МАЗМҰНЫ
Кіріспе ................................
1. БАЛА БАҚША МЕН МЕКТЕПТІҢ ӨЗАРА БАЙЛАНЫСЫНА БАЛАЛАРДЫҢ БЕЙІМДЕЛУІ
1.1 Бала бақша мен мектептің өзара байланысы және балалар
1.2 Бала бақша балалары мен мектеп оқушыларының дамуындағы физиологиялық
2. БАЛА БАҚША МЕН МЕКТЕПТІҢ ӨЗАРА БАЙЛАНЫСЫНА БАЛАЛАРДЫҢ БЕЙІМДЕЛУІ
2.1 Мектеп жасына дейінгі балалармен жүргізілген эксперименттік жұмыстардың мақсаты
2.2 Мектеп жасына дейінгі балалардың мінез-құлық мотивтерінің негізі –
Қорытынды .........................
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ......................
Кіріспе
Зерттеудің өзектілігі. Қазақстан Республикасының білім туралы заңында көрсетілгендей, адамзат
Білім беру және ғылым саласына елеулі өзгерістер енгізіп жатқан
Аталған міндетті шешуде кезек күттірмейтін мәселелердің бірі ретінде мектепке
Мақсат, мазмұн бірлігі неғұрлым тиімді деген әдістерді, оқыту құралдарын,
Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білімді дамыту тұжырымдамасында «Мектепке
Әсіресе, Қазақстан Республикасының Конституциясына, Білім туралы Қазақстан Республикасының
Зерттеу мәселесін жан-жақты талдау осы мәселенің теориясы мен тәжірибесін
Анықталынған қарама-қайшылық диплом жұмысын зерттеудің негізгі мәселесін: қазіргі мектепке
Мәселенің психологиялық-педагогикалық маңыздылығы мен оның мектеп теориясы және тәжірибесінде
Зерттеу жұмысының мақсаты: өзара байланыс сақталу үшін мектепке дейінгі
Зерттеудің нысаны – мектеп жасына дейінгі балалар мен бастауыш
Зерттеудің пәні мектеп жасына дейінгі және бастауыш сынып
Зерттеудің болжамы. Егер мектеп жасына дейінгі және бастауыш сынып
Зерттеу жұмысының міндеттері:
аталған сатыдағы білім берудің өзіндік мақсаттарының айқындалуы, білім мазмұнының
екіншіден: білім беру жүйесінің әрбір әдістемелік компоненттерінің байланысы мен
Зерттеу жұмысының теориялық- әдіснамалық негіздері:
Сабақтастық даму кезеңдері мен сатылардың арасындағы ортақ мақсат-міндеттер, ортақ
Зерттеудің әдістері: Догикалық ойлауын дамытуды зерттеу жаттығулары; Т.Фадеевтің
Зерттеу кезеңдері:
Зерттеудің практикалық базасы: Алматы қаласының №69 балабақшаның 3-5 жас
Зерттеудің ғылыми жаңалығы:
Зерттеу жұмысының практикалық маңыздылығы:
балалардың жеке тұлғалық дамуын қалыптастырып, олардың одан арғы өмірлік
білім беру кезеңдерінде үздіксіз білім беру (балабақша-мектеп, мектеп жоғарғы
біртұтас білім беру жүйесінде осы кезеңдердің және оқыту түрлерінің
Диплом жұмысының құрылымы:
1 БАЛА БАҚША МЕН МЕКТЕПТІҢ ӨЗАРА БАЙЛАНЫСЫНА БАЛАЛАРДЫҢ БЕЙІМДЕЛУІ
1.1 Бала бақша мен мектептің өзара байланысы және балалар
Балабақша мен бастауыш білім сатысының сабақтастығын тек баланы мектепке
Сондықтан балабақша мен өзара байланысын айқындауда біріншіден:
аталған сатыдағы білім берудің өзіндік мақсаттарының айқындалуы, білім мазмұнының
екіншіден: білім беру жүйесінің әрбір әдістемелік компоненттерінің байланысы мен
Сонымен қатар аталған өзара байланыс сақталу үшін мектепке дейінгі
Өзара байланыс даму кезеңдері мен сатылардың арасындағы ортақ мақсат-міндеттер,
Өзара байланыс білім беруде:
балалардың жеке тұлғалық дамуын қалыптастырып, олардың одан арғы өмірлік
білім беру кезеңдерінде үздіксіз білім беру (балабақша-мектеп, мектеп жоғарғы
біртұтас білім беру жүйесінде осы кезеңдердің және оқыту түрлерінің
Бала бақша мен мектеп арасындағы сабақтастықтың негіздемесі:
балалардың білуге деген құмарлығын дамыту;
балалардың өздігінен шығармашылық жұмыс тапсырмаларын шеше білу қабілетін дамыту;
балалардың интеллектуалдық және тұлғалық дамуына бағытталған шығармашылық қиялын дамыту;
тілдік қарым-қатынасын дамыту (құрбы-құрдастарымен, ересектермен тіл табысып, сөйлесе білу)
Өзара байланыс үрдісін 2 жақтан қарауға болады.
Бала бақша өзіндік құндылығы қысқартылады және балалардың жеке тұлғалық
Мектеп өз жұмысын жоқтан құрмайды. Мектепке дейінгі балалардың жетістігін
Бұл:
Мектепке дейінгі мекеме мен мектептегі білім үрдісінің мақсатын, міндетін,
әр баланың дамуына жағдай жасайды (денсаулығын сақтау, эмоционалдық саулығы).
Балабақша мен бастауыш білім сатысының сабақтастығын тек баланы мектепке
Мектепке дейінгі мекеменің міндеттері:
салауатты өмір сүру салтының құндылығына балаларды қатыстыру;
эмоционалдық аман-саулығын қамтамасыз ету, әр түрлі көркемдік іс-әрекет түріне
талабын, білуге құмарлығын, еркіндігін дамыту;
айналадағы әлем жайында білімін қалыптастыру;
Бастауыш мектептің міндеттері:
салауатты өмір сүру салтының құндылығын қалыптастыру және өзінің тәртібін
қоршаған ортамен белсенді қарым-қатынас дайындығын дамыту. (эмоционалды, интеллектуалды, коммуникативті
мектепте оқуға үйрену деген тілегін қалыптастыру;
әр түрлі әрекетте бірлесе жұмыс істей білуі мен өздігінен
мектепке дейінгі мекемедегі жетістігін жетілдіру, мектепке дейінгі мекемеде дамуында
Бала бақша мен мектептің өзара байланысы бойынша жұмысын ұйымдастыру:
мектепте оқып үйренуіне жағдай жасау;
мектепте оқуға психологиялық дайындығын қалыптастыру;
бала дамуының үдіксіз білім беру жүйесін құру.
Бала бақшаның негізгі мақсаты:
денсаулығын сақтау, нығайту;
психологиялық дамуына жағдай жасау (есте сақтау, ойлау, қабылдау)
мектепте оқуға дайындау (мектеп, мектеп ережесі, қоңырау, үзіліс)
Мектептің мақсаты:
денсаулығын сақтау нығайту;
қабілеттерін, ойлауын дамыту;
ерік, жігер сезімін дамыту.
Екі ұйым арасындағы әрекет:
Мектепке дейінгі мекеме —танымдық әрекет —мағлұмат алады, талдайды, ойнайды,
Мектеп пен бала бақшадағы сабақтарды салыстыра отыра келесі ұқсастықтарды
Бір маңыздылық: балалардың танымдық әрекетін басқару, білім және білікпен
Айқын және қатаң ұйымдастыру: әрқашан, әр уақытта нақты сабақ
Бала бақша мен мектептің ерекшеліктері төмендегі кестеде сиопатталады:
Кесте 1.
Мектеп пен мектепке дейінгі білім беру мекемелерінің оқу үрдісінің
Мектеп Мектепке дейінгі білім беру мекемелері
Оқытудың мазмұны
Мектепте пәндәк оқу жүзеге асады, оқушылар ғылымның негізімен қаруланады,
Ұйымдастыру түрлері
а) Ұзақтығы бойынша:
Күніне 4-5 сабақ, ұзақтығы 35-45 минут
б) құрылысы бойынша:
-ұйымдастыру кезеңі;
-үй тапсырмасын тексеру немесе білімдерін фронтальды тексеру (бақылау жұмысы)
-өткенді қайталау;
-үйге тапсырма беру. а) Ұзақтығы бойынша:
Әр топта соабақтың өтілу, ұзақтығы бойынша өткізіледі.
б) құрылысы бойынша:
-ұйымдастыру кезеңі;
-сабақтың басталуы (сабақ барысына бекітулер)
-сабақтың барысы;
-балаларды мадақтау, қортынды жасау
-үйге тапсырма берілмейді, бақылау жұмыстары өткізілмейді.
Қолданатын әдіс тәсілдер
Көрнекі және ойын әдістермен үйлесімді сөздік және тәжірибелік әдістер
Балаларды мектепке даярлау кезеңінде назардан тыс қалатын жағдайлар да
баланың дене бітімімен бірге, саусақ сүйектерінің дамуы мен көру
іс-әрекетін жүйелі ұйымдастыра білуі;
құрбыларымен, үлкендермен қарым-қатынасы;
қоршаған ортасын қабылдау бейімі т.б.
Сондықтан алты жасар балаларға жағдай туғызудың негізгі жолдарын алдын
оқу, ойын, жатын бөлмелері;
жас ерекшеліктеріне сай оқуға, жазу-сызуға арналған парталар;
гигиеналық талапқа сай асхана;
сынып бөлмесінде әр баланың оқу-ойын құралдары сақталатын арнайы орын;
баланың бойына ескеріліп құрылған сынып тақтасы.
Мектепке дейінгі білім беру мекемесі мен бастауыш мектеп сатысында
Көбіне бастауыш мектепте мектепалды дайындық тобының әдіс-тәсілдерін, жұмыс түрлерін
Мұндай жерде көбіне балалардың негізгі қызметі ойын екені естен
Біріншіден, балалардың мектепалды дайындық тобында қалыптасқан білім, білік, дағдыларын
Сонымен қатар бұл шақта баланың көрнекі-әрекеттік және бейнелі-ойлау түрлерін
Көрнекі-әрекеттік ойлау- нақты заттарды пайдаланып, белгілі мақсатты көздейді. Ойлаудың
Сөздік-логикалық ойлау — сөз немесе белгі арқылы бейнеленген ұғымдармен
Педагог кадрлардың біліктілігін арттыру институты бастауыш білім беру мен
бала дамуының тиімді жақтарын қамтамасыз ететін үздіксіз білім беру
заман талабына сай мектепке дейінгі мекеме мен бастауыш білім
мектепте оқуға бейімделуіне, әр баланың жеке тұлғалық дамуына оң
мектепке психологиялық жағынан дайындығын қамтамасыз ету;
жаңа шығармашылық шеберханалар мен жобалар құру.
Институт тарапынан да бастауыш және мектепке дейінгі білім беру
Бұл жұмыстардың негізгі мақсат-міндеттері төмендегідей:
Мақсаты:- Жаңа білім беруге көшу жағдайында сабақтастық түсінігінің қалыптасуы.
Міндеттері:
Сапалы білім беру қызметімен қамтамасыз етудегі нормативтік-құқықтық негіз жайында
Облыстың бастауыш және мектепке дейінгі білім берудегі сабақтастық құрылымының
Облыстың бастауыш және мектепке дейінгі білім мекемелерінің сабақтастық мәселелерін
Сабақтастықты құрудағы заман талабына сай технологиялардың рөлін анықтау.
Бастауыш және мектепке дейінгі білім беру сабақтастығының моделін құру.
Осы өткізетін жұмыстар барысында педагогтар облыс мекемелеріндегі бастауыш және
мектеп пен балабақшадағы оқу-тәрбие жұмыстарының бағыттарын, мазмұнын айқындау жетілдіру;
екі буыннның оқу бағдарламаларын және жоспарларын зерттеп, оларды жетілдіру
педагогикалық ұжымдарға ғылыми-әдістемелік жағынан көмек көрсетуді ұйымдастыру;
оқытудың жаңа технологияларын зерттеу және ұстаздар тәжірибесіне енгізу;
екі буынның таңдаған бағыттары мен мүмкіндіктерін ескере отырып, белгілі
Сонымен қатар биылғы өткізілген педагогтардың тамыз кеңесі «Бастауыш және
Әдістемелік бөлім жетекшілері, аудандық (қалалық) оқу бөлім әдіскерлері бастауыш
Мектепке дейінгі педагогтар, мұғалімдер балалардың эмоционалды жайлы жағдайын қамтамасыз
Мектепке дейінгі педагогтар, мұғалімдер ойын іс-әрекетін мектепке дейінгі тәрбие
Психологтар мен мұғалімдер баланың мектепке дайындығын анықтау барысында негізгі
Әдістемелік бөлімнің жетекшілері, аудандық (қалалық) оқу бөлімдерінің әдіскерлері сабақтастық
Қиындықтар:
кіші жастағы балалармен жұмыс жүргізудегі дидактикалық-әдістемелік базаның толық дайындалмауы;
мектептегі бастауыш сынып мұғалімдерінің ересек жастағы балалармен жұмыс жүргізу
мектепалды дайындық тобында психологиялық қызмет көмегінің аз көрсетілуі.
Сонымен қатар сабақтастық мәселесін шешуде ата-аналармен жұмыс жүргізу бала
Бала бақша, бастауыш буын мен ата-ана арасындағы сабақтастық сақталғанда
Білім беру әр бала, әр оқушы үшін тұлғалық мазмұндығын
Бейімделу – бұл психология, биология, әлеуметтану және тағы басқа
Мысалы, биологияда «бейімделу» ұғымы ағзаның ішкі тұрақтылық жүйесі және
Негізінде психологияда зерттеудің пәні «психологиялық бейімделу» болып табылады, ол
Т.Г.Дичева мен К.Е.Тарасованың жазбалары бойынша түрлі ағзаның бейімделуі өзіндік
Көптеген авторлардың көзқарастары бойынша, жасушалық, мүшелік және тағы басқа
Үздіксіз орнықты қайталанатын сандық өзгерістер ағзаның бейімделуін шартты түрде
Бейімделудің сапалық нақтылығы. Әрбір сапалық қалыпта көптеген қасиеттер бар,
Өмірдің қалыпты жағдайлары өзгерген кезде, адамның іс-әрекетін реттейтін психикалық
Осыған орай, аталған жағдай психикалық қызметтердің салыстырмалы бейұйымдастырушылық механизмдерді
Т.Г.Дичева мен К.Е.Тарасованың пікірлері бойынша қайта бейімделу екі мағынаны
1) орнықты психикалық бейімделу қалпынан жаңа өзгерген жағдайларда өмір
2) тұлға мен оның психикалық қызметіне аталған үрдістің ұтымды
ХХ ғасырдың ортасында мотивацияның бірнеше теориясы бөлініп шықты. Мотивация
Кеңес психологтарының еңбектерінде қазіргі кезде мотивация мәселесіндегі бастапқы позицияларды
Кеңес психологтарының жүргізген көптеген зерттеулері іс-әрекет мотиві мәселесіне, соның
Оқушылардың оқуға деген қатынасын зерттей келе, Л.И. Божович осы
Божович және оның әріптестері мотивті тұлғаның ішкі позициясы деп
Ал шетел психологиясында мотивтерді зерттеуге өте көп көңіл бөлді.
Гештальт психология бағытының өкілдері мотивацияны өзінше түсінді. Мотивті зерттеудің
Д.К.Маккеландтың теориясында мотивтер адамның онтогенездік дамуында пайда болды, қалыптасады
Г. Олпорт өзінің «Тұлға» атты еңбегінде адам мотивациясына тұлғалық
И. Аткинсон мен К. Бёрчтың мотивация теориясында Аткинсон мотивацияның
А.Маслоудың мотивация теориясында индивидтің үздіксіз дамуға талпынысы басты мотив
Маслоудың есептеуінше, адамдар өздерінің жеке мақсаттарын іздеуге мотивацияланған. Бұл
Маслоу адамның қажеттіліктерін туа біткенін және олардың доминанттылығы бойынша
Физиологиялық қажеттіліктер;
Қорғаныс және қауіпсіздік қажеттіліктері;
Махаббат қажеттіліктері;
Өзі-өзін құрметтеу қажеттіліктері;
Өзі-өзін өзектендіру немесе өзі-өзін жетілдіру қажеттіліктері.
Бұл схема бойынша доминантты қажеттіліктер ең астында орналасқан. Жоғары
Маслоу мотивтердің осылай иерархиялық орналасуынан ерекшеліктер де болатынын ұйғарады.
Енді Маслоудың қажеттіліктер категорияларын қарастырып, әрқайсысына не жататындығын анықтайық.
Физиологиялық қажеттіліктер. Адамдық қажеттіліктердің ең маңыздысы, негізгісі және шұғыл
Қорғаныс пен қауіпсіздік қажеттіліктері. Физиологиялық қажеттіліктер қанағаттандырылған жағдайда адам
Махаббат қажеттіліктері. Маслоу пирамидасындағы үшінші қатарда махаббатқа деген қажеттіліктер
Өзі өзін құрметтеу қажеттіліктері. Махаббатқа деген қажеттіліктері белгілі бір
Өзі өзін өзектендіру қажеттіліктері. Жоғары аталған қажеттіліктер жеткілікті мөлшерді
Сонымен отандық және шетел психологтарының мотив туралы көзқарасы мен
1.2 Бала бақша балалары мен мектеп оқушыларының дамуындағы физиологиялық
Мектеп жасына дейінгі балалардың жылдам дамитындығы байқалады. Баланың бойы
Физиологиялық даму, баланың оқу үлгеріміне бірден-бір әсер етуші болып
Мектеп жасына дейінгі баланың физиологиялық жағынан дайындығын көрсететін негізгі
Дене дамуының деңгейі;
Биологиялық дамуының деңгейі;
Денсаулық жағдайы;
Соматикалық даму деңгейі, қазіргі 5-6 жасар балалар, 60-70 жылдардағылардан
5-6 жастағы балалардың орындайтын негізгі нормативтері: минимальды нәтижелері:
Жүгіру – 7,2 секундта 30 метр
Орыннан секіру – 100 см
Секіру ұзындығы – 180 см.
Секіру биіктігі – 50 см.
Орыннан биікке секіру – 30 см.
Мектеп жасына дейінгі балалардың денсаулығын жан-жақты бағалау нәтижесінде оларды
1 топ-ешқандай ауытқулар жоқ, физиологиялық дамуы жақсы, көп ауырмайтындар.
2 топ – денсаулығында кейбір ауытқулықтар бар, жағымсыз жағдайлардың
3 топ – денсаулығы нашар, түрлі тұрақты аурулармен ауыратын
4 топ – 5-6 жастағы балалар тұрақты аурумен ауырады,
5 топ – бұл балаларда денсаулығында айтарлықтай ауытқулар бар.
5-6 жаста қимыл-қозғалыс жүйесі дами түседі, партада дұрыс отырмау,
Пиаже мен Гессельдің биологиялық аспект еңбегін қолдайтын бас мидың
Мектеп жасына дейінгі бала. Даму кестесі. Денелік:
● Оқуға деген жақсы, визуалды ұмтылысы болады;
● Көптеген жағдайда саусақтарын құрал ретінде қолданады;
● Олақ, асығыс сияқты көрінеді, асығыстық 6 жастағылардың негізгі
● Сыныпта өте шулы, отырғыштардан құлайды;
● Оң мен солын айырып үйренеді;
● Шайнау белсенділігінің жоғарылауы;
● Қарындашты, тырнақтарын, шашын тістелейді;
● Тез шаршайды, жиі ауырады;
● Таза ауада, спорт залында болғанды ұнатады;
Әлеуметтік:
● Бірінші болғанды ұнатады;
● Жарысқанды ұнатады, интузиазмға толы;
● Кейде жеңіліп қалғанда әдепсіз көрінеді немесе әділетсіз ережелерді
● Қандай да бір нәрселерді жасауға тырысады, шектеулерді тексереді;
● Мақтауды жақсы көреді;
● Жолы болмағанға қиналады;
● Қанағат алуға деген үлкен қабілеттілік, сыйлықтарды жақсы көреді;
● Дөрекі моторлық қабілет;
● Бұйрық бергенді, мазақтағанды, сынағанды жақсы көреді;
● Оны біреу ренжіткенде тез ашуланады;
● Дос үлкен маңызға ие (жақсы дос болу мүмкін);
● Дос үлкен маңызға ие (жақсы дос болуы мүмкін);
● Мектеп өте маңызды қоршаған орта болғандықтан үйін алмастырады.
Тілдік:
● Түсіндіргенді жақсы көреді. Айту және көрсету пайдалы;
● Жұмбақтан тұратын әзілдерді жақсы көреді;
● Жұмыс жасағанды жақсы көреді;
● Жиі арызданады.
Танымдық:
● Сұрақ қойғанды жақсы көреді;
● Жаңа ойындар мен идеяларды жақсы көреді;
● Бояғанды, сурет салғанды жақсы көреді;
● Бәрін де дауыстап оқығанды жақсы көреді;
● Нәтижесіне қарағанда өту үрдісін жақсы көреді;
● Орындау қабілетіне қарамастан көбірек жасауға тырысады;
● Драмалық рөлді орындауға икемді келеді;
● Сипат белгілері ерекше маңызды;
● Арнаулы және қызметтік байланыстарды жақсы түсінеді;
● Қазіргімен тығыз байланысты болған жағдайда өткен туралы бастапқы
● Қызық үшін дағдылармен тәсілдерге қызығушылық таныта бастауға деген
Мектеп жасына дейінгі бала. Даму кестесі.
Көру және нәзік моторлық қабілеті:
Балалар тақтадан көп көшірмеу керек. Егер олардан өтінсе, олар
Дөрекі моторлық қабілет.
Іскерлік шуға және белсенділікке тыйым салуға болмайды. Балалар көбіне
Танымдық дамуы.
Ойынның барлық түрлері белгілі және пайдалы; ойындар, өлеңдер, жұмбақтар
Әлеуметтік мінез-құлық.
Мінез-құлықтың шектен шығуын түсіну керек, бірақ оған көп шыдауға
4-5 жасында баланың тұлға ретінде дамуының, қалыптасуының негізі қаланады.
Кіші жастан кейінгі кезеңде балалар бұрыңғыдай көңілін ашық түсті
Ересектердің заттарды іс-әрекетке қолдануларымен және әрекеттерімен салыстырғанда, мектеп жасына
Ерте жастағы балалар әлеуметтік іс-әрекетті адамдар қалыптастырған заттар тарапынан
Балалардың басты қажеттіліктері үлкендер әлеміне олармен бірге әрекеттесіп, олар
Балалар ойында қандай болмасын сюжет құрып ойнағанда олардың адамдарға
Сонымен қатар мектеп жасына дейінгі балалардың іс-әрекет түрлері, балалар
Ойынға іс-әрекеттің продуктивті түрі жақын тұрады. Онда заттар немесе
Реттік үрдістердің орындалуымен байланысты тұрмыстық іс-әрекетте бала шындық ситуацияда
Бастауыш сынып оқушыларына еңбектің әр түрлері іс-әрекет сияқты жанама
Бастауыш сынып оқушыларына нақты бір ситуация үшін коммуникативтік контактіге
Іс-әрекеттің жетекші түрлері сюжеттік-рөлдік ойындар. Осы түрінде бала олардың
Басты жаңа білім, жаңа ішкі позициясы, қоғамдық қарым-қатынас жүйесіндегі
Мектеп жасына дейінгі шақта балада психикалық дамуының барлық сферасында
Мектеп жасына дейінгі шақтағы өзгеріс зейіннің барлық қажеттіліктерімен түрлеріне
Мектеп жасына дейінгі балалардың зейінінің дамуы оның өміріндегі ұжымның
Кейін еркін зейіннің дамуы жүреді, ол сонымен қатар мақсатқа
Баланың зейінінің дамуы үшін күн тәртібі маңызды белгі болып
Мектеп жасына дейінгі балалық шаққа жақындағанда балаға эмоционалдық жарқын
Зейіннің дамуының маңызды принципі баланың іс-әрекетін ұйымдастыруға талап болып
Мектеп жасындағы оқушыларда зейіннің дамуының ерекшеліктері:
▪ Зейіннің концентрациясы, көлемі және тұрақтылығы өседі;
▪ Таным процестерінің, сөйлеудің дамуы негізінде зейінді басқарудың еркін
▪ Зейін орталыққа айналады.
Мектеп жасына дейінгі жаста сапалы жаңа этап сөйлеуді игеру
Сөйлеудің барлық жағының дамуы, тілді игерудегі орталық негізін құрайтын
Мектеп жасына дейінгі баланың сөздігінің дамуында белгілі бір сапалық
Мектеп жасына дейінгі жаста сөздің грамматикалық тізбегі дамитын жаңа
Мектеп жасындағы балалардың келесі маңызды бағыты контекстік-түсіндірмелі жаңа формасының
Мектеп жасындағы балаларда шақтың соңында балада ситуативтік және контекстік
Сөйлеудің жаңа формасы өзінің тәжірибесіне негізделген ересектермен, құрдастарымен қарым-қатынастың
Сөйлеуді түсінудің дамуы мектеп жасына дейінгі жаста ересектердің тапсырмасын
Мектеп жасына дейінгі жаста өзін-өзі реттеу функциясы туындайды. Баланың
Мектеп жасындағы балаларда сөйлеудің дамуының ерекшеліктері:
● Сөйлесу нақты ситуациядан бөлініп алынады, қарым-қатынастың әмбебап қасиетіне
● Сөйлеудің байланыс формасы пайда болады және нақтылығы өседі;
● Сөзбен әрекеттесу процесінде бала ана тілінің заңдылығын игереді;
● Бала өзінің ойына байланысты, логикалық игеруге үйренеді, талқылау
● Үлкендердің инструкциясына бағынатын әдеби шығармаларды түсінуде көрсететін сөйлеудің
● Практикалық және интеллектуалдық тапсырманы шешуге көмектесетін сөйлеудің жоспарлы
● Сөйлеудің дыбыстық функциясы, сөздік абстрактілік бірлік, реттеуде бөлу,
● Тілдік іс-әрекеттің түсіну формасы қалыптасады;
● Сөйлеу еркін іс-әрекеттің маңызды түрі бола бастайды, оған
● Сөйлеу: тыңдау, әңгімелесу, талқылау сияқты өзіндік формасы бар
● Фонетикалық даму процесі жүреді, бала дұрыс тыңдап, дыбысты
Мектеп жасындағы балаларда естің басты түрі образдық ес болып
Мектеп жасындағы балаларда жақындаған шақта А.А.Люблинская көрсеткендей ауыспалы кезең
жалпыланған үлгіні талдауда қабылдау процесінен нақты бір затты алудың
эмоционалды нейтралды, көбіне көлеңкелеу, олар көбіне негізгі бөліктерде болмайды,
жоғарғы мектеп жасына дейінгі балалардың әртүрлі іс-әрекеттерін қолданылатын динамикалық
Мектеп жасындағы балаларда балаларда қозғалыс естің мазмұны өзгеріп отырады.
Ойындағы өздерінің тәжірибелерін балада саналы қайта жаңғыртуды оятқанда өнімдік
Мектеп жасына дейінгі балалардың еркін есінің дамуының маңызды кезеңі
● Ойлау операциясына сай келетін игеру деңгейі;
● Материалдық мазмұны және сипаты;
● Оқу сипаты. Тек оның ұйымдастырылуында ғана есте сақтау
● Дұрыс және нақты есте сақтаудың қажеттіліктері, оның нәтижесін
5 жаста баланың естері еріксіз жақсы дамиды. Ерікті естері
Мектепке барар алдында бала қоршаған ортаны жақсы қабылдауы тиіс
Осы жастағы балалардың жылдың соңына дейін абстрактылы логикалық ойлауы
Анализ-синтез;
Салыстыру (құстар мен жәндіктердің айырмашылығы, үй жануарлары мен жабайы
Жалпылау операциясы (заттардың түрін тану немесе артық затты тауып
Дәлелдеу операциясы (неге адам спортпен шұғылданады, неге адамдар өтірік
Тіл дамыту:
Сөздік қорын дамыту;
Байланыстыра сөйлей білу қабілетін дамыту;
Сауат ашу.
Ерте балалық шаққа қарағанда мектеп жасына дейінгі жаста ойлау
Мектеп жасына дейінгі балалардың ойлауының өзгеруі, ойлаумен сөйлеудің өзара
Талқылау сұрақтың қойылуымен тығыз байланысты. Сұрақтың таралуы ойлаудың проблемалығын
М: (5 жас, 9 ай) Сұрағы: Космос қайдан пайда
Д: (5 жас, 3 ай) Қызығушылығы: Былғары неден жасалған?
Баланың сұрағы оның қызығушылығын және әлемді тануға деген ұмтылысын
Бала сұрақты өзінің қорытындысының дұрыстығына көз жеткізу үшін қояды.
Мектеп жасына дейінгі балаларда ерте балалық шаққа қарағанда интеллектуалдық
Бала қорытындыны негіздей отырып, мүмкін болатын нұсқауларды тере отырып
Талқылау мен түсініктеменің өзіндік үлгісі үш негізгі жағдайлармен байланысты:
Ойлаудың өзіндік бейне арқылы мектеп жасына дейінгі балаларда дифференциалдық
Баладағы ойлаудың дамуының ең басты жағдайы, әрбір жас кезеңдегі
Ересектердің балалық сұраққа қарым-қатынасы ойлаудың әрі қарай дамуын анықтайды
Ойлау тәсілін игеру емес, сонымен бірге білім жүйесін жалпылау
Мектеп жасына дейінгі балалардың қиялы ересектердің қиялынан ерекше, бай
Жоғары мектеп жасына дейінгі балаларда мәтіннің сөздері бейне тудыра
5-6 жастағы балаларда іс-әрекетте, ойында, қол еңбегінде, әңгімеде, шығармашылық
Қиял қоршаған ортаны бейнелеуге бағытталатын маңызды интеллектуалдық әрекетке айналады.
Мектеп жасына дейінгі балалардағы қиял көбіне еркін емес болып
Қиялдың еркіндігінің өсуі мектеп жасына дейінгі балалар жетістігін жоспарлай
Мектеп жастағы балалық шақтағы қиялдың мақсатқа бағыттылығының өсуінен, бір
Жайырақ қиялдың еркіндігін шынайы заттарға және сыртқы әрекеттерге мысалы
Мақсатқа бағытталғандық және жоспарлаудың маңызды кезеңі болып сөйлеудегі жоспардың
Қиял қоршаған ортаны тануға көмектеседі. Ол оның біліміндегі проблеманы
Қиялдың дамуы 5-6 жастағы балалардың қандай да бір сипатқа
Қиялдың шығармашылық сипаты, ойында және әдеби іс-әрекетте қолданылатын таң
Антропоморфизация тәсілі – бұл заттарды жандандыру. Балалар оны кейіпкерлерді
Мектеп жасына дейінгі балалар қолданатын ең қиын тәсіл агглютинация
Сәулет шығармашылығында балалар ең алдымен қарапайым тәсілдердің көмегімен қиял-ғажайып
Қиялдың пайда болуы және дамуы-әлеуметтік процесс. Тек ересектер балаға
Е.Е.Кравцова ересектердің балалардың қиялын дамыту мақсатындағы позициясының қалай өзгеретінін
Мектеп жасына дейінгі балалардың қиялдың дамуының ерекшеліктері:
● Арманының тууын, оны жоспарын және шындығын көрсете отырып
● Ол қиял ғажайыпқа (фантазияға) айнала отырып маңызды іс-әрекет
● Бала кейіпкерді тудырудың қасиетімен тәсілін игереді;
● Қиял ішкі жоспарға кіреді, бейнені тудыру үшін көрнекіліктің
Мектеп жасына дейінгі шақта ерік әрекетін құрастыру жүреді. Еріктік
Мектеп жасына дейінгі балаларда мақсат қою жас ерекшелігіне сай
Мектеп жасына дейінгі балалардың мінез-құлқын анықтайтын, басқа себептерді өзіне
Мектеп жасына дейінгі себептер импульсивті және санасыз болып келеді.
Мектепке дейінгі жаста балаларда жаңа, маңыздырақ, «үлкенірек» іс-әрекет түріне
Бұл жастағы балалар ерік әрекетін мақсатқа жету үшін қолданылады.
Мектеп жасына дейінгі балалардың ерік әрекетінің даму ерекшелігі:
● Балада мақсат қоюшылық, себептердің бір-бірімен күресуі, бағынуы, жоспарлауы,
● Ерік жағдайына қабілеттіліктер дамиды;
● Үлкендермен қарым-қатынаста және танымдық процесс, іс-әрекет, қозғалыс сфераларында
Мектеп жасына дейінгі жастағы балалардың эмоционалдық дамуы онды жаңа
Эмоционалдық сферадағы өзгеріс тек себептіліктің дамуымен емес, сонымен бірге
Мектеп жасына дейінгі балалар өздерінің қажеттіліктерінің шектеуімен байланысты
Мектеп жасына дейінгі балалардың борыштық сезімі 5-6 жаста пайда
Мектеп жасындағы балаларда интеллектуалдық сезімінің дамуы танымдық іс-әрекеттің құрылуымен
Эстетикалық сезімнің дамуы өзіндік әдеби – шығармашылық іс-әрекеттің және
Бұрынғы эстетикалық сезім адамгершілік сезіммен өзара байланысты. Бала жомарт
Мектеп жасына дейінгі балалардың эмоциялық дамуының ерекшеліктері:
● Бала сезімін көрсетуде әлеуметтік формасын игереді;
● Баланың іс-әрекетінде эмоцияның рөлі өзгереді, эмоционалдық таңырқау қалыптасады;
● Сезім саналылық, жалпыланған, еркінірек, ситуациядан тыс бола бастайды;
● Адамгершілік, интеллектуалдық, эстетикалық сияқты жоғары сезімдер қалыптасады.
Мектеп жасына дейінгі балалар күнделікті іс-әрекеттегі мәдени-гигиеналық талаптардың орындалу
Тұрмыстық үрдістерге қатысты заттарды ажырату оларға оңайырақ, мысалы: сабын,
Мектеп жасындағы балаларда қажетті тұрмыстық түсінігі кеңірек болашаққа бағытталады:
Мектеп жасына дейінгі орта жастағы балалар тұрмыстық үрдістің орындалу
Мектеп жасына дейінгі жаста бала ересектердің объективті талаптарын түсіне
Ересектердің мектеп жасына дейінгі балаларға қатысты талаптарын жалпылаған өте
Бір іс-әрекеттің жоғары сапада орындалуы баланың қанағаттануына және
Дағдыны қалыптастырудағы қажетті жағдайлар баланың тұрмыстық іс-әрекетке және тұрмыстық
Мектеп жасына дейінгі шақта күн тәртібі тұрмыстық іс-әрекетті ұйымдастыруда
Мектеп жасына дейінгі балалардың тұрмыстық іс-әрекетінің даму ерекшеліктері:
● Қоғамдық және дара белгілерінен шығатын тұрмыстық процестерді орындау
● Тұрмыстық іс-әрекеттегі мінез-құлықты анықтайтын адамгершілік норманы сезіну жүреді;
● Тұрмыстық мінез-құлық жүйесі, мәдени-гигиеналық дағдысы қиындап өзгереді;
● Бірінші тұрмыстық дағдылар көрінеді;
● Бала өзіндік жеке инициативасы арқылы мәдени-гигиеналық дағдыларды сақтай
Мектеп жасына дейінгі балалардың еңбектік іс-әрекеті үлкендердің тұрмыстық еңбегінен
Мектеп жасына дейінгі балалардың еңбек спецификасы ойынмен тығыз байланысты
Мектеп жасына дейінгі балалар ойын мен еңбек арасын біріктіру,
А.Н.Белоус жүргізген зерттеудің қорытындысы бойынша мектеп жасына дейінгі балалар
Мектеп жасына дейінгі балаларға ең қиыны ересектердің еңбегін сезіну
Еңбек компонентінің қиындауы жүреді.
Бұл қиындық еңбектің жаңа түрі мен формасының игерілуіне алап
Егер бала еңбек мағынасын былай түсіндірсе: «Мама ұрыспас үшін»,
Жоғарғы мектеп жасына дейінгі балалар мақсатқа жетудің қасиетін, тәртібін,
1. Өзінің тұрмыстық іс-әрекетін ұйымдастыруға бағыттылық: бүлінбесүшін киімін тазалау;
2. Басқа адамдардың еңбегін жеңілдетуге бағыттылық: мамам шаршамас үшін,
Сонымен бірге мектеп жасына дейінгі балалардан ауыр құралдармен әрекетті
1. Баладағы дағдының қалыптасу шегіндегі өзбеттіліктің өсуімен байланысты. Сонымен
2. Тапсыру – ересектер жұмыстың мақсатын қалыптастырумен, оның белгілерін
Мектеп жасына дейінгі балалардың тұлғалық дамуына бағытталған жаңа технологияларды
Оригами тәсілі арқылы қарапайым ойыншықтарды жасап, оны ертегі желісі
Мектеп жасына дейінгі балалардың еңбектік іс-әрекетінің даму ерекшеліктері:
● Еңбектің қоғамдық себептері қалыптасады;
● Еңбек дағдысы және ақыл-ойы кеңейіп, қиындайды;
● Мақсат қоюы, жоспарлау және өзін-өзі бақылау қалыптасады;
● Еңбекте баланың өзбеттілігі кеңейеді;
● Достарымен біріккен еңбек жақсарады;
● Еңбексүйгіштікпен сипатталатын күнделікті еңбек дағдысына айналады және еңбектің
Мектеп жасына дейінгі балалардың сюжеттік-рөлдік ойындарына сипаттама.
Мектеп жасына дейінгі балалар ересектердің іс-әрекетін, функциясын орындай отырып
Сюжеттік-рөлдік ойындар әлеуметтік-табиғи болып табылады және баланың ересектер туралы
Сюжеттік-рөлдік ойындар балаға іс-әрекеттің себебін түсінуіне көмектеседі. Оның қоғамдық
Жоғары мектеп жасына дейінгі балаларда орындайтын рөлдердің саны шамамен
Ойында бала әртүрлі заттарды пайдаланады: ойыншықтар, атрибуттар, заттар, т.б.
Кейін 5-6 жастағы балалар ойынға сүйікті кино мен ертегілердегі
Сюжеттік-рөлдік ойының түрі құрылыстық және драмалық ойындар болыпт табылады.
Құрылыстық ойындар балаларға адамдардың қолымен жасалған механизмді және құралдар
Қозғалыс ойынның құрамына ойын әрекеті, ереже және материал, сонымен
2. МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ МЕКЕМЕ ЖАҒДАЙЫНА ЕРТЕ ШАҚТАҒЫ БАЛАЛАРДЫҢ БЕЙІМДЕЛУІН,
2.1 Мектеп жасына дейінгі балалармен жүргізілген эксперименттік жұмыстардың мақсаты
Зерттеудің мақсаты: мектепке дейінгі мекеме жағдайына ерте шақтағы балалардың
Жұмыстың эксперименталды бөлімі Алматы қаласының №69 балабақшаның 3-5 жас
1 кезең. 3-5 жастағы балалардың логикалық ойлауын дамыту мәселесін
Мектеп жасына дейінгі балалардың сонымен бірге логикалық ойлауын дамыту
Зерттеуге барлығы 45 бала қатысты. Оның ішінде эксперименттік топта
Тәрбиеші балаларды бір әріптен басталатын әңгімені тыңдауға шақырып, оны
«Тостаған»
Толғанай тостағанды тарымен толтырды. Тауықтар тостағандағы тарыны топырлап тауысты.
Түскі тамақ тамаша, тәтті тез таратты. Толғанайдың тағы тарысын
«Жақсы-жаман»
Осы тақырыппен өткізілген ойында дұрыс қоюға, әңгіме дұрыс құрауға,
Тәрбиеші балаларды белгілі бір затпен не бір қылықпен таныстырады.
Балалар өз ойларын білдіреді (әрбір ойды ескеру керек): «көшелерді
«Ауызша сөзсұмбақ»
Мақсаты: балалардың сөздік қорын молайту, логикалық ойлау қабілеттерін дамыту.
Айталық, тәрбиеші, балаларға мысалы «жер» деген бір сөз жасырады,
Бұл сөзді табу үшін балалар тәрбиешіге әртүрлі сұрақтар қояды:
Мысалы:
Бұл шаға ма? Бұл жыртқыш па? Т.б.
Ескерту: Егер балалар бұл сөзді таба алмай қиналса, тәрбиеші
Т.Фадеевтің ұсақ моториканы және қолды жазуға дайындау жаттығулары.
1-жаттығу
Алақанды партаға қоямыз. Балалар саусақтарын бір-бірлеп көтереді, ең алдымен
2-жаттығу.
Үстелде 10-15 қарындаш немесе санамақтар жатады. Бір қолына олардың
2 кезең. Мектеп жасына дейінгі балалардың жалпы психикалық дамуы,
Сондықтан 3-5 жастағы балалардың ересек адаммен, басқа балалармен қарым-қатынас
Ал 3-5 жастағы балалардың қарым-қатынас формасын коммуникативті іс-әрекеттің тиімділігін
Тренингтік сабақтарды ұйымдастырып өткізудің жалпы шарттарын сақтаумен қатар, жас
Тренингтік сабақтардың барысы балалардың бәсекелестік емес, жарыстық сипаттағы ойындар
Әрбір тренингтік сабақтың жағымды эмоциялық фонда жүргізілуін қамтамасыз ету
Адамның жеке басының даму заңдылықтары өз халқының құндылықтарына, мәдениетіне
Сонымен қатар 3-5 жастағы балалармен тренингтік сабақтарды ұйымдастырып, өткізуде:
а) балалардың тренингтік тобын құру және тренингтік сабақтарды өткізу
ә) қарым-қатынасты жетілдірудегі тренингтік бағдарламаның, сценарийлердің мазмұнына;
б) тренинг жүргізуші позицияларына басты назар аударылды.
Бірінші аспект бойынша жасалатын шараларға тоқталайық.
Тренингтік топта 18 баладан артық болмады. Тренингтік сабақтардың балалардың
Басқаша айтқанда, тренингтік топта бір немесе екі қыз, не
Тренингтік сабақтар балалардың үйреншікті іс-әрекет аймағында (балабақша тобында, мектеп
3-5 жастағы балаларға бағыттап, құрастырған тренингтік жұмысымыздың бағдарламасы 10
Ал тренингтік сабақтар жиілігіне келсек, аптасына екі рет тренингтік
Бұл жағдай, біріншіден, балалардың жаңа формада ұйымдастырылатын іс-әрекетке деген
Екінші жағынан, балаларға біртіндеп тренингтік әсер болады да, оларды
Тренинг сабақтарының алдында әрбір бала психологиялық тестер арқылы алдын-ала
«Мәдениетті қарым-қатынас дағдысын зерттеу» әдістемесі байқау, бақылауға негізделген. Ол
Әдістеме педагогқа ұсынылды. Педагог белгілі бір кесте бойынша баланың
Зерттеу нәтижесін өңдегенде 3-5 жастағы баланың мәдениетті қарым-қатынас жасау
Байсалды, байыппен тілдесе алуы;
Басқаларға құрмет таныта алуы;
Ересектерге, балаларға еңбегі мен демалысына қатысты қамқорлық көрсете алуы;
Ересектердің, балалардың өтініші мен тапсырмаларын пейілімен орындауы;
Топта педагог, тәрбиеші болмаған сәттерде де мінез-құлық, жүріс-тұрыс ережесін
Басқа балаларға мінез-құлық, жүріс-тұрыс ережелерін достық пиғылымен ескертуі;
Қоғамдық орындарда ұстамдылық көрсетуі;
Өзіне көпшілік назарын аудара қоймауы;
Айқайлап сөйлемеуі саналды.
Осы көрсеткіштер бойынша балалардың мәдениетті қарым-қатынас дағдыларының қалыптасуы жайлы
Эксперимент жүргізуші үшін әрбір балаға бірдей болып салынған
1-ші серия. Екі балға (екі ер балаға немесе екі
2-ші серия. 1-ші сериядан бір ғана өзгешелігі болады: енді
3-ші серия. 1-ші дегідей, ал 4-ші серия 2-ші дегідей
Эксперимент нәтижесін өңдегенде төмендегі көрсеткіштер бойынша талдау жасалынды:
балалардың өзара келісе алуы, ортақ шешімге келе алуы;
балалар өзара әрекет барысында өзара бақылау жасауы, қателіктер болғандығы
өзінің және жұптасының іс-әрекеттерінің нәтижесіне қатынасы;
іс-әрекет барысында өзара көмек жасау формалары;
іс-әрекет құралдарын пайдалануда рационалдылық танытуы;
Балалардың коммуникативтілік біліктерінің қалыптасуы жайлы, коммуникативті іс-әрекеттегі 3-5 жастағы
«Біз де» қазақ балаларының ежелден ойнайтын ойыны.
Балалардың ақыл-ой лабильдігін, яғни үйренуге, дағдылануға қабілетін зерттеудегі экспрессивті
Зерттеу балалар тобымен жүргізіледі. Эксперимент жүргізуші балаларға қарсы қарап
Балалардың қосылуы ыңғайсыз сәтке дәл келіп қалса, олардың «біз
Бұл әдістеменің негізінде тренингтік сабақтарды өткізу жолдары мен мазмұнына
Тренингтік сабақтардың мазмұндық аспектісін қарастыралық. Бұл тренинг бағдарламасын анықтау
1-ші блок балалардың коммуникативтілік дағдылары мен біліктерін дамытуға, өзара
Сергіту ойындарын басқаша қыздыру жаттығулары деп те атайды. Бұл
Төменде осы ойындардың өту барысына қысқаша тоқталып кетейік. «Тауқырайдай»
«Тауқырайдан-тауқырайдан» - деп, айта түседі де өз басындағы тақияны
Тақия басына киілгенде не ойлай қалдың?
Тақияны басқаның басына кигізген соң өзің не ойладың?
«Бұғнай» - тренинг жүргізуші ер балаларды молдасын құрғызып, қыздарды
«Сиқырлы таяқ» - балалар қол ұстасып, дөңгелене тұрады. Тренинг
«Жаңылма» - балалар қол ұстасып, дөңгелене тұрады. Бір баланы
«Тақұл-тұқыл» - бұл ойын импровизациялауды қажет етеді. Ер балалар
Тақұл-тұқыл ат келеді,
Шығып қара кім келеді?
Тотыдайын таранған,
Көрші ауылдан қыз келді.
Ал басқа балалар:
«Шығып қара кім келді»
Балалар өлеңдегі:
Көрші ауылдан қыз келді»
жолдарына сәйкес таң қалу, сүйсіну т.б. ым-ишара, қимыл-қозғалыс жасаулары
«Мысық пен тышқан» - ойнаушылар қол ұстасып, дөңгеленіп тұрады.
«Қас қағым» - бұл ойын балалардың вербалды белсенділігін және
Тренингтік сабақтардың құрылым компоненттерінің – жаттығу, ойын түрлері және
Тренингтің бала қарым-қатынасын дамытудағы психологиялық әсерін Е.В.Зайка, Н.П.Назарова пікірлеріне
Тапсырманы орындаудағы баланың жетістіктерінің динамикасы.
Баланың жалпы белсенділігінің артуы.
Баланың коммуникативті дағдыларының, біліктерінің эксперимент барысындағы динамикасы.
Сонымен 3-5 жастағы қазақ балаларының қарым-қатынасын жетілдіруде тренингтік жолмен
2.2 Мектеп жасына дейінгі балалардың мінез-құлық мотивтерінің негізі –
Зерттеу жұмысының алғашқы кезеңінде біз мектеп жасына дейінгі балаларға
Жүргізілген тәжірибелік жұмыстар нәтижелерін тексеру үшін мектеп жасына дейінгі
Мектеп жасына дейінгі балалардың қабылдау деңгейін анықтауға «Бұл суретте
Сурет 1. Экспериментке дейінгі кезеңдегі бақылау тобының қабылдау деңгейінің
Сурет 2. Эксперименттен кейінгі кезеңдегі бақылау тобының қабылдау деңгейінің
1-ші және 2-ші суретті салыстырып қарайтын болсақ, бақылау тобы
Сурет 3. Экспериментке дейінгі кезеңдегі эксперименттік топтың қабылдау деңгейінің
Сурет 4. Эксперименттен кейінгі кезеңдегі эксперименттік топтың қабылдау деңгейінің
Сурет 5. Эксперименттен кейінгі кезеңдегі эксперименттік топтың қабылдау деңгейінің
К.Р.Рудестамның пікірінше топтық жұмыстың тиімділігін нақтылап көрсету аса күрделі
Балалардың психикалық дамуын, жас және әлеуметтену ерекшеліктерін ескере отырып
Кесте 2
Коммуникативті іс-әрекетінің тиімділігінің көрсеткіштері
№ Қарым-қатынас дағдылары Тренинг кезіндегі Тренинг соңындағы көрсеткіштер Мәдениетті
1 Байсалды, байыппен тілдесу 44 71 1,6
2 Құрметтей алу 52 80 1,5
3 Қамқорлық таныту 37 64 1,7
4 Тапсырмаларды, өтініштерді пейілмен орындау 40 72 1,8
5 Мінез құлық, жүріс-тұрыс ережесін сақтау 23 62 2,6
6 Басқа балаларға достық пиғылымен әсер ету 18 70
7 Ұстамдылық көрсету 42 70 1,6
8 Өзіне көпшілік назарын қажет етуі 14 61 4,3
9 Дауысты реттей алуы 33 73 2,2
Тренингтің 3-5 жастағы балалардың коммуникативті іс-әрекетінің тиімділігін жоғарылататыны кестеден
Байсалды, байыппен тілдесуі. Тренинг кезіндегі 44 %, тренинг соңындағы
Құрметтей алуы. Тренинг кезіндегі 52 %, тренинг соңындағы көрсеткіш
Қамқорлық танытуы. Тренинг кезіндегі 37 %, тренинг соңындағы көрсеткіш
Тапсырмаларды, өтініштерді пейілмен орындауы. Тренинг кезіндегі 40 %, тренинг
Мінез-құлық, жүріс-тұрыс ережесін сақтауы. Тренинг кезіндегі 23 %, тренинг
Басқа балаларға достық пиғылымен әсер етуі. Тренинг кезіндегі 18
Ұстамдылық көрсетуі. Тренинг кезіндегі 42 %, тренинг соңындағы көрсеткіш
Өзіне көпшілік назарын қажет етуі. Тренинг кезіндегі 14 %,
Дауысты реттей алуы. Тренинг кезіндегі 33 %, тренинг соңындағы
Тренингтік әрбір тапсырманы орындауда балалардың коммуникативтілік біліктерін анықтауда Г.А.Урунтаева
Кесте 3
Өзара әрекеттесу біліктерінің динамикасын зерттеу процедурасының көрсеткіштері
№ Коммуникативтілік біліктер Тренинг алды Тренинг ақырында
1 Өзара келісе, шешімге келе алу 42 80
2 Бір-бірінің әрекеттерін бақылау 33 54
3 Іс-әрекет нәтижесіне қатынасы 25 62
4 Өзара көмек көрсету 49 71
5 Іс-әрекет құралдарын пайдаланудағы рационалдық 23 58
Тренингтік сабақтар әсерінен, 5-6 жастағы қазақ балаларының өзара әрекеттестік
Өзара келісе, шешімге келе алуы. Тренинг кезіндегі 42%, тренинг
Бір-бірінің әрекеттерін бақылауы. Тренинг кезіндегі 33 %, тренинг соңындағы
Іс-әрекет нәтижесіне қатынасы. Тренинг кезіндегі 25 %, тренинг соңындағы
Өзара көмек көрсетуі. Тренинг кезіндегі 49 %, тренинг соңындағы
Іс-әрекет құралдарын пайдаланудағы рационалдығы. Тренинг кезіндегі 23 %, тренинг
Кесте бойынша 3-5 жастағы балалардың өзара әрекеттестік жасау біліктерінің
3-5 жастағы балалардың тренинг барысында қарым-қатынасының жетілуі, яғни қарым-қатынас
Балалардың тренинг әсерін қабылдау ерекшеліктерін де анықтау қажет болды.
Кесте 4
Балалардың тренингтік жағдайда үйренуге, дағдылануға қабілеттілігі
Үйренудің, дағдыланудың деңгейлері Балалар саны (%)
Жоғарғы деңгейі
Орта деңгейі
Төменгі деңгейі
Болымсыз жетістік деңгейі 39,5
28,9
26,3
5,3
Бұл кесте 3-5 жасар қазақ балаларының тренингтік жағдайда коммуникацияға
3-5 жастағы балалардың қарым-қатынасын жетілдіруден тренинг топтық жұмыс болғандықтан,
Тренингке қатысқан балалардың қарым-қатынасын анықтауда 60-тан астам коммуникативтік актілерге
Психогимнастикалық әсер ету – балалар бір-бірінің тұрыстарын; отырыстарын, жүрістерін
Жанама әсер ету – балалардың басқа балаларды, ересек адамдарды,
Психологиялық әсер ету – балалардың басқа балаларға өз талабын
Сөзбен әсер ету – бұл балалардың бір-біріне нұсқау беруі,
«Қорқытумен» жазалау әсері – балалардың бір-біріне іс-әрекеттері барысында негативтік
Аргументті әсер ету – балалардың бір-біріне өз пікірлерін түсіндіруі,
Кесте 5
Балалардың тренингтегі бір-біріне әсер ету тәсілдері (%).
Әсер ету тәсілдері Балалар сандық көрсеткіштері
Психогимнастикалық әсер ету
Жанамалап әсер ету
Психологиялық әсер
Сөздік әсер
Қорқыту және санкция
Аргументті әсер ету 15
3
4
27
8
43
Кестеден балалардың бір-біріне әсер етуінде аргументтік нормасының басым
Енді тренингтік сабақтарды өткізу кезіндегі балалардың топ ішіндегі коммуникативті
Балалармен, әсіресе мектеп жасына дейінгі кезеңдегі шақтарында, тренингтік сабақтың
Біз өз зерттеуімізді саралай отырып, талдағанда бастапқы тренинг сабақтардың
Баланың әртүрлі іс-әрекет атқаруға қажетті жасына лайық қабілетінің қалыптасуы.
Мысалы, кейбір баланың қарапайым сөйлемдермен объектіге сипаттама бере алмауы,
Балалардың қоғамдық тәртіп ережелері мен нормаларына сәйкес келмеуі. Мысалы,
Баланың ортаға бейімделуі. Мұнда кейбір балалардың бір тренинг әдісін
Балалардың өзара қатынасындағы «Мен» сезімінің «Біз»-ден басым түсуі. Мысалы,
Баланың өзіне басқалардың қатынасын қабылдау ерекшеліктері. Бұл балалардың өзін-өзі
Балалардың тренинг жүргізушіге қатысының мәселелігі. Кейбір балалар тренинг жүргізушінің
Балалардың өзіне деген қатынасындағы, өзін-өзі бағалаудағы қайшылықтар. Тренинг барысында
Балалардың бір-бірімен қарым-қатынасындағы дөрекі вербалды элементтер. Тренинг ойындарын талдау
Бала психикасындағы қиыншылықтар, мәселелер ересектер әлемінен келеді (Е.Е.Красная, В.Н.Панферов).
Байқау, бақылауға негізделген зерттеу нәтижелерін талдап, жалпылау арқылы анықталған
Топшалар дамуы. Балалар шағын мөлшерде жинақталып, өздерінің тобын құрастырды.
Айыптау. Балалар бір-бірімен араздасып, бірін-бірі топта туған қиыншылықтарға кінәлі
Монополия. Кейбір баллардың пікірталасқа қатысу ынтасы соншалықты күшті, олар
Жеке сырласу. Кейбір балалар сөзге қызып өздерінің жеке мәселелерін
Момындар. Көп балалар көлеңкеленіп, қалуды дұрыс көрді. Олар шағын
Ұзақ-сонар әңгімелер. Негізгі пікірталас кезінде шағын бір топ
Тақырыптан алыстап кету. Кейбір кезде топтың мүшесі пікірталастың тақырыбына
Топтардың көпшілігі үнемі жұмыс атқарды. Балалар басқа адамдар жайла
Сонымен қатар 3-5 жастағы балалармен тренингтік сабақтарды ұйымдастырып, өткізуде:
а) балалардың тренингтік тобын құру және тренингтік сабақтарды өткізу
ә) қарым-қатынасты жетілдірудегі тренингтік бағдарламаның, сценарийлердің мазмұнына;
б) тренинг жүргізуші позицияларына басты назар аударылды.
5-6 жастағы балаларға бағыттап, құрастырған тренингтік жұмыстың бағдарламасы 10
Ал тренингтік сабақтар жиілігіне келсек, аптасына екі рет тренингтік
Тренинг сабақтарының алдында әрбір бала психологиялық тестер арқылы алдын-ала
Барлық алынған мәліметтерді жалпылағанда 8-10 тренингтік сабаққа қатысқан 3-5
Қорытынды
Мектеп жасына дейінгі балаларға білім беру - өскелең ұрпаққа
Мектеп жасына дейінгі балаларға ересектердің іс-әрекетін, функциясын орындау рөлдерін
Балалар 3-5 жастарында жылдам дамитындығы байқалады. Баланың бойы өседі,
Мектепте оқушы үлгерімінің төмен болуының себебі, танымдық әрекетінің қалыптаспауы,
Мектеп жасына дейінгі кезеңдегі балалардың іс-әрекеттерінің негізгі түрі ойын
Қорыта келгенде, мектеп алды жастағы балаларға танымдық ойындарды өткізу
Эксперимент барысында 3-5 жастағы қазақ балаларының коммуникативті біліктілігін қалыптастырып,
Зерттеу жұмысының нәтижелері мынандай қорытындылар жасауға мүмкіндік береді.
Мәселеге қатысты психологиялық, педагогикалық еңбектерді талдау барысында 3-5 жастағы
Осыған орай соңғы кездері психологияда кеңінен қолданылып жүрген топтық
Эксперимент барысында 3-5 жастағы қазақ балаларының коммуникативті біліктілгін қалыптастырып,
Біздің зерттеулер тренингті 3-5 жастағы балалардың коммуникативтілік даярлығы әртүрлі
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Аверин В.А. Психология детей и подростков. СПб., 1998
Байшүкірова А. Баланың дүниеге келуінің интеллектіге әсері. //Қазақстан мектебі,
Балабақшаға арналған ойыншықтар мен құралдар. Алматы, 1998
«Балабақшада оқыту және тәрбиелеу бағдарламасы». Алматы, 1989
Бала мектепке дайын ба? Психологиялық тапсырмалар мен ойын, жаттығулар.
Безруких М. Почему учиться трудно? Москва, 1995
Блонский П.П. Психология младшего школьника. Воронеж. 1997
Васильева А.И. Старший воспитатель детского сада. 3-е издание, М.,
Волков Б.С., Волкова А.Н. Задачи упражнения по детской психологии.
Выготский Л.С. Воображение и творчество в детском возрасте. 3-е
Гальперин П.Я. К исследованию интеллектуального развития ребенка. //Вопросы психологии.
Гальперин С.И. Физиологические особенности детей. Пособие для студентов факультета
Дейно Ш. Как пережить опасный возраст ваших детей? М.,
Диагностика умственного развития дошкольников. Под редакции Л.А.Венгера, В.В.Холмовской. М.,
Дистерверг А. Избранные педагогические сочинения. М., 1984.
Дьяченко О.М., Лаврентьева Т.В. Психическое развитие докшольников. М., 1984
Запорожец А.В. Избранные психологические труды: в 2-х томах.
Запорожец А.В. Психология. Учебник для дошкольных педагогических училищ. 3-е
Зинченко В.П. Аффект и интеллект в образовании. М., 1995
Истратова О.Н., Эксакусто Т.В. Справочник психолога начальной школы. Ростов-на-Дону,
Кабанова М.Н. Готовимся к школе. Практические задания, тесты, советы
Коломенский Я.Я., Панько Е.А. Учитель о психологии шестилетнего возраста.
Крэри Э. Не разбрасывай носки или что должен уметь
Левандовская О.Я. Порядок рождения и особенности интеллекта ребенка. М.,
Лейтес Н.С. Умственные способности и возраст. М., 1971
Лишенные родительского попечительства: хрестоматия. М., 1991
Лютова Е.К., Монина Г.Б. Тренинг эффективного взаимодействия с детьми.
Мазепина Т.Б. Развитие познавательных процессов ребенка в играх, тренингах,
Майғаранова Ш., Дүкенбаева Г. Ойлан тап! Даярлық сыныптары мен
Маркова А.К. Формирование мотивации учения: Книга для учителя. М.,
Менджерицкая Д.В. Воспитателю о детской игре. М., 1982
Мухина В.С. Мектеп жасына дейінгі балалар психологиясы. Алматы, 1986
Мухина В.С. Психология дошкольника. Под редакции Венгера. М., 1985
Мухина В.С. Шестилетний ребенок в школе. 2-е издание. М.,
«Новые тесты IQ». Составитель Кошелева М.А. Третье издание, М.,
Ньюкомб Нора. Развитие личности ребенка. СПб., 2003
Островская Л.Ф. Педагогические ситуации в семейном воспитании дошкольников. 2-е
Өтебаева Г. Мектеп жасына дейінгі балалардың «өмірлік дағдыларын» қалыптастыру
Запорожец А.В., Лисина М.А. Развитие общения у дошкольников. –
Эльконин Д.Б. Психическое развитие в детских возрастах. – М.,
Шерьязданова Х.Т. Психолог в детском саду. – Алматы, Рауан,
Бүркітбаев А.Б. Спорттық ұлттық ойын түрлері және оның тәрбиелік
Тәнікеев М.Т. Қазақтың ұлттық спорт ойындары. А., 1957. -48б.
Жарықбаев Қ.Б., Қалиев С. Қазақтың тәлімдік ой-пікір антологиясы. –
Алдамұратов Ә.Ж. Жалпы психология. – Алматы, Білім, 1996. –
Пиаже Ж. Психология интеллекта. В книгах: Ж.Пиаже. Избранные психологические
Сторфер М. Интеллект и одаренность. СПб., 1999
Запорожец А.В. Значение ранних периодов детства до формирования детской
Запорожец А.В., Лисина М.И. Развитие общения у дошкольников. М.,
Ковалев М.И. Психология личности. М., Просвещение. 1993.
Коломинский Я.Л. Психология детского коллектива. Минск. 1987.
Леонтьев Л.А. Психология общения. Пособие для студентов. 1974.
Ломов Б.Ф. Общение и социальная регуляция поведения. 1986.
Мухина В.С. Психология дошкольника //Под.ред. Венгера Л.А. М., Просвещение.