МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 3
1 – тарау. Хэйан поэзиясы – танка үстемділігі “Кокинсю”
2 – тарау. §1 Прозаның алғашқы қадамдары. Исэ-моногатари.
§2 Хэйан дәуіріндегі күнделік жанры. Митицуна-но хака “Өткінші өмір
§3 Дзуйхицу жанры. Сэй-Сенагон “Бас жақтағы жазбалар” 29
§4 Гэндзи моногатари 35
ҚОРЫТЫНДЫ 41
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР тізімі 43
КІРІСПЕ
794 жылы астана Нарадан “Тыныштық пен бейбітшілік астанасы” деп
Өркениеттің жарқырап дамуы, аса күрделі қытай әкімшілік жүйесінің орнауы,
Саяси тұрақтылық қоғамның жоғары топтарының астанаға ағылуына мүмкіндік берді,
Хэйан дәуірінің тағы бір ерекшелігі, бұл қоғам мен мәдениеттегі
Хэйан дәуірін нағыз әдеби кезең деп айтуға болады. Әсіресе,
ғасыр хэйан әдебиетінің де, онымен байланысты болған таптың да
Бірақ қалам мен сезім үстемдік еткен кезең келмеске кетті.
Бұл ғасырларды тарихта жапон әдебиетінің “алтын ғасыры” деп атауы
Әрине, әйелдер ол кезде шығармаларын қытай тілінде жазбаған. Қытай
Хэйан әдебиеті Жапонияда аса мұқият қарастырылған тақырып Икэда Кикан,
Шетел жапонтанушыларынан бұл мәселеге көп көңіл бөлгендер деп А.
Орыс тіліндегі зерттеулерге келетін болсақ, бұл жерде де бір
Ал қазақ тіліндегі осы тақырып жөніндегі зерттеулер жазу, Хэйанның
Хэйан әдебиетінің мәнін ашу үшін тақырыпты екі тарауға, поэзия
Ал екінші тарау бұл кезеңдегі проза жағдайына тоқталып, төрт
Жапонияда хэйан әдебиеті көркем стиль жағынан, өңделуі жағынан, құндылығы
1 – тарау. Хэйан поэзиясы – танка үстемділігі “Кокинсю”
Хэйан дәуіріндегі поэзия тек қана бір жол формасын, танканы
Танканың бұндай беделі бірнеше себептермен түсіндіріледі, соның ішінде поэзияның
Хэйан дәуірінің ортасында поэзияның басты қызметі эстетикалық болды.
“Кокинсюді” құрастырушылар Жапониядағы поэзия шығармашылығының дамуының алғашқы кезеңін, және
Ал біріншісі – алғы сөзі мен соңғы сөзінде. Оны
Цураюки сөзінше, өлеңнің қайнар көзі болып адам жүрегі, яғни
Танка поэзиясында жалпы поэзияға тән қайталану, қосарлану, салыстыру, метафора,
Фудзивара Кинто ғасырда жапон ақындарына бірінші сөзден-ақ
Осындай кіріспе сөздердің бірі болып макура-котоба саналады. Макура-котоба –
Амакумо-но
Есо-ни мо хито-но
Нариюку ка
Сасуга-ни мэ-ни ва
Миюру моно кара Аспандағы бұлт болып,
Меннен алыстап
Кеттің емес пе сен.
Менің көзім
Сені көрсе де.
Өлеңнің алғы сөзінде бұл өлең сол кезде атақты ақсүйек
“Аманкумо-но” – “аспандағы бұлт” “есо” сөзіне, тура аударғанда“басқа орын”,
Басқа өлең:
Урасабуру
Кокоро саманэси
Хисаката-но
Ама-но сигурэ-но
Нагарау мирэба Менің жалғаз жүрегім
Мұңға толады
Мәңгі мықты
Аспаннан жауын
Дамылсыз жауғанын көргенде
“Хисакато-но” – “мәңгі мықты” “ама” (“амэ”) – “аспан” сөзін
Макура-котоба сөзге ғана емес сөз тіркесіне де қатысты бола
Утамакура – бұл аймақ, тау, өзен және т.б. жерлердің
Хикэта-но
Вакакурусу вара
Вакаку э-ни
Инэтэмаси моно
Оиникэру камо Хикэтада
Талшын толы дала
Сен жас болғанында,
Сені аймалағанымда...
Бірақ сен қартайдын.
“Жас талшын өскен егіс дала” деп айта салу ақынға
Арнайы тәсіл ретіндегі утамакураны жапон ақындары көптеп қолданған және
Мысалы, Цураюкидағы Курабуяма тауының аты.
Умэ-но хана
Ниоу харубэ ва
Курабуяма
Ями-ни коюрэдо
Сироку дзо арикэрэ Алхоры иісі аңқығанда
Көктем шағында
Сұсты Курабу тауынан
Түнде өткеннің өзінде
Айналаның жарық екенін көресін.
“Курабу” бұл жерде табыс септігінде тұр (жалғаусыз түрде) және
Дзе болса, (тура аударғанда “кіріспе”, “алғысөз”) өлең текстіне мазмұны
Асихики-но
Ямадори-но о-но
Сидарио-но
Наго-нагаси е-о
Хитори камо нэму Жайылған құйрығы
Фазан құйрығы
Салбырап тұрған құйрық –
Ұзақ-ұзақ түнді
Жалғыз өткізермін
“Асихики-но ямадори-но о-но сидарио-но” сөз тіркесіне (“Жайылған тауларда фазан
Дзенің көп жерлері макура-котобаға ұқсайды. Макура котоба сияқты ол
Дегенмен дзе “бас жақ сөзінен” айтарлықтай алыс жатыр. Онда
Масурао-но
Сацуя тахацами
Татимукаи иру
Матоката ва
Миру-ни саякэси Батыл жауынгер
Қолына садақ ұстаған
Оған бұрылды да атты –
Мақсат: Матоката шығанағы
Ап-анық болып көзге көрінді.
Дзе үш жолды қамтиды: “Масурао-но сацуя тахасами татимукаи иру
Егер “бас жақ сөзі” әдетте сөз, кейде ғана сөз
Келесі көркем тәсіл – бұл юкари-котоба, сөздердің бірігуі (екі
Екі мағыналы сөздің мысалы болып Таира-но Накаки өлеңіндегі “хацука”
Ау кото-но
Има ва хацука-ни
Наринурэба
Е фукакарадэ ва
Цуки накарикэри Біздің кездесулеріміз
Қазір сиреп кетті, -
Жиырмасыншы күндегідей
Түн ортасына дейін аспанда ай жоқ,
Сені көру мүмкіндігі әлі жоқ.
Бірінші “сирек” және “жиырмасыншы” сөздерінің мағынасын біріктіреді, екіншісі “ай”
Юкари-котобаны үш топқа бөліп қарауға болады. Біріншісі, бұл омонимиядан
а) жанама мағына сөздің нақ өзіне тән кезде. Бұл
Адзусаюми
Хикоба манимани
Ерамэдомо
Ноти-но кокоро-о
Сирикатэну камо! Өзінің шетен садағыңды
Сен керген кезде – мені арбап,
Саған мен берілер едім
Бірақ кейін сенің жүрегің қалай болар
Қалай білемін мен!
Мұнда екі полисеманттық сөз: “хику” (“хикаба” түрінде) және “еру”
б) Ақын жанама мағынаны берілген жағдайда қолдана алу кезінде.
Касугано-но
Вакамурасаки-но
Суригоромо
Синобу-но мидарэ
Кагири сирарэдзу Касуга жазығындағы
Жас фиалка түсіне
Боялған көйлек
Ою өрнегі – сезім құйыны
Шексіз.
Бұл сөз бір мезгілде “жас фиалка” білдіре отырып, сонымен
Ал үшінші түрі, бұл өз атауларының негізінде құралатын екі
Мысалы, “Фукагуса” аймағының аты: оның заттық мағынасы – “қалың
Тоси-о хэтэ
Сумикоси сато-о
Идэтэ инаба
Итодо Фукагуса
Но то я наринан Ауылымды,
Көп жылдар тұрақтаған,
Тастап кетсем,
Одан да қалың шөп
Айналмайды ма.
Автор өзі тастап кетсе қанырап қалатын өзінің сүйіктісінің үйін
Тағы бір жиі кездесетін жапон поэтика тәсілдерінің бірі –
Сиратама-ка
Нани дзо то хито-но
Тоиси токи
Цую то котаэтэ
Киэнамаси моноо
Юугурэ ва
Кумо-но хататэ-ни
Моно дзо омоу
Амацу сора нару
Хито-о коу тотэ Ол менен сұрағанда:
Ақ маржан ба анау? – деп
Сол арада оған
“Шық” деп
еріп кеткім келді.
Кештерде
Бұлттар шетіне қарап
Ойға батамын:
Аспандай алыстағыны
Сүйемін мен.
“Цую” – “шық” сөзі авторға өзіне қатысты “киэру” (“киэнамаси”
Осыған ұқсас “кумо” – “бұлт” сөзі сүйктінің алыстағы, қолжетпестігі
Бұл мысалдардан көргендей, мағынасы жағынан байланысқан сөздер міндетті түрде
“Энго, юкари-котоба сияқты, утамакура, дзе, немесе макура-котобаларға қарағанда әлде
Ендігі кезекте хонкадори, “бастапқы өлеңге ілесу” тәсіліне көшсек. Бұл
Мысалы, “Кокинсю” өлеңдер жинағында белгісіз автордың мынандай өлеңі бар:
Сацуки мацу
Хана татибана-но
Ка-о кагэба
Мукаси-но хито-но
Содэ-но ка дзо суру Гүлденген мандарин
Мамыр күткен
Иісін сезгенде,
Бұрынғы сүйіктімнің
Жеңінің жұпары елестейді.
Осы өлеңге аллюзияны өз өлеңінде Фудзивара Сюндзэй қолданады:
Тарэ-ка мата
Хана татибана-ни
Омонидэн
Варэ мо мукаси-но
Хито-то царинаба Біреуге қайта
Гүлденген мандарин
Естеліктер әкелер,
Мен де мүмкін, бұрынғы
Махаббатың болармын.
Сюндзэй замандастарының аллюзияны танып,ескі өлеңнің сөздері мен жағдайын естеріне
Үлгі ретінде алынған өлең “хонка”, тура аударғанда “түпнұсқа (немесе
А. Е. Глускина хонкадори тәсіліне келесі анықтаманы береді: “Ол
“Бастапқы өлеңге ілесу” тәсілі халып поэзиясында туып, бірте-бірте көркем
Тигири окиси
Сасэмо-га цую-о
Иноти-нитэ
Аварэ котоси-но
Аки мо инумэри Жусан жұбатады
Ал ондағы таңғы шық
Менің өмірім сияқты
Осы жылы да күз
Мұңмен өтетін сияқты
Фудзивара Мототосидің осы жолдарының “бастапқы өлеңі” болып Каннон әйел
Нао таномэ
Симэдзи-га хара-но
Сасэмогуса
Вага е-но нака-ни
Аран кагири ва Үміттене бер,
Менің барымда
Бұл бекер өмірде
Сисэмидзи жазығындағы
Жұбаныш жусан сияқты
Жылы, нәзік көңіл күйге Мототоси мұң мен өкініш сезімін,
Мототоси бастамаларын “хонкодори” терминін енгізіп, бұл тәсілдің поэзияда қолдану
Біз айтып кеткендей 1Х ғасыр аяғында ақындар осы тәсілге
Ханиясу-но
Икэ-но цуцуми-но
Коморину-но
Юкуэ-о сирани
Тонэри ва матоу Ханиясуда
Тоған бөгетінде
Жасырын ми батпақ
Жол таба алмай
Сасып жүр бір топ
Хитомароның осы өлеңінің негізінде авторы белгісіз болып қалған басқа
Акикадзэ-ни
Аэдзу тиринуру
Момидзиба-но
Юкуэ садамэну
Варэ дзо канасики Күз желіне
Шыдамай, құлайды
Сарғайған жапырақтар…
Жол білмей
Қандай аяныштымын
Жаңа автор Хитомародан төртінші жолды ала отырып, оны дәл
“Жол білмеу” сөзі жаңа авторда басқаша түсіндірмеге ие болады.
Ки-но Цураюки өзінің “Кокинсюға” алғы сөзінде жапон поэзиясының мәнін,
Бұл жерде де ол өзінің баяндауды бөлшектерге бөліп айту
Кокинсюдің бастаушысы деп ол VIII ғасырды шыққан Маньесю жинағын
Сонымен қатар, Цураюки Кокинсю жинағына енген шығармалар авторларына да
Цураюки мен оның тобы жинақ өлеңдерін тематикалық ретте орналастырды:
Ол жылдың төтр мезгілі бөлімін “көктем”, “жаз” деп аттарымен
Алхоры, сенің гүліңнен
Бұлбұл өзіне
Телпек тоқып алар.
Мен де тағып алайын
Алхоры гүлін, кәрілікті жасырып.
Бұл өлеңді түсіну үшін ежелгі поэтикалық наным бойынша, бұлбұлдар
Жазды Цураюки әрқашан осы жыл мезгілімен байланысты болған көкек
Жазғы түнде мен,
Жаңа ғана жантайып
Тағы кенет естілді
Көкектің жылағын дауысы…
Сонымен бірге таң да міне атты.
Цураюки бойнша күзге тән тақырып “қызыл жапырақтар”. Осы үлгәде
Қылғылт жапырақтарды
Үйенкі ақырын тастайды,
Мына жапан тауларда.
Сол жапырақтар қалайша.
Қыс мезгіліне “қарды тамашалау” тақырыбы тән:
Әлі де қыс болғанымен,
Бұлтты аспаннан
Гүлдер құлайды.
Сонау қара бұлттар арасында
Көктем орнады ма?
Мадақтау бөлімі болса императорға, мемлекетте арналған немесе кез келген
Махаббат бөлімін Цураюки “жазғы шөп” тақырыбымен сипаттайды. Оның үлгісі
Егістіктегі шөп
Қалың қар арасынан
Әзер басын шығарады.
Бір сәт қана көріндің
Сен шөптей… Міне мен…
Өлеңде негізгі ой айтылмай қалады. Ол: “Міне мен –
Ажырасу бөліміне “кездесу бекеті” деп аталатын (сол кездегі “келе
“Жасырын шөп” бұл жерде
“Кездесу бекеті” тауында
Бәрінен де жасырын…
Адамдардан жасын
Сен де маған келсең ғой.
Цураюкидің “кездесу бекеті” тауына жақындай келе, олар жалбарына қол
Осы және басқа да көптеген бөлімдер бөлек-бөлек кітаптарға енгізілген.
“Кокинсю сөзсіз үлгіге айналды: осыдан кейігң императорлық Антологиялардыңбәрі де
2 – тарау. §1 Прозаның алғашқы қадамдары. Исэ-моногатари.
Хэйан дәуірінде зерттеушілер хэйан қоғамының өз елінің ғана емес,
Әлемдік әдебиеттен байқағанымыздай, тарих сахнасына орта ғасырлар межесінде шыққан
IX ғасырда пайда болған “Такэтори ата туралы повестті” жапон
Такэтори атай (“бамбук жинаушы” деген мағына береді) бамбук арасынан
Повесть эпилогында аспан қызы еріксіз өзінің жасаған күнәсі үшін
Алғашқы прозаның тағы бір үлгісі Х ғасыр басында жазылған,
Осы екі шығарма Жапониядағы көркем баяндау әдебиетінің алғашқы туындылары
Хэйан романының, бүкіл жапон романының бастамасын “Исэ мооногатаримен” (931)
Бұл шығарманы алғаш көрген кезде, ол толық аяқталған және
Ендігі жерде осы үзінділердің бір-бірімен қандай байланыста жатыр деген
Енді бұл түпкірде жатқан қыз, сол кездегі басқа да
Кейіпкер махаббаты жаңа ортаға, шулы сарай ортасына түседі. Олардың
Егер кейіпкерлердің бірінші жасөспірімдік махаббатын сипаттаған осы бес үзіндіні
“Жер шеті” хэйандықтар үшін алыс емес, қалаларының сыртына шықса
Ары қарай осылай талдай берудің қажеті жоқ: өзіңнің құрған
Осылардан, үзінділердің мағыналық жағынан бір-бірімен байланыспаған деген алғашқы көзқарас
Шығарманың негізгі тақырыбы – махаббат, сюжет – “кавалер мен
Біресе әр түрлі түске боялған махаббат мұны тақырыбы, кейде
Күзде далада
Таңертең ерте ағаштар арасымен
Келемін мен.
Жеңім су... Бірақ
Сенсіз өткен түн одан да қиын.
(24 үзінді)
Кейде мұң, қынжылыс болып келеді:
Қиналдым мен. Қараймын...
Сағынамын да көз жасы көлі
Толып жатыр, толып жатыр!
Жеңім ғана суланды...
Сенімен кездесу жоқ!
(106 үзінді)
Біресе ол тағы да әр түрлі жақтардағы: кейде қарсы
Жеңім менің су болды
Сықсан да болады
Көз жасымен суланды.
Бұл тамшылар сенің
Қатыгердігіңнің ізі емес пе?
(74 үзінді)
Енді кейде ол махаббатта сәтсіздікке ұшыраған шарасыздық болып келеді.
Бұл жерде тұра алмаймын!
Тезірек іздейін мен
Тау ішінен пана,
Қайда ғана барсам екен
Адамдарға көрінбей
(58 үзінді)
Осындай тақырыптардың әртүрлі жақтарын талдай берсең «Исэ моногатаридің» бәрін
Мұндай көзқарасқа бір өте маңызды жағдай қарсы тұрады: осы
Автор араласуы кейде анық көрінеді: бұл жағдайларда ол көбінесе
«Міне ежелгі адамдар өз әрекеттерінде осындай бекем және шапшаң
немесе 14-ші әңгімеде:
«Әйел сондай бақытты болды, бірақ ондай жабайы жерде бір
немесе 33-ші әңгімеде:
«Мүмкін ол мұны көп ойланғаннан кейін айтқан шығар»
немесе 38-ші әңгімеде:
«Әлемдегі ең бірінші серіге бұл өлең тым қарапайым еді»
Көп жағдайда араласу жеке бір бейнелер түрінде көрініп баяндаудың
«Дәл осы жерде астында ағаш шатыр қасында сүйретіліп жүлген
немесе:
«Жаңбыр күртешесі мен бас киімін алып үлрермеген ол, су-су
Осылайша автордың барлық айтылғанға бағасы, ой-пікірі байқалады. Және де
Осылайша «Исэ моногатариді» «махаббат кітабы» деп тапшылау дұрыс емес
§2 Хэйан дәуіріндегі күнделік жанры. Митицуна-но хака “Өткінші өмір
Әлемнің ешқандай әдебиетінде күнделіктер жапондық әдебиетіндегідей ерекше орын алып
Көркем әдеби күнделіктер жанрына автор өміріндегі оқиғалар желісімен құралған
Басында күнделіктерді жүргізу тек еркектердің құзырында болатын. Ол қытайдың
Жапондық әйелдер проза шығармаларын жазуға X ғасырда қатыса бастады.
Жанрды сипаттау үшін алдымен оның басты ерекшеліктеріне тоқталайық. Көркем
Әр жазбаның нақты уақыты мен шынайылығы мұнда міндетті шарт
Сонымен қатар әр күнделікте шын болған оқиғалар айтылған. Бұл
Жапон ғалымдары XVII ғасырдан бастап-ақ күнделіктер әдебиетінің шығармаларының мәнін
Х ғасырдың 30-шы жылдар ортасында “Тоса никки” деп аталған
Бұдан кейін жарық көрген күнделіктердің түгелін дерлік әйелдер жазған
Митицуна-но хаха тек өз заманының үш ең сұлу әйелдерінің
Митицуна-но хаха бала кезінен бастап өмірінің соңына дейін әдебиет
Поэзиямен қоршалған табиғи дарын ерекше гүлденеді. Митицуна-но хаха көптеген
Күнделік біраз жерінде үшінші жақтан және көбінесе бірінші жақтан
Біздің кезге жеткен тізімдерде Митицуна-но хаха күнделігі үш кітапқа
Екінші кітап келесі үш жыл: 969 жыл мен 971
Соңғы кітапта келесі үш жыл: 972 мен 974 жылдар
Қадам қадамдап жазушы өз ұлының өскендігін көрсетеді. Күнделік аяғында
974 жылдың басында Митицуна сарай қызметіне жүрдек аттар мен
Күнделік өтіп кеткен 974 жылды сипаттаумен аяқталады. Соңғы болімінде
Күнделік авторына тек қана заттар мен адамдар қатынасының өткіншілігін
Бұл лексикалық тәсілдермен іске асады. Іс-әрекеторнын нақты көрсетудің орнына
Митицуна шешесінің ойынша, күнделікте ойдан шығарылған нәрсе (сорагото) болмау
“25-26 күндері Сол жақтағы министр Нисиномияның түрмеге жабуы болды.
Ол кезде осы оқиға ғана болды. Күнделікке мұндай нәрселер
Бұл жазбадан келесі ой-тұжырым шығады: а) күнделік өзі туралы
Күнделіктер әдебиеті Жапонияда тарих бойында оқырмандармен арнайы жапондық әдебиет
Жапон прозалық әдебиеті Х ғасырда енді ғана қуатты алға
“Өткінші өмір күнделігі” – ұлы секіріс босағасында шыққан керемет
§3 Дзуйхицу жанры. Сэй-Сенагон “Бас жақтағы жазбалар”
Дзуйхицу жанры тура аударғанда “қаламға бағыну” немесе “қалам ізімен”
Әлем әдебиетінің тарихында мұндай жанр кездеспейді. Бұл жанрдың жапон
“Мен бір бума тамаша қағаздарды сыйға алдым. Ешқашан бітпейтін
Бірақ бұл алдамшы ғана жеңілдік. Дзуйхицу дайын болған оқырманға
Дзуйхицу жүрек пен ойдың қарсы әрекетін, сипатталған құбылыстың қайта
“Өз еңбегімде мен бәрінен бұрын біздің әлем тұнған қызықты
Сэй-Сенагон лирикалық прозаны поэзия деңгейіне көтерді. Ол табиғатты аса
Сэй-Сенагон кейде өз заманының танымал романдарында еліктегендей болып, сарай
Өз заманынның қоғамдық эстетикалық ережелерін батыл бұза отырып, Сэй-Сенагон
“Бас жақтағы жазбалар” – жапон классикалық әдебиетінің ең сүйкті
“Мұндай кітап пайда болу үшін жапон әдебиеті ұзақ және
Жапон зерттеушілерінің айтуынша, Сэй-Сенагон 966 жылы туған.
Оның өмірбаяны көбінесе шамамен келтіреді. Біз оның қашан туылғанын,
Киевара әулетінің мүшелері қызметтік жағынан аса қатты жоғарыламағанымен, дарындылықтарымен
Мотосукэ біреудің көмегімен провинция басшысының қызметіне тұрса қуанатын еді.
Жапон поэзиялық өнерін ол, әрине өз әкесінің басшылығымен, барлық
981 жылы Сэй-Сенагон аса жоғары емес шенеулік Татибана Норимицу
Алайда оның ғұмыры ұзақ балмады. 1000 жылдың аяғында ол
“Бас жақтағы жазбалар” әр түрлі көлемдегі, кейде тіпті қысқа
Кітаптің бастапқы құрылысы қандай болған еді? Материал “Кокинсю” антологиясындағы
Соңғы жорамал дұрыс. Жапон прозасының жаңа ерекше жанры –
““Бас жақтағы жазбаларға” кіретін дандар түрін талдаумен ең көп
формалды белгілер бойынша “Бас жақтағы жазбалардың” барлық дандары екі
екпінді сөзбен біріктірілген атап өтетіндер;
екпінді сөзбен ортақталмаған жеке фактілер туралы;
ой-толғаныстар.
Атап-өту – кітаптің ерекше бір белгісі. Ол қоршаған орта
Әдетте зерттеушілер атап өту идеясын Сэй-Сенагон қытай жазушысы Ли
Сэй-Сенагонатап өту тізбегінің сатира үшін, күнделікті өмір сипаттамасы үшін,
Атап өтідің өзі “таза” түрінде кездеседі, немесе арасында түсіндірмесі
Кең түрдегі атап өту данына формасы ұқсас ой-тұжырымдар кездеседі:
“Бұқаның тар маңдайлы ақ болғаны жақсы, кейдесі, аяғы мен
“Бұқашы келісті, ірі, шашы ұйпаланған, беті қызыл, қатаң жүзді
Жазбаларда болған оқиғалар туралы әңгімелер көп. Зерттеушілер Сэй-Сенагонның кітабі
Сэй-Сенагон қалаптастырған прозадағы лирикалық поэмалар жапон әдебиетінде әйгілі. Бір
Кез келген хэйандық сияқты Сэй-Сенагон да сұлулық заңдарына ерекше
“Жазбаларда” сұлулықтың әр түрлі түрлері бар. Бірақ бәрінен де
“Бас жақтағы жазбалардан” басқа дзуйхицу жанрына жатқызылатын, бірақ одан
Хэйан дәуірінің гүлденуіндегі “Бас жақтағы жазбаларда” әлемнің әртүрлі көрінісіндегі
Жалпы алғанда, ортағасырлық Жапонияның дзуйхицу жанрындағы шығармалары мынандай белгілермен
Құрамалығы – шығарма тақырыптық, композициялық жағынан әртүрлі бөлшектерден тұрады.
Фабуласыздық – шығармада ортақ фабулдық байланыс жоқ
Деректілік – дзуйхицу мен никкилерге ортақ қасиет. Әрбір дан
Дзуйхицуге қызығушылық жылдар ағымында жоғалған жоқ, әлі де оған
§4 Гэндзи моногатари
Хэйан романының шыңы болып “Гэндзи моногатари” (Гэндзи туралы повесть)
Осындай бірден-бір шығарманың авторы болып Сеси императрицаның сарай ханымы
“Оның (Мурасаки Сикибудің) “Тэндзиді” ойлап шығаруы біздің әлемге мүмкін
Кезінде бір императордың сарайына көптеген сарай ханымдары өмір сүреді.
“Гэдзи моногатари” 54 тараудан тұрады. Олар үш бөлімге бөлінген.
Бұл бөлім моногатари ережесіне сәйкес кейіпкер ата-анасын сипаттаудан басталады.
Бұл бөлімде Гэндзимен байланысты негізгі бағыттан басқа. Тамакадзура оқиғасы,
Дегенмен де, баяндау әлі жалғасады, алғаш көзге мықты орнаған
“Гэндзи моногатаридің” екінші бөлімі біріншісінен өзінің эмоционалды көңіл күйімен
Үшінші, соңғы бөлімнің әйел кейіпкерлеріне сегізінші ханзаданың қыздары айналады.
Сырт көзге осындай бөлек-бөлек болып көрінгенмен, “Гэндзи моногатаридің” үш
Гэндзи мен То-но тюдзе теке-тіресінің орнына Ниоу мен Каору
Роман фабуласын баяндау қиынға түседі, өйткені ол ерекше қиын
“Фабулалық материалды сюжеттік безендіру Мурасакидің әдеби өнері аса анықкөрінген
Дон-Жуан бейнесінен бірнеше жүзжылдықтар бұрын және басқаша жағдайларда құрылған
Романның тақырыбы – хэйан дәуіріндегі еркек пен әйел. Бұл
Мурасаки шығармасы тек қана жапон әдебиетінің тарихында ғана емес,
Хэйан дәуірінде жапон ауыз – екі сөйлеу тілін жапон
XVIII ғасырда Мотоори Норинага “Гэндзи моногатариді” талдай отырып, оны
“Бұл шығарма “моно-но аварэнің” әлемдегі барлық көріністерін бойына сіңдіріп,
Шынымен де “моно-но аварэ” рухы хэйан моногатарилерінде, бәрінен де
“Гэндзи моногатари” авторы, - деп жазды Матоори Норинага, -
Бүгінгі күні Жапонияда ешқандай шығарма “Гэндзи моногатаридей” өзіне зерттеушілер
Көптеген жазушылар бұл керемет шығармалардан сарқылмас шеберлік пен әдемілік
“Гэндзи моногатари” бірнеше рет қазіргі жапон тіліне аударылды. Акика
Х1Х ғасырдың аяғында “Гэндзи моногатариді” батыс әлеміне таныстыруда алғаш
Дегенмен нағыз әлемдік атақ оған ХХ ғасырдың 30-шы жылдары,
1966 жылы әлемнің керемет адамдар тізіміне (ЮНЕСКО жасаған) ең
Роман француз және неміс тіліне ауларылды (Уэйлидің ағылшын тіліндегі
Ресейде “Гэндзи моногатари” 20-шы жылдары, Н. И. Конрадтың оның
1992 жылы “Наука” басылымының шығыс әдебиеті жөніндегі алғаш толық
Хэйан әдебиетінің ерекше жаратылысы “Гэндзи моногатари” сол кездегі прозалық
ҚОРЫТЫНДЫ
Қорыта айтқанда, бұл жұмысты жазу барысында мен жұмбақ және
Шынымен де, бүкіл хэйан әдебиетінде сезім, жоғары сезім үстемдік
Хэйан дәуірін жапон әдебиетінің “алтын ғасыры” деп атау бекер
Сонау ерте орта ғасырларда, Азиы жерінде әйелде осындай ұлы
Хэйан дәуіріндегі әсемдікке табынған жапондықтар үшін табиғат сұлулығы мен
Міне сол себептен де жапондықтардың бұл әдебиетке алғысы мол,
Ендігі жерде “әйелдер әдебиеті” деп аталған жұмысымызға неліктен еркек
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР тізімі
Деректер:
1.
2.
3.
4.
Боронина И. “Поэтика “Кокинсю” В кн. Литература и фолклор
Боронина И. “Поэтика классическогояпонского стиха (VIII-XIII вв)” М., 1978
Горегляд В. Н. “Ки-но Цураюки” М., 1983
Бреславец Т. И. “Традиция в японской поэзии” Владивосток, 1992
Горегляд В. Н. “Дневники и эссе в япоской литературе
Глускина А. Е. “Заметки о японской литературе и театре”
Грегорьева Г. П., Лагунова В. В. “Японская литература: краткий
Две старинные японские повести. Пер. В. Марковой М., 1976
Конрад Н. И. “Японская литература: от “Кодзики” др Токутами”
Конрад Н. И. “Очерки японской литературы” М., 1973
Конрад Н. И. “Японская литература в образцах и очерках”
Классическая проза Дальнего Востока М., 1979
Из японской поэзии. Сост. и автор предисловия Кисида Ясумаса
Литературы стран Дальнего Востока М., 1979
Японские средневековые дневники. С-П. 2001
Исэ моногатари. Аривара-но Нарихира С-П. 2001
Мурасаки Сикибу “Повесть о Гэдзи” в 4 кн. Приложение
Митицуно-но хаха. Дневник эфемерной жизни С-П. 1994
Кэнко хоси “Записки от скуки” пер. В. Н. Горегляда
Сэй Сенагон “Записки у изголовья” С-П. 1999
Ямато моногатари Пер. Л. М. Ермаковой М., 1982
Басылымдар:
Ученые записки Ленинградского университета 1986 №418: сер. Востоковедческие науки
Знание сила 1986, №10
Народы Азии и Африки М., 1965, №3
Япония: идеология, культура и литература М., 1989, №5
И. А. Боронина “Поэтика классического японского стиха” М., 1978,
Т. И. Бреславец “Традиция в японской поэзии” Владивосток, 1992
Из японской поэзии. пер. Е. Винокурова и В. Сикорского
И. А. Боронина “Поэтика классического японского стиха” М., 1978,
Из японской поэзии. пер. Е. Винокурова и В. Сикорского
И. А. Боронина “Поэтика классического японского стиха” М., 1978,
А. Е. Глускина “Заметки о японской литературе и театре”
Н. И. Конрад “Японская литература в образцах и очерках”
Н. И. Конрад “ Японская литература в образцах и
Н. И. Конрад “Японская литература в образцах и очерках”
Классическая проза Дальнего Востока М., 1975, 603-бет
Классическая проза Дальнего Востока М., 1975, 607-бет
Аривара-но Нарихира, Исэ многатари, С-П., 2000, 15-бет
Н. И. Конрад Японская литература: от «Кодзики» до Токутоми,
Н. И. Конрад Японская литература: от «Кодзики» до Токутоми,
Аривара-но Нарихира, Исэ многатари, С-П., 2000, 19-бет
В. Н. Горегляд “Дневники иэссе в японской литературе X-XIII
“Японские средневековые дневники” Гл. ред. В. И. Горегляд, С-П.,
В. Н. Горегляд “Дневники иэссе в японской литературе X-XIII
Литература стран Дальнего Востока, М., 1979, 115-бет
Митицуна-но хаха “Дневник эфемерной жизни” С-П., 1994, 32-бет
Сэй-Сенагон “Бас жақтағы жазбалар” Перевод и предисловие В. Марковой,
Классическая проза Дальнего Востока, М., 1975, 601-бет
В. Н. Горегляд “Дневники и эссе в японской литературе
Сэй-Сенагон “Записки у изголовья”, Камо-но Темэй “Записки из кельи”,
Сэй-Сенагон “Записки у изголовья”, Камо-но Темэй “Записки из кельи”,
Литературы стран Дальнего Востока, М., 1979, 123-бет
Мурасаки Сикибу “Гэндзи моногатари” Приложение. Отв. Ред. Т. П.
Восточная поэтика: Специфика художественного образа, М., 1983, 209-бет
Н. И. Конрад “Японская литература от кодзики до токутоми”
Классическая проза Дальнего Востока, М., 1975, 505-бет
Классическая проза Дальнего Востока, М., 1975, 512-бет
Мурасаки Сикибу “Повесть о Гэндзи” приложение М., 1992 48-бет
Литературы стран Дальнего Востока, М., 1979, 131-бет
44