ЖОСПАР
Кіріспе 2
Топырақтағы антропогендік өзгерістер 2
Топырақтардың өздігінен тазаруы 8
Топырақты азудан, қышқылдықтан және тұзданудан қорғау
Топырақтың буферлік қабілеті 14
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 16
Кіріспе
Теңіз, өзен және басқа да су
Ауылшаруашылықтың дамуы және оған сәйкес халықтың
Табиғи топырақ ондағы тіршілік ететін ағзалар
Топырақтағы антропогендік өзгерістер
Топырақты ластаушы көздер
Топырақтың ластануы – бұл оның физикалық,
Адамның топыраққа және оған шектес орталарға
жер бетінің құрылымын өзгерту; тың жерлерді
топырақ құрамын, оған кіретін заттардың айналымын
энергетикалық (жылулық) тепе-теңдікті өзгерту;
тірі ағзалар жиынтығы – биотаға енгізілетін
Ғалымдардың жүргізген санағы бойынша адамзат қазіргі
Жылына 7 млрд. тоннадан астам шартты
Инженерлік құрылыс жұмыстары кезіндегі көптеген жарылыстар,
Инженерлік құрылыстық әрекет, әдетте, жер бедерінің
Жер бедерінің жаңадан тұрақсыз формалары жасалады,
Топырақ қабатында елеулі өзгерістер мен түрленулер
Дүние жүзілік масштабта жер ресурстарының қалпына
Ластану түрлері көп және әрқалай. Ластаушы
Әсер ету масштабына байланысты топырақтың ластануы
Топырақты антропогенді ластаушы негізгі көздерге келесілер
1. Тұрғын үйлер және коммуналды-тұрмыстық кәсіпорындар.
2. Өнеркәсіптік кәсіпорындар. Негізгі ластаушылар –
3. Жылу энергетикасы. ЖЭС-ның топыраққа әсер
4. Ауыл шаруашылығы. Тыңайтқыштар, улы химикаттар,
5. Транспорт. Топырақтың жоғарғы қабатының іштен
Қазіргі кезде Қазақстан территориясында 20 млрд.
Топырақтың бұзылуы және ластануы пайдалы қазбаларды
Ғалымдардың болжауы бойынша 25-50 жылдан кейін
Есептеулер бойынша, жылына 12 млн т
Қатты пайдалы қазбалар кен орындарын ашық
Топыраққа ірі қалалық агломерациялардың және өнеркәсіп
БҰҰ мамандарының есептеулері бойынша ірі қаларда
Топырақты ластаушы қауіпті заттарға улы химикаттар
Жер өңдеуде ұзақ период бойы сақталу
Топырақ пен өсімдікке тек препараттар ғана
Қазіргі кезде ауылшаруашылық егістік жерлеріндегі топырақ
Топырақ, сонымен қатар, биологиялық табиғатты ластаушылармен
Атмосферадан түсетін заттар да біраз қауіп
1-кестеде қоршаған ортаға, соның ішінде топыраққа
1-кесте. Топырақты ластаушы заттар мен ластаушы
Заттар Топырақты ластаушы көздер
өнеркәсіп транспорт ЖЭС, АЭС ауыл шаруашылығы
Газдар (СО2,СО, SO2, NO2,H2S)
Ауыр металдар және олардың қосылыстары
Бенз(а)пирен, альдегидтер, көмірсутектер
Радиоактивті заттар
Нитраттар, нитриттер, фосфаттар және т.б. тұздар
Пестицидтер
Мұнай өнімдері +
+
+
+
+
–
+ +
+
+
–
–
–
+ +
+
–
+
–
–
– –
+
+
–
+
+
+ +
+
+
–
+
–
+
Осылайша, В.И. Вернадский айтқандай адам тіршілігі
Топыраққа түскен ластаушы заттар табиғи миграциялық
Топырақтардың өздігінен тазаруы
Топырақтардың өздігінен тазаруы – бұл адам
Органикалық ластаушы заттардан тазару олардың минерализациясы
Бұл баяу жүретін табиғи процестер топырақтағы
Органикалық ластаушы заттардың микрағзалармен минерализациясының қарқындылығы
Өнеркәсіптік және ауылшаруашылық ластау топырақ түзу
Ластаушы затардың концентрациясы жоғары болған жағдайда
Топырақтың ластаушы заттарға табандылығы, негізінен, гумусты
Топырақты азудан, қышқылдықтан және тұзданудан қорғау
Топырақтардың әртүрлі әсерлерге сезімталдығы жоғары. Топырақты
Топырақтың сапасы жерді өңдеу ұзақтығына және
Ауылшаруашылық дақылдары қоректік заттарды әртүрлі пропорцияда
Топырақты минералды тыңайтқыштармен шектен тыс тыңайту
Топырақты азудан қорғау тәсілдеріне топырақты азотты
Топырақ ресурстарының нашарлауына, деградациясына және өліміне
Өнеркәсіптің, энергетикалық қондырғылардың және көлік құралдарының
Жоғары қышқылдық сияқты жоғары сілтілік те
Топырақты ізбестеу. Бұл қышқылдық топырақтарды химиялық
Топырақты ізбестеу үшін табиғи карбонатты жыныстар,
Кесте. Ізбестеу үшін қолданылатын мелиоранттардың сипаттамасы.
№ Атауы Құрамы Шығу тегі
1 Ұнтақталған әктас 95%-ке дейін +MgCO3,
2 Әктасты туф 70-тен 98%-ке дейін
3 Сөндірілген ісбес Ca(ОН)2 Табиғи
4 Гажа 80-95% CaCO3 Табиғи
5 Мергель (СаСО3, саз және құм
6 Торфты туф 10-70% CaCO3 Табиғи
7 Доломитті ұн (CaCO3 +MgCO3) 95%-ке
8 Сланецті күл
Сланецтерді жағу кезінде қалатын қалдық
9 Дефекат
Қант өндірісінің қалдығы
10 Доменді және мартендік күлдер, ақ
Қара металлургияның қалдығы
Ісбесті материалдарды топыраққа енгізген кезде әртүрлі
СаСО3 + Н2О + СО2 =
ісбес
бикарбонат
Са(НСО3)2 + 2Н2О = Са(ОН)2 +
Са(ОН)2 ↔ Са2+ + 2ОН-
Топырақ ерітіндісінде кальций иондары топырақтық жұту
[ТЖК]Н + Са(ОН)2 = [ТЖК]Са +
Сонымен қатар топырақтағы минералды және органикалық
2НА + Са(ОН)2 → СаА2
минералды
қышқыл
2RCOOH + Са(ОН)2 → (RCOO)2Ca
органикалық
қышқыл
Топырақтарды гипстеу. Гипстеу тәсілі сілітілігі жоғары
Топырақтағы тұздардың жиналу және таралу қарқындылығы
Тұздардың аккумуляция және миграция процесі ауыр
Сілітілікті төмендету мақсатымен топыраққа гипсті (СаSО4)
Na2CO3 + CaSO4 = CaCO3 +
[ТЖК]Na + Са(ОН)2 → [ТЖК]Ca +
Бұл процестің нәтижесінде топырақтың физикалық және
Гипстеуден соң жырту қабатынан жиналып қалған
Егер сорлы топырақтарда аз тереңдікде гипс
Топырақтың буферлік қабілеті
Буферлік қабілет – бұл топырақтық ерітінді
Әртүрлі топырақтардың буферлік қабілеті бірдей емес.
[ППК]MgСа + 2Н2СО3 ↔ [ППК]НН+ СаСО3
Сутегі ионы толығымен жұтылатын негізге ауысады.
Күлгін құмды және суқұмды топырақтар, қызыл
[ППК]НН + Na2СО3 ↔ [ППК]NaNa+ H2O
Натрий иондары топырақтық жұту кешенімен сутекке
Топырақтың буферлігін сызба түрінде бейнелеу титрлеу
Буферлікті арттыру үшін құнарсыз топырақтарға жүйелі
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Ақбасова А.Ж. Саинова Г.Ә. «Экология», Алматы,
Топырақтың механикалық қасиеттері, Алматы, 2002 ж.