Мазмұны
Кіріспе.....................................................................................................................2
І ҚАРЖЫ ЖҮЙЕСІНІҢ ҰҒЫМЫ
1.1 Қаржы және қаржы жүйесі туралы түсінік..............................................4
1.2 Қаржы жүйесінің буындары және атқаратын қызметтері...................13
1.3 Қаржы жүйесінің қағидалары.................................................................22
ІІ Қ.Р. Қаржы жүйесін ұйымдастыру..............................................................26
Қорытынды.........................................................................................................30
Әдебиеттер...........................................................................................................32
Кіріспе
Қаржы ("қолма-қол ақша", "табыс" ұғымын білдіретін қоғамда нақты
"Қаржы" ұғымы мемлекетаен бірге бір уақьпта қоғамның таптарға
Қаржы ғылыми ұғым ретінде, әдетте, қоғаадық өмірде сан
Бүгін де қаржы терминін күнделікті қолданысқа енгізген авторды
Қаржы туралы жұмыстың ("Афин республикасының кірістері туралы") алғашқы
Аристотельдің (б.э.д. 384-322 жж.) қаржы саласындағы көзқарасы оның
Қаржының мәні, оның даму заңдылықтары, тауар-ақша қатынастарын қамту
Түрлі қоғамдық-экономикалық формациялар қаржысының айырмашылығы мына себептерге байланысты:
Қаржы жүйесінің жеке құрамды элементтерінің функционалдық арналымының қағидаты
Бюджеттен тыс қорлардың (ресурстардың) мақсатты міңдеттерін тиісті аппараттар
Ұлттық шаруашылықты басқарудың сатылас қағидаты жоғары органдар (министрліктер,
Қазіргі кезде қаржы жүйесі терең өзгерістерге ұшырап, қайта
Нарықтық қатынастарға көшу барысында қаржы жүйесінің рөлі мен
Қаржы және ең алдымен бюджет жүйесі жалпы ішкі
Қоғамда істің жайы қаржы ахуалымен анықталады, сондықтан тұрақтану
1.1 Қаржы және қаржы жүйесі туралы түсінік
Экономикалық өмірде қаржының сыртқы көрінісі қоғамдық өндірістегі әр
Қаржы — ақша қатынастарының ажырағысыз бөлігі, ол әрқашан
Жалпықоғамдық өнім мен ұлттық табысты жасау, бөлу және
Алайда қаржы ақша қатынастарының бүкіл сферасын қамтиды деп
Қаржының ақшадан мазмұны жағынан да, функциялары жағынан да
Қаржыны экономикалық категориялардың қатарынан бөліп алу үшін қаржы
Қоғамдық қатынастардың иерархиясында ақша қатынастары экономикалық қатынастарға жатады,
1-сызба
Бұдан қаржы қатынастарын өндірістік қатынастардың бір бөлігі деуге
Ұдайы өндіріс процесі үздіксіз жалғасып жататын өндіру, бту,
Қаржы қатынастарының пайда болуы өзі жайында әрқашан ақшаның
т-ге ыдырайды: өндіріске жұмсалынған өндіріс құралдары құнының
Сонымен бірге айналым қаражаттарының қорлары, амортизациялық және басқа
Егер құнның "с" элементіне сәйкес бөлігі өнімді сатқаннан
Одан кейін қалыптастырылған ақша қорлары қайта бөлуге —
Материалдық өндірісте жасалынған құнның едәуір бөлігі жалпымемлекеттік мүқтаждарға
Ақырында, ұдайы өндірістік процестің барлық стадияларынан өте отырып,
2-сызба
Нәтижесіңде өнімнің бір бөлігі жаңа ауыспалы айналымға түседі,
Қарастырылған процестер қаржы қатынастарының күрделі тоқайласуын, олардың басқа
Әр түрлі қоғамдық-саяси құрылымы бар осы заманғы мемлекеттерде
нәтижелерін бағалау) орындайды, оларда қоғам дамуындағы бұл категориялардың
Қаржыны құндық экономикалық категориялардың бүкіл жалпы жиынтығынан бөліп
Экономикалық категория ретіндегі қаржының мазмұнын құрайтын қатынастардың өзгешелігі
Қаржы қатынастары өзінің негізінде бөлгіштік қатынастар болып табылады.
Қаржы қатынастарының ақшалай сипаты мен бөлгіштік сипаты қаржының
Қаржының түрлі мақсатты ақша қорларының қозғалысында көрінуі оның
Нақты жұмсауға арналған мақсатты ақша-қаржы қорлары қоғамдық өндіріс
Ақша қаражаттары экономикалық өмірде, әдеттегідей, баламалы, яғни тауар
Сөйтіп, қаржының қаралған өзгеше белгілері бұл экономикалық категорияны
Жоғарыда айтылғаңдардьщ негізіңце қаржының қысқаша анықтамасын былайша тұжырымдауға
Қаржы ресурстары болмаса, қаржы механизмі арқылы барлық жағдайға
Мемлекет, дәстүрлі функциялардан басқа, шаруашылық процестерді реттеу жөнінде
Елде жергілікті мәні бар міндеттерді шешуге бейімделген жергілікгі
Сондықтан өтпелі кезеңде шаруашылық жүргізудің төменгі буындары мен
Мемлекетгік сектордың қызмегімен байланысты қаржы қатынастары елеулі дәрежеде
Мәселен, құл иеленуші және феодалдық формацияларға натуралдық қатынастар
1.2 Қаржы жүйесінің буындары және атқаратын қызметтері
"Қаржы жүйееінің" ұғымы қаржы ұғымының одан әрі дамуы
Біртұтас қаржы жүйесі — өзінің мәні жағынан мынадай
Қазақстан Республикасында макро- және микроэкономиканың қаржы жүйесін реттеліп
Сонымен бірге жалпы институционалдық тұрғыдан алғанда қаржы жүйесі
Өзінің тарихи дамуында қаржы жүйесі ұзақ эволюциядан өтті.
"Жүйе" термині өзара байланысты элементтердің түрлі критерийлері бойынша
Терминнің жоғарыда келтірілген анықтамасында қаржының мәнділік сипатгамасын, оньщ
қаржы қатынастарының жиынтығы;
ақша қорларының жиынтығы;
басқарудың қаржы аппараты.
Ақша қорларының қозғалысына байланысты мемлекет, шаруашылық жүргізуші субъектілер,
Қаржы қатынастары негізінен мынандай екі сфераны қамтиды:
мемлекетгік бюджетке жинақталатын мемлекетгің орталық-
тандырылған ақша қорларын қалыптастырып, пайдаланумен бай-
ланысты болатын экономикалық ақша қатынастары;
кәсіпорындардың орталықтандырылмаған ақша қорлары-
ның ауыспалы айналымын ортақтастыратын экономикалық ақша
қатынастары.
Қаржы қатынастары өзінің экономикалық табиғаты жөнінен бөлгіштік қатынастар
Қаржы жүйесі интеграциялық тұрпатты жүйе болып табылады, оған
3- сызба
Қаржы жүйесін сыныптаудьщ функционалдық критерийінен басқа қаржы субъектілерінің
4- сызба
Буындардың сыныптамасының матасылған қатары ретінде жоғары разряды элементтері
Қаржы жүйесін құрайтын жеке элементтердің орны мен рөлі
Материалдық өндіріс сферасының шаруашылық жургізуші субьектілерінің қаржысы қаржылардың
Халықтың (үй шаруашылығының) қаржысы қаржы жүйесінің ерекше бөлігі
Сонымен бірге азаматтардың жекедара және шағын кәсіпкерлікпен айналысуымен
Жеке меншік және мемлекеттік кәсіпорындардың қаржысы сферасының бастапқы
Екінші сфераның — шаруашылық жургізуші субъектілердің екі дербес
материалдық өндіріс сферасының шаруашылық жүргізуші субъектілерінің қаржысы;
өндірістік емес сфера салаларыньщ ұйымдары мен мекемелерінің қаржысы.
Бірінші қосалқы жүйеде — өндірістік сфера қаржысында өндірістік
Екінші қосалқы жүйенің — өндірістік емес сфера қаржысының
Бұл қосалқы жүйеде қаржы қатынастары түрлі мақсатты сипаттағы
Қаржы қатынастарының буындарына тән болып келетін тиісті орталықтандырылган
Қаржының материалдық мазмұны өзінің көрінісін қаржы ресурстарын қалыптастырын,
бір қорлар үнемі жүмсалынады (тұтыну қоры), басқалары уақытша
Қаржы жүйесі үғымымен қатар қаржы-кредит жуйесінің жалпы ұғымы
Өзінің ортақ қащдалы біртұтастығына қарамастан, қаржы қатынастарын ұйымдастырудың
Жалпы қаржы жүйесінің құрамы — бұл қаржы қатынастарының
Бүгінде Қазақстанның қаржы жүйесінің қүрамы, жоғарыда атап өтілгендей,
мемлекеттік бюджет жүйесі;
арнаулы бюджеттен тыс қорлар;
мемлекеттік кредит;
жергілікті қаржы;
шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржысы;
халықтың қаржысы.
Қаржы қатынастарының алғашқы үш бөлігі жалпымелекеттік, яғни орталықтандырылған
Жергілікті қаржы мемлекеттің қаржы жүйесінің маңызды құрамы болып
Жалпы, қаржылардың бүкіл құрамы екі ірілендірілген бөлікке біріктіріледі:
мемлекеттік және муниципалдық қаржы;
шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржысы.
Қаржы қатынастары сфераларының әрқайсысының ішінде буындар бөлінеді, оның
Кредит қатынастарының қаржы қатынастарынан айырмашылығы болғанымен мемлекеттік кредит
Қаржы жүйесінің әр буыны өз кезегінде буыншаларға (ондағы
Мемлекеттердің көпшілігіңде қаржы жүйесін құрудың қағидаты — фискалдық
Қаржы жүйесінің функционалдық құрылысы мынадай негізгі қағидаттарды қанағаттандыруы
біріншіден, қаржы жүйесінің жеке алынған әрбір буыны ақша
екіншіден, тұтастай алынған қаржы жүйесі әрбір нақты сәтте
Қаржы жүйесін құрудың негізіне мына қағидаттар қойылған:
Қаржы жүйесін ұйымдастыруда центролизм мен демократизмнің үйлесуі. Мемлекеттік
Бұл қағидат жергілікті қаржы органдарының тиісті жергілікті әкімшілікке
Салалық қаржыларды басқарудағы демократиялық негіз шаруашылық жүргізуші органдарға
Кәсіпкерлік секторда қаржы дербестігі неғұрлым толық көрінеді: оның
Ұлттық және оймақтық мүдделерді сақтау. Бұл қағидат қаржы
Қаржы жүйесі бірлігінің қағидаты орталық қаржы органдары арқылы
Қаржы жүйесінің жеке құрамды элементтерінің функционалдық арналымының қағидаты
Бюджеттен тыс қорлардың (ресурстардың) мақсатты міңдеттерін тиісті аппараттар
Ұлттық шаруашылықты басқарудың сатылас қағидаты жоғары органдар (министрліктер,
Қазіргі кезде қаржы жүйесі терең өзгерістерге ұшырап, қайта
Нарықтық қатынастарға көшу барысында қаржы жүйесінің рөлі мен
Қаржы және ең алдымен бюджет жүйесі жалпы ішкі
Қоғамда істің жайы қаржы ахуалымен анықталады, сондықтан тұрақтану
1.3 Қаржы жүйесінің қағидалары
Қаржы жүйесі интеграциялық тұрпатты жүйе болып табылады, оған
2-кесте
Қаржы жүйесін сыныптаудың функционалдық критерийінен басқа қаржы субъектілерінің
Буындардың сыныптамасының матасылған қатары ретінде жоғары разрядты элементтері
Қаржы жүйесін құрайтын жеке элементтердің орны мен рөлі
Материалдық өндіріс сферасының шаруашылық жүргізуші субьектілерінің қаржысы қаржылардың
Халықтың (үй шаруашылыгының) қаржысы қаржы жүйесінің ерекше бөлігі
Қаржы қатынастарының буындарына тән болып келетін тиісті орталықтандырылған
Қаржының материалдық мазмұны өзінің көрінісін қаржы ре-сурстарын қалыптастырып,
3-кесте
Қаржы қатынастарының нысандары мен ақша қорлары басқарылатын материалдық
Қаржы жүйесін құрудың негізіне мына қағидаттар қойылған:
Қаржы жүйесін ұйымдастыруда централизм мен демократизмнің үйлесуі Мемлекеттік
Бұл қағидат жергілікті қаржы органдарының тиісті жергілікті әкімшілікке
Салалық қаржыларды басқарудағы демократиялық негіз ша-руашылық жүргізуші органдарға
ΙI Қаржы жүйесін ұйымдастыру
Мемлекеттің қаржылық құрылысы өзара байланысқан 1. тиісті қаржылық-экономикалық
Мемлекеттің қаржы жүйесін құрайтын қаржылық - экономикалық институттар:
Мемлекеттің қаржылық құрылымын арнайы мамандандырылған және өздеріне тиесілі
ҚР Қаржы министрлігі;
ҚР Қаржы министрлігінің Салық комитеті, Қаржы дақылау комитеті
ҚР Қаржы министрлігінің құзырындағы аудандық қаржы бөлімдері мен
ҚР Ұлттық банкі;
ҚР Ұлттық банкінің банктік және сақтандыру қадағалау департаменті,
ҚР Экономика және бюджеттік жоспарлау министрлігі құрайды.
Мемлекеттік қаржылық реттеу мемлекеттің қаржы жүйесінің ойдағыдай
Қаржылық реттеудің әдістеріне: мемлекеттің қаржы жүйесінің құрамын қалыптастыру;
Ақша жүйесінің құқықтық негіздері еліміздің ақша жүйесінің, соның
Осы институт реттейтін обьект ретінде мына: ақша жүйесінің
Ақша жүйесі деп тарихи қалыптасқан және тиісті ұлттық
Ақша бірлігі еліміздегі барлық тауарлардың бағасын өлшеу жөніндегі
Ақшалардың түрлері дегеніміз заңды төлем құралы болып табылатын
Мемлекетіміздегі бірден-бір негізгі эмиссиялық орталық алтынмен қамтамасыз етілмеген
Ақша айналамы тауарлар, сондай-ақ тауарсыз төлемдер мен есеп
Мемлекеттік қаржылар аясындағы ақшаларға тән функциялар қаржылық міндеттемелер
Ақша айналымын тұрақтандыру ақша реформаларын жүргізу арқылы жүзеге
Ақша реформаларын жүргізу кезінде: нуллификация, деноминация, девальвация және
Нуллификациялау – айналымнан құны жойылған ақшаларды алып тастап,
Ақша жүйесінің құрамдас бөлігіне ұлттық валюта жүйесі жатады.
Ұлттық валюта жүйесі халықаралық валюталық жүйемен тығыз өзара
Халықаралық валюта жүйелердің тарихи даму кезеңдеріне орай мынадай
1. Париж валюталық жүйесі (1867 ж)
2. Генуя валюталық жүйесі (1922 ж)
3. Бреттон-Вуд валюталық жүйесі (1944 ж)
4. Ямайка валюталық жүйесі (1976 - 1978 ж)
5. Европалық валюталық жүйесі (1979 ж)
Ұлттық валюта айналымына, сондай-ақ шетелдік валюталарға қатысты мемлекет
Валюталар толығымен айналыста болатын, жартылай айналатын, айналысқа түсетін
Валюталық монаполия валюталық құндылықтармен мәміле жасау жөнінідегі текекмемлекеттің
Қазақстандағы валюталық құндылықтарға: шетелдік валюта, номиналдары шетел валютасымен
Мемлекеттің валюталық монополиясының обьектілері ретінде мынадай төлемдік құжаттар
Шетелдік банктердің чектері, аккредитивтері және пластикалық карточкалары;
Шетелдік банктердің депозиттік сертификаттары;
Шет мемлекеттердің заемдық облигациялары;
Шет мемлекеттердің қазыналық бондары мен вексельдері;
Шетелдік акционерлік қоғамдар мен компониялардың акциялары;
Шетелдік заңды тұлғалардың облигациялары түрінде көрініс табады;
Валюталық реттеудің негізгі әдістері: валюталық реттеу обьектілерін айқындау;
Мемлекеттік қаржылар саласындағы басқару мемлекеттік қаржыларға қатысты тиісті
Мемлекеттік қаржылар саласындағы уәкілетті мемлекеттік органдар жүйесінде:
А. Мемлекеттегі өкілді билік органдар:
1. Жоғарғы заң шығарушы және өкілді орган –
2. Жергілікті өкілді органдар – Мәслихаттар.
Ә. Мемлекеттің атқарушы билік органдары:
1. Жалпы құзыретті орталық атқару органы – ҚР
2. Орталық салалық құзыретті органдар – ҚР министрліктері
3. Жалпы құзыретті жергілікті атқару органдары - Әкімдіктер.
4. Жергілікті салалық және функционалдық органдар.
5. Министрліктер мен ведомствалардың аумақтық органдары.
6. Жергілікті әкімдіктердің бөлімдері мен басқармалары.
Б. Мемлекеттің арнайы мамандандырылған қаржылық – экономикалық органдары:
1. ҚР Қаржы министрлігі, оның құрылымдық және аумақтық
2. ҚР Ұлттық банкі; оның құрылымдық бөлімшелері мен
3. ҚР Экономика және бюджеттік жоспарлау министрлігі көрініс
Мемлекеттік қаржылар саласындағы басқару деп мемлекеттік қаржылар аясындағы
Қаржылық жоспарлаудың құқықтық негіздері қаржылық жоспарларды әзірлеу, қарау,
Қаржылық жоспарлау мемлекеттің ақшалай қорларын қалыптастыру, бөлу және
Қаржылық жоспарлау обьектісі ақшалай қор болып табылды. Ал
Қаржылық жоспарлардың міндеттері: ақшалай қорлардың қалыптастырылу көздері мен
Мемлекеттік қаржылық бақылаудың құқықтық негіздері деп қаржылық бақылауды
Мемлекеттік қаржылық бақылау мемлекеттік бюджет пен бюджеттен тыс
Мемлекеттік қаржылық бақылаудың негізгі міндеттеріне: 1. қаржылық заңдардың
Қорытынды
Қаржы қатынастары көрінісінің нысандары экономиканы басқарудың деңгейіне қарай
Шаруашылық және қаржы механизмдерінде қаржы-экономикалық нормативтер мен лимиттер
Қаржы саясатының түбегейлі өзгеруімен байланысты қаржы механизмі қайта
Сыртқы экономикалық қызметті жандандыру, ішкі өндіріс есебінен тұтыну
Әдебиеттер
1.Жүнісов.Б.Нарықтық экономика негіздері.-Алматы,2001.
2.Мәдешов.Ә.Нарықты экономикаға кіріспе.-алматы,1999.
3.Ілиясов.Қ.Қ. Қаржы.-Алматы,2003.
Мерзілімді басылымдар
4.Банковское дело: стратегическое руководство / Под ред.
5.Бохарев.Л. Қаржы нарығының экономикалық мәні құрылымы.-Экономика негіздері,
6.Валюта түсінігі.-"Банки Казахстана", 2005-ж., N6.
7.Екінші деңгейдегі банктердің несиелік саясаты.-Аль-Пари,2004,N6
8.Коммерциялық банк құрылымы.- "АльПари" 2002ж, 6.
9.Қазақстандағы депозиттер нарығы –Қаржы-Қаражат,2001,N
10.Искаков.У. Нарықтық қаржы.- Экономика негіздері, 2005,N3.
11.Малышева.В.қаржы нарығының тиімділігін басқарайық,-Қаржы-Қаражат,2005, N11.
12.Сәдірмекова.Т.Қазақстандағы қаржы мәселесі.-АльПари,2006, N1.
1