ЖОСПАР
Кіріспе 3
І ДҮНИЕЖҮЗІЛІК САУДА ҰЙЫМЫНЫҢ пайда болу тарихы 5
1.1 СТЖК (Сауда мен тарифтер бойынша жалпы келісім)
1.2 Cауда жүйесін реформалаудағы раундтар 6
1.3 Дүниежүзілік Сауда Ұйымы жүйесінің принциптері, құрылымы және
ІІ Қазақстанның ДСҰ-на кіруі 17
2.1 Қазақстанның ДСҰ-на кіру нәтижелерінің артықшылықтары мен кемшіліктерін
2.2 ҚР-ның ДСҰ-ға кіру проблемалары мен перспективалары 23
Қорытынды 26
Пайдаланылған әдебиеттер 28
Кіріспе
Әлемдік экономика мен әлемдік сауданың даму тенденциялары бір
Ғаламдастыру жағдайында тауарлардың көпшілігіне сыртқы сауда немесе әлемдік
Осындай жағдайда бұл тақырыптың Қазақстан үшін актуальдылығы өсе
Бұл курстық жұмыстың мақсаты: Дүниежүзілік сауда ұйымының әрекетін
Курстық жұмыстың бірінші бөлімінде ДСҰ-ның пайда болу тарихы
Екінші бөлімде Дүниежүзілік сауда ұйымының жалпы қағидаларына, оның
Қазақстанның ДСҰ-на кірудің ерекшеліктері мен тенденциялары талданған. Мұнда
Қорытынды бөлімде қазіргі кездегі келісім сөздер үрдісі нәтижесінде
І ДҮНИЕЖҮЗІЛІК САУДА ҰЙЫМЫНЫҢ пайда болу тарихы
1.1 СТЖК (Сауда мен тарифтер бойынша жалпы келісім)
СТЖК- халықаралық экономикалық қатынастар мәселелерін шешумен айналысатын, қазіргі
СТЖК құрамына алғаш мүше ретінде енген жиырма үш
Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін протекционистік шаралардың әсерінен арылып,
ХСҰ уставы 1948 жылдың наурызында Гаванада өткен БҰҰ
СТЖК-ң құқықтық мәтіні 1948 жылдан бері 47 жыл
СТЖК бастауымен жүргізілген көпжақты сауда келісім сөздері немесе
Сауда келісім сөздерінін раундтары ұзаққа созылғанымен, сауда келісімсөздеріне
СТЖК бастапқы келісім сөздерінің көбісі тарифтерді кемітуге бағытталған.
1.2 Cауда жүйесін реформалаудағы раундтар
1973-1979ж. ж. 102 мемлекет арасында жүргізілген Токиолық раундта
-Субсидиялар мен компенсациялық шаралар - Жалпы келісімнің 4,16,23
-Саудадағы техникалық шектеулер - кей жағдайларда стандарттар Кодексі
-Импортты лицензиялау шаралары.
-Мемлекеттік сатып алулар.
-Кедендік бағалау- 7бапты талқылау.
-Антидемпинг- 6 бапты талқылау. Кеннеди раундының нәтижесінде қабылданған
-Сиыр еті бойынша келісім.
-Сүт өнімдері бойынша халықаралық келісім.
-Азаматтық әуе ұшақтарымен сауда.
Уругвайлық раундтың нәтижесінде жоғарыда аталған кодекстердің кейбіреулері өзгертіліп,
СТЖК табысқа жетті ме?
СТЖК-ң қызмет ету саласының шектеулігі мен мерзімділік сипатына
Токио раундының, тарифтерді азайтуды алмағанда, шектеулі алға жылжуы
Саудадағы жалпы жағдайдың нашарлауымен қатар, 80 ж. басына
Осы және тағы да басқа факторлар СТЖК мүшелерін
Уругвай раундын жүргізу туралы ой 1982 жылы Женевада
1998 ж. қарай келісім сөздер «орта мерзімді шолу»
1990 ж. желтоқсанында Брюссельде өткен министрлер кездесуінде ауыл
1.3 Дүниежүзілік Сауда Ұйымы жүйесінің принциптері, құрылымы және
Дүниежүзілік сауда ұйымы (ДСҰ)-көпжақты сауда жүйесінің құқықтық және
ДСҰ 1995 ж. 1 қаңтарда құрылған. Үкіметтер 1993
Потенциалды ұйым мүшелері - 152 елдер мен территориялардың
ДСҰ СТЖК-қа қарағанда мүшелер саны жағынан ғана емес,
ДСҰ Женева. Швейцарияда орналасқан. Оның негізгі қызметтері:
бірігіп ДСҰ құрайтын көпжақты және шектеулі мүшелер саны
көпжақты сауда келісім сөздері үшін форумдар қызметін жүзеге
- сауда дауларын реттеу жолдарын іздестіру;
- ұлттық сауда саясатын бақылау;
ғаламдық экономикалық саясатты жүзеге асыруға қатысатын басқа халықаралық
Сауда жүйесінің принциптері
ДСҰ келісіміне 29 бөлек құқықтық мәтіндер кіреді. Бұл
Дискриминациясыз сауда
50 жыл бойы СТЖК-ң негізгі ережелері мүшелер мен
1 бапта бірқатар салдары бар, мысалы кеден одактары
«Ұлттық режим» деген атпен белгілі дискриминацияламаудың екінші нысаны
Қайта қаралған СТЖК мәтінімен қатар, ең жағымды ел
Басқа дискриминацияламауға байланысты келісімдерге шығу тегі туралы ережелер
Нарықтарға болжалынатын және өспелі кіруге рұқсат.
Көпжақты сауда жүйесі арқылы үкімет инвесторларға, кәсіпкерлерге, қызметкерлерге,
Нарықтарға қауіпсіз және болжанатын кіруге рұқсат алу тариф
Тарифтердің 5 жылға арналған төмендетілуі дамыған елдердің өнеркәсіптік
Барлық бейтарифтік импорттық шектеулерді «тарификациялау» ауылшаруашылығы нарығының болжамдалу
ДСҰ басқа келісімдері алдын-ала түсінікті болғысы келеді, мүше
Сауда шарттарының түсінікті болуы ішкі заңдар, тәжірибелер мен
Адал бәсекеге жәрдемдесу
ДСҰ шектеулі және қорғаныс мақсатында тарифтерді қолдануға рұқсат
Демпинг пен субсидиялар жөніндегі ережелер сияқты, дискриминацияламау ережесі
ДСҰ-ң ауыл шаруашылығы жөніндегі келісімі ауыл шаруашылық өнімдерінің
Экономикалық реформалар мен дамуды ынталандыру
ДСҰ мүшелерінің төрттен үш бөлігін нарықтық емес жүйелерден
Кейбіреулері оны СТЖК-не ену шегінде жүргізсе, қалғандары өз
Мұндай жағдай сауда жүйесі тек өндірістік дамыған елдерде
СТЖК-де қабылданған дамушы елдерге байланысты келісімдер ДСҰ-да да,
Ашық сауданы жақтайтын себептер
Көпжақты сипатта негізделген ашық экономиканың экономикалық себептері қарапайым
Барлық елдердің, оның ішінде ең кедейлерінде де, ресурстар
Алайда саудадағы табыс өзгермейтін сипатқа ие емес. Нарықтың
Импорттан қорғау мен әрдайым мемлекеттік субсидиялармен қамтамасыз ету
ДСҰ СТЖК- нен қалай ерекшеленеді
Дүниежүзілік сауда ұйымы - СТЖК ісін жалғастырушысы емес,
СТЖК ешбір ұйымдық негізі жоқ, көпжақты келісім, ережелер
СТЖК «уақытша негізде» әрекет еткен еді, бірақ әрекет
СТЖК ережелері тауарлар саудасына қолданылады. ДСҰ тауарлар саудасынан
СТЖК көпжақты мекеме болғанымен, 80 жылдарға қарай шектеулі
СТЖК -нің ескі жүйесіне қарағанда, ДСҰ мәселелерді шешу
Ұйымның барлық уәкілдерін біріктіруші ең жоғарғы орган- Министрлер
Министрлер конференциясы Сауда мен даму жөніндегі комитетті, Төлем
Министрлер конференциясы ДСҰ Басты директорын тағайындайды. Қазіргі кездегі
Сессиялар арасында қажет туындаған жағдайда (жылына 8-10 рет)
Шешімдерді қабылдау. ДСҰ-да жалпы шешімге келу негізіндегі шешім
ДСҰ секретариаты Женевада орналасқан. Оның құрамына Басты директор
ДСҰ-на кіру процедурасы өзара байланысқан үш үрдістерден тұрады:
1. кіруші елдің сыртқы сауда режимін және оның
Бұл келесідей жүзеге асырылады: ел өзінің сыртқы сауда
Қазақстанның қосылуы жөніндегі келісім сөздер жүргізген кезде келесі
- баға құрылудың нормалары мен тәжірибесі;
- салық салу жүйесі;
- бөлек экономика секторларындағы субсидиялар, мысалы ауыл шаруашылығында;
- шет елдік инвестициялар режимі;
- төлем балансы;
- импорттық кеден тарифы;
- қорғау шаралары және т.б. ұлттық өндірушілерді қорғау
- импорттық лицензиялау;
- экспортты реттеу;
- мемлекеттік сауда келісімдері;
- импортты тауарларды стандарттау мен сертификациялау жүйесі, санитарлық
- валюта айырбасы жөніндегі операциялар;
- сыртқы саудаға қатысты мақалалар мен статистика;
- интеллектуалды мүлікке құқықтарды қорғау жүйесі.
2. Тауарлар саудасы жөніндегі келісім сөздер. Бұл келісім
3. Қосылушы елдің қызметтер саудасы жөніндегі міндеттемелері. Бұл
ДСҰ-на мүше болудың артықшылықтары:
- ДСҰ-ның мүшелерімен сауда қатынастарын дамуының
- ДСҰ мүшелерінің кұқықтарын пайдалану;
- Сауда саясатының ашықтығы мен сауда қатынастарындағы қауіпсіздікті
- Сауда серіктестерімен құқықтар бұзылған жағдайда оларды ДСҰ
- ДСҰ көпжақты сауда келісімдерінде тиімді
ДСҰ келісімдері сыртқы сауданы, оның ішінде экспортты арттыруға
Текстиль мен киім жөніндегі келісім - мүше емес
Ауыл шаруашылығы жөніндегі келісім - бұл келісімде көзделген
Антидемпинг, субсидиялар жәие компенсациялық шаралар жөніндегі келісім -
Қорғау шаралары жөніндегі келісім - бұл келісімде көзделген
Қызметтер саудасы жөніндегі жалпы келісім - мүше елдердің
Интеллектуалды мүлік құқықтарының сауда аспектілері жөніндегі келісім (ТРИПС)
ІІ Қазақстанның ДСҰ-на кіруі
2.1 Қазақстанның ДСҰ-на кіру нәтижелерінің артықшылықтары мен кемшіліктерін
ДСҰ 1995 ж. СТЖК-ның негізінде құрылған және оның
Біз үшін социалистік болған елдердің ДСҰ-на кіру тәжірибесі
Бүл елдердің барлығына (ҚХР қоспағанда) келесілер тән болып
халықтың аздығы, ішкі нарықтың тарлығы;
ірі табиғи ресурстардың аздығы;
әлеуметтік-экономикалық дамудың жалпы және кіру кезінде төмен деңгейі,
елдер топтары ішінде саяси тұрақсыздық.
Осы сипаттамаларға қарап, бұл елдер ДСҰ-ның мүше елдері
Дегенмен, 1996 ж. кейін кірген елдердің барлығына тарифтер
Жалпы, қарастырылған елдердің оларға дейін енген мемлекеттерге қарағанда
Ол 214 стандартты емес шарттарды қабылдады, мысалы, Қытайға
Қытай қысқа мерзім ішінде импорттық тарифтерді ірі төмендетулерге
Бірақ ҚХР ауыл шаруашылығы саласында ең үлкен төмендетулерді
Қазақстанның ДСҰ-на кіруіне қарсы болушылар Қырғызстан, Грузия және
Оларға ешкім инвестициялық дүмпу болады деген жоқ, Стратегиялық
2000- 2006 ж.ж. ДСҰ-на кіретін кейбір елдер өндірісінің
Кесте №1
мемлекеттер
2005 ж.
2006 ж.
ЖІӨ өнеркәсіп өндірістің көлемі А/ш ендіріс көлемі ЖІӨ
Грузия 19 10,8 85 4,5 98,9 6
Қырғызстан 5 6
5 5,4 7
Молдова 2.1 7,7 97 4 14,2 4
Латвия 6,6
7
Эстония 6.9
5
Литва 3.9
4,5
Латвияның экспорты 2000 ж. ДСҰ-на кірудің есебінен алдыңғы
Ал Қытай жайында айтатын болсақ. 2002 ж. шет
Нақты нәтижелерді Қытай ДСҰ-на кірмей тұрып көрді. Қытай
Алайда елдер тәжірибесінде жағымсыз әсерлерді де айтпай кетуге
Қорытындылай келе, бәсекелестік жағдайы төмен өндірістерді жабу -
ДСҰ-на елдердің кіру тәжірибелерін қарастыра келе, мүше елдер
Қазақстан кіші елдер қатарына кіреді. Оның үлкен экономикалық
Сонымен қатар Қазақстан Ресеймен бірге ДСҰ-на кіруі керек,
ДСҰ-на кіруші елдермен келісім сөздер кезінде ең үлкен
Қазақстанның ДСҰ-на кіруіне қарсы келушілер мұндай сыртқы сауда
Сонымен қатар Қазақстан өз тарифтерін әрдайым төмендетіп келеді.
2006 ж. Салынған баж қойылымдарына байланысты импорт құрылымы
Сур.1. Шығу тегі-ҚР статистика агентінің мәліметтері
2000-2005ж.ж. ҚР импорт және импорттық баждар
Сур. 2. Шығу тегі- ҚР статистика агенттігінің мәліметтері
Қазақстан баждары қорғаныс мақсаттарына қарағанда, фискалды қызмет атқарады.
Шет елдік компаниялар Қазақстан нарығын өз тауарларымен қамтамасыз
1.Қазақстан нарығы шет елдік өңдеуші фирмалар үшін тым
2.елдер тәжірибесіне негізделе отырып, кіші елдерге үлкен мемлекеттерге
3. теңгенің нақты курсы жоғарыламай, төмендемейтін болса, импорт
Осылайша Қазақстанның ДСҰ-на кіруден пайда болатын жағымсыз жақтар
Егер Қазақстанның кейбір тауар түрлері бойынша тарифтер ДСҰ-на
Қазіргі кездегі Қазақстан нарығындағы бәсекені импортталатын тауарлар құрайды,
Қазақстандағы импорт бәсекеден басқа келесілерді қамтамасыз етеді:
арзан, сапасы жақсы, табысы аз тауарлармен қамтамасыз ету;
кәсіпорындарды техника мен технологияларды жаңартуға, өндіріс шығындарын төмендетуге,
инвесторларға тауарлар түрлеріне сұраныстың артуы жайында мәлімет береді
кәсіпкерлерді не өндірісін дамытуға, не жабуға мәжбүрлейді;
Әрине, Қазақстан ДСҰ-на енудің нәтижесінде бәсеке артады, бір
ҚР ЖІӨ мен импортының өсу динамикасы
Сур. 3. Шығу тегі- Ұлттық банк мәліметтері
Нарықтық экономика жағдайында Қазақстанның материалды өндіріс салалары болуы
Кіргізу баждарын арттыру, отандық өндірушілерге көмек көрсету сияқты,
«Адал емес бәсеке туралы» ҚР заңының 4 бабында
Бәсекелес және тиімді отандық өндірістің дамуына импорт кері
Теңгенің нақты курсының азайтылуы импортты тауарларға тарифті және
Қазақстанға нарықтық экономика статусы оңай берілген жоқ. Бірақ
2.2 ҚР-ның ДСҰ-ға кіру проблемалары мен перспективалары
Қазақстанда көмекті қажет ететін жалғыз сала - ауыл
Жапония Үкіметі ауылшаруашылығына көмек көрсетуді келесі факторлармен байланыстырады:
- әлемдік нарықты азық-түлікпен қамтамасыз ету
шаруашылығы жалпы тұрақсыз сала, онын өнімдерін тек бірнеше
- азық- түлік жетіспеген жылдары ауқатты мемлекеттер
өнімдерді сақтау кезінде тез бұзылатынына байланысты резервтерді тек
Қазақстан үшін бұл саланың маңызы ерекше. Оның дамуы
Қазақстанның кейбір ерекше жағдайларын ескергеніміз жөн. Астық шаруашылығының
Ауылшаруашылығына көмек көрсетуден бас тартуға болмайды, өйткені ол
Осыған байланысты көптеген дамыған мемлекеттер ауыл- шаруашылығын қорғау
ДСҰ-да ауылшаруашылығын қорғау мен көмек көрсету үш бағыт
Ауылшаруашылық экспортты субсидиялау;
Ауылшаруашылық және азық-түлік өнімдеріне тарифтер;
Ауылшаруашылығын ішкі субсидиялау;
Ауылшаруашылығына ең үлкен көмекті АҚШ, Жапония; ЕО сияқты
Қазақстан ет пен астықты стратегиялық маңызды өнім ретінде
Ауылшаруашылығын ішкі субсидиялау мәселелерін шешу қиынға түседі. ДСҰ-ның
2001 ж. тікелей және жанама көмек көрсету сомасы
Егер ауылшаруашылығын мемлекеттік субсидиялаудың ең үлкен деңгейін Ресей
Қазақстанның ДСҰ-на кіру үрдісі 1996 ж. 26 қаңтарында
Осы уакыт ішінде Жұмыс тобының 7 отырыстары мен
Халықаралық сауда ережелеріне республика заңнамасының сәйкестенуі арта түсті.
15 жыл ішінде жеткен жетістіктер қорытындысы бойынша Қазақстанның
Тауарлардың нарыққа кіруі жайында нақты келісім сөздерді жүргізуге
Қазақстан Республикасы ЕврАзЭС-тің мүше мемлекеттерінің Үкіметтік кездесулеріне белсенді
Біз ДСҰ-на кіргеннен кейін мына бұйымды ана елге
Келісім-шарт бар ғой дейтіндер бар. Біз келісім-шарттың жәй
“Жамандықты бұрын ойла” дейтін еді атам қазақ. Біз
Қорытынды
“Үкіметке мынаны тапсырамын:
ДСҰ-ға кіру шеңберінде біздің экономикамыздың кейбір салаларын, әсіресе,
(Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың
Қазақстан халқына Жолдауынан 1 наурыз 2006 ж.)
Дүниежүзілік сауда ұйымына өтуді жақтаушылар да, оған қарсылар
Бұған дейін қазақ пен орыс елі Дүниежүзілік Сауда
ДСҰ-ға мүше болмасқа амал жоқ. Замана талабы осыған
Ал осы Одақтың мүше елдері ДСҰ–ға бөлек–бөлек кірсе
Қазақстан ДСҰ – на кіреді дегеннен-ақ көңілімізге қатты
Бұл аз болса, мынаны да еске алыңыз. ДСҰ-ға
Пайдаланылған әдебиеттер
Мамыров “Халықаралық экономикалық қатынастар” – Алматы, 2002 жыл
Аманжан Жамалов: “Дүниежүзілік сауда ұйымы құбыжық емес”. Алтын
Ана тілі газет. №44, 3 қараша 2005 ж.
Дүниежүзілік сауда ұйымына кіру бізге не береді? Ана
Жас қазақ үні газет. №18, 06.05-12.05. 2005 ж.
“ДСҰ-ға өту-бәсекелестікке лайықтыларға ғана қолайлы”. АҚ ЖОЛ
ДСҰ-ға енбей, “ас батпайды” , енсек, шетелдік жұмысшылар
“ДСҰ-жұмақ емес”. Айқын газет. 3 наурыз 2006 ж.
“Тауар өндіре алсаң ғана ДСҰ-ның қызығын көресің”. Айқын
Министр Жақсыбек Құлекеев: “ДСҰ-на ену Қазақстанның әлемдік қоғамдастықтағы
Қазақстан Республикасының статистика жөніндегі агенттігі. Қазақстан Республикасының әлеуметтік-экономикалық
«ДСҰ-на кіру алдындағы ауыл шаруашылығының даму жағдайы»
«Қазақстанның сыртқы саудасы және ДСҰ» Л.Ж.Келбұғанов;
«Күдік расқа айналса қайтеміз немесе ДСҰ қазаққа
Айтжанова.Ж «Некоторые вопросы вступление КР в ВТО».-Экономика
Арыстанбеков .К «Казахстан и ВТО». Аль-Пари.-2002.-4-5.-стр15-17
Арыстанбеков. К «На пути вступление КР в
3