Мазмұны
Кіріспе 3
Негізгі бөлім
1. Адам құрамының есебі 4
2. Еңбекақы нысандары мен жүйелері 7
3. Қосымша жалақыны құжатпен ресімдеу жөне есептеу 16
4. Жалақыдан ұстап қалу жөне телемдер 19
Қорытынды 22
Әдебиеттер 23
Кіріспе
Қандай курстық жұмыс болмасын, оның маңызы мен мақсаты,
Жұмысымның мақсаты – еңбек ақы төлеу есебін ұйымдастыру
Еңбекақы - қызметкердің орындаған жұмыс көлемі мен белгілеген
Жалақы жеке жұмыс нәтижесі бойынша немесе ұжымның жұмыс
1. Адам құрамының есебі
Жаңадан жұмысқа алынған қызметкерге жұмысқа алушы (заң-ды немесе
Жеке еңбек келісімшарты дегеніміз жұмысшымен жұмыс беруші арасында
Әдетте, еңбекақы мөлшерін жұмыс беруші тағайындайды, ал жұмысшы
Жеке еңбек шарты мазмұлы мен сипатын жұмыс берушінің
16 жасқа толған әрбір азамат еңбек шартына отыруға
Келісім-шарт мерзімі заң бойынша белгіленбейді. Оны еңбек шартына
Жеке еңбек шартынан баска жұмыска алушы қызметкермен азаматтық-құқықтық
Азаматтық-қүдықтық келісімшарттың жеке еңбек шартынан айырмашылығы орындаушы арнайы
Қызметаер мен жұмыс беруші арасындағы еңбек жэне элеу-меттік
Қызметкер бір бөлімнен (цехтан) екінші бөлімге ауысқан жағдайда,
Жыл сайынғы жэне баска да «Еңбек туралы» заңга,
Қызметкер жұмыстан шыққан жағдайдажеке, еңбек шартының токгатылғандығы жайлы
Барлық қызметкерлер санаты жу_мыс уақытының пайдала-ну есебін, жұмысшылар
Табель нысаны қалауы бойынша, бірақ міндетті түрде жұмыс
Шаруашылық қызметінің процесінде жұмыска қабылдау жэне жұмыстан шығару
Еңбек шартын тоқтату туралы №Т-8 нысанындагы бүйрық (өкім)
Кәсіпорында жұмыс жасайтындарды тізімдік және тізімдік емес қызметкерлер
2. Еңбекақы нысандары мен жүйелері
Еңбекақы - қызметкердің орындаған жұмыс көлемі мен белгілеген
Жалақы жеке жұмыс нәтижесі бойынша немесе ұжымның жұмыс
Тәжірибе жүзінде еңбекақыны ұйымдастырудың негізгі екі нысаны мерзімдік
Мерзімді еңбекақы - еңбекақы төлеу жұмыспен өтелген уақыттағы
Жай мерзімдік еңбекақы тек жұмыспен өтелген уақытпен және
Мерзімдік-сыйақылык еңбекақы кезінде тек нақты жұмыспен етелген уақыт
Келісімді еңбекақы жағдайында, қызметкерге еңбекақы әрбір орындалған немесе
Кесімді еңбекақы мынандай жалакы жүйесіне бөлінеді:
Тікелей кесімді жүйе.
Кесімді-сыйақылық жүйе.
Ілгерішіл-кесімді жүйе.
Жанама-кесімді жүйе.
Аккордтық жүйе.
Тікелей кесімді төлемде жалақының мөлшері тек шыгарылған бүйымның
Кесімді-сыйақылық төлемде кесімді жалақы сомасынан басқа, белгілі бір
Ілгерішіл-кесімді төлемде өндірілген өнімді белгіленген нормалар шегінде тікелей
Жанама-кесімді жүйе жабдықтарға және жұмыс орындарына қызмет көрсетуші
Аккордтық жүйеде орындалатын жұмыстың көлемі алдын ала белгіленіп,
Кесімді, соңдай-ақ мерзімді еңбекакылар жеке түрде және ұжымдық
Бригадалық нысан әдетте кәсіптерді қоса атқару және орындаушылар
Жеке кесімді еңбекақы. Табыс - әрбір жұмысшының жұмыс
Мысал. Кесімді ақы алатын жұмысшыға бірлігі 250,56 теңгеге
Бригадалық кесімді еңбекақы
Жұмысшылардың жалақысы бригаданың, учаскенің жұмыс нәтіжесі бойынша анықталады.
Жеке бағалауды қолданған кезде жалақы жұмыстың осы түрінің
Кешендік бағалауды қолданған кезде бригаданың кесімді табысы анықталады.
Мысал. Құрамында 3-ші, 5-ші, 6-шы разрядты 3 адам
Ахметов 80 сағат жұмыс істеген (6-разряд),
Ким 60 сағат жұмыс істеген (5-разряд),
Петров - 70 сағат жұмыс істеген (3-разряд).
Бригаданың жалақысы 8 040,40 * 2 машина =
Тариф бойынша жалақы: Ахметов 80 х 100 =
Ким 60 х 80 = 4 800 теңге,
Петров 70 х 56 = 3 920 теңге.
Нақты жалакыны белу коәффициенті 16 080,8 /(8 000
Айлық жалақы: Ахметов - 8 000 х 0,96=
Ким - 4 800 х 0,96 = 4
Петров - 3920 х 0,96 = 3 000
Жиыны: 16 080,80 теңге
Жанама-кесімді жүйеде қызмет көрсетуші жұмысшылардын жалақы мөлшері осы
Мысал: Жөндеуші жұмысшы Кимнің жалақысы тариф бойынша -
Кимнің жалақысы - 1200 х 14,40 =17280 теңге.
Аккордтық жүйе жұмысшылардың жалақысын нормаланған тапсырма (шығарылым уақытының
Жалақы - бұл еңбек өлшемі мен тұлыну өлшеміне
Жалакынын номиналды және шынайы түрлері болады. Номи-налды жалақы
Шынайы жалақы - алган ақшаға сатып алуға болатын
Жалақы - өнімнің өзіндік құнының негізгі әлементтерінің бірі
Қызметкерлермен есеп айырысу есебінің негізгі міндеттері:
Еңбектің саны мен сапасына, шығарылым нормасының орындалуына, жұмыс
Объектінің әрбір қызметкеріне жалақыны дер кезінде және уактылы
Жалақынан дер кезінде және дұрыс ұстап қалу.
Белгіленген мерзімдерде қызметкерлермен еңбекақы бойынша есеп айырысуды жүргізу.
Есептелген жалақыны өнімнің, жұмыстың, қызметтің өзіндік құнына дер
Өндірістік процеске басшылық жасау операцияларына қажетті еңбек пен
Еңбек және жалақы бойынша статистикалық есептемені жасау.
Мерзімді еңбеақы. Кәсіпорында 100 адам жұмыс істейді, оның
10 адам - 9-разряд;
8 адам — 11 -разряд;
4 адам - 14-разряд;
4 адам - 16-разряд;
2 адам - 19-разряд;
2 адам - 21-разряд.
Ұжымдық келісім бойынша 1-ші разрядтық ставка 18000 теңге
Сонда өткен айдың еңбекақысы былайша есептеледі:
9-разряд бойынша = 18000 х 1,78 х 10
11-разряд бойынша = 18000 х 2,05 х
14-разряд бойынша = 18000 х 2,55 х 4
14-разряд бойынша 3 адам, аи ішінде толық жұмыс
16-разряд бойынша = 18000 х 2,95 х 4
19-разряд бойынша =18000 х 3,67 х 2 =
21-разряд бойынша = 18000 х 4,24 х 2
Қызметкерлердің айлық мерзімді еңбекақысы = 1276688 теңге
Ілгерішіл-келісімді жүйе өткізу бөлімінің 8 қызметкеріне еңбекақы ілгерішіл-келісімді
Өткізу бөлімінің 3 қызметкері ағымдагы айда әрқайсысы 230
Ағымдағы айда сатумен айналысатын қызметкердің еңбекақысын есептейміз.
230 данадан тауар сатқан қызметкердің еңбекақысы:
(1000 + (230 - 100) х 200) х
190 данадан тауар сатқан қызметкерлердің еңбекақысы:
(1000 + (190 - 100) х 200) х
160 данадан тауар сатқан қызметкерлердің еңбекақысы:
(1000 + (160 - 100) х 200) х
Тауар сатумен айналысқан барлық қызметкерлердің еңбекақысы:
81000 + 38000 + 39000 = 158000 теңге.
Тікелей келісімді жүйе. Негізгі өндіріс цехының 80 қызметкеріне,
200000 : 80 х 560 = 1 400
Аккордтық жүйе. Қосалқы өндіріс қызметкерлеріне еңбекақы аккордтық жүйе
жұмысты орындауға жұмсалған барлық уақыт мөлшері 160 адам/сагат,
оның 50 адам/сағат - 3 ағаш шеберінің жұмсаған
40 адам/сағат 6 қыздырушының жұмсаған уақыты,
20 адам/сағат 4 әлектриктің жұмсаған уақыты,
40 адам/сағат - 15 сылақшылардың жұмсаган уақыты,
10 адам/ сагат 2 жөндеу жұмыстарымен айналысатын жұмысшылардың
Ағаш шеберлерінікі: 400000 : 160 х 50 =
яғни 125000 теңге : 3 = 41666 теңге,
кыздырушылардьщ барлық еңбекақысы, 400000 теңге : 160 х
ал бір қыздырушыга шаққанда: 100 000 теңге :
Электриктер еңбекақысы: 400000 теңге : 160 х 20
ал бір электриктікі: 50000 теңге : 4 =
Сылақшылар енбекақысы: 400 000 теңге : 160 х
бір сылақшыньщ еңбекақысы: 100 000 : 15 =
Жөндеушілср еңбекақысы: 400000 : 160 х 10 =
ал бір жұмысшының еңбекақысы 25000 : 2 =
Жөндеу бөлімінің жалпы еңбекақысы 400 000 теңге.
Жанама-кесімді жүйе. Кәсіпорынның негізгі өндірісіне қызмет көрсететін жұмыскерлер
Сыйақы мөлшері орындалган жұмыстың маңыздылыгы мен күрделілігіне қарай
Мысал. Сыйақы беру туралы ережеде жабдықтың тұрып қалуын
Техникалық себептерге байланысты жабдықтардың тұрып қалу нормасы 5%
Мерзімдікжалақы: 180 х 100 = 18 000 теңгеге
Жабдықтың тұрып қалуын төмендетудің әрбір %-ті үшін сыйақы
Жабдықтың тұрып қалуын қысқарту 5% — 3% =
Сыйақының %-тік мөлшері 4% х 2% = 8%.
Сыйақы сомасы: 18 000 х 8% = 1
6.Ай ішіндегі жалақы 18 000 + 1 440
Материалдарды үнемдеген жұмысшыларға сыйақы беруге әр бір жұмыс
Мысал. Мерзімдік ақы алушы жұмысшы 160 сағат/жұмыс істеп
Мерзімдік жалақының сомасы 180 х 100=18 000 теңге.
Материалдарды үнемдегені үшін сыйақы 1 200 х 35%
Айдагы жалакы сомасы 18 000 + 420 =
Сыйақы цехтардың және бұкіл кәсіпорынның жалпы ұжымдық жұмыс
Мысал. Цехтың қол жеткізген жұмыс көрсеткіштері үшін бұйрыққа
Тарифтік жалакы 160 х 100 = 16 000
Сыйақы 16 000 х 15% = 2 400
Жалақы сомасы 16 000 + 2 400 =
Мысал, қызметақысы 12 000 теңге болатын менеджер 24
Күндік орташа жалақы 12 000 / 24 =
Нақты жұмыспен өтелген уақыттагы жалақы 20 х 500
Сыйақы 10 000 х 40% = 4 000
Айлық жалақы 10 000 + 4 000 =
Еңбекақы төлеудің кесімді нысаны бойынша жалақы есептеу.
Қесімді ақы апушы жұмысшылардың шығарылымы мынадай күжатгамамен
Жеке өндірістерде - кесімді жұмыс нарядымен. Нарядтар жеке
Бұйымдардың түр-түрі (сериясы) шығарылатын ірі сериялык өндірістерде маршруттық
Жұмысшылар күннен-күнге бірдей жұмыс жасайтын немесе басынан аяғына
Шығарылымды есепке алу ведомосы,
5. Атқарылған жұмыстарды қабылдау туралы акт.
Жалақы екі түрге бөлінеді: негізгі; қосымша
Негізгі - бұл қызметкерлерге накты жұмыспен өтеген уақыты
а) жұмыс істеген уақытына тарифтік ставкалар, қызметақы, кесімді
э) қызметпен өткерген жылдар үшін үстеме;
б) жұмыс жағдайының өзгеруіне байланысты кесімді ақы алушыларға
в) кесімді ақы алушыларға үдемелі бағалаулар бойынша қосымша
г) ақшалай және натуралды сыйақылар және сыйақы берудің
ғ) мерзімнен тыс уақыттағы жұмыс үшін қосымша ақы;
д)түндегі жұмыс үшін қосымша ақы;
е) жұмысшының кінэсі жоқ тұрып қалуға төлемдер.
Қосымша - бүл кызметкердің кэсіпорында жүляыс жасамаған уақытына
а) балаларын тамактандырушы аналардың жұмысындағы үзіліс уакытына төлем;
ә) жасеспірімдердің жеңілдік сағаттарына телем;
б) мемлекеттік және қогамдық міндеттемелерді орындауға жұмсалған жұмыс
в) негізгі және қосымша демалыстар уақытына төлем;
г) пайдаланылмаған демалыс үшін өтемақы;
г) шыққанда берілетін жәрдемақы.
Қызметкерлер жалақыдан басқа әлеуметтік сақтандыру қара-жаттары есебінен еңбекке
Негізгі және қосымша жалақылар жалақы қорын қүрайды. Жалақы
Кэсіпорынньщ жоспарымен (болжамымен) белгіленген, жала-қы төлеу шығыстарының сомасы
Мерзімдік нысан кезінде еңбекақы төлеу жұмыспен өтелген уақыттагы
Жұмысшы өнім шығарудың артуына тікелей эсер ете алмайды.
Кесімді бағалауға қажетті шығарылымның көрсеткіштері толық емес.
З.Жұмыс уақытын пайдалануға катаң бақылау ұйымдастырылған, нақты жұмыспен
Жұмысшылар дүфыс тарифтендірілген кезде, яғни жұмысшының біліктілігі орындалатын
Қызметкерлерге еңбекақы төлеу үшін.
Жай мерзімдік еңбекақы тек жұмыспен өтелген уақытпен және
а.) сағаттық;
ә) күндік ақы;
б) айлық ақы.
Мерзімдік - сыйақылык еңбекақы кезінде тек нақты жұмыспен
3. Қосымша жалақыны құжатпен ресімдеу жөне есептеу
Қазақстан Республикасы еңбек зандарына сәйкес жұмысшы-лар мен қызметкерлердің
Мемлекеттік және қоғамдық міндеттемелерді орындау уақыты.
Жасөспірімдердің жеңілдік сағаттарын төлеу.
Нәрестені тамақгандыруға арналған қосымша үзілістерді төлеу.
Кезекті және оку демалыстарының уақытын телеу.
Пайдаланылмаған демалыс үшін өтемақы.
Жұмыстан босаған кездегі шығу жәрдемақысы.
Жұмыспен өтелмеген уакыт орташа жалақы бойынша төленеді.
ҚР Еңбек және халықты элеуметтік қорғау министрлігінің 5.09.97
Күндік орташа жалақыны (демалыс және мереке күндерін
қоспағанда).
Орташа сағаттық жалақы пайдаланыладь1*
Күндік орташа жалақы, еңбекке ақы телеу мен демалыс
Күндік орташа жалақы есепті кезеңце есептелген жалақы сомасын
Қызметкердің орташа жалақысы телексе, немесе, сакталса
(ҚР зандарына сәйкес).
Қызметкер мемлекеттік әлеуметгік сақтандыру бойынша жәрдемақы алса (жүктілігі
Ынталандырушы сипатгағы сыйақылар мен басқа төлемдерді есептеу уақыты
Мемлекеттік және қоғамдык міндеттемелерді орындау уақыты. Төлем орташа
Жасөспірімдердің жеңілдік сағаттары. 5 күндік жұлмыс аптасы кезінде
Олар:
а) кесімді ақы алушы жасөспірімдерге кесімді ақы алушының
тарифтік ставкасы бойынша;
ә) мерзімдік ақы алушы жасөспірімдерге - тиісті разрядтың
4. Демалыс уақытын төлеу. Еңбек зандарына сәйкес жұмыс
Егер бір жылдан кем жұ-мыс істесе, онда демалысқа
Демалыс уақытындағы жалақы күндік орташа жалақыны демалыс күндерінің
5. Еңбекке уақытша жарамсыздык бойынша жәрдемакьшы есептеу. Сырқаттанғанда,
астам үздіксіз жұмыс стажы бар кызметкерлерге, сондай-ақ асыра-
уында 16 жасқа жетпеген (18 жаска дейінгі оқушылар)
көп балалары бар кызметкерлерге беріледі; 80%-ті мөлшерінде -
үздіксіз жұмыс стажы 5—8 жыл болса; 60% -
5 жыл болса беріледі. Орташа жалақыны есептеген кезде
төлемдер ескерілмейді (ҚР Үкіметінің 26.03.97 ж. №419 қаулысы):
а) пайдаланылмаған демалыс үшін өтемакы;
ә) материалдық кемек түріндегі акшалай жәрдемақы;
б) өтемақы төлемдері;
в) тәулік ақының орнына жалақыға қосылатын қосымшалар мен
г) арнайы киімнің, арнайы аяқ киімнің, арнайы тамактың
ғ) біржолғы көтермелеу төлемдері;
д) бағалы қағаздар бойынша дивидендтер;
е) оқушылардың, студенттер мен аспиранттардың стипендиялары;
ж) қызметкерге келтірілген залалды, оның жұмысқа байланысты мертігуі
4. Жалақыдан ұстап қалу жөне телемдер
Қазақстан Республикасы заңына сәйкес жұмыскердің еңбекакысынан: міндетті зейнетақы,
Жеке табыс салығын үстау. Салық кодексінің 145-бап ставкасына
Салық жылы аяқгалғанға дейін қызметкер жұмыстан шығатын болса,
Қазақстан Республикасы кәсіпорындарында жеке табыс салығын ұстау.
Мысалы, "Қуат" серіктестігінде қызметкер Шалов Н.К. 2003 жылдың
қаңтар - 54203
ақпан - 54203
наурыз - 72200 қыркүйек
сәуір - 54203
мамыр - 36400
маусым - 80750 желтоқсан -
барлығы: 666476
Жұмысшының жалпы табысына кесікті жалақымен қоса, қосымша төлем
Наурыз айында - Наурыз мейрамына қарсы сыйақы
Мамыр айында - уақытша еңбекке жарамсыздығы жайлы жәрдемақы
Медициналық қызметті өтегені үшін, растайтын құжат негізінде бір
Қыркүйек айында 9 айдың қорытындысы бойынша сыйақы -11502.
2003 жылғы әр айға шаққандагы жеке табыс салыгын
Жалақынан стап қалу тек занда көзделген жағдайларда жүргізіледі.
Қызметкердің жалақысынан бухгалтерия ұсталымдардың мынадай түрлерін ұстап қалады:
Табыс салығын.
Орындаушы қағаздар бойынша.
Несие сатып алынған тауарлар үшін тапсырмалар мен міндеттемелер
Жазбаша тапсырмалар, жеке сактаңдыру шарттары бойынша.
Егер шаруашылық субъектісі
Жалақы есебінен берілген авансты өтеу.
Жеке тұрғын үй қүұрылысына берілген несиені өтеу есебіне.
Жұмысшының жазбаша келісімі бойынша шаруашылық субъектісіне тиесілі тұрғын
Демалыстың өтелмеген күндері үшін.
Кәсіпорынға келтірген зиянды өтеу.
Айыппүлдар мен мойнындагы ақша.
Ведомстволық мектепке дейінгі мекемелерде балаларды ұстау үшін.
Табыс салығын ұстау. "Салық және бюджетке төленетін баска
Халықтық соттьң шешіміне, нотариалды органдардың атқарушы жазуларына, өтем
Несиеге сатылган тауарлар үшін үстап қалу саудаласушы ұйымның
1-әдіс. Субъект банктен (немесе өз қаражаттары есебінен) қарыз
2-әдіс. Сауда жасаушы ұйымның жазбаша тапсырма-міндеттемесінің негізінде (тауарларды
Материалдық залалды (кемшілік, ұрлық-қарлық) өтеу бойынша ұстап қалу
Кәсіподақ жарналарын ұстап қалу айға есептелген жалақының барлық
Берілген жоспарлы және жоспардан тыс аванстар сақтандыру қағаздарының
8. Қызметкерлермен еңбекақы бойынша есеп айырысуды ресімдеудің тәртібі.
Есеп айырысу және есеп айырысу-төлем ведомостары еңбекақы бойынша
Қорытынды
Өз жұмысымды қорытындылай келе, мынаны айтқым келеді:жалпы жұмыс
Әдебиеттер:
1.Н.П.Кондраков.Бухгалтерский учет – Москва,1996
2.Қ.К.Кеулімжаев.Шоттар корреспонденциясы – Алматы,2002
3.М.И.Кутер.Бухгалтерский учет:основы и теории – Москва,2000
4.Қ.К.Кеулімжаев, З.Н.Әжібаева, Н.А.Құдайбергенова, А.А.Жантаева. Қаржылық есеп – Алматы,2001
5.А.Н.Кузминский.Бухгалтерлік есеп теориясы – Астана,2003
6.В.К.Радостовец, В.В,Радостовец, О.Н.Шмидт. Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп – Алматы,2004
7.В.И.Подольский.Бухгалтерский учет ан предприятии – Алматы,2000
8.С.Р.Тоқсанбай.Толық экономикалық орысша – қазақша сөздік – Алматы,2007
9.Т.А.Тасмағанбетов, А.Ш.Омаров, Б.А.Әлібеков, О.Рабатов, Н.Э.Байболтаева, В.К.Радостовец.Қаржы есебі –
10.Б.Е.Укашев, З.Н.Әжібаева.Бухгалтерлік есеп теориясы – Алматы,2005
11.Г.Мюллер, Х.Гернон, Г.Мшик.Учет:международная перспектива – Москва,2001
12.Ә.Ә.Әбдіманапов.Бухгалтерлік есеп теориясы және принциптері – Алматы,2006
13.Д.О.Абленов.Основы бухгалтерии – Алматы,2003
14.В.Д.Андреев.Бухгалтерский учет – Москва,1999
15.Қ.К.Кеулімжаев, Н.А.Құдайбергенов.Бухгалтерлік есеп теориясы және негіздері – Алматы,
23