User
riskk
Жоспары:
Кiрiспе.
1. Банктiк несие т‰сiнiгi жєне оныњ теориясы.
1.1. Банктiк несие мєнi жєне экономикалыќ ролi.
1.2. Банктiк несиенiњ функциялары мен т‰рлерi.
1.3. Банктiк несиенiњ принциптерi.
1.4. Банктiк несиенiњ жiктелуi.
2. Ќазаќстан Республикасыныњ экономикалыќ жаѓдайына банктiк несиенiњ даму
2.1. Банктiк несиенiњ объективтiк ќажеттiлiгi.
2.2. Банктiк несиенiњ экономикаѓа тигiзетiн ыќпалы.
2.3. Банктiк несиелеудiњ µзектi мєселелерi мен даму перспективалары.
Ќорытынды.
Пайдаланѓан єдебиеттер.
Кiрiспе
Осы курстыќ ж±мыстыњ таќырыбы “банктiк несие жєне оныњ
Республикамызда нарыќтыќ ќатынастар ќалыптаќалы берi, кµптеген экономикалыќ-єлеуметтiк µзгерiстер
Несие нарыѓы аќшаныњ экономикадаѓы мол µндiрiсiнен пайда болды.
Банктiк несие экономиканыњ дамуына ‰лкен єсер тигiзедi. Банктiк
Курстыќ ж±мыстыњ маќсаты- ЌР-ѓы ќазiргi тањдаѓы банктердiњ несиелеу
Курстыќ ж±мыс кiрiспеден, 1- несие т‰сiнiгi жєне оныњ
I.Банктiк несие т‰сiнiгi жєне оныњ теориясы.
1.1. Банктiк несие мєнi жєне экономикалыќ ролi.
±дайы µндiрiс фазаларыныњ бiрлiгi мен µзара єсерi тауар-аќша
Несие айырбас сатысында пайда бола отырып, ќарыз мємiлесiнiњ
Айырбастыњ 2 контрагентiнiњ бiрегей келiсiмi ретiнде алынѓан сатып
Несиенi экономикалыќ категория ретiнде ќарыз мєселiсi негiзiнде кµрiнетiн
Несие шаруашылыќ ж‰йелердiњ ауысуына жаѓдай жасап отырып µзi
ќарыз мємiлесi ретiнде несиенi екi кµзќараста ќарастыруѓа болады:
Б±л жаѓдайда былайша т‰сiндiруге болады. Мысалы, машина µндiрiсiн
Несие-µндiрiстiк ќатынастарды бiлдiретiн экономикалыќ категория. Несие экономикалыќ категория
ќолдан-ќолѓа тауарлардыњ ќозѓалысы ретiнде тауарлар айырбасы, ќызметтер айырбасы
Несие ±дайы µндiрiс процесiнiњ ‰здiксiздiгiн ќамтамасыз ету ќажеттiлiгiнен
Несиенiњ мєнiн ашу-б±л несиенi экономикалыќ ќатынастардыњ бiрт±тас ж‰йенiњ
Несиелiк мємiледе ќатынас субъектiлерi ќарыз берушi жєне алушы
Кредитор-несиелiк мємiленiњ ќарызды ±сынушы жаѓы. ќарыз беру ‰шiн
Банктердiњ ќ±рылуымен кредиторлардыњ шоѓырлануы ж‰редi. Банкирлер басќа барлыќ
Ќарыз алушы-несиелiк ќатынастыњ, несиенi алушы жєне алѓан ќарызды
Ќарыз алушыныњ кредитордан айырмашылыѓы ол несиелiк мємiледе
Кредитор мен ќарыз алушы несиелiк ќатынас жасай отырып,
1.2.Банктiк несиенiњ функциялары мен т‰рлерi.
Кєсiпорындарды, фирмаларды, мекемелер мен т±рѓындарды несиемен ќамтамасыз етудi
Ењ алдымен, µнiм µткiзумен µндiрiс процесiнiњ ‰здiксiздiгiн ќамтамасыз
Кєсiпорындар, ±йымдар жєне басќа да шаруа ж‰ргiзушi субъектiлердiњ
М±ндай ќаражаттыњ бар болуы мен оларды т±тыну арасындаѓы
Ќаражаттарда уаќытша ќажеттiлiк маусымдыќ µндiрiс пен, µнiмнiњ жеке
Белгiлi бiр баѓытта несиенi ќолдану бюджеттiк ќаржыландырумен салыстырѓанда
Аќша айналымы сферасында несие мањызды роль атќарады. Ќолма-ќол
Нарыќ ќатынасы ќалыптасуыныњ ќазiргi жаѓдайында несиелiк ќатынастар сферасы,
Ќазiргi кезде бюджеттiк ќаржыландыру кµлемi ќысќарып азаяды. Мемлекеттiњ
Нарыќтыќ экономиканыњ дамуымен несиелiк ќатынастарды кењейту ‰шiн басќа
Инфляция кезiнде де несие ролi зор болады. Себебi
Сонымен ќатар несиелiк ќатынастардыњ кењеюiне несиелеудiњ жања єдiстерiн,
Осыныњ бєрi экономиканы басќарудыњ нарыќтыќ єдiстерi кезiнде несиенiњ
Несиенiњ мєнi наќты функцияларда кµрiнедi. Ќазiргi экономикалыќ єдебиеттерде
Ќайта бµлу функциясы. Кредитор мен борышќор арасындаѓы несиелiк
Шаруашылыќ субъектiлерi мен азаматтардыњ уаќытша босаѓан ресурстарын басќаларѓа
Ќайта бµлу салалыќ жєне территориялыќ белгiлерi бойынша ж‰руi
Несиенiњ екiншi функциясы наќты аќшаларды несиелiк операциялармен алмастыру
Ќазiргi несие шаруашылыѓында осындай алмастыруѓа ќажеттi шарттар ќолданылады.
Бiздiњ кµз ќарасымыз бойынша тек кµрсетiлген осыдан басќа
Капиталды орталыќтандыру мен шоѓырлануын жылдамдату функциясы. Несиелiк механизм
Баќылау функциясы. Оныњ мазм±ны µзiне алѓан мiндеттi уаќытында
Мемлекет жоѓарыда айтылѓан несиенiњ функцияларын ќолдана отырып банк
Несие экономикалыќ категория ретiнде формаларѓа ие. Форма єр
Экономикалыќ єдебиеттерде несиенiњ негiзi 2 формасы ќарастырылады: коммерциялыќ
Коммерциялыќ несие-б±л жеткiзушiнiњ сатып алушыѓа ±сынѓан тауары немесе
Коммерциялыќ несие Жапонияда жєне Францияда кењ таралѓан. Олардан
Банктiк несие- б±л банктердiњ, арнайы несие-ќаржылыќ мекемелердiњ ќарыз
Банктiк несие коммерциялыќ несиенiњ шектеулерiн жояды. Бос аќшалай
Т±тыну несиесi-б±л т±рѓындарѓа т±тыну тауарларын сатып алу жєне
Дербес несиелер-б±л жеке т±лѓаларѓа аќшалай формада беретiн банктiк
Ипотекалыќ несие-жылжымайтын м‰лiктердi, жердi, т±рѓын ‰й жєне µндiрiстiк
Мемлекеттiк несие азаматтарѓа жєне зањды т±лѓаларѓа ќатысты ќарыз
Халыќаралыќ несие-валюталыќ жєне тауарлыќ ресурстарды ќайтарымдылыќ жєне пайыздар
Несиенiњ т‰рлерi б±л белгiлi бiр т‰рдегi экономикалыќ ќатынас
Несие т‰рлерi тµмендегiдей жiктеледi:
1. Мерзiмдерi бойынша: а) ќысќа мерзiмдi(1 жылѓа дейiн);
2. Несиелеу объектiлерi бойынша: а) негiзгi ќорларѓа берiлетiн
3. Несиелеу єдiстерi бойынша: а) ќалдыќ бойынша несиелеу;
Ќазаќстанда несиелердiњ келесi т‰рлерi дамыѓан:
1. ¦лттыќ Банктiњ несиелерi:
-аукциондыќ- ±лттыќ банктiњ аќша несие саясатыныњ уаќытша ќ±ралы
-ломбарттыќ- ±лттыќ банктiњ мемлекеттiк баѓалы ќаѓаздарды кепiлге ала
-бюджеттiк-±лттыќ банк ЌР ќаржы Министірлiгiне ќайтарымдылыќ шартымен беретiн
2. Екiншi дењгейдегi банктердiњ несиелерi:
-µз айналым ќаражаттарыныњ жеткiлiксiздiгiн уаќытша толыќтыруѓа;
-к‰рделi ж±мсаулымдарды ќаржыландыруѓа;
-импорттыќ бойынша котрактiлердi тµлеу ‰шiн берiлетiн импорт;
-импотекалыќ;
-несиелiк желi негiзiнде- ќарыз алушыныњ бiрiншi талап етуi
-консорциялыќ- несиелiк, кепiлдiк немесе басќа да банктiк операцияларды
-т±тыну маќсаттарына;
-банкаралыќ.
Банкаралыќ несиелердiњ негiзгi кµлемi ±йымдастырылѓан банкаралыќ нарыќта аукциондыќ
1.3.Банктiк несиенiњ принциптерi
Несие-бiр зањды т±лѓаныњ екiншi бiр зањды т±лѓаѓа немесе
Нарыќтыќ экономика жаѓдайында несие коммерциялыќ жєне банктiк болып
Коммерциялыќ несие-1 субъектiнiњ 2-шi субъектiге сатќан тауарыныњ ќ±нынан
Банк несиесi-субъектiге аќша ќаражаты т‰рiнде µндiрiсiн ±лѓайтуѓа, аѓымдаѓы
Банктiк несие сферасы коммерциялыќ несие сферасына ќараѓанда несиенi
Банктiк несие ємбебап болып келедi, µйткенi банк арќылы
Кредитор ретiнде банктердiњ несиелеу ‰шiн белгiлi бiр шарттармен
Шаруашылыќ субъектiсi банк мекемесiнен несие с±рамастан б±рын несие
Банктiк несиенiњ принциптерi несиелеу ж‰йесiнiњ негiзгi элементiн ќ±райды.
Банктiк несиелеудiњ принцитерi т±раќты болады. Олар тек несиенiњ
Несиелеудiњ принциптерi несие мазм±нымен байланысы (осыдан олардыњ объективтiлiгi)
Жалпы экономикалыќ принциптерге маќсаттылыќ жєне саралау жатады.
Несие мєнiн ашатын принциптерге несиенi ќайтару мерзiмi, несиелеудiњ
Маќсаттылыќ принципi. Несиенi беру маќсатын барлыќ несиелеу процесi
Несиелеудiњ маќсаты – борышќордыњ ќайтарылатын ќосымша аќша ќаражаттарында
К‰нделiктi несие тєжiрибесiнде несиелеудiњ маќсаты борышќордыњ т‰рлi шаруашылыќ
Саралау принципi. Б±л принцип банктердiњ ќарыз алушыныќ несиенi
Несиенi ќайтару мерзiмi принципi. Ќ±нды жоспарлы ќайтарылатын ќозѓалысы
Екiншiден, несиелеу мерзiмi несие есебiнен ѓана ќаттандырылатын ќажеттiлiктерден
Несие мерзiмi бiр жаѓынан уаќытша пайдалануѓа берiлген ќаражаттарды
Несиелеудiњ материалдыќ ќамтамасыз етiлуi принципi. Б±л принцип материалдыќ
Несиелеудi тµлеу принципi. Б±л єрбiр борышќордыњ банкке ќарыз
1.4.Банктiк несиенiњ жiктелуi.
Банк несиелерiн несиелеудiњ маќсаттылыѓына, ќарызданушылардыњ типiне жєне ќызмет
Тµменде єлемдiк тєжiрибеде банк несиелерiн жiктеудiњ негiзгi критерийлерi
· борышќорлар типiне байланысты;
· ќолдану типiне байланысты;
· ќамсыздандыру, сипатына ќарай;
· ќолдану жаѓдайларына байланысты;
· несиенi µтеу єдiстерiне байланысты;
· пайыздыќ мµлшерлеменiњ сипатына ќарай;
· пайызды тµлеу єдiсiне ќарай;
· несие валютасына ќарай;
· несиелердiњ санына ќарай;
· несиенi µткiзу шарттарына ќарай;
· несиелердiњ объектiсiне ќарай;
Жоѓарыда келтiрiлген банк несиелерiнiњ топтарын жекелеген сипаттарына ќарай
1)Банк несиелерiн борышќорлардыњ типiне ќарай жiктеу банк тєжiрибесiнде
Ипотекалыќ несиелер ќ±рылыс фирмаларына ќ±рылыс цикл процесiне аралыќ
Ипотекалыќ несие категориясына сонымен ќатар жеке т±лѓаларѓа жылжымайтын
Банктiк ипотекалыќ несиелердiњ ерекшелiктерi келесiден кµрiнедi:
-несие беруде салыстырмалы тµмен тєуекелдiлiк, µйткенi б±л жылжымайтын
-±заќ мерзiмдi сипатќа ие.
-банк ‰шiн б±л несиелер т±раќты клиентураны ќалыптастырады.
-банк µзiнiњ несиелiк портфелiн диверсификациялауѓа м‰мкiндiгi бар.
Ауылшаруашылыќ несиелерi ауылшаруашылыѓы кєсiпорынына мал жєне µсiмдiк шаруашылыѓына
Ауылшаруашылыѓы техникасын, ќ±рал-жабдыќтарды алуѓа банктiк несиелер орта жєне
Банк несиелерiн пайдаланушы банктiк емес ќаржылыќ ±йымдарѓа ќаржылыќ
Коммерциялыќ банктерге несиелер корреспонденттiк ќатынастар шењберiнде банктер арасындаѓы
Банк аралыќ несиелердi ќолдану екi жаѓдаймен шартталады. Бiрiншiден,
Брокерлер мен диллерлерге несиелер талап ету шарттарына сомаларды
Банктер баѓалы ќаѓаздарѓа несие ±сына отырып, элементтiњ ќаржылыќ
Шетелдiк ‰кiмет органдарына несиелер мемлекеттiк бюджет тапшылыѓын жабуѓа,
Шетел банкiлерiне несиелер де iрi инвестициялыќ жобаларды ж‰зеге
Билiк органдарына банктiк несиелер салыќтыќ т‰сiмдер аралыѓында аќшаѓа
Жеке т±лѓаларѓа банк несиелер т±тыну несиелерi нысанында берiледi.
Т±тыну несиелерi соњѓы т±тынушы-жеке т±лѓалардыњ ќарыздыќ ќаражаттарѓа ќажеттiлiктерiн
2) Ќолдану мерзiмiне байланысты банктiк несиелер єдетте 4
-орта мерзiмдi-1-3 жыл
-±заќ мерзiмдi-3 ж.жоѓары
-талап етуге дейiнгi несиелер
Мерзiмсiз несиелердi онкальды деп атап аныќталмаѓан мерзiмге, яѓни
3) Ќамсыздандыру сипатына ќарай банктiк несиелердiњ ќамсыздандырылѓан жєне
Банктiк несиелердi мыналар ќамсыздандыруы м‰мкiн:
-м‰лiктiк кепiлдiк
-кепiлдемелер мен кепiлгерлiк. (поручительство)
-банктiњ пайдасына борышќордыњ ‰шiншi т±лѓаѓа ±сынѓан дебиторлыќ шоттарыныњ,
-µтелмеген несиелер ‰шiн борышќордыњ жауапкершiлiгiн саќтандырушы келiсiм-шарттар
-жол жєне тауар ќ±жаттарымен, баѓалы ќаѓаздармен ќамсыздандыру
-вексельмен ќамсыздандыру
-µмiрдi саќтандыру шаттарымен ќамсыздандыру.
Келтiрiлген ќамсыздандыру т‰рлерiне сипаттама бере кетейiк.
М‰лiктiк кепiлдiктер. Ќазаќстанда кепiлдiк ќатынастар ЅР-ныњ Азаматтыќ кодексi
Кепiлдемелер мен кепiлгерлiк. Отандыќ банктiк тєжiрибеде кепiлдеме мен
Кепiлдемелер мен кепiлгерлiктер борышќорлар арќылы жазбаша т‰рiнде берiлiп,
Боршќордыњ ‰шiншi т±лѓаѓа ±сынѓан дебиторлыќ шоттарыныњ, талап, келiсiмдерiнiњ
Борышќор алдындаѓы басќа ‰шiншi т±лѓаныњ міндеттемесi банкке µзiнiњ
¤телмеген несиелер ‰шiн борышќордыњ жауапкершiлiгiн саќтандырушы келiсiм-шарттар несие
-банк борышќордан несиенi µтемеген жаѓдайындаѓы жауапкершiлiгiн саќтандыруды куєландыратын
-банк несие бергеннен кейiн осы соманы саќтандыру компаниясында
Жол жєне тауар ќ±жаттарымен, баѓалы ќаѓаздармен ќамсыздандыру. Несиенi
Вексельмен ќамсыздандыру. Банктiк несиелердi вексельмен ќамсыздандыру 2 т‰рде
¤мiрдi саќтандыру полисiмен ќамсыздандыру. Дамыѓан нарыќтыќ ќорѓанысы бар
4) Ќолдану жаѓдайларына байланысты банк несиелерi бiр жылѓы
Бiр жылѓы несие жаѓдайында несие беру µз бетiнше,
5) Несиенi µтеу єдiсiне ќарай мынадай т‰рлерi ажыратылады:
-Пропорцияналды µтелетiн несиелер, яЈни несие негiзгi ќарыздыњ бµлшектерiне
-Прогрессивтi єдiс. Б±л жаѓдайда несие µтеу сомасы µсiп
-Бiр уаќытта µтелетiн несиелер, яѓни несие бiр мерзiмде
6)Пайыздыќ мµлшерлеменiњ сипатына ќарай банктiк несиелердiњ екi т‰рi
-т±раќты пайыздыќ ставкалы несие
-ќалќымалы пайыздыќ ставкалы несие
Т±раќты пайыздыќ ставка несиелеудiњ мерзiмi бойына µзгерiсiз ќалады.
7)Пайызды тµлеу єдiсiне ќарай банктiк несиелер:
-ќарапайым несие
-дисконтты несие болып бµлiнедi.
Ќарапайым несиелерге ќараѓанда дисконттыќ несиелердiњ мынадай т‰рлерi бар:
-бiр банк арќылы ±сынатын несие синдикатталѓан (консорциалды) несиелер
-параллельдi несиелер
Ќазiр де бiр банк арќылы ±сынылатын несиелер кењ
Несиенi µткiзу шарттарына сєйкес:
-ќолма-ќол несиелер (борышќордыњ шотына аударылады)
-акцептiлiк несиелер (банк траттаны акцептiлеуге келiседi)
Несиелеудiњ обьектiсiне байланысты:
-Айналым ќорларына шыѓындарды жабу
-Негiзгi ќорларѓа шыѓындарды жабу
-Сыртќы экономикалыќ ќызметке шыѓындарды жабу.
2. Ќазаќстан Республикасыныњ экономикалыќ жаѓдайына банктiк несиенiњ объективтiк
2.1.Банктiк несиенiњ экономикаѓа тигiзетiн ыќпалы.
Ќазiргi уаќытта Ќазаќстандаѓы банк сферасы-б±л экономиканыњ ењ динамикалыќ
Ќазiргi банктер клиенттерi кењ ауќымда ќызмет
Шаруашылыќ ж‰ргiзудiњ нарыќтыќ жаѓдайында несиенiњ негiзгi нысаны болып
Банктiк несие – б±л банктiњ ќарыз берушiмен немесе
Банктiњ несие мємiлесiне ќатысуы несиенiњ аќшалай нысаныныњ дамыѓанын
Банк несиесi саласында несиелiк ќатынастардыњ субъектiсi кєсiпорындар, ±йымдар,
Аќшалай нысанда ±сынылѓан банк ссудасы банк пен ќарыз
Республикада банктердiњ ќызметi т‰рлi факторлардыњ єсерiнен ќалыптасќан ќиын
Нарыќтыќ ќатынастардыњ дамуымен байланысты жєне Ќазаќстан экономикасыныњ салыстырмалы
Несиенi ќамту ретiндегi депозиттердiњ ќолданылуы 2001 жылы
Кепiлдiктер б±рынѓыдай банктерде ‰лкен сенiмге кiрмеген: 01.09.2000 жылѓы
Халыќтыќ т±тыну тауарларыныњ ‰лесi тез кµбейiп кеттi: 2000
2.2. Банктiк несиелеудiњ µзектi мєселелерi мен даму перспективалары.
Банктiњ несиелiк ќызметi оны банктiк емес ±йымдардан ерекшелендiретiн
Ќазiргi тањда несиелеу негiзiнен ќысќа мерзiмдi сипатќа ие
Ќазiргi тањда несиелеудiњ негiзгi маќсаттары болып: айналым ќаражатын
Ќысќа мерзiмдi несиелер µзiнiњ пайдалылыѓына ќарамастан экономикалыќ т±раќсыздыќ
Сонымен ќатар, клиенттiњ менеджементiк талдау мањызды, µйткенi несиенiњ
Осы секiлдi ж‰йенi елiмiзде енгiзудi ж‰зеге асыру керек.
Негiзiнен, б±ндай ж‰йенi ЌР-да енгiзу б±рын ќолѓа алынѓан.
Б±ндай жетiспеушiлiктiњ таѓы бiр себебi несие келiсiм- шарттарыныњ
Келесi проблема - ЌР-ѓы кепiлдiк механизiмнiњ д±рыс жетiлмегендiгi,
Бєрiмiзге белгiлi болѓандай, банктiк операциялар экономикалыќ µмiрдiњ серпiндi
Жалпы, несиелеу негiзгi принциптерге с‰йене отырып ж‰зеге асырылуы
Бiздiњ отандыќ банктер шоттарында дєл осындай ±ран ќажет,
Ќорыта келе, б‰ныњ барлыѓы бiздiњ банктiк тєжiрибеде дамыѓан,
Ќорытынды
Ќорытындылай келе мынадай т±жырымдарѓа келдiм. Несие ±дайы µндiрiс
Банктiк несие субъектiге аќша т‰рiнде µндiрiсiн ±лѓайтуѓа, аѓымдаѓы
Банктiк несиенiњ ќазiргi кездегi нарыќтыќ ќатынастардыњ ќалыптасуы мен
Ќаншалыќты банктер µздерiнiњ несиелiк ќызметiн жаќсы атќарса, соншалыќты
Республикада банктердiњ ќызметi туралы факторлардыњ єсерiнен ќалыптасќан ќиын
Б±ныњ б±рынѓы бiздiњ банктiк тєжiрибеде дамыѓан, µркениеттi нарыќтыќ
Сонымен банктердiњ несиелеумен байланысты ќызметiн жаќсарту ‰шiн келесiдей
Ќолданылѓан єдебиеттер:
1. Г.С. Сейтјасымов. Ајша, несие, банктер. Алматы. Экономика
2. Ш. Ќашыќов, О. Н±рѓалиев. Экономикалыј теория негiздерi.
3. Г.Т. Ѕалиева. Кредитное дело. Алматы. Ќаржы-ќаражат. 1997
4. М.Т. Давлетова. Кредитная деятельность банков в Казахстане.
5. С.В. Галицкая. Денежное обращение, кредит, финансы. Москва.
6. Г.С. Сейткасимов. Банковское дело. Алматы. Ѕаржы-Ѕаражат. 1998
7. О.И. Лаврушина. Банковское дело. Москва. Финансы и
8. Е.Ф. Жукова. Банки и банковские операции. Москва.
9. И.Т. Балабанова. Банки и банковское дело. Санкт-Питербург.
10. А.М. Бабич, Л.Н. Павлова. Финансы. Денежное обращение,
11. Банки Казахстана. Номер 2-2002 г.
12. Г.Т. Калиева. Коммерческие банки в Казахстане: проблемы