Ж О С П А Р
К і р і с п е …………………………………………………………………..3-4
I тарау. Ұлттық банк, оның мақсаттары, міндеттері
мен қызметтері……………………………………….…….5-10
1.1 Ұлттық банктің міндеттері, мақсаттары мен құқықтары……..5-6
1.2 Ұлттық банктің атқаратын қызметтерінің бағыттары………...7-10
II тарау. Қазақстан Республикасындағы Ұлттық
Банктің құрылымы мен басқару органдары….............11-21
2.1 Қазақстан Республикасындағы Ұлттық
банкі"...........................16-17
Қазақстан Ұлттық Банкінің бақылау және қадағалау функциялары.........................18-20
Қазақстан Ұлттық банкінің мемлекеттік өкімет органдарымен өзара іс ―
III тарау. Қазақстан Республикасындағы Ұлттық
3.1 Қазақстан Республикасындағы Ұлттық Банктің
операциялары және агенттікпен бөлісуі.......22-26
3.2 Қазақстан Республикасындағы Ұлттық Банктің 2004-2006
жылдардағы негізгі бағыттары...........26-28
Қорытынды...................29
Қолданылған әдебиеттер.....................30
Кіріспе
Мемлекеттің деңгейі мен негізін анықтауда экономика негізгі рөл атқарады.
Менің бұл тақырыпты таңдау себебім - Ұлттық Банк
Республиканың Ұлттық банкінің ең басты мақсаты – экономиканы төлем
Ұлттық Банктің тарихына тоқталатын болсам, Қазақстан Республикасының Орталық
Ұлттық Банкінің маңызды қызметі - банктердің, жинақ және
Ұлттық Банк ― коммерциялық банктерді және басқа да
Мен курстық жұмысымның барысында, жалпы Ұлттық Банктің ұғымына,
Курстық жұмысты көрсетілген талаптарға сай орындау үшін еліміздегі Ұлттық
I тарау. Ұлттық банк, оның мақсаттары, міндеттері
мен қызметтері.
Ұлттық банктің міндеттері, мақсаттары мен құқықтары
Ұлттық Банктер ― бүкіл елдің несие жүйесін бақылаушы, әрі
“Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі” туралы заң бойынша Қазақстан Республикасының
Ұлттық Банк ― ақша резервтерінен, алтын валюта резервтерінен, басқа
Қазақстанның экономикалық дамуы және дүниежүзілік экономикаға интеграциялануы мақсаттарына жетуге
Ақша ― несие және банк жүйесінің тұрақтылығын
қамтамасыз етуге көмектесу;
Банктік және басқа несиелік мекемелердің қызметін
реттейтін ережелерді жасау және олардың орындалуына
бақылау жасау негізінде банк несие берушілердің,
салымшылардың мүдделерін қорғау;
Әлемдік тәжірибеде, нарықтық экономика жағдайында Ұлттық банкінің жұмысын ұйымдастырудың
Оның капиталының қалыптасуы 100% мемлекеттің
қаражаты есебінен болатын унитарлық банк;
Акцияларының бөлігі мемлекетке тиесілі акционерлік
қоғам;
Бірлестік типтес ұйым (мемлекеттің қатысуымен
немесе қатысуынсыз);
Ұлттық Банкінің қызметін бірігіп атқаратын
тәуелсіз банктер жүйесі;
Негізгі Ұлттық Банк ― унитарлы орган болып табылады. Мемлекет
Ұлттық банкінің қаржылық жылдағы пайдасы сол жылғы жатқызылатын табыстар
Ұлттық банктің атқаратын қызметтерінің
бағыттары
Қазақстан Ұлттық банкі ― Қазақстан Республикасы заңдарының негізінде
Ұлттық банктің атқаратын қызметтері:
Қазақстан Республикасында мемлекеттік ақша ― несие саясатын жүргізу, яғни
Қазақстан Республикасында қолданылатын банкнота және монетаны эмиссиялау. Ол
Ұлттық Банктің қолма ― қол
шығаратын, тиын мен теңгенің қолма ― қол ақшасыз
Банктердің банк ісі қызметін атқару. Ол үшін Ұлттық
Үкіметтің және мемлекеттік органдардың банкі және агенті қызметін
Банктердің ісін бақылау және қадағалау қызметі . Ол
Банктердегі бухгалтерлік есеп айырысудың, бухгалтерлік, банктік және басқа есептің
Валюталық реттеу және валюталық бақылау қызметі. Оны атқару
Резиденттер үшін шетелвалютасын және шетел валютасындағы бағалы қағаздарды
Ұлттық валютаның
салыстырып, курсын реттейді. Халықаралық есеп айырысуды ұйымдастырып,
Елдің алтын валюта қорларын басқару қызметі. Оны атқару
Президенттің немесе үкіметтің тапсырысы бойынша Ұлттық Банктің қоймасында
Ұлттық банкі жұмысының бағыттары:
Елдегі несиелік ресурстарды және ақша айналысын басқару;
Өзіне бғынышты мекемелер арқылы ақшалай түсімді инкассациялауды ұйымдастыру
Халық шаруашылығында несиелік, есеп ― айырысу
Банк ісін лицензиялау, ақша ― несиелік реттеудің әдістерінің формаларын
Банк ісін бақылау және қадағалау;
Елдің банк жүйесінің тәуелсіз балансын жасау;
Ғылыми ― зерттеу және аналитикалық жұмыстар жүргізу;
Валюталық операцияларды жүргізу ережелерін және тәртібін жасау ,
Атқаратын қызметтердің негізгілері:
Айналыстағы ақша массасының көлемін реттеу жолымен республикада мемлекеттік ақша
Қазақстан Республикасы Үкіметінің мемлекеттік қағаздарына қызмет етуге қатынасады;
Қазақстан аумағында банктердің, еліміздегі банктердің ашылуына және филиалдары
Белгіленген тәртіпте банктердің бағалы қағаздарының эмисиялау проспектісіне мемлекеттік бағалы
Банктердің қызметін бақылау мен қадағалауды жүзеге асырады және пруденциялық
Қазақстан Республикасында несиелер бойынша сыйақы пайыз матерлемесін реттеуді жүзеге
II тарау. Қазақстан Республикасындағы Ұлттық
Банктің құрылымы мен басқару органдары
Ұлттық банктің басқару құрылымы мен қызметтік ұйымдастырудың басқа да
Басқарма.
Директорлар кеңесі
Төраға. Төрағаның
орынбасарлары
Ұлттық Банктің орталық аппараты
Департаменттер, дербес басқармалар және бөлімдер
Облыстық (аумақтық( басқармалар
Ұлттық банктің тәуелсіз бөлімшелері:
Мемлекеттік сақтау орны
Банкноттық фабрика
Бағалы қағаздар фабрикасы
Приборлық бақылаудың мемлекеттік инспекциясы
Қазақсандық банкаралық есеп айырысу орталығы
Банкаралық және қаржылық телекоммуникациялар орталығы
Банктік сервистік бюро
Ұлттық банкінің ең жоғарғы басқару орны Ұлттық банк төрағасы
Мемлекеттік ақша ( несиелік саясатын жасайды;
Ұлттық банкі шығарған, банктер ісіне қатысты нормативтік актілерді бекітеді;
Парламент бекіткен тұжырым негізінде банкноттар мен монеталардың номиналдық құнын
Ұлттық банкінің банктермен және Қазақстан республикасының бюджетімен операциялар бойынша
Қазақстан Республикасының валюталық айырбас бағасын анықтау тәртібін бекітеді, белгілейді;
Сыртқы резевтерде сақтауға алатын сыртқы активтер типтерін бекітеді;
Ұлттық банкінің жұмысы туралы есеп береді, жылдық жиынтық балансты
Ұлттық банк туралы ережені, Ұлттық банк құрылымын бекітеді және
Банктер және олардың филиалдары үшін экономикалық нормативтерін бекітеді;
Басқарма шешімдерін басқарма қаулылары формасында жүзеге асады. Қазақстан
Ұлттық банк төрағасы Қазақстан Республикасының Президентінің ұсынуымен алты
Ұлттық банк төрағасы Ұлттық банк атынан сенімхатсыз мемлекетік органдармен,
Ұлттық банк төрағасы ( Ұлттық банк қызметі бойынша шұғыл
Ұлттық банк төрағасы басқарманы, директорлар кеңесінің қызметін басқарады және
Ұлттық банк төрағасы президентке екі ай бұрын жазбаша өтініш
Парламенттің келісімімен Қазақстан Республикасының Президенті Қазақстан Ұлттық банкінің төрағасы
Қазақстан Ұлттық банкінің жылдық есебін Қазақстан Республикасының Президенті бекітеді;
Ұлттық валюталық ( теңгенің айлығының тұжырымымен Қазақстан Республикасының Президенті
Қазақстан Ұлттық банкінің Қазақстан республикасының Президентінің сұрауы бойынша өзінің
Ұлттық банкінің функционалдық құрамына департаменттер мен басқа да бөлімшелерден
Ұлттық банктің орталық аппаратында мынадай департаменттер мен дербес басқармалары
Зерттеу және статистика департаменті;
Шетел операциялары департаменті;
Ішкі операциялар басқармасы;
Монетарлық операциялар департаменті;
Заң қызметі департаменті;
Әкімшілік департаменті;
Қолма ( қол ақшалармен жұмыс жөніндегі басқарма;
Инженерлік қауіпсіздік жүйесін пайдалану бөлімі;
Бухгалтерлік есеп департаменті;
Есептеу жұмыс орталықтарының департаменті;
Операциондық басқармасы;
Төлем жүйесі басқармасы;
Қаржылық қадағалау департаменті;
Персоналдармен жұмыс жасау басқармасы;
Халықаралық қаржы ұйымдарының жоболарын іске асыру бөлімі;
Мерзімді басылымдар және іскерлік ақараттар бөлімі;
Сонымен қатар Қазақстан Ұлттық банк құрылымы мынадай дербес бөлімшелер
Мемлекеттік сақтау қоймасы;
Ресей Федерациясындағы Ұлттық банк өкілеттігі;
Банкноттық фабрика;
Монета сарайы;
Қазақстан банкаралық есеп айырысу орталығы;
Қазақстан ипотекалық компаниясы;
Актуарлық орталық;
Банктік сервистік бюро;
Ұлттық ақпараттық технология;
Автобаза
Қазақстан Ұлттық банкінің төрағасы қызметінен кетерінен екі ай бұрын
Қазақстан Республикасындағы Ұлттық банк (-
"Банктердің банкі"
Республиканың Ұлттық банкінің ең басты мақстаты (- экономиканы төлем
Ұлттық Банк (- "Банктердің банкі" қызметін атқару үшін:
Коммерциялық банктердің резервтерін сақтайды;
Коммерциялық банктерге қысқа мерзімде қажеттіліктеріне байланысты, қысқа мерзімді
Жалпы Ұлттық ауқымда қолма (- қолсыз есеп айырысуларда
Банктердің қызметіне қадағалау және бақылау жүргізеді;
Ұлттық Банктің тағы бір маңызды қызметі (- банктердің,
жинақ және тағы басқа
Ұлттық Банк (- коммерциялық банктерді және басқа да қаржылық
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі (- жалпы банктік жүйені
Ұлттық Банк банкаралық есеп айырысу сияқты жалпы халықтың шаруашылықтың
Қолма (- қолсыз ақшалай және қолма (- қол
Бүкіл банктік жүйесі үшін бірыңғай метадологилық негіздегі
Есеп айырысу, есеп жүргізу және есеп беру ережесімен орнату
Елімізде қолма (- қол
Қазақстан Ұлттық Банкінің бақылау және қадағалау функциялары
Қазақстан Ұлттық банкі
Қазақстан Ұлттық банкі банкілер желісінің, сондай ― ақ шет
Оның реттеушілік функциясы Қазақстан Республикасы ақша ― несие
Қазақстан Ұлттық банкі заң актілерінде көздеген жағдайларды қоспағанда, банктердің,
Қазақстан Ұлттық банкі банк және қаржы статистикасын, экономикалық ахуалға
Қазақстан Ұлттық банкі банктерді, сондай ― ақ шетел валютасын
Осы мақсаттарда Қазақстан Ұлттық банкі:
Банктер мне олардың клиенттерінің, сондай ― ақ шет
Банктер, сондай― ақ шет ел валютасын сатып алу, сату
Банктер мен олардың филиалдарын, сондай ― ақ шетел валютасын
Қазақстан Ұлттық банкі Қазақстан Республикасындағы банктер мен олардың филиалдарының
Қазақстан Ұлттық банкі басқа мемлекеттердің орталық банктерімен және
Пруденциялық нормативтер:
Банктердің қаржылық тұлаулылығын қамтамасыз ету және олардың кредиторларының, салымшыларының
Есеп айырысу мекемелері, сондай ― ақ шет ел валютасын
Қазақстан Ұлттық банк белгілейтін пруденциялық нормативтер сонымен қатар күнбе
Қазақстан Ұлттық Банкі:
Банктер үшін пруденциялық нормативтердің есеп айырысу әдістемесі мен қолданылу
Банктер үшін ашық валюта айқындамасын есепке алу және
Үмітсіз және күмәнді активтерді, валюталық және проценттік
Қазақстан Ұлттық банкінің банктік қадағалау қызметкерлеріне қойылатын талаптар:
Қазақстан Ұлттық банкінің банктік қадағалау құрылымдық бөлімшелерінің бірінің басшысы
Мұндай адамның:
Жоғары білімі болмаса;
өтелмеген сот жазасы болса;
бұрын банкротқа ұшыраған фирманы басқаруға қатысса немесе банк
табысы туралы декарация мен меншігінің бар екені және оның
банк төрағасы немесе банктің кеңесінің мүшесі немесе банк
Банктік қадағалау қызметкерлері Қазақстан Ұлттық банкі төрағасының жазбаша
2.3 Қазақстан Ұлттық банкінің мемлекеттік өкімет
органдарымен өзара іс ― қимылы
Қазақстан Ұлттық банкі заңмен берілген өкілеттік шегінде өз қызметін
Қазақстан Ұлттық банкі өз қызметін Қазақстан Республикасының Үкіметімен үйлестіріп
Қазақстан Ұлттық банкі өз жұмысында Үкіметтің экономикалық саясатын ескеріп
Қазақстан Ұлттық банкінің төрағасы немесе оның орынбасарларының бірі Үкімет
Үкімет Қазақстан Ұлттық Банкінің міндеттемелері бойынша жауап бермейді, сол
Қазақстан Ұлттық банкң Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің шоттары бойынша
Қазақстан Ұлттық банкі Қаржы министрлігіне мемлекеттік бағалы қағаздар шығару
Қазақстан Ұлттық банкі өзінің міндеттемелерін орындамағаны үшін Қазақстан
Қазақстан Ұлттық банкі, банктер, есеп айырысу ұйымдары және олардың
III тарау. Қазақстан Республикасындағы Ұлттық
Банктің операциялары мен негізгі бағыттары
3.1 Қазақстан Республикасындағы Ұлттық Банктің
операциялары және агенттікпен бөлісуі.
Ұлттық банк ―"Қазақстан Республикасының Ұлттық банк" туралы заңға сәйкес,
Айналыстағы ақша массасының көлемін реттеу жолымен Қазақстан Республикасында мемлекеттік
Кепіл беруші Үкімет болып табылатын Қазақстан Республикасының ішкі және
Қазақстан Республикасы аумағындағы одан тыс жерлерде банк филиалдарын, өкілдіктерін
Банктердің бағалы қағаздар эмиссиясы жобасының, оның тіркелуіне дейін
Ол банктерге несие беруге, банктердің қарыз капиталы нарығындағы ашық
Банктердің жұмысына және шетелдік валютаны сату, сатып алу және
Қазақстан Республикасында ресми мөлшерлемелерді өзгерту арқылы банктік пайыз мөлшерлемелерінің
Қазақстан Республикасында информациялық процестерді ақша ― несие реттеуі әдістерімен
Қазақстан Республикасында есеп айырысу тәртібін, жүйесін және нысандарын анықтайды,
Қазақстан Республикасында валюталық ретту мен валюталық бақылауды жүзеге асырады
Банк ісі, есеп айырысу, валюталық операциялар жүргізу бойынша банктерге,
Бақылау және қадағалау функцияларын қамтамасыз ету үшін банктерге, шетелдік
Егер заңды актілермен басқалары қарастырылмаса, Қазақстан Республикасының Үкіметімен келісіп,
Ұлттық Банкіге жүктелген функцияларды жүзеге асыруды басқаруға қатысуға құқылы;
Қолма ―қол банкноттар мен монеталарды есепке алу, сақтандыру,
Қазақстан Республикасы банктерінің жиынтық балансын құрады және тұрақты түрде
Ішкі және сыртқы активтер бойынша болжамды есептеп шығарады;
Ақшалай қаражаттарды есепке алуды қате кеткенде немесе қолдан жасалған
Қазақстан Республикасында банктер жүйесіне кадрларды дайындауға қатысады;
Сирек жағдайларда мемлекеттік бюджеттің қаражаттары арқылы қаржыландырылатын несиелік ―
Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігімен келісе отырып, банктердің бухгалтерлік есебінің
Уәкілетті мемлекеттік органның құзыретіне кіретін мәселелер жөнінде онымен келісе
өзінің бақылау және қадағалау қызметін қамтамасыз ету үшін заң
Қазақстан Республикасы Үкіметінің келісімі бщйынша, ақша төлемдері мен аударымдарын
Қазақстан Ұлттық банкі өзіне жүктелген функцияларды жүзеге асыруына жәрдемдесетін
Қолма ― қол банкноттар мен тиындарды есепке алу,
Қазақстан Республикасы банктерінің жиынтық балансы мен өз балансын жасайды
Елдің есептік төлем балансын қалыптастырады және төлем балансы көрсеткіштерінің
Ақшаны клиенттің банктік шотына қате есептелгені анықталған кезде, оны
Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігінің бірыңғай қазынашылық шотына қызмет көрсетеді;
Банктер ашатын есеп айырысу ― кассалық бөлімдерін банктердің
Қазақстан Ұлттық банкінің нормативтік құқықтық актілеріне сәйкес вексельдерді қайта
Қазақстанның Ұлттық банкі мен Қазақстан Республикасының Үкіметі арасында жасалатын
Қазақстан Республикасы агенттігі қаржылық мекемелерін және қаржы нарығын қадағалау
3.2 Қазақстан Республикасындағы Ұлттық Банктің 2004-2006
2001 жылдан бастап, Ұлттық банк ақша ― несие саясатының
Ұлттық банктің ақша ― несие саясатының маңызды бағыты таяу
Қазақстан Республикасының агенствосының берген мәліметі бойынша 2003 жылдың 11
Қысқа мерзімді құралдар бойынша кіріс төмендеді: 6 айлық
Сәуірде Ұлттық Банк ноталар эмиссиясының көлемі бойынша кірістілік
2004 жыл сәуірде Ұлттық Банктің тікелей РЕПО операциялары бойынша
Ұлттық банктің халықаралық резервтерінің өсуі ақша агрегаттарының өсуіне ықпал
Ақша ― несие саясатының 3 жылға қойған мақсатының бірі
2004―2006 жылдар арасында Ұлттық банк алтын валюта резервтерінің
Ұзақ мерзімді несиелер 66(,3 млрд. теңгені құрап, 4,5% ке
Резиденттер депозиттерінің жалпы көлемі 2004 жылдың наурызында 4,3% ке
2004―2006жылдарға арналған ақша ― несие саясатының болжамды көрсеткіштері.
Млрд. тенге немесе % (1 жылға) 2003 ж.
инфляция %
жалпы инфляция %
ақша базасы млрд. теңге
өзгерістер %
ақша массасы млрд. теңге
өзерістер %
банк жүйесіндегі резиденттердің депозиттері млрд. теңге
өзгерістер%
экономикаға беретін несиелер млрд.тг
өзгерістер %
6,5
―
312
50,0
1026
34,2
780
29,4
940
39,8 5 – 7
4 – 6
411
31,6
1325
29,1
972
24,6
1225
30,3 4 - 6
3 – 5
495
20,3
1607
21,3
1183
21,7
1520
24,1
4 – 6
– 5
574
16,1
1898
18,1
1407
18,9
1844
21,3
Қ О Р Ы Т Ы Н Д Ы
Курстық жұмысымды қорытындылай келгенде, мен осы
Бірінші тарауда көрсетілгендей, Ұлттық Банк ― бұл ақшалай резервтерді
Айналыстағы ақша массасының көлемін реттеу жолымен мемлекеттің ақша ―
Ақша эмиссиялау;
Банктерге, ұйымдарға несие беру;
Республикада қолма ― қолсыз есеп айырыуды іске асыру;
Инвестициялық қызмет;
Екінші деңгейдегі банктер қызметін бақылау және қадағалау ;
Валюталық реттеу және валюталық резервін сақтау және т.б
Ұлттық банктің құрылымы мен басқару органдары ― өзінің қызметтерін
Үшінші тараудағы, Ұлттық банктің операциялары мен функцияларына келетін болсақ,
Қолданылған әдебиеттер
ҚР-дың «Ұлттық Банкі заңдары» Егемен Қазақстан Алматы 1995ж зо
«Қазақстан Республикасындағы банктер және банк мекемелері» негізгі заң
«Қазақстан Республикасындағы банктер және банк қызметтері туралы» Қазақстан Республмкасының
Зиябеков Б «Қазақстанда банк жүйесінің дамуы» заңы, Алматы 2003ж.,
«Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі туралы» Қазақстан Республикасының заңы, Алматы
«Экономикалық шолу » ҚР ―сының Ұлттық банкі журналы,
«Қазақстан Ұлттық банкі» журналы, жылдық есеп, Алматы 2002ж.
«Баспасөз релизі» Ұлттық банк хабарлаушысы журналы, № 9 (283)
Расулов Н. «Банк жүйесінің дамуы қарқынды» // Қаржы қаражат
Алдаберген Ә. «Банк жүйесінің дамуы қарқынды» // Егемен Қазақстан
Теңізбаева А.С. «Қазақстанда банк жүйесі мен банк заңдарының қалыптасуы
Мақыш С.Б. «Ақша айналысы және несие», Алматы 2004ж. 128б.
Сейітқасымов Ғ.С. «Ақша, несие, банктер» Алматы 2001ж.
Кошенов Б.Н. «Ақша, несие, банктер» Алматы 2001ж.
Сейітқасымов Ғ.С. «Ақша, несие, банктер», Алматы 2001ж.
Қалығұлова Р.Ж., Ғұмар Н.А. «Банктегі бухгалтерлік есеп және есеп
Ғабжалелов Х. «Теңге», Алматы 2003ж. 23-35б.б
29