
Бұқар жырау. Алдаспан. Алматы, 1972, 256 б.
Махамбет туралы. Алма-ата, 1958.
Ақтамберді жырау. Өлеңдер. Алматы, 1983, 82 б.
Б.Спиноза. Философия. М, 1984, 250 с.
М.Қозыбаев.А Байтұрсынов – хх ғасырдың ұлы реформаторы, Алматы, 1987,
Р.Әбсаттаров. Қазақстан халқының этносаяси қауымдастығы. Алматы, 1990, 230 б.
Ә.Қалмырзаев. Алматы, 1999, 110 б.
Ы.Алтынсарин. Қазақ хрестоматиясы. Алматы, 10986, 120 б.
Абай шығармалары. Алматы, 1989, 245 б.
Абайдың қара сөзіндері, Алматы, 1996, 128 б.
М.Жұмабаев. Педагогика. Алматы, 1992, 160 б.
М.Дулатов. Шығармалары. Т.1, Алматы, 1991, 348 б.
Ж.Аймауытов. Тәрбиеге жетекші. Қызылорда, 1924, 156 б.
Абайдың дүниетанымы мен философиясы. Алматы, 1995, 120 б.
Бұхар жырау. Алматы, 14985, 140 б.
М.Ғабдуллин. ата-аналарға тәрбие туралы кеңес. Алматы, 1966, 120 б.
С.Сейфуллин. Шығармалар.Алматы, 1972, 204 б.
70