Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым Министрлігі
Т.Рысқұлов атындағы Қазақ Экономикалық Университеті
«Басқару» факультеті
«Экономиканы мемлекеттік реттеу» кафедрасы
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: «Есік қаласының экономикасы мен әлеуметтік аясының кешенді даму
4 курс студенті күндізгі оқу бөлім
Мамандық: «Мемлекеттік және
жергілікті басқару»
Мұсабекова Бекзат
Ғылыми жетекші:
аға оқытушы Есенжигитова Р.Ғ.
Жұмыс қорғауға жіберілді
«Экономиканы мемлекеттік реттеу»
кафедрасының меңгерушісі,
э.ғ.д., профессор
АЛМАТЫ, 2007
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
1. ЭКОНОМИКАЛЫҚ ЖӘНЕ ӘЛЕУМЕТТІК АЯЛАРДЫ КЕШЕНДІ ДАМЫТУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСТАРЫ
1.1 Экономикалық дамудың мәні
1.2 Әлеуметтік аялардың дамуын сипаттайтын көрсеткіштер жүйесі
1.3 Экономика мен әлеуметтік аяларды кешенді дамыту факторлары
2. ЕСІК ҚАЛАСЫНЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК-ЭКОНОМИКАЛЫҚ ДАМУ ЖАҒДАЙЫН ТАЛДАУ
2.1 Қала экономикасының даму жағдайын талдау
2.2 Есік қаласының әлеуметтік аясының даму барысына сипаттама
3. ЭКОНОМИКА МЕН ӘЛЕУМЕТТІК АЯЛАРДЫ КЕШЕНДІ ДАМЫТУДЫ ЖЕТІЛДІРУ БАҒЫТТАРЫ
3.1 Экономикалық тұрақтылық - әлеуметтік дамудың кепілі
3.2 Аймақтық деңгейде тұрғындардың тұрмыс деңгейін жақсарту шаралары
ҚОРЫТЫНДЫ
ӘДЕБИЕТТЕР ТIЗIМI
КІРІСПЕ
Нарықтық қатынастар өтпелі кезеңде қоғамның әлеуметтік шиеленісушілік қысымы күшейіп
Қазақстан Республикасының экономикасы мен әлеуметтік саласында түпкілікті өзгерістер болып
Соңғы жылдары әлеуметтік процестерге көп көңіл бөлінуі қазіргі кезеңдегі
Қазақстан республикасындағы жаңа экономикалық, саяси және әлеуметтік қатынастардың құрылуы
Республикамыздың аймақтық әлеуметтік саясаты бір жақты мағынада халықтың өмірі
Нарық экономикасына өтпелі кезең жағдайында халықтың тұрмыс деңгейі өзгеруі
1. ЭКОНОМИКАЛЫҚ ЖӘНЕ ӘЛЕУМЕТТІК АЯЛАРДЫ КЕШЕНДІ ДАМЫТУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСТАРЫ
1.1 Экономикалық дамудың мәні
Кез-келген қоғамның экономикалық даму сипатын анықтау үшін “экономикалық жүйе”
Экономикалық жүйе (грекше, systema-тұтас, бөлімдерден құралған) өзара байланысқан шаруашылық
Басты міндеті - шектеулі өндірістік ресурстарды тиімді пайдалану жолдары
Экономикалық жүйенің мақсаты - халықтың әл-ауқатын арттыру, оларды материалдық,
Экономиканың жүйелі сипатын ғылыми-теориялық тұрғыда қарастырған ағылшындық классикалық политэкономияның
Экономикалық жүйенің даму бағыты туралы қарама-қарсы көзқарастардың тұжырымы бойынша:
1. Жүйе оның барлық элементтерінің біртұтастылығы мен біркелкілігі арқылы
2. Әртүрлі экономикалық жүйелердің бір кезеңде өмір сүруі бір-бірін
Өндіргіш күштер
Табиғи:
табиғи ресурстар, адамдардың мүмкіншіліктері Қоғамдық:
өндіріс құралдары, еңбек бөлінісі. Жалпы:
ғылым, білім, мәдениет, т.б.
Өндірістік қатынастар
әлеуметтік-экономикалық ұйымдастыру – экономикалық (тәжірибе алмасу, маркетинг, менеджмент) техника-экономикалық
Ресурстар:
табиғи, еңбек, қаржылық, ақпараттық. Қоғамдық еңбек бөлінісі:
өнімді шығарумен байланысты өндірістің мамандануы. Еңбек процесі мен элементтері:
еңбек, еңбек заты, еңбек құралы.
Өндірістік мүмкіншіліктер:
шектеулі ресурстарды таңдау. Нәтижелер:
өнім, қызмет. Тиімділік:
нәтиже мен шығындардың ара қатынасы.
Мұндай кереғар көзқарастар экономикалық жүйенің қайшылықта дамитынын, үнемі өзгерісте
Экономикалық жүйенің қасиеттері: оның біртұтастылығы, жүйелілігі, тұрақтылығы, орнықтылығы, өзгергіштігі,
Қоғамның даму процесінде қарама-қайшы мүдделердің орын алуы маңызды рөл
Кез-келген экономикалық жүйенің жалпы сипаты
Экономикалық жүйенің сипатты белгілері:
1) экономикалық жүйені құраушы бөлшектердің біртұтастылығы.
2) экономикалық жүйедегі шаруашылық жүргізуші субъектілердің материалдық-заттай өзара
3) экономикалық жүйе құрылымының күрделілігі.
Экономикалық жүйенің әрбір элементі өзінше ішкі жүйені қалыптастырады. Мысалы,
Экономикалық жүйенің өндірістік мүмкіншіліктері пайдаланылатын ресурстардың сиректігіне байланысты шектеледі.
Экономикалық жүйеде қызмет ететін шаруашылық субъектісі өз таңдауын жүзеге
Экономикалық теорияда үйлестірудің екі түрлі тәсілі қарастырылады: ішкі немесе
1. Табиғи тәртіп бойынша қажетті ақпараттар баға арқылы алынады.
Рыноктық қатынастардың шекарасы ұлғайған сайын, көптеген шаруашылық субъектілерінің ресурстар,
2. Ақпарат алудың екінші тәсілі- орталықтан орындаушыға (өндірушіге) бұйрық,
Экономикалық жүйе келесідей белгілеріне байланысты жіктеледі:
1. Меншік нысаны мен экономикалық әрекетті басқару, бағдарлау тәсіліне
- дәстүрлі экономикалық жүйе.
- орталықтан басқарылатын жоспарлы экономикалық жүйе (командалық- әкімшіліктік немесе
- рыноктық экономикалық жүйе.
- аралас экономикалық жүйе.
2. Өркениет типтерінің даму нәтижелері ретінде экономикалық жүйе:
- дәстүрлі- қоғамдағы экономикалық қатынастар әдет-ғұрыптарға негізделеді. Өндіріс әдісі,
- либералды- қоғамның дамуы үшін тиімділікке жетуге ұмтылыс басым
- аралас- бірінші және екінші типтердің элементтерінен құралады.
3. Сыртқы экономикалық байланыстардың сипатына байланысты:
- жабық экономикалық жүйе- шаруашылық іс-әрекеттер белгілі бір шеңбер
- ашық экономикалық жүйе- басқа елдердің өндірістік бірліктерімен экономикалық
Бізге белгілі, “әлеуметтік” ұғымы кең ұғымда “қоғамдық” деген мағынада
Экономикалық даму ол нақты бір әлеуметтік нәтижелерге жетудің негізі
Кез-келген ұлттық экономиканың қалыпты жағдайы қоғамда әрекет ететін қарама-қайшылықты
Экономикалық өсу дегеніміз- бұл қоғамдық өндірістің өсуі және сапалы
1. Экономика дамуының бастапқы деңгейi (мысалы, жан басына шаққандағы
2. Адам капиталы, яғни халықтың білім деңгейі;
3. Шаруашылық жүргізудің ішкі шарттары, яғни экономикалық құрылыс;
4. Шаруашылық жүргізудің сыртқы шарттары, яғни әлемдік экономика конъюнктурасы.
Экономикалық даму оң және теріс экономикалық динамикада болуы мүмкін.
Оны график түрінде де көрсетуге болады (1-сурет).
ЖҰӨ
экономикалық
өсу
бум
жандану
құлдыр. тоқырау
t (жылдар)
40-60 жыл
1-сурет. Экономикалық даму және экономикалық өсу.
Экономикалық өсудің базасы болып өндіріс және ұдайы өндіріс тиімділігі
Нақты экономикалық өсу– экономикадағы негізгі қайшылықты (ресурстардың шектеулілігі мен
1. Өндірістік мүмкіншіліктерді арттыру арқылы (жаңа ресурстарды, өндіріс процесінде
2. Қолда бар өндірістік мүмкіншіліктерді тиімді пайдалану және қоғамдық
Тағы бір көңіл бөлетін ұғым – қазіргі экономикалық өсу.
Жан басына шаққандағы ЖІӨ өседі.
Халықтың білім деңгейі жоғарылайды.
Аграрлық сектордың үлесі азаяды.
Урбанизация процесі жеделдейді.
ЖІӨ-гі экспорттың үлесі артады.
ЖІӨ-гі жинақ үлесі біртіндеп өсе бастайды.
Экономика мен әлеуметтік-саяси даму арасында тығыз байланыс туындайды (демократиялану
Айта кету керек, экономикалық өсудің қарқыны мен экономикалық өсу
Экономикалық өсу өндіріс көлемі мен сұраныс өсетін экономиканың жағдайымен
Экономикалық өрлеу әдетте жалпы ұлттық өнімнің өсуімен (пайызбен есептеледі)
ЖҰӨөсу = ЖУӨ1 / ЖУӨ0 х
ЖҰӨ1 – есептік жылдағы жалпы ұлттық өнім
ЖҰӨ0 – базистік жылдағы жалпы ұлттық өнім
Өсу кез-келген экономиканың, оның табиғатына қарамастан, түпкі мақсаты болып
Жеке және ұжымдық кажеттіліктердің өсуін қамтамасыз ету (өмір сүру
Халықаралық бәсекеге қатысу үшін барынша жағымды жағдайлар жасау.
Өсу сатылары:
Дайындық сатысы кезінде бірқатар құрылымдық өзгерістер баяу және кезеңді
Салыстырмалы қысқа (30-40жыл) «өрлеу» сатысы, арта түскен инвестицияның әсерінен
Дамудың тұрақты өспелі сатысы, азды-көпті күшті ауытқуларға қарамастан экономика
Дамыған экономикалық елдердің қазіргі басты мәселелерінің бірі- экономикалық өсудің
Әлеуметтік басқару – бұл қоғамды тәртіпке келтіру, жетілдіру мен
Әлеуметтік басқарудың субъектілеріне мемлекеттік, шаруашылық және қоғамдық органдар мен
Модельный набор социальных индикаторов уровня жизни населения /2/, разработанный
Кесте 1- Халықтың өмір сүру деңгейінің әлеуметтік индикаторларының үлгілік
№ раздела, и его наименование Наименование подразделов
1 2
1. Интегральные показатели уровня жизни
А. Макроэкономические показатели
Реальные располагаемые доходы домашних хозяйств (темпы роста)
Расходы на конечное потребление домашних хозяйств
Фактическое конечное потребление домашних хозяйств
Фонд заработной платы
Среднемесячная заработная плата (номинальная и реальная)
В. Демографические показатели
Динамика численности постоянного населения
Ожидаемая продолжительность численности населения
Уровень младенческой, детской и материнской смертности
Уровень образования населения
С. Показатели экономической активности
уровень экономической активности населения
соотношение занятых в экономике и общей численности населения
уровень безработицы
Д. Показатели пенсионного обеспечения населения
численность пенсионеров (всего, в т.ч. по возрасту)
суммы назначенных пенсий (всего, в т.ч. по возрасту)
средний размер назначенных месячных пенсий по возрасту и минимальный
2.Показатели материальной обеспеченности населения
А. Доходы домашних хозяйств
совокупные денежные, номинальные и реальные доходы домашних хозяйств
покупательная способность доходов домашних хозяйств
индекс потребительских цен
В. Неравенство в распределении доходов между отдельными группами населения
децильный коэффициент дифференциации доходов населения
коэффициент концентрации доходов (индекс Джини)
4. Жилищные условия населения обеспеченность населения жильем (размер
доля расходов на оплату жилья в потребительских расходах населения
5. Показатели социальной напряженности коэффициент преступности
Включенные в Модельный набор показатели присутствуют в информационной базе
Международная практика показывает, что показатели благосостояния можно разбить на
1.2 Әлеуметтік аялардың дамуын сипаттайтын көрсеткіштер жүйесі
Кедейшілік мәселесі кез-келген қоғамда байқалады. Бұл мағынада ол өте
«Адам дамуы» категориясының қалыптасуына «өмір сапасы» әлеуметтік-экономикалық категория әсер
Өмір сапасының деңгейін өлшеу көрсеткіштердің толық жүйесі негізінде жүргізіледі.
Адам дамуы туралы 1-халықаралық баяндама адам дамуын «Адам таңдауының
Адам дамуының концептуалды схемасы 4 негізгі принципке сүйенеді:
Продуктивтілік. Адамдардың өз қызметтерінің өнімділігін арттыру мүмкіндігі болуы қажет,
Тепе-теңдік. Бұл адамдар тең мүмкіншілікке ие болулары тиіс дегенді
Тұрақтылық. Жоғарғы мүмкіндікке қол жеткізу қазіргі ұрпақ үшін ғана
Мүмкіндікті кеңейту. Даму адамдардың қызығушылықтарында ғана емес, олардың күш
1994 жылдан бері Қазақстанда нарықтық экономика жағдайындағы тұрмыс деңгейін
1997 жылдан бері Адам дамуының есебінің ерекшелігі-адам дамуының параметрлерін
1997 жылы – қоғамның әлеуметтік дамуындағы мемлекеттің ролін анықтау,
1998 жылы - әлеуметтік және экономикалық процесстерді баланстау және
1999 жылы- адам дамуының жағдайларын аудандық деңгейде талдау, статистикалық
2000 жылы Қазақстандағы кедейшілік жөніндегі тақырыптық есеп жасалынған, кедейшілікті
Қазақстандағы тұрмыс деңгейін талдаудағы маңызды істердің бірі- 1996 жылы
Әртүрлі әлеуметтік топтардағы тұрмыс деңгейін талдауды статистикалық зерттеу институты
Тұрмыс деңгейін талдаудың Ресейлік тәжірибесін зерттеу Қазақстан және Ресей
-күнелту минимумының нақты көрсеткішінің болмауы.
-минималды жалақыны арттыру жолымен халықтың негізгі бөлігінің кірісін
-бюджеттік сферада жалақыны арттыру қажеттілігі.
-жалақыны ашық төлеу қажеттілігі (эксперттердің бағалаулары бойынша коммерциялық секторда
Қазақстанда өтпелі кезеңде тұрмыс деңгейін талдаудың ақпараттық базасы және
-нарықтық экономикаға көшу және тұрмыс деңгейін сәйкес «координаттық жүйеде»
-Қазақстанның халықаралық ақпараттық кеңістікке енуі және тұрмыс деңгейін мемлекетаралық
-сәйкес ақпараттық қамтамасыздықты қажет ететін әлеуметтік мәселелер мен міндеттердің
Тұрмыс деңгейін талдауды жетілдірудегі негізгі міндет- статистикалық мәліметтерді өңдеу
Тұрмыс деңгейінің қазіргі халықаралық сипаттамалары жаңа аспектілерді де қамтиды:
Бірақ, мұндай факторларды есепке алу туралы ақпарат жоқ немесе
Үй шаруашылықтарын таңдамалы зерттеу тұрмыс деңгейінің негізгі ақпараты болып
Қазақстанда барлық жүргізілген зерттеулерді байланыстырып, белгілі бір жүйеге келтіріп
1990 жылдардың басында ТМД елдерінің бірқатарында халықты әлеуметтік қорғау
“Әлеуметтік сақтандыру” негізінде азаматтарды әлеуметтік қамтамасыздықтың жоғарғы
Германияда сырқаттанған кезде, асыраушысынан айырылған жағдайда, кәрілік шағында,
Ұлыбританияда кірісті белгілі бір деңгейде сақтап тұру үшін тауарлар
Қытайда 20 жыл бойы жүргізілген экономикалық реформалардың нәтижесінде абсолюттті
Дамыған елдердегі кедейшілікпен күрес тәжірибелеріне тоқталайық.
Европалық Одақ елдері қатысты кедейшілік көрсеткіштерін қолданады, кедейлерді келтірілген
АҚШ-та 60 жылдары есептелініп, ресми кедейшілік шегі белгіленген. Кедейшіліктің
Австралияда ешқандай ресми кедейшілік шегі қолданылмайды, ‡кіметтің назары тек
Индияда АҚШ-тағы сияқты калорияның минималды(ауылдық жерде-2435, қалада-2095) және азық-түлік
Латын Америкасы елдері кедейшілікті бағалауда 2 жақты көзқарасты қолданады.
Швецияда кедейшіліктің ресми көрсеткіші жоқ, бірақ әлеуметтік сұрақтар бойынша
Оңтүстік Африкада кедейшілік жаппай сипатқа ие болған, әсіресе африкалық
Дамушы елдердің әлемдік тәжірибесі халықтың кірісін арттырудағы үкімет саясатының
-тұрақты және теңестіруші кіріспен қамтамасыз ететін авторитарлы реттеуді жүзеге
-секірмелі дамуға жол беретін кірістің ретсіз құрылуына жол бермеу.
- «әлеуметтік жақтардың» келісімімен жасалынған кіріс саясатын жүргізу, оның
Өмiр сапасын анықтайтын көрсеткіштер
Тұрмыс деңгей түсінігі адам қажеттіліктерінің құрылымына сәйкес оларды қанағаттандыру
Өмiр сапасы көрсеткіштерін төмендегідей жүйеге келтіруге болады:
1) Өмiр сапасының интегралды индикаторлары:
1.1) Макроэкономикалық көрсеткіштер:
- адам дамуының индексі;
- халықтың кедейшілік индексі;
- өмір сүру ұзақтығының индексі;
- нақты кіріс индексі (жан басына шаққандағы және барлық
- нақты жалақы индексі;
- жалпы аралас кіріс;
- жалдамалы жұмысшылардың еңбек ақысы;
- меншіктен түскен түсім;
- ағымдағы трансферттер;
- үй шаруашылықтарының түпкілікті түтынулары;
- әлеуметтік-мәдени шараларға бюджеттік шығындар.
1.2) Демографиялық көрсеткіштер:
- туу деңгейі;
- сәбилердің, балалардың, ананың өлім коэффициенті;
- жалпы өлім коэффициенті.
1.3) Денсаулық және білім көрсеткіштері:
- халықтың білімділік индексі;
- сырқаттану деңгейі;
- жұқпалы аурулардың жеке түрлерімен сырқаттану деңгейі;
- 10 мың тұрғынға шаққандағы дәрігер саны немесе 1
1.4) Халықгың экономикалық іскерлік көрсеткіші:
- барлық халық
- тұрақты кірісі
- асыраушылық коэффициенті (мемлекет және жеке тұлғалардың асырауындағы тұлғалардың
- жұмыс аптасының, еңбек демалысының ұзақтығы;
- еңбекке қабілетті жас шекарасы.
2) Халықтың экономикалық іскерлік көрсеткіші:
2.1) Материалдық қамтамасыздықтың минималды әлеуметтік нормасының деңгейі:
- күнелту минимумы және минималды тұтыну жиынының (корзина) кұны;
- белгіленген минималды жалақы, зейнетақы, стипендия жәрдемақы мөлшері.
2.2) Үй шаруашылықтарының кірісі:
- жиынтық және ақшалай номиналды, нақты кіріс;
- кіріс кұрамы (жалақы, басқа да еңбекақы төлемдері, кәсіпкерлік
- тұтыну бағаларының индексі;
- халықтың акшалай кірісінің сатып алу кұны.
2.3) Халықтың жеке топтарының кірісін бөлудегі теңсіздік:
- децильдік коэффициент. Ол аз қамтылған тұлғалардың 10%-нің арасындағы
- халық кірісін бөлудегі теңсіздік коэффициенті;
- кедейшілік көрсеткіштері (кедейшіліктің деңегейінен төмен кірісі бар халық
3) Жеке тұтынулар (деңгейі және кұрылымы):
3.1) Ағымдағы және келтірілген бағаға сәйкес нақты тұтыну шығындарының
3.2) Тұтыну шығындарының ішіндегі тамақтануға жұмсалатын шығындардың үлесі.
3.3) Тұтыну шығындары ішіндегі білім алуға, емделуге және демалуға
3.4) Жан басына шакқандағы негізгі тамақ өнімдерін орташа тұтыну
3.5) Тұтынылған тамақ өнімдерінің химиялық кұрамы
3.6) Химиялық кұрамы жағынан кұнды тағамдарды минималды дәрежеде тұтынушы
3.7) Халықтың мәдени-тұрмыстық, ұзақ мерзімді қолданыстағы заттармен қамтамасыздығы.
4) Халықтың тұрғын үй жағдайы:
4.1) Халықтың тұрғын үймен қамтамасыздығы (1 тұрғынға
4.2) Бір тұрғын бөлмесіне шаққандағы адам саны.
4.3) Тұрғын үйге меншік формасы.
4.4) Тұрғын үйдің сапалық сипаттамасы және тұрмыстық жағдай деңгейі
4.5) Халықтың тұтыну шығындарының ішіндегі тұрғын үйге төлем жасау
5) Үй шаруашылығының мүліктік меншік жағдайы:
- пәтерлер, үйлер (олардың сапалық сипаттамасы);
- бау-бақшалық жер учаскелері;
- мал және ауыл шаруашылық техникалары;
- автомобиль және басқа да қозғалмайтын мүлік;
- басқа кұндылыктар.
6) Кылмыстылық деңгейі[21].
Халықтың әлеуметтік-экономикалық жағдайын бағалау үшін қазір жағдайды нақты сипаттайтын
Тұрмыс деңгейі түсінігінің анықтамасындағы қажеттіліктердің сипаты даулы болып
Материалды қажеттіліктер физикалық қажеттіліктерді, интеллектуалды, рухани және әлеуметтік қажеттіліктердің
Қажеттіліктер
Физикалық
қажеттіліктер
тамақ, киім
тұрғын үй және
тазалық
Сурет 1 Қажеттіліктердің жіктелуі
«Тұрмыс деңгейінің» халықаралық концепциясы 9 құраушыдан тұрады:
-денсаулық
-азық-түлік тағамдарын тұтыну
-білім
-еңбек жағдайлары
-тұрғын үй жағдайлары
-әлеуметтік қамтамасыздық
-киім
-рекреация, бос уақытты ұйымдастыру
-адам хұқықтары мен бостандығы
Тұрмыс деңгейінің негізгі макроэкономикалық көрсеткіштеріне ақшалай кіріс көлемі жатады.
Кесте 1 Кірістің шекті мәнінің шкаласы
Кіріс мөлшерінің интервалы, теңге
Шекті мән сипаты
1
2000-ға дейін
Кедейшіліктің жоғарғы
2
2001-3000
Азық-түлік жиынының (корзина) мөлшері шегінде
.
3
3001-5000
Күнелтудің ең төменгі шегі мөлшерінде
4
5001-7000
Қажет заттарды сатып
5
7001-10000
Ұзақ мерзімді түтыну тауарларының минималды көлемін сатып алу мүмкіншілігі
6
10001-15000
Ұзақ мерзімді тұтыну
7
15001-ден жоғары
Қымбат тауарларды сатып алу және қаржылық салым
Жүргізілген зерттеулер нәтижесінде халықты орта классқа енгізу критерийлері анықталған,
Шоқаманов Ю.К. Қазақстан халқының кедейшілік индексін (ИБН) республикалық және
(1)
Мұнда, Р1 -60 жасқа дейін өмір сүрмейтін халықтың проценттік
Р2 -16 жастағы оқуға тартылмаған балалардың проценттік үлесі.
Р3 -күнелту минимумынан төмен кірісті халықтың проценттік
үлесі.
Р4 -тіркелген жұмыссыздық деңгейі.
Халықтың кедейшілік индексін аудандық деңгейде анықтауда қарама-қайшылықтар кездеседі. 60
Мұндай қиыншылықтарды ескере отырып, Шоқаманов Ю.К. аудандық деңгейде халықтың
(2)
Мұнда
Р1 –жалақының күнелту минимумының 50%-тік деңгейін
өтемейтін проценттік пункттердің саны, егер жалақының
күнелту минимумын өтеу деңгейі 50% немесе одан жоғары
болса, онда Р1 =0.
Р2- тіркелген жұмыссыздық деңгейі.
Жалақының күнелту минимумын өтеу деңгейі аймақтағы жан басына шаққандағы
Жоғарыда айтылған индикаторларды және кедейшілік деңгейін бағалау әдістемелерін ауыл
Тұрмыс деңгейін теориялық талдай отырып төмендегі қорытындылар жасауға болады:
Халықты орта классқа енгізу үшін тұтыну бюджетін талдау нәтижесінде
Тұрмыс деңгейін талдауға қажет статистикалық мәліметтердің жеткіліксіздігіне байланысты үй
Атаулы әлеуметтік көмек тағайындауда үй шаруашылықтарының өнімдерінің түсімін есептеу
2. ЕСІК ҚАЛАСЫНЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК-ЭКОНОМИКАЛЫҚ ДАМУ ЖАҒДАЙЫН ТАЛДАУ
2.1 Қала экономикасының даму жағдайын талдау
Жан басына шаққандағы жалпы аймақтық өнім, халықтың жан басына
Орта даму деңгейі өнеркәсібі мен ауыл шаруашылығы дамыған елдерге
Еңбекшіқазақ ауданының аумағы 8,3 мың шаршы километр. Ауданда 206700
Кесте 1 – Еңбекшіқазақ ауданындағы ауылдық және кенттік округтер
№
р/н Ауылдық және кенттік
округтердің атауы №
р/н Ауылдық және кенттік
округтердің атауы
1 Есік қалалық әкімдігі 14 Қорам ауылдық округі
2 Ават ауылдық округі 15 Қырбалтабай ауылдық округі
3 Ақши ауылдық округі 16 Масақ ауылдық округі
4 Аса ауылдық округі 17 Новоалексеев ауылдық округі
5 Балтабай ауылдық округі 18 Нұра ауылдық округі
6 Бөлек ауылдық округі 19 Октябрь ауылдық округі
7 Евгенемаловодный ауылдық округі 20 Рахат ауылдық округі
8 Жаңашар ауылдық округі 21 Саймасай ауылдық округі
9 Көктөбе ауылдық округі 22 Ташкенсаз ауылдық округі
10 Қазақстан ауылдық округі 23 Тескенсу ауылдық округі
11 Қаражота ауылдық округі 24 Түрген ауылдық округі
12 Қаракемер ауылдық округі 25 Шелек ауылдық округі
13 Қаратұрық ауылдық округі
Еңбекшіқазақ ауданы Алматы облысындағы ең көпұлтты ауданның бірі болып
Кесте 1 – Еңбекшіқазақ ауданындағы ұлттардың үлес салмағы
№
р/н Ұлттар ж ы л д а р:
2004 2005 2006
1. Қазақтар 46,1 46,7 46,8%
2. Орыстар
3. Әзірбайжандар 2,1 2,0 1,9%
4. Кәрістер 0,6 0,5 0,4%
5. Күрдтер 1,4 1,5 1,5%
6. Немістер 0,8 0,9 0,8%
7. Түріктер 5,7 5,9 5,7%
8 Ұйғырлар 21,5 22,8 22,7%
Еңбекшіқазақ ауданының орталығы Есік қаласы болып табылады. Бұл елді
Есік қаласы шағын қалалар қатарына жатады. Шағын қалаларға халқының
Дамыған автокөлік инфрақұрылымы Есік қаласын Алматы облысының басқа қалаларынан
Қаланың өндірістік және әлеуметтік инфрақұрылымы, бай табиғат және ауыл
Есік қаласы – ауыл шаруашылығы өнімдерін өңдеу бойынша өнеркәсіптік
Есік қаласының болашақта демалыс, туризм және экскурсияның халықаралық орталығына
Дегенмен, Есік қаласының қарыштап дамуына кедергі келтіретін жағдайлар да
Есік қаласының аумағы – 25,8 шаршы км. Қаладағы халық
Кесте 1 – Есік қаласының әлеуметтік–экономикалық дамуы
Көрсеткіштер Өлшем бірлігі
2002 2003 2004 2005 2006
1 2 3 4 5 6 7
Өнеркәсіп өнімінің көлемі (салыстырмалы бағамен) млн.тг 197,1 212,8 228
Ауылшаруашылық өрдірісінің жалпы өнімі млн.тг 468,1 492,6 360,1
Негізгі қаржыландыру көздерінің барлығы есебінен күрделі қаржы жұмсау млн.тг
Тұрғын үйлерді пайдалануға
беру мың м2 2,0 2,1 2,7 3,0 3,3
Бөлшек сауда айналымы млн.тг 372,9 374,4 378,5 383,0 386,5
Орташа айлық жалақы теңге 11150 13100 15613 17450 19141
1 2 3 4 5 6 7
Білім беру мемлекеттік мекемелерінің саны бірлік 5 6
Денсаулық сақтау ұйымдарының саны бірлік 3 3 4 5
1 кесте мәліметтеріне талдау жасасақ, соңғы 5 жыл бойында
Ауыл шаруашылығы өндірісінің жалпы өнім көлемі соңғы жылдарда айтарлықтай
Негізгі қаржыландыру көздерінің барлығы есебінен күрделі қаржы жұмсау көлемі
Тұрғын үйлерді пайдалануға беру жылдан жылға өсіп келеді. Соңғы
Бөлшек сауда айналымы соңғы жылдары құбылмалы деңгейде дамыды. Оның
Орташа айлық жалақы өте үлкен қарқынмен дамып 61%-ды құраған.
Білім беру мемлекеттік мекемелердің саны 2002 жылы 5 болса,
Ауданда соңғы жылдары денсаулық сақтау ұйымдарының да санының біршама
Жоғарыда атап өткеніміздей, қалада негізінен ауыл шаруашылығы бағытындағы өнімдерді
Кесте 2 – Есік қаласының ауыл шаруашылығының даму
Өнім атауы өлшем
бірлігі
2004 2005 2006 2004 ж. 2005 ж.
1 2 3 4 5 6 7
Егістік жер га 346 354 348 100,6 98,3
Мал басы
оның ішінде:
мүйізді ірі қара бас 710 747 750 105,6 100,4
қой бас 890 970 1050 118,0 108,2
жылқы бас 37 32 30 81,1 93,8
шошқа бас 700 728 750 107,1 103
құс бас 1758 1845 2000 113,8 108,4
Шаруашылық жүргізуші субъектілер
оның ішінде:
акционерлік қоғам (АҚ) бірлік 2 2 2 100 100
жауапкершілігі шектеулі серіктестік (ЖШС) бірлік 249 263 280 112,4
өндірістік кооператив (ӨК) бірлік 8 8 10 125 125
Жоғарыдағы кестедегі көрсеткіштерге мән беретін болсақ егістік жер көлемі
Қазіргі уақытта Есік қаласында шағын бизнес кеңінен өркендеп
Кесте 3 – Есік қаласындағы шағын бизнестің даму көрсеткіштері
ж ы л д а р: 2006 ж. %-ға
шаққанда
2004 2005 2006 2004 ж. 2005 ж.
Шағын бизнес субъектілері, бірлік 285 301 313
Шағын бизнесте жұмыс істейтіндер, адам 765 897 920
Сауда объектілері, бірлік 189 203 218
Сауда саласында жұмыс істейтіндер, адам 456 502 545
Тұрмыстық қызмет көрсету объектілері, бірлік 21 23 24
Тұрмыстық қызмет көрсету объектілерінде жұмыс істейтіндер, адам 40 45
Қоғамдық тамақтандыру объектілері, бірлік 31 32 32
Қоғамдық тамақтандыру объектілерінде жұмыс істейтіндер, адам 168 175 180
Кесте мәліметтерінен белгілі болып отырғанындай, Есік қаласында шағын бизнес
Қалада экономикалық қызметпен 931 шаруашылық жүргізуші субъект айналысады. Олардың
Кесте 4 – Есік қаласындағы халықтың жұмыспен қамтылу деңгейі
Көрсеткіштер ж ы л д а р: 2006 ж.
%-ға шаққанда
2004 2005 2006
Қала халқының саны 30761 31314 31500 100,6
Миграция сальдосы (+,-) 583 570 509 89,3
Экономикалық белсенді халық 16870 17000 18950 111,5
Экономикалық белсенді халық деңгейі, % 54,8 54,3 60,2
Жұмыссыздық деңгейі, % 2,6 2,7 2,5
4 кесте мәліметтерін талдасақ, қаладағы экономикалық белсенді халық деңгейі
Қаланың Алматы сияқты ірі мегаполиске жақын орналасуы халықтың күнкөрісінің
Кесте 5 – Есік қаласындағы 2006 жылғы
мың тенге
Салық түрлері 2005 жылы 2006 жылы 2006 ж. нақты
%-ға шаққанда
жоспар нақты жоспар нақты
1 2 3 4 5 6
Жеке тұлғалардан түсетін салықтар 23420 24495,8 24022 28648,4 116,9
1 2 3 4 5 6
Жер салығы 1900 2111,9 2190 2190 103,7
Мүлік салығы 2020 2188,3 1832 2225,6 101,7
Көлік салығы 19500 20195,6 20000 22042,8 109,1
Барлық салықтық түсімдер 46840
Есік қаласындағы салықтық түсімдердің басым бөлігі көлік салығы
Кесте 6 – Есік қаласындағы халықты әлеуметтік
Көрсеткіш атауы Өлшем бірлігі ж ы л д а
2002 2003 2004 2005 2006
1 2 3 4 5 6 7
Кедейшілік шегінің
көлемі теңге 1739 1851 1937 2072 2150
Кедейшілік шегінен
төмен тұратын адамдар
саны адам 1780 1713 1701 1600 1500
Оның ішіндегі
қалалық деңгейде атаулы әлеуметтік көмек
алатындар адам 65 34 32 31 34
Мемлекеттік әлеуметтік көмектің орташа айлық көлемі теңге 317
Тұрғын үй көмегін алушы-лар саны жанұя 49 49
1 2 3 4 5 6 7
Тұрғын үй көмегінің
орташа айлық көлемі теңге 474 500 502 502 502
Тұрғын үй мен әлеуметтік көмекке қарастырылған ақшалай сома
Оның ішінде:
Әлеуметтік көмек мың тг 29861 25104 26359 26359 26359
Тұрғын үй көмегі мың тг 1400 1475 1475 1475
Жоғарыдағы кестеден біз 2002 жылы кедейшілік шегінің көлемінің 1739
Экономикалық өсу әлеуметтік инфрақұрылымның жеткілікті түрде дамығандығымен де сипатталады.
Негізінен Еңбекшіқазақ ауданының орталығы болып табылатын Есік қаласы ауылдық
«Компания «Фудмастер»ААҚ;
«Голд Продукт» АҚ;
«Есикагропродукт» ЖШС және т.б.
2006 жылы Есік қаласында 2,7 млрд. теңгенің өнеркәсіп өнімі
Негізнен өнеркәсіп өнімінің артуы «Компания «Фудмастер» ААҚ үлесіне тиіп
Өкінішке орай, аудандағы үлкен өнеркәсіп орындарының бірі саналатын «Есикагропродукт»
Кесте 7 – Қаладғы өнеркәсіп орындарының тауарлы
Көрсеткіштер
Өлшем бірлігі ж ы л д а р:
2004
2005
2006 2006ж 2004ж салыстырғанда
өсім қарқыны
«Компания «Фудмастер» ААҚ мың тг. 233500 247000 260510 110,4
«Фудмастер-Асептик» ЖШС мың тг. 3525 3673 3810 107,5
«Резина» ЖШС мың тг. 36 38 40 110,0
«Трилис-пластик»ЖШС мың тг. 1855 1918 2010 107,7
Жеке кәсіпкерлер мың тг. 988 1087 1160 114,8
Ауыл шаруашылық кәсіпорындары мың тг. 40223 43403 45270 111,15
Қала бойынша барлығы мың тг. 280000 297119 312800 110,5
Жоғарыдағы кестеге көңіл аударсақ, Есік қаласындағы өнеркәсіп орындарының өндіріс
Қала көлемінде жеке кәсіпкерлікті дамыту, шағын және орта бизнесті
Кесте 8 – Инвестициялардың тартылу көздері
(млн.тг)
Көрсеткіштер атауы ж ы л д а р:
2003 2004 2005 2006 2006ж 2003ж салыстырғанда
өсім қарқыны
1 2 3 4 5 6
Республикалық бюджет есебінен нысандарды күрделі жөндеу мен құрылыстар жүргізу
Жергілікті бюджет есебінен нысандардың құрылысын жүргізу 15,5 16,7 0
Жергілікті бюджет есебінен нысандарды күрделі жөндеу
40,8 43,7 44,9 54,9 125,7
Кәсіпорын, мекеме, халық есебінен объектілерді күрделі жөндеу мен құрылыстар
1 2 3 4 5 6
Барлығы: 368,7 388,6 374,2 912,7 139,4
Жоғарыдағы кесте деректеріне талдау жасасақ, Республикалық бюджет есебінен нысандарды
Осындай тартылатын инвестициялардың есебінен 2007 жылы жұмыс істеп тұрған
Кесте 9 – Есік қаласында 2007 жылы іске қосылатын
№ Кәсіпорын атауы Өндірілетін өнім түрі Жұмыс орындарының саны
1 2 3 4
1 «Голд Продукт» АҚ жеміс-көкөніс консервілері 30
2 «Заилиский продукт» ЖШС жеміс-көкөніс консервілері 60
3 «Аль-Афи-Лимитед» ЖШС мия тамырын өңдеу 25
4 «Мейджек ковер» ЖШС жасанды жабындылар 20
1 2 3 4
5 «Берекелі оралман» ЖШС құрылыс кірпіші 25
6 «АЙАТ» ЖШС құрылыс кірпіші 25
7 «Ахмет и Н» ЖШС құрылыс кірпіші 25
8 «Жұмабеков» ЖК медициналық системалар 20
9 «Качиева Л» ЖК жеміс-көкөніс шырындары 15
Барлығы
245
9 кесте деректері көрсетіп отырғанындай, 2007 жылы Есік қаласында
Есік қаласындағы 2007 жылғы өнеркәсіпке салынатын инвестицияның жалпы көлемі
Қазіргі уақытта Есік өзенінде қуаттылығы 15 МгВт болатын 3
Кесте 2. 2003 жылғы Қазақстан аймақтарының халқының кедейшілік
Қазақстан аймақтары Қала,% Ауыл,%
Ақмола
Ақтөбе
Алматы
Атырау
Щығыс Қазақстан
Жамбыл
Батыс Қазақстан
Қарағанды
Қызылорда
Қостанай
Маңғыстау
Павлодар
Солтүстік Қазақстан
Оңтүстік Қазақстан
Астана қаласы
Алматы қаласы
Қазақстан 24,2
21,5
26,3
28,7
22,4
29,6
24,0
23,5
21,2
26,0
26,6
20,9
21,3
23,3
15,6
16,3
22,1 24,2
31,5
28,5
31
25,4
35,0
24,8
29,1
28,1
34,6
60,7
26,3
22,4
29,3
-
-
27,6
Халықтың тұрмыс деңгейін зерттеуші ғалымдар ауыл тұрғындарының өмір сүру
Ауыл тұрғындарының, әсіресе әйел адамдардың толық жұмыспен қамтамасыз етілмеуі.
¤неркәсіп жұмысшыларымен салыстырғанда ауыл шаруашылығы саласының жұмысшыларының жалақысы төмен.
Әлеуметтік инфрақұрылым мекемелерінің желісі төмен дәрежеде дамыған, олардың көрсететін
Үй шаруашылығын жүргізуге еңбек шығындары өте жоғары/10/.
Тұрмыс деңгейінің барлық көрсеткіштері бойынша ауыл қаладан біршама артта
Аграрлық секторды реформалау тұрмыс деңгейіне кері әсерін тигізді, колхоздар
Жан басына шаққандағы орташа кіріс ауыл және қала халқы
Кесте3 Жан басына шаққандағы орташа кірістің үлестірілуі (%)
Кіріс мөлшері Қала Ауыл
1997 1998 1999 1997 1998 1999
3000-ға дейін
3001-6000
6001-9000
9001-12000
12000-нан жоғары 51,5
31,7
10,6
3,5
2,7 43,5
37,7
11,8
4,3
2,8 49,1
35,1
10,0
3,1
2,7 78,1
15,9
3,2
1,4
1,4 83,4
12,4
3,1
0,7
0,4 83,3
12,7
2,6
0,8
0,6
Кесте мәліметтеріне сүйене отырып аз қамтылған халықтың көп бөлігінің
‡й шаруашылықтарының тұтыну шығындарының құрылымы бойынша қала және
Ауыл және қала үй шаруашылықтарының кірісі мен шығындарының құрылымы
Элементтер
Қала
Ауыл
Ақшалай кірістер, барлығы
еңбек кірістері 100
76 100
59
әлеуметтік трансферттер 10 14
сатудан түскен кірістер 7 21
басқа да ақшалай түсімдер 7 6
Ақшалай шығындар, барлығы
азық-түлік 100
49 100
51
азық-түлік емес тауарлары 24 32
ақылы қызметтер
с.і: салық төлемдері
басқа шығындар 27
5
8 17
3
14
РФ-да азық-түлік тауарларын тұтыну ерекшеліктеріне сәйкес 16 зонаға бөлінген.
Азық-түлік жиыны барлық аймақтарда бірдей болғанымен, тұтыну нормаларына байланысты
Қазақстан Республикасында табиғи-климаттық жағдайларға сәйкес айтарлықтай аймақтық айырмашылықтар бар
Сол себепті халықтың азық-түлікпен , киіммен қамтамасыз етілуінде мәселелер
Кейбір аудандарда экстремальды табиғи-климаттық жағдайлар байқалады: шөлді, сусыз, таулы
Сонымен қатар, «Күнелту минимумы мен кедейшілік сызығын анықтауға әдістемелік
Мұндай айырмашылықтар әртүрлі табиғи-климаттық жағдайлардың және жергілікті ерекшеліктердің болуына
Кесте 4 - Үй шаруашылықтарының тұтыну шығындарының
құрылымы(%).
Тұтыну шығындары Қала Ауыл
2001 2002 2003 2001 2002 2003
Азық-түлік тауарлары
Азық-түлік емес тауарлары
Ақылы қызметтер
44
26
30
51,8
20,8
23,3 48,9
24,1
21,9
47
35
18 52,3
23,9
18 49,1
27,2
17
Ауылдық жерлерде ақылы қызметтер желісі дамымаған, себебі халықтың төлем
Сурет 2 Ауылдық жердегі тұтыну шығындарының құрылымы
Сурет 3 Қала халқының тұтыну шығындарының құрылымы
Аймақтар бойынша азық-түлік және басқа да тауарлар бағасы ақылы
Кесте 5 Қазақстан аймақтары бойынша негізгі азық-түлік тағамдарына
орташа баға (2002ж), 1кг бағасы,тг
Минималды Максималды Орташа
Нан,1сорт
Сиыр еті
Қой еті
Күнбағыс майы
Сүт,литр
Жұмыртқа,10 дана
Картоп
Қант
30
249
269
152
30
57
19
72 50
417
454
189
88
116
43
101 40
300
349
168
43
82
29
84
Кесте мәліметтеріне сүйене отырып, тауар түрлері бойынша ең көп
Осы себептерге сәйкес Қазақстан облыстары бойынша күнелту минимумының дифференциациясы
Кесте 6 Қазақстан Республикасының аймақтары бойынша 1997-2003ж.ж.
күнелту минимумының динамикасы(орташа айлық)
Аймақтар Күнелту минимумының деңгейі,тг
1997 1999 2001 2003
Қазақстан Республикасы
ШҚО
Жамбыл
Маңғыстау
Оңтүстік
Қазақстан
Павлодар
Күнелту минимумының максималды және минималды коэффициентте-рінің қатынасы
3505
3728
2745
4315
3199
3620
1,57
3394
3537
3110
4570
2838
3530
1,61
4596
4568
4236
6047
3685
4583
1,64
4734
4616
7836
6603
3787
4844
1,74
Жоғарыда келтірілген айырмашылықтардың болу себептеріне сәйкес әр түрлі аймақтардағы
Халықтың тұрмыс деңгейіне бюджеттік және қаржылық жүйенің тұрақтылығы мен
2001 жылы Республикада қаржылық тұрақтылық пен экономикалық өсім байқалып
Даму банкінің негізгі функциясы ірі инвестициялық жобаларды несиелендіру. Ал,
Кедейшілік шегінен төмен тұрған адамдардың саны 2001 жылмен салыстырғанда
Сурет 4 Қазақстан Республикасындағы және аудандағы кедейшілік
деңгейі
Жыл сайын халықтың жан басына шаққандағы ақшалай
Сонымен қатар, Шығыс Қазақстан облысында кедейшілік шегінен төмен тұрған
Орташа айлық атаулы жалақы мөлшері ауданда облыстық деңгеймен салыстырғанда
Кесте 14 Облыстағы орташа айлық атаулы жалақының салыстырмалы
кестесі(тг)
Аймақ 2002 2003 2004
ШҚО
Зайсан ауданы 16331
9372 18600
11309 18600
11309
Зайсан ауданында әрбір 10000 адамға 20,5 дәрігер, 60,5 медбике
Ауыл шаруашылық саласында жекешелендіру жүріп, ыдырауы нәтижесінде және
Трактор және комбайндардың нормативті пайдалану мерзімі 7-10 жыл болса,
Техникалардың дайындық коэффициенті 0,7-ден аспайды және әрбір техниканың атқаруға
Қазақстанда бүгінгі күні халықтың кірісінің негізгі көзі – жалақы
Ауыл шаруашылық өндірісінің биологиялық цикліне байланысты ерекше сала болғандықтан
Кесте 16 Ауыл тұрғындарын кіріс мөлшеріне байланысты топтау
Кіріс мөлшері, тг Халық саны, адам ‡лесі, %
0-500 400 32,9
500-1000 75 6,2
1000-2000 130 10,7
2000-5000 150 12,3
5000-8000 362 29,7
8000-10000 85 7,0
10000-12000 15 1,2
1217 100
Кесте мәліметтеріне сүйене отырып халықтың 1/3-і тақыр кедей деуге
Бұл есептеулер халықтың нақты кірісін (жалақы, зейнетақы) есептеу арқылы
Себебі, оны есептеуде үй шаруашылықтарының өнімдері есепке алынған.
Бірақ, бұл әдіс жетілдірілмеген. Себебі, жан басына шаққандағы кірісті
Ауыл тұрғындарының арасында сұраулар жүргізу нәтижесінде өз кірістерінің шамамен
2.2 Әлеуметтік қорғау механизмдерінің нақты жүзеге асуын талдау
Халықтың тұрмыс деңгейін нақты дәрежеде анықтау үшін ауылдың 35
Жанұя мүшелерінің санына байланысты топтау:
2 адамнан тұратын жанұялар. Жан басына шаққандағы ақшалай түсімдері
3 адамнан тұратын жанұялар. Жан басына шаққандағы ақшалай түсім
4 адамнан тұратын жанұялар. Жан басына шаққанадағы ақшалай
5 адамнан тұратын жанұялар. Жан басына шаққандағы ақшалай түсім-4160
5 мүшеден артық жанұялардағы жан басына шаққандағы ақшалай кіріс-600
Талдауға алынған 135 адамның 49%-нің ақшалай кірісі жоқ (кесте17).
Кесте 17 Жан басына шаққандағы кірістің үлестірілуі
Кіріс мөлшері, тг. Адам саны ‡лесі, %-пен
0
1000-4000
4000-8000
8000-12000
12000-18000
18 мыңнан жоғары
66
26
33
5
2
3
135 49
19
24
4
2
2
100
Кесте мәліметтеріне сүйене отырып, халықтың 49%-і тақыр кедей деуге
Кесте 18 Үй шаруашылығы өнімдерінің түсімін есептеудің нормативті
картасы[3]
Ауылшаруашылық өнімдері 1 сотық жерден орташа жылдық өнімділік,
Егін шаруашылығы өнімдері
-бидай
-жүгері
-көп жылдық шөп
-картоп
-күнбағыс
Мал шаруашылығы өнімдері
-сүтті бағыттағы ірі-қара мал өнімі(сүт)
-етті бағыттағы ірі-қара мал өнімі(ет)
-қой, ешкі өнімі(ет/жүн)
-жылқы өнімі (бие еті)
-құс жұмыртқасы
-құс еті
20
40
45
120
16
2500
179
22/3,5
151
200
2,5
293
295
181
2324
277
20168
14047
2318
5795
728
489
Ауыл үй шаруашылықтарын іріктемелі талдау нәтижелері көрсеткендей халықтың тұрмыс
Зайсан ауданының жеке үй шаруашылықтарының кірісін есептеудің нормативті ережелері
Кестеден көріп отырғанымыздай, егін шаруашылығы өнімдерінің өнімділігі нормативті деңгеймен
Сонымен қатар, мал шаруашылығының, әсіресе, етті бағыттағы малдың әкелетін
Кесте 20 ‡й шаруашылығы өнімдерінің нормативті ережелер бойынша
Егін шаруашы-лығы Норматив бойынша Нақты есептеулер
1 сотық жерден өнімділік, кг 1 сотық жерге орташа
Бидай
Арпа
Картоп 20
25
120 293
234
2324 7
66
76 14
16
90 200
180
1760 10
12
40
Мал шаруашы-лығы Норматив бойынша Нақты есептеулер
Бiр бас малдың орташа өнімділігі, кг(л) Бiр бас малдың
Сүтті бағыттағы ірі қара
Етті бағыттағы ірі қара
2500
179
20168
14047
36100
42785
2500
130-170
20168
14047
36100
24950-36950
Яғни, ірі қара мал нормаға сәйкес 179 кг шығару
Ірі қара малдың кірісін есептеуде тек сол жылы сатылған
Сонда етті бағыттағы ірі қара малдың кірісі 42785 тг
Кесте 21 Етті бағыттағы ірі қара
Бір ірі қара мал кірісі Норматив бойынша Нақты «Төлен
беген» атаулы әлеуметтік көмек
Айына, ж.б.ш.,тг Атаулы әлеуметтік көмек мөлшері,тг Айына, ж.б.ш.,тг Атаулы
2 мүшелі үй шаруашылығы
3 мүшелі үй шаруашылығы
4 мүшелі үй шаруашылығы
5 мүшелі үй шаруашылығы
6 мүшелі үй шаруашылығы
1703
1188
891
713
594
192
787
1084
1262
1381
609
406
704
243
203
1367
1569
671
1732
1772
1175
782
587
470
391
Кестеден көріп отырғанымыздай, әдістеменің жетілдірілмеуіне сәйкес атаулы әлеуметтік көмектің
Сол себепті, үй шаруашылықтары өнімдерінің түсімін есептеу әдістемесін жетілдіру
Нақты атаулы әлеуметтік көмек тағайындалған жанұя саны-31 немесе 128
1 жанұяның орташа ай сайынғы ақылы қызметтерге жұмсайтын шығыны
Ай сайынғы ақылы төлемдерін өтегенннен соң тек атаулы әлеуметтік
Азық-түлік тағамдарының құрылымы төмендегідей болған(кесте26)
Кесте 26 Азық-түлік тағамдарының құрылымы (%)
Азық-түлік түрлері Кедейлер
Қамтылғандар
Нан
Ет өнімдері
Сүт өнімдері, жұмыртқа
Май, қант
Бақшалық өнімдер
Жеміс-жидек
Сусын
Сыйлық ретінде алынған тағамдар
‡йден тыс қолданылған азық-түліктер
43
6
20
6
15
1
5
4
- 12,8
17
25
12,6
17
3,6
5
6
1
Кесте мәліметтері кедейлер мен қамтылғандардың азық-түліктерді қолдануында елеулі айырмашылықтар
Халықтың денсаулық сақтау көрсеткіштерін талдау
Орташа күтілетін жас ұзақтығы адам дамуы индексінің құраушысы болып
Денсаулық жас кезінде білім алуға жағдай жасайды, еңбек өнімділігінің
¤лу деңгейінің жоғары болуы Адам таңдауының мүмкіншіліктерін төмендетеді, яғни
Медициналық тәжірибеде халықтың денсаулық деңгейіне байланысты төмендегі жіктеу қолданылады:
Денсаулығы толығымен жақсы адамдар-ешқандай созылмалы сырқаттары жоқ, нормадан функционалдық
Мәнді функционалдық ауытқулары байқалмайтын адамдар, яғни ауыр сырқаттанудың нәтижесінде
Созылмалы аурулармен ауыратын және мәнді функционалдық ауытқулар байқалатын адамдар,
Ағзаның функционалдық мүмкіншіліктерінің төмендеуі арқылы жүретін ұзақ мерзімдік созылмалы
Халықтың денсаулық жағдайын көрсететін көрсеткіштерін анықтау үшін олардың денсаулықтары
20 жасқа дейінгі адамдардың 49 %-і 1-топқа, 25%-і 2-топқа,
Ал, 20-40 жас аралығында 1-топқа 20%, 2-топқа 45%, 3-топқа-20%,
40 жастан асқан адамдар арасында 1-топқа 3%, 2-топқа 30%,
Кесте 27 Ауыл халқын денсаулық жағдайына байланысты топтау,%
Жас мөлшері
I II III IV
20 жасқа дейін
49
25
25,5 0,5
кесте 27 жалғасы
Жас мөлшері
I II III IV
20-40 жас
40 жастан жоғары 20
3 45
30 20
55 5
12
Кесте мәліметтеріне сүйене отырып жас өсуімен халықтың денсаулығы нашарлайтынын
Сонымен қатар, экономикалық қиыншылықтарға байланысты көптеген жанұялар балаларын толық
Мектептерде тамақтандыруды ұйымдастыру сұрақтары қажет дәрежеде шешімін таппаған.
Ауыл мектебінің асханасында оқушылардың толық тамақтануларына мүмкіншілік жоқ, мұнда
Себебі, асханааны жеке адамдар жалға алып, пайда табу мақсатында
Бұл-күрделі экономикалық мәселе, ол тікелей бала денсаулығының дұрыс қалыптаспауына
Қалыпты санитарлық-гигиеналық жағдайлар қалыптаспай, жұқпалы аурулардың дамуына да жол
Себебі мектепте сумен қамтамасыз ету жүйесі нашар дамып, санитарлық
Бұның барлығы аурудың алдын алу шараларының жеткілікті дәрежеде жүргізілмегендігін
Білім алу көрсеткіштері бойынша мектеп жасындағы балалардың барлығы оқуға
Мемлекеттік грант пен несиеде оқушылардың үлесі 6% мөлшерінде. Аз
Халық арасындағы мәдени-тәрбиелік жұмыстардың жүргізілмеуі қылмыстылықтың дамуына әкелуде. Себебі,
Мектептерде факультативтік сағаттар қысқарған, спорт үйірмелері жоқ, тек аудандық
Ауыл халқының тұрмыс деңгейін талдау қорытындылары.
Интегралды индикаторлар:
Адам дамуының индексі
Қазақстан 0,7-0,8
Зайсан ауданында 0,6
Халықтың кедейшілік индексі
Қазақстан –24,9
Шығыс Қазақстан –23,9
Өскемен-4
Тарбағатай ауданы-30
Зайсан ауданы-29
өмір сүру ұзақтығының индексі-0,7
Нақты кіріс индексі-(-0,01)
Жұмысшылардың орташа еңбекақысы:
Шығыс Қазақстан облысы-18600тг
Зайсан ауданы-11310 тг
Туу деңгейі -1,6%
Өлім коэффициенті-0,9%
Халықтың білімділік индексі-0,99
10000 адамға шақққандағы дәрігер мен медбике саны
облыста 34,5 және 71,4
ауданда 20,5 және 60,5
Ресми жұмыссыздық деңгейі-3,1%
Асыраушылық коэффициенті-0,2(20,6%)
күнелту минимумы-5197тг
жан басына шаққандағы орташа кіріс
Зайсан ауданы-8046тг
үй шаруашылықтарын зерттеу қорытындылары бойынша-2737тг
тұтыну шығындарының құрылымы
Қазақстанда азық-түлік шығындары-49%, ақылы қызметтер -17%, үй шаруашылықтарын
Қорытындылай келе, облыстық немесе аудандық деңгейде тұрмыс деңгейін статистикалық
3 ӨМIР САПАСЫН ЖОҒАРЫЛАТУ ШАРАЛАРЫ ЖӘНЕ
ӘЛЕУМЕТТІК ҚОРҒАУ
3.1 Әлеуметтік қорғау жүйесін тиімді ұйымдастыру шаралары
1998 жылға дейін Қазақстанның әлеуметтік қорғау жүйесі Кеңестер Одағының
1998 жылдың қаңтарынан бастап зейнетақы жүйесі реформаланып, жинақтаушы зейнетақы
Зейнетақы мен әлеуметтік жәрдемақы төлеу жауапкершілігі республикалық бюджетке жүктелді.
Бірақ, арнайы мемлекеттік жәрдемақыларды төлеу халықтың кедей бөлігін қлдауға
-аз қамтылған балалы жанұяларға біргелкі жәрдемақы.
-әскер қатарындағылардың балаларына.
-СПИД-ке шалдыққан балаларға.
-мүгедек балаларға.
-4 немесе одан да көп балалы жұмыс істемейтін және
1990 жылдың соңында Қазақ ССР-нің Министрлер Кеңесінің шешімімен 1,5-6
1998 жылға дейін халыққа атаулы әлеуметтік көмек көрсетуде 2
1999 жылдың соңында «Күнелту минимумы туралы» жаңа Заң қабылданып,
Кедейшілік шегі әлеуметтік көмекті көрсету негізі болып табылады. Ол
2002 жылдың 1 қаңтарында енгізілген «Мемлекеттік атаулы әлеуметтік көмек
Атаулы әлеуметтік көмекті алуға мүдделі тұлғаның жиынтық кірісі құжаттар
Жан басына шаққандағы орташа кіріс тоқсандық жиынтық кірісті жанұя
Ресми кедейшілік шегі күнелту минимумының 38%-і мөлшерінде анықталған.
Әлеуметтік көмек мөлшері кедейшіліктің асқыну деңгейіне тәуелді, яғни жанұя
Қазіргі кезде атаулы әлеуметтік көмекті есептеу механизмі жетілдірілмеген. Жергілікті
Жылдық жиынтық кірісті есептеу методологиясында кемшіліктер, түсінбеушіліктер жеткілікті, бұл
Еңбек пен әлеуметтік қорғау министрлігінің мәліметтері бойынша 2002 жылы
Кедейшілікті жоюдағы әлеуметтік қорғау жүйесінің неғұрлым маңызды бағыты-жұмыспен
Әлеуметтік қорғау шаралары төмендегілерді қамтиды:
Халықтың өзін-өзі жұмыспен қамтуын ынталандыру – жеке кәсіпкерлікпен айналысу
Шағын және орта бизнес кәсіпкерлерінің аймақтық кәсіби одақтарын құру.
Жұмыс істейтін азаматтарды міндетті әлеуметтік сақтандыруды енгізу.
Негізгі азық-түлік тағамдарына, балалардың тауарларына және дәрі-дәрмектерге, табиғи монополия
Шағын және орта бизнеске мемлекеттің тарапынан көрсетілетін көмектің дұрыс
Әлеуметтік саясаттың негізгі бағыттары: кірісті, жұмыспен қамтуды реттеу, әлеуметтік
Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысымен облыс әкімдеріне әлеуметтік көмектің мөлшерін
Тәжірибе бойынша біргелкі әлеуметтік салықты енгізу сақтандыру төлемдерін жоққа
«Халықты әлеуметтік қорғау концепциясына» сәйкес «Міндетті әлеуметтік сақтандыру» заң
Кедейшілік деңгейі біздің заң бойынша минималды қажеттіліктерге емес, бюджеттің
Халықтың тұрмыс деңгейінің артуы, кіріс пен жалақыны өсіру қоғамдағы
Дамыған нарықтық экономикада әлеуметтік қорғау 2 бөлімнен тұрады:
Еңбек қабілеттілігін жоғалтуға байланысты төленетін әлеуметтік көмек (денсаулығына байланысты,
Әлеуметтік қызметтердің кешені – дәрігерлік қызмет, демалыс, жұмысқа орналастыру
Қаржы көздеріне байланысты әлеуметтік қорғауда әлеуметтік сақтандыру және әлеуметтік
Алға қойған мақсаттар орындалуы үшін, яғни халықтың әлеуметтік қорғалуын
- Әлеуметтік қорғаудың белсенді және белсенді емес шараларын жетілдіру
- Отандық тауар өндіріушілердің бәсекеқабілеттілігін қамтамасыз ете отырып, кәсіпкерліктің
- Білім беру, денсаулық сақтау, атаулы әлеуметтік көмек алуға
- Халық пен мемлекеттік емес секторды қатыстыра отырып мемлекеттік
- Кедейшілік мәселесін шешу бойынша ортылық және жергілікті
ХХI ғасырдың негізгі мәселелерінің бірі - әлеуметтік әділеттілік пен
3.2 Аймақтық деңгейде тұрғындардың тұрмыс деңгейін жақсарту шаралары
Қазір ауыл шаруашылығында алда тұрған күрделі мәселелердің бірі –
2003-2005 жылдар ауылды дамытуға арналғаны белгілі. Соған сәйкес Қазақстан
1) Мемлекеттің қаржы-экономикалық, соның ішінде әлеуметтік және ауыл шаруашылық
2) Ішкі көші-қонды тиімді ұйымдастыру.
3) Агроөнеркәсіп кешенін дамытудың 3 жылдық бағдарламасын жасау, несиелендіру,
4) Әлеуметтік салаға баса назар аудару, яғни 2003-2005
Осы міндеттерге сәйкес Зайсан ауданында ауыл шаруашылық азық-түлік бағдарламасы
Ауданда ауыл шаруашылығы өндірісін дамыту арқылы жан басына шаққандағы
Ауыл халқының жұмыссыздығының артуының негізгі себептері:
-ұлттық экономиканы дамытуда ауыл шаруашылығы стратегиясының дұрыс құрылмауы.
-жаңа экономикалық жағдайға ауыл шаруашылық кадрларын даярлау жүйесінің сәйкессіздігі.
-ішкі және сыртқы нарықтағы ауыл шаруашылық тауарларының сұранысы талданбаған.
-ауыл шаруашылығы өндірісінің, әсіресе, мал шаруашылығының жалпы құлдырауы.
-ауыл шаруашылығы кәсіпорындарын қайта құру, меншік формаларының өзгеруі.
Халықтың тұрмыс деңгейін жақсарту үшін шаралар:
1) Жаппай жұмыссыздық жағдайынан шығу үшін ауылда ауыл
‡й шаруашылықтарын шаруа қожалықтарына біріктіру тиімді, себебі өнім өндіру
2) Кірістің тең үлестірілуін қамтамасыз ету үшін дамыған елдердің
Экономикалық дамыған елдерде тұрмыс деңгейінің аймақтық айырмашылықтары дифференцияланған минималды
Қазақстан Республикасында ең жоғарғы орташа номиналды жалақы Маңғыстау; Атырау
Сонымен, аймақтар бойынша жалақы дифференциациясын қалыптастыру үшін төмендегі шараларды
-Қазақстан Республикасының аймақтарына климат қолайсыздығы бойынша ғылыми негізделген топтама
-Тамақтандыру институты мамандарымен әр түрлі табиғи-климаттық зоналар үшін дифференциалданған
-Аймақтық күнелту минимумының негізінде минималды жалақыны дифференциалды түрде тағайындау.
Бұл шаралар мемлекеттің әлеуметтік және экономикалық саясатының түбегейлі өзгерістерін
Оқушылардың жоғары білім алуын қамтамасыз ету
4) Қазақстандағы орташа жас ұзақтығын арттыру мақсатында төмендегі шараларды
-Салауатты өмір сүруді қамтамасыз ету, нашақорлықпен күрес мақсатындағы ақпараттар
-Халықты жұқпалы және паразиттік аурулардан қорғаудың жүйелі шараларын жүргізу.
-Туберкулезбен ауыратын адамдарды аурудың алдын алу мақсатында бөлек орналастыру
-Қан, ісік ауруларының азаюы мақсатындағы экологиялық жобаларға мемлекеттік инвестицияның
-СПИД бойынша ұлттық стратегияға сәйкес ерікті тестілеу, кеңес беру,
5) Атаулы әлеуметтік көмекті тағайындауда үй шаруашылықтары өнімдерінің түсімін
6) Жергілікті жердің табиғи-климаттық ерекшеліктеріне байланысты тұтыну корзинасының құнын
7) Мемлекет тарапынан әлеуметтік қорғау жүйесін жетілдіру саясаты жүргізілуі
ҚОРЫТЫНДЫ
Таяудағы болашақта облыстық және жергілікті бюджнттегі шектелген ресурстармен жүргізіліп
Әлеуметтік бағдарламалардың адрестілік принципін жүзеге асырудың ең бір кең
Мұқтаж адамдарды олардың табысын өлшеу жолымен анықтау халықтың тұрмыс
Кедейлік шегін анықтайтын негізгі көрсеткіш – ол күнелту минимумы.
Облыстық қаржылық мүмкіндік деңгейімен анықталған жанұя мүшелерінің жалпы табысы
1998 жылдың 12-ақпанындағы №103 Қазақстан Республикасы Үкіметінің Қаулысымен бекітілген1998-2000
1998 жылдың 1-ақпанынан бастап облыстың халықты әлеуметтік қолдау және
Оңтүстік Қазақстан облысында 30.07.98 жылы әлеумуттік-экономикалық дамудың жергілікті мүмкіншіліктерімен
Кедейлік шегінен төмен тұратын жанұя санын азайту үшін, мынадай
- Жалақы түріндегі халықтың табысын көтеру;
- Үкімет тарапынан және жергілікті бюджеттен берілетін әлеуметтік көмек
- Шағын және орта бизнесті дамыту арқылы халықты жаңа
- Жұмыс күші бағасын, бірліктігін көтеруді ынталандыру;
- Мұқтаж азаматтарға әлеуметтік инфрақұрылым мен коммуналды қызмет көрсетулерге
Қазақстанда жүргізіліп жатқан реформаладың әлеуметтік зардабын азайиу үшін мемлекеттің
Қазақстанның 2030-жылға дейінгі даму стратегиясына сәйкес Қазақстан Республикасы Үкіметінің
Өтпелі кезеңде әлеуметтік процестерді басқаруда келесі негізгі мәселелер шешілу
Біріншіден, баға мен еңбек ақы төлеуді ұйымдастырудың тиімді саясатын
Екіншіден, нарық қатынастарына көшу жағдайында әлеуметтік процестерді басқарудың ғылыми
Үшіншіден, барлық деңгейде – республикалық, аймақтық, облыстық, аудандық, еңбек
Халықты әлеуметтік жағынан қолдау шараларына арналған заңдар Қазақстанның заң
Айта кету керек, біздің Конституциямызда Қазақстан Республикасы өзін әлеуметтік
Қазақстан үшін жұмыс бастылықтың оның демографиялық құрылымының есебімен мәселелерін
Жұмыссыздықтың қауыпты салдарынан қорғану үшін, Үкімет, барлық атқарушы билік,
Экстремалды қайыршылық категориясына кіретін тұрмысы нашар жанұялардан (зейнеткерлер, мүгедектер,
- Жұмыссыздар;
- бюджеттік сфераның төмен жалақылы өкілдер;
- ауылдың халықтары;
- мәжбүрлік демалыста жүрген жұмысшылар;
- бірнеше айлар бойы жалақы алмаған жұмысшылар:
- жастар /16/.
Қазақстанның кедейлік бейнесі, сондай-ақ басқа да ТМД елдерінде, түбегейлі
Қазіргі уақытта мемлекет үшін, халықтың әлеуметтік сфера салаларының қызметімен
Осымен қатар қоғам, экономикалық қиыншылықтырға қарамастан барлық азаматтарды минималды
Қазақстан Республикасының әлеуметтік сфера дамуының нәтижелерінің маңызды көбейтетін шараларын
Әлеуметтік мақсаттар мен тапсырмаларды жасауды тиімді қызметтесетін жүйесі болып
Халық табысты өзінің жеке қажеттіліктерін қанағаттандыруға, өндіріс және жинақтау
Кедейшілік мәселесін әлеуметтік қолдау шараларымен, яғни жәрдем ақылар мен
Азия Даму банкісінің шешімі бойынша жұмыссыздық елдегі кедейшілік мәселесімен
Жұмысбастылықты кеңейту үшін қоғамдық жұмыстарды белсендіру қажет. АҚШ-да “әлемдік
Жұмысбастылық саласында болашақта альтернативті нормаландырудың мақсатында Азия Даму банкісі
Дамыған елдерде экономикалық дамудың негізгілерінің ішінде кіші бизнесті жеңілдікпен
2005 жылдың соңында Алматы қаласы бойынша жұмыссыздықтар саны 58
Ортаайлық жалақы мөлшері 3 жыл ішінде 60-70%-ға өседі және
Бұл жұмыста халықтың тұрмыс деңгейi аймақтық деңгейде талданған. Ауыл
-ауылдағы жаппай жұмыссыздық;
-ауыл шаруашылығы саласының жалақысының салыстырмалы төмендiгi;
-әлеуметтiк инфрақұрылым желiлерiнiң жеткiлiктi дамымауы;
-ақылы қызметтерiнiң жүйесi жетiлдiрiлмеген;
-үй шаруашылығын жүргiзуге еңбек шығындарының жоғарылығы.
Өмір сапасын талдай отырып төмендегі қорытындылар жасалынған:
1. Өмір сапасы категориясы ретінде адамдардың өмір сүруі үшін
2. Ауыл халқының тұрмысы ХХI ғасыр талаптарын қанағаттандырмайды, себебі
3. Әлеуметтік институттарды рефоормалау және нарық субъектілерінің санасына жаңа
4. Орта классты қалыптастыру үшін шағын және орта бизнесті
5. Әлеуметтік – экономикалық саясатты кірістің дифференциалдығын шектеуге бағыттау.
6. Еңбек қажеттіліктердің барлық түрін өтеуі тиіс, сонда ғана
7. Әлеуметтік сақтандыру жүйесінің жетілмеген, жалпыұлттық әлеуметтік сақтандыру жүйесін
8. Қазақстанның ұзақ мерзiмдi тұрақты дамуын жүзеге асыру
9. Кедейшiлiк мәселесiнiң көп аспектiлiгiн, ерекшелiгiн ескере отырып
10. Нарықтың алғашқы жылдарында халықтың біраз бөлігінің ірі
11. Жергiлiктi жерлер ерекшелiктерiне сәйкес айырмашылықтардың болуына байланысты минималды
Еңбекшіқазақ ауданының аумағы 8,3 мың шаршы километр. Ауданда 206700
Кесте 1 – Еңбекшіқазақ ауданындағы ауылдық және кенттік округтер
№
р/н Ауылдық және кенттік
округтердің атауы №
р/н Ауылдық және кенттік
округтердің атауы
1 Есік қалалық әкімдігі 14 Қорам ауылдық округі
2 Ават ауылдық округі 15 Қырбалтабай ауылдық округі
3 Ақши ауылдық округі 16 Масақ ауылдық округі
4 Аса ауылдық округі 17 Новоалексеев ауылдық округі
5 Балтабай ауылдық округі 18 Нұра ауылдық округі
6 Бөлек ауылдық округі 19 Октябрь ауылдық округі
7 Евгенемаловодный ауылдық округі 20 Рахат ауылдық округі
8 Жаңашар ауылдық округі 21 Саймасай ауылдық округі
9 Көктөбе ауылдық округі 22 Ташкенсаз ауылдық округі
10 Қазақстан ауылдық округі 23 Тескенсу ауылдық округі
11 Қаражота ауылдық округі 24 Түрген ауылдық округі
12 Қаракемер ауылдық округі 25 Шелек ауылдық округі
13 Қаратұрық ауылдық округі
Еңбекшіқазақ ауданы Алматы облысындағы ең көпұлтты ауданның бірі болып
Кесте 1 – Еңбекшіқазақ ауданындағы ұлттардың үлес салмағы
№
р/н Ұлттар ж ы л д а р:
2004 2005 2006
1. Қазақтар 46,1 46,7 46,8%
2. Орыстар
3. Әзірбайжандар 2,1 2,0 1,9%
4. Кәрістер 0,6 0,5 0,4%
5. Күрдтер 1,4 1,5 1,5%
6. Немістер 0,8 0,9 0,8%
7. Түріктер 5,7 5,9 5,7%
8 Ұйғырлар 21,5 22,8 22,7%
Еңбекшіқазақ ауданының орталығы Есік қаласы болып табылады. Бұл елді
Есік қаласы шағын қалалар қатарына жатады. Шағын қалаларға халқының
Дамыған автокөлік инфрақұрылымы Есік қаласын Алматы облысының басқа қалаларынан
Қаланың өндірістік және әлеуметтік инфрақұрылымы, бай табиғат және ауыл
Есік қаласы – ауыл шаруашылығы өнімдерін өңдеу бойынша өнеркәсіптік
Есік қаласының болашақта демалыс, туризм және экскурсияның халықаралық орталығына
Дегенмен, Есік қаласының қарыштап дамуына кедергі келтіретін жағдайлар да
Есік қаласының аумағы – 25,8 шаршы км. Қаладағы халық
Кесте 1 – Есік қаласының әлеуметтік–экономикалық дамуы
Көрсеткіштер Өлшем бірлігі
2002 2003 2004 2005 2006
1 2 3 4 5 6 7
Өнеркәсіп өнімінің көлемі (салыстырмалы бағамен) млн.тг 197,1 212,8 228
Ауылшаруашылық өрдірісінің жалпы өнімі млн.тг 468,1 492,6 360,1
Негізгі қаржыландыру көздерінің барлығы есебінен күрделі қаржы жұмсау млн.тг
Тұрғын үйлерді пайдалануға
беру мың м2 2,0 2,1 2,7 3,0 3,3
Бөлшек сауда айналымы млн.тг 372,9 374,4 378,5 383,0 386,5
Орташа айлық жалақы теңге 11150 13100 15613 17450 19141
1 2 3 4 5 6 7
Білім беру мемлекеттік мекемелерінің саны бірлік 5 6
Денсаулық сақтау ұйымдарының саны бірлік 3 3 4 5
1 кесте мәліметтеріне талдау жасасақ, соңғы 5 жыл бойында
Ауыл шаруашылығы өндірісінің жалпы өнім көлемі соңғы жылдарда айтарлықтай
Негізгі қаржыландыру көздерінің барлығы есебінен күрделі қаржы жұмсау көлемі
Тұрғын үйлерді пайдалануға беру жылдан жылға өсіп келеді. Соңғы
Бөлшек сауда айналымы соңғы жылдары құбылмалы деңгейде дамыды. Оның
Орташа айлық жалақы өте үлкен қарқынмен дамып 61%-ды құраған.
Білім беру мемлекеттік мекемелердің саны 2002 жылы 5 болса,
Ауданда соңғы жылдары денсаулық сақтау ұйымдарының да санының біршама
Жоғарыда атап өткеніміздей, қалада негізінен ауыл шаруашылығы бағытындағы өнімдерді
Кесте 2 – Есік қаласының ауыл шаруашылығының даму
Өнім атауы өлшем
бірлігі
2004 2005 2006 2004 ж. 2005 ж.
1 2 3 4 5 6 7
Егістік жер га 346 354 348 100,6 98,3
Мал басы
оның ішінде:
мүйізді ірі қара бас 710 747 750 105,6 100,4
қой бас 890 970 1050 118,0 108,2
жылқы бас 37 32 30 81,1 93,8
шошқа бас 700 728 750 107,1 103
құс бас 1758 1845 2000 113,8 108,4
Шаруашылық жүргізуші субъектілер
оның ішінде:
акционерлік қоғам (АҚ) бірлік 2 2 2 100 100
жауапкершілігі шектеулі серіктестік (ЖШС) бірлік 249 263 280 112,4
өндірістік кооператив (ӨК) бірлік 8 8 10 125 125
Жоғарыдағы кестедегі көрсеткіштерге мән беретін болсақ егістік жер көлемі
Қазіргі уақытта Есік қаласында шағын бизнес кеңінен өркендеп
Кесте 3 – Есік қаласындағы шағын бизнестің даму көрсеткіштері
ж ы л д а р: 2006 ж. %-ға
шаққанда
2004 2005 2006 2004 ж. 2005 ж.
Шағын бизнес субъектілері, бірлік 285 301 313
Шағын бизнесте жұмыс істейтіндер, адам 765 897 920
Сауда объектілері, бірлік 189 203 218
Сауда саласында жұмыс істейтіндер, адам 456 502 545
Тұрмыстық қызмет көрсету объектілері, бірлік 21 23 24
Тұрмыстық қызмет көрсету объектілерінде жұмыс істейтіндер, адам 40 45
Қоғамдық тамақтандыру объектілері, бірлік 31 32 32
Қоғамдық тамақтандыру объектілерінде жұмыс істейтіндер, адам 168 175 180
Кесте мәліметтерінен белгілі болып отырғанындай, Есік қаласында шағын бизнес
Қалада экономикалық қызметпен 931 шаруашылық жүргізуші субъект айналысады. Олардың
Кесте 4 – Есік қаласындағы халықтың жұмыспен қамтылу деңгейі
Көрсеткіштер ж ы л д а р: 2006 ж.
%-ға шаққанда
2004 2005 2006
Қала халқының саны 30761 31314 31500 100,6
Миграция сальдосы (+,-) 583 570 509 89,3
Экономикалық белсенді халық 16870 17000 18950 111,5
Экономикалық белсенді халық деңгейі, % 54,8 54,3 60,2
Жұмыссыздық деңгейі, % 2,6 2,7 2,5
4 кесте мәліметтерін талдасақ, қаладағы экономикалық белсенді халық деңгейі
Қаланың Алматы сияқты ірі мегаполиске жақын орналасуы халықтың күнкөрісінің
Кесте 5 – Есік қаласындағы 2006 жылғы
мың тенге
Салық түрлері 2005 жылы 2006 жылы 2006 ж. нақты
%-ға шаққанда
жоспар нақты жоспар нақты
1 2 3 4 5 6
Жеке тұлғалардан түсетін салықтар 23420 24495,8 24022 28648,4 116,9
1 2 3 4 5 6
Жер салығы 1900 2111,9 2190 2190 103,7
Мүлік салығы 2020 2188,3 1832 2225,6 101,7
Көлік салығы 19500 20195,6 20000 22042,8 109,1
Барлық салықтық түсімдер 46840
Есік қаласындағы салықтық түсімдердің басым бөлігі көлік салығы
Кесте 6 – Есік қаласындағы халықты әлеуметтік
Көрсеткіш атауы Өлшем бірлігі ж ы л д а
2002 2003 2004 2005 2006
1 2 3 4 5 6 7
Кедейшілік шегінің
көлемі теңге 1739 1851 1937 2072 2150
Кедейшілік шегінен
төмен тұратын адамдар
саны адам 1780 1713 1701 1600 1500
Оның ішіндегі
қалалық деңгейде атаулы әлеуметтік көмек
алатындар адам 65 34 32 31 34
Мемлекеттік әлеуметтік көмектің орташа айлық көлемі теңге 317
Тұрғын үй көмегін алушы-лар саны жанұя 49 49
1 2 3 4 5 6 7
Тұрғын үй көмегінің
орташа айлық көлемі теңге 474 500 502 502 502
Тұрғын үй мен әлеуметтік көмекке қарастырылған ақшалай сома
Оның ішінде:
Әлеуметтік көмек мың тг 29861 25104 26359 26359 26359
Тұрғын үй көмегі мың тг 1400 1475 1475 1475
Жоғарыдағы кестеден біз 2002 жылы кедейшілік шегінің көлемінің 1739
Экономикалық өсу әлеуметтік инфрақұрылымның жеткілікті түрде дамығандығымен де сипатталады.
Негізінен Еңбекшіқазақ ауданының орталығы болып табылатын Есік қаласы ауылдық
«Компания «Фудмастер»ААҚ;
«Голд Продукт» АҚ;
«Есикагропродукт» ЖШС және т.б.
2006 жылы Есік қаласында 2,7 млрд. теңгенің өнеркәсіп өнімі
Негізнен өнеркәсіп өнімінің артуы «Компания «Фудмастер» ААҚ үлесіне тиіп
Өкінішке орай, аудандағы үлкен өнеркәсіп орындарының бірі саналатын «Есикагропродукт»
Кесте 7 – Қаладғы өнеркәсіп орындарының тауарлы
Көрсеткіштер
Өлшем бірлігі ж ы л д а р:
2004
2005
2006 2006ж 2004ж салыстырғанда
өсім қарқыны
«Компания «Фудмастер» ААҚ мың тг. 233500 247000 260510 110,4
«Фудмастер-Асептик» ЖШС мың тг. 3525 3673 3810 107,5
«Резина» ЖШС мың тг. 36 38 40 110,0
«Трилис-пластик»ЖШС мың тг. 1855 1918 2010 107,7
Жеке кәсіпкерлер мың тг. 988 1087 1160 114,8
Ауыл шаруашылық кәсіпорындары мың тг. 40223 43403 45270 111,15
Қала бойынша барлығы мың тг. 280000 297119 312800 110,5
Жоғарыдағы кестеге көңіл аударсақ, Есік қаласындағы өнеркәсіп орындарының өндіріс
Қала көлемінде жеке кәсіпкерлікті дамыту, шағын және орта бизнесті
Кесте 8 – Инвестициялардың тартылу көздері
(млн.тг)
Көрсеткіштер атауы ж ы л д а р:
2003 2004 2005 2006 2006ж 2003ж салыстырғанда
өсім қарқыны
1 2 3 4 5 6
Республикалық бюджет есебінен нысандарды күрделі жөндеу мен құрылыстар жүргізу
Жергілікті бюджет есебінен нысандардың құрылысын жүргізу 15,5 16,7 0
Жергілікті бюджет есебінен нысандарды күрделі жөндеу
40,8 43,7 44,9 54,9 125,7
Кәсіпорын, мекеме, халық есебінен объектілерді күрделі жөндеу мен құрылыстар
1 2 3 4 5 6
Барлығы: 368,7 388,6 374,2 912,7 139,4
Жоғарыдағы кесте деректеріне талдау жасасақ, Республикалық бюджет есебінен нысандарды
Осындай тартылатын инвестициялардың есебінен 2007 жылы жұмыс істеп тұрған
Кесте 9 – Есік қаласында 2007 жылы іске қосылатын
№ Кәсіпорын атауы Өндірілетін өнім түрі Жұмыс орындарының саны
1 2 3 4
1 «Голд Продукт» АҚ жеміс-көкөніс консервілері 30
2 «Заилиский продукт» ЖШС жеміс-көкөніс консервілері 60
3 «Аль-Афи-Лимитед» ЖШС мия тамырын өңдеу 25
4 «Мейджек ковер» ЖШС жасанды жабындылар 20
1 2 3 4
5 «Берекелі оралман» ЖШС құрылыс кірпіші 25
6 «АЙАТ» ЖШС құрылыс кірпіші 25
7 «Ахмет и Н» ЖШС құрылыс кірпіші 25
8 «Жұмабеков» ЖК медициналық системалар 20
9 «Качиева Л» ЖК жеміс-көкөніс шырындары 15
Барлығы
245
9 кесте деректері көрсетіп отырғанындай, 2007 жылы Есік қаласында
Есік қаласындағы 2007 жылғы өнеркәсіпке салынатын инвестицияның жалпы көлемі
Қазіргі уақытта Есік өзенінде қуаттылығы 15 МгВт болатын 3
ӘДЕБИЕТТЕР ТIЗIМI
1. Закон РК « О прожиточном минимуме» от 16
2. Закон РК «О государственной адресной социальной помощи
3. Правила определения совокупного годового дохода лица, претендующего на
4. Назарбаев Н.А. Основные направления внутренней и внешней политики
5. Отчет о человеческом развитии 1998года РК // ПРООН
6. Уровень жизни населения в Казахстане / Под ред.
7. Шокаманов Ю.К. Человеческое развитие в Казахстане: методология измерения
8. Шокаманов Ю.К. Тенденции человеческого развития в Казахстане /
9. Коргаспаев Ж.К. Казахстанское село: современные тенденции, проблемы развития
10. Ахмамедов А.О. Проблемы и направления повышения уровня жизни
11. Нарибаев К.Н. Өтпелi кезеңдегi әлеуметтiк-экономикалық дамуды болжау мәселелерi
12. Симоненко В.Д. Семейная экономика / Симоненко В.Д.
13. Сүндет ұлы Ж. Әлеуметтiк –экономикалық дамуды болжау және
14. Бекбенбетов Б. Социально-экономическое положение сельских жителей в пореформенный
15. Абуов К.К. Системный анализ в экономике сельского хозяйства
16. Есиркепов Т. Государственное регулирование аграрного сектора в условиях
17. Есполов Т.И. Эффективность агропродовольственного косплекса Казахстана /
18. Куватов М.Р. Проблемы агро бизнеса и перехода к
19. Есентугелов А. Сельское хозяйство Казахстана: проблемы, пути их
20. Әлiпбай С. Iрi ауылдар, жаны сiрi ауылдар /
21. Берешев С.,Можарова В., В.Пак.,А. Курасова Совершенствование анализа уровня
22. Искаков Н Индекс человеческого развития и система социальной
23. Можарова В. Теоретические аспекты исследовании системы жизнеобеспечения в
24. Нурланов А. Борьба с бедностью и безработицей: опыт,
25. Овчарова Л. Бедность: где порог? /. Овчарова Л.,
26. Савченко П. Уровень и качество жизни: понятия, индикаторы,
27. Радостовец Н. Кедейшiлiкпен қалай күресемiз? / . Радостовец
28. Берешев С. Районные коэффициенты: за и против /
29. Шокаманов Ю.К. Оценка бедности населения на районном уровне
30. Кривко Н. Оценка уровня бедности в Республике Казахстан
31. Темирова Ж. Анализ и проблемы социальной защиты населения/
32. Гайсина С. Социально-экономические проблемы становления среднего класса в
33. Касымбекова Н. Кедейшiлiктi жою дамуымыздың басты көрсеткiшi болмақ
34. Куралбаев А. Социальная сфера в условиях трансформации экономической
35. Прожиточный минимум в Казахстане «отлучен» от экономической реальности.