Қазақстан Республикасының Ғылым және Білім Министрлігі.
Экономика және Ақпараттық технология кафедрасы.
Экономикалық теория.
Тақырыбы: Ақша айналыс заңы
Құрастырған:
Жұмыс жетекшісі:
Курстық жұмыс бағамен қорғалды.--------------
Жоспар:
І Кіріспе
1.1. Ақшаның даму тарихы мен эволюциясы
1.2. Ақшаның мәні және қызметтері.
ІІ Негізгі бөлім
2.1. Ақша жүйесі және оның экономикалық мәні.
2.2. Инфляция және оның экономикалық мәні.
2.3. Бағалы қағаздар нарығы.
2.4. Валюта жүйесі, валюта курсы, халықаралық есеп айырысу.
ІІІ Қорытынды.
Ақшаның даму тарихы мен эволюциясы.
Ақша ежелгі заманда пайда болды. Олар тауар өндірісінің
Ақша қауымдық құрылыс кезінде бір тауардың басқа бір
Ақшаның жалпы эквивалентжәне экономикалық категория ретіндегі түсінігі.
Ақшаның өмір сүрудегі обьективті қажеттілік ол тауар өндірісі
Ақша тауардан дами отырып, тауар болып қала береді
Ақша жалпы бірдей эквивалент , ерекше тауар, онда
Жалпыға бірдей эквивалент ролі тарихи түрде алтынға бекітілген.
Ақша -өндіру мен бөлу процнстерінде адамдар арасындағы белгілі
Жалпыға тікелей айырбасталу,
Айырбас құнының дербес формасы,
Еңбектің сыртқы заттық өлшемі.
Жалпыға тікелей айырбасталу формасында ақшаның пайдалану кез келген
Ақшаның айырбас құнының дербес формасы ретінде пайдалану тауарларды
Еңбектің сыртқы заттық өлшемі тауарды өндіруге жұмсалған еңбектің
Ақша қызметінің эволюциясы.
Ақшанің әр бір қызметі ақшаның тауар айырбастау процесінен
Ақша құн өлшемі ретінде.
Құнның өлшем қызметі тауар өндірісі жағдайында туындайды. Бұл
Ақша айналыс құралы.
Ақша айналыс құралы қызметінде тауарларды өткізудегі делдал болып
Тауар бір қолдан екінші қолға ауыса отырып ,
Айналыс құралы ретінде ақша қызметтерінің ерекшеліктері мыналар:
Тауар мен ақшаның қарама-қарсы қозғалысы.
Оның идеялды ақшала емес, нақты қолма -қол ақшалар
Ақшаның бұл қызметінде тауарларды айырбастау өте тез орындалатын
Ақша төлем құралы.
Тауар айналысы ақша қозғалысы мен байланысты. Бірақ ақша
Ақша құнның еркін формасында көрінеді. Олар өткізу процесін
Егер тауар мен ақшаның қарама-қарсы қозғалысы болмаса ,
Ақшалар төлем құрал ретінде тек қана тауар айналысына
Тауарларды және қызметтерді төлеуге байланысты міндеттемелер.
Еңбек ақы төлеуге байланысты міндеттемелер.
Мемлекетке қатысты қаржылық міндеттемелер.
Банктік қарыз , мемлекеттік және тұтыну несие бойынша
Сақтандыру міндеттемелері.
Әкімшілік сот сипатындағы міндеттемелер және басқалары.
Ақша қорлану және қазына жинау құралы ретінде.
Аөша төлем және айналыс құралы қызметтері ақшалай қорлардың
Дүниежүзілік ақша ретіндегі шартты есеп бірліктері.
Тауар шаруашылығының кеңейуі , шаруашылық байланыстардың интернационалдануы, дүние
Сөйтіп аөшалар ертеден адамзаттың пайда болуы мен қатар
Тауар айналысының тарихи даму процесіне жалпыға бірдей эквивалент
Экономикалық категория ретінде ақшалар өндіріс және бөлу процесінде
Ақшаның өзінде, сондай- ақ олардың қызметтерінде жылдар бойы
Ақша айналымы және ақша айналысы.
Ақша айналымы туралы ұғым жөне оның құрылымы.
Көптеген шетел басылымдарында ақша айналымы деген ұғым кездеспейді.
- қолма-кол ақша да, қолма-қол емес ақша да
- ақша айналымы мемлекеттік жоспарлау жүйесінің объектісі ретінде
- ақша айналымы біртектес мемлекетгік меншік формасына кызмет
- акша айналымының алғашкы және қорытынды кезендері мемлекеттік
- қолма-қол ақша және колма-қол емес ақша белгілерін
- мемлекеттік жүйелер алдын ала өнімге баға белгілеумен
КСРО негізінде құрыған ТМД елдерінің нарықтык қатынастарға өту
Нарықтык экономика үлгісі жағдайындағы акша айналымына тән ерекшеліктер:
-ақша айналымы негізінен шаруашылықты нарықтық қатынастарға кызмет жасайды,ол
- қолма-кол ақша және колма-қол емес ақша айналымдарын
- ақша айналымы мемлекеттің, коммерциялык банктердің, заңды және
- ақша айналымының алғашқы және корытынды кезеңдері орталықтанбаған,
- қолма-қол ақша және қолма-кол емес ақша айналымы
- қолма-қол ақша эмиссиясын Орталык банк жүргізіп, ал
Сонымен, ақша айшишмы деп қолма-қол және қолма- қол
Ал металл акша жүйесіндегі әрі тауар, әрі ақша
Қазіргі ақша айналымын құн айналымын деп атауға болмайды.
Айналыста жүретін тек қолма-қол ақша, ол ақша айналымының
Қолма-қол ақша айналысы және қолма-қол емес ақша айналымы.
Айналыста тек қолма-кол ақша жүргендіктен оны ақша айналысы
Қазақстан Республикасында қолма-қол ақшаны Ұлттык банк банкнота түрінде
Қолма-қол ақша негізінен халықтың ақшалы табысынан және жұмсаудан
Қолма-қол емес ақша айналымы{ төлем айналымы)- ол банктегі
Есеп айрысу операцияларын жүргізу үшін әртүрлі шоттар қолданады.
Қолма-қол ақшасыз есеп айрысуды үйымдастыруға әр елдің тарихи
аккредитив болып бөлінеді
Инкассо- әртүрлі кұжаттарды пайдаланып, клиентердің тапсырысы бойынша және
Инкассалық операцияның екі түрі бар: Жай инкассо- клиенттің
Аудару операциясында клиент банкіне өз шотынан белгілі -
Аккредитив (латын сөзі- "сенемін")- бір банктің екінші банкке
Аккредитивтің негізгі түрлері: ақшалы және құжатты. Акшалы аккредитив-
эмитент-банк клиенттерінің нұсқауымен және оның өтініші бойынша үшінші
Электрондық төлем жүйесі-ол қағазсыз тасымалдаушы электронды сигнал жіберу
автоматтандырылған есеп айрысу палатасы;
банктік автоматтар;
сауда үйымдарындағы терминалдар;
үйде банктік қызмет көрсетулер жатады.
Банктік автоматтар -ол клиентке банк қызметкерлерінсіз банктік электронды
Терминалдар- сауда орындарында, сауда үйымдарында есеп айырысатын қызметкерлер
Метал ақша айналысы.
Ақша өзінің материалдық- заттық құрылымы жөнінен метал ақшалар
Русінде ақша өлшемі гривна күмістің фунты деген мағынаны
Қағаз ақшалар. Олардың айналыс заңдылықтары.
Металл ақша айналысының объективті заңдылықтары және капитализм тұсында
- біріншіден, акша құн өлшемі кызметін қолдағы алтын
- екіншіден, ақша айналыс құралы ретінде өз қызметін
- бүл мүмкіндіктің іс-жүзіне айналуы біраз себептерді қамтитын
-монетаның табиғи ысылып тозуының толык құны жойылып, құр
Қағаз ақша ( " декретные деньги"- өкіметтің қаулысымен
бюджеттің тапшылығын жоюға шығарылған ақша эмиссиясы;
әскери және баска өндірістік емес шығындар;
еңбек өнімділігінің құлдырауы;
тауар массасының төмендеуі;
пассивтік төлем баланысы;
ақша шығаратың үкіметке сенімнің төмендеуі т.б.
Несие ақшалары және олардың түрлері.
Қағаз ақшаға тән кемшіліктер несие ақшаларын пайдалануға байланысты
Несие ақшалары да кағаздан жасалады, бірак оларды, әдетте,
Несие ақшаларының ерекшелігі- оларды шығару іс жүзіндегі айналым
Несие ақшалардың бұл ерекшелігі - оның кағаз акшадан
Вексель -телем міндеттемесі, ол несиеге алған тауардың құнын
Коммерциялық вексель - жай және аударым вексель больш
Несне ақшаларының келесі түрі - чек. Чек банкке
Чек дегеніміз - оған кол коюшының ағымдағы шотынан
Ақша айналыс заңы.
Акша айналысы заңы- құн заңынынңайналыс аясындағы көрінісі. Ол
Ақша айналыс заңының мәні - ақшанын айналыс кұралы
Ақша жүйесі және оның экономикальқ мәні
Ақша жүйсі туралы ұғым. Биметаллизм жүйесі
Әрбір мемлекеттің өзіне тән ұлттық ақша жүйесі болады.
Ақша жүйесінің типі: ақша - ерекше тауар ретінде
• металл ақша айналысы, бұл жүйеде ақша тауары,
• несие ақшалары және қағаз ақша айналысы, бұл
Әрбір мемлекетте жалпыға ортақ кұн эквиваленті ретінде қабылданған
Алғашқы капитал жинау кезінде (ХVІ-ХVІІ ғғ.) биметаллизм ақша
Биметаллизмнің үш түрі болған:
1. Қатар жүретін валюта жүйесі - онда алтын
2. Қос валюталы жүйе - онда металдардың сандық
3. "Қосалқы" валюта жүйесі - онда алтын мен
Биметаллизм жүйесі Батыс Еуропа мемлекеттерінде ХVІ-ХVII ғғ. пайда
Капиталистік тауарлы өндірістің қарқынды дамуы тұрақты ақшаны, яғни
Монометаллизм жүйесі
Монометаллизм - ол жалпы эквивалент ретінде тек бір
Айналыстағы құн белгілері мен монеталар алтынға немесе күміске
Алғашқы алтын монометаллизм ақша жүйесі ретінде XVIII ғ.
• алтын монеталарды еркін соғу рұқсат етілген;
• айналымдағы несие ақшалары (банкнота, майда металл монеталар)
• алтынды, шетел валютасын елден еркін алып шығуға
Алтын монеталы стандарт капитализмнің алғашқы сатысы - еркін
Алтын құймалы стандарт - оның алтын монеталы стандарттардан
Алтын девизді (алтын валюталы) стандарт - ол банкнотаның
1976-1978 жж. Ямайка Халықаралық валюта жүйесі алтынның айналыстан
Банкноталар мен қағаз ақшалар айналысы жүйесі және оның
Қазіргі жағдайда бұрын қалыптасқан ақша жүйесінІң мазмұны біраз
• алтынның мемлекеттік ішкі және сыртқы ақша айналымынан
• банктердің несиелік операцияларының негізінде қолма- қол ақша
• қолма-қол ақшасыз айналымның дауының нәтижесІнде қолма-қол ақша
• мемлекет тарапынан ақша-несиелік реттеу механизімін құру және
Ақша жүйесі негізіне мына элементтерден қүрылады:
• Ақша өлшемі - ол барлық тауарлардың бағасын
• Баға масштабы - ол тауарлар бағасын белгілеу
• Ақша түрлері - ол осы мемлекетте заң
қоспаларынан жасалған монеталар жүреді. Үлыбританияда айналымда тек банкноталар:
• Эмиссиялау жүйесі - ол заңмен бекітілген ақша
Қазақстан Республикасында қолма-қол ақша шығарумен, оны айналысқа түсірумен
Ақша айналымын реттейтін мемлекеттік орган - ол орталық
• Валюта курсын белгілеу, немесе баға кесу (катировка)
Сонымен, экономикасы нарықтық типпен дамыған мемлекеттердің ақша жүйесіне
1. Ақша айналымын басқаруға әр түрлі банктердің катынасуы.
2. қолма-қол акшамен қолма-қол емес ақша белгілерін шығарумен
3. Қолма-қол ақша және қолма-қол емес ақша -
4. Ақша-несиелік реттеу механизімІн құру және оның дамуы.
5. Орталық банктІң мемлекеттік апараты арқылы акша жүйесін
6. Ақша айналымын бағдарлы жоспарлау.
7. Қолма-қол емес және қолма-қол ақша айналымдарының тығыз
8. Салық органдарының ақша каражатын қырағы бақылауы.
9. Мемлекеттің орталык банкіне салыстырмалы дербестік беру.
10. Ақша белгІлерін банк жүйесінің активтерімен (алтын, қымбат
11. Шаруашылық айналымына ақша белгілерін мемлекеттің ақша-несие саясатына
12. Валюта курсын валюталар "коржыны" негізінде нарықтық жүйенің
Жалпы айырбасталмайтын несие ақшаларына көшу эмиссиясының біржақты икемденуіне
Инфляция және оныц экономикялық мәні
Инфляцияның мәні және оиың себептері
Инфляцияның мәні - ол тауарлар мен керсетілген қызметтердің
"Инфляция" - қарбау, көтерілу, ісу деген мағынаны білдіретін
Ал қазіргі инфляцияға тән біраз ерекшеліктер бар. Олар:
• егер бұрын инфляция бір жердің шеңберінен аспаса,
• егер бүрын инфляция бір мезгілде ғана жүрсе,
• егер бүрын инфляция тек ақшының әсерінен туындаса,
Екінші топқа тауарлар бағасын жэне шығындарды өсіретін ақшалы
Шын мәнінде екі топтағы факторлар бірІмен-бірі тығыз байланысып,
Алайда, айналымдағы ақша массасы түрақты болған кей жағдайларда
Инфляция кезінде капитал өндіріс аясынан айналысқа қүйылады, себебі
Инфляция - өндіріс процесінің бүзылуы, шаруашылық салаларының бір-бірімен
Инфляцняның түрлері және оііың экономикалық әлеуметтік салдяры Дүниежүзілік
• экономикадағы қамтитын аумағына байланыты - жергілікті және
• жүру қарқынына байланысты - біркелкі (баға үнемі
• даму қарқынына байланысты - жылжымалы инфляция (ползучая)
қарқынды инфляция (галопирующая) - онда бағаның өсуі жылына
жетеді; ұшқыр инфляция (гиперинфляция) - онда бағаның өсуі
« эсер ететін факторлар бойынша - сураныс инляциясы
Сүраныс инфляциясы ақшалы факторға байланысты туындайды, яғни айналыстағы
Шығын инфляциясы өнімге баға берілуде әсер ететін аұшасыз
Тауар бағасының өсуі кезегінде өнімді өндіру шығындарының өсуіне,
Өнеркәсібі дамыған елдерге жылжымалы инфляция тән, яғни жылдан
Дамушы еддерді инфляцияның даму жағдайлары мен оған әсер
Бірінші топтағы елдерге Латын Америкасының дамушы мемлекеттері жатады,
Екінші топқа Колумбия, Эквадор, Венесууэла, Бирма, Иран, Египет,
жоқтығы байқалып, ал қаржы саясатында аз қаржыландыруға жэне
инфляция (бағаның жылдық орташа өсуі 20-40% шамасында) сақталып,
Үшінші топқа жататын елдер - Сингапур, Малайзия, Оңтүстік
деңгейде экономикалық тепе-теңдігі бар мемлекеттер. Оларда жылжымалы инфляция
Экономикасы дамыған нарық жағдайда жұмыс істеуде. Инфляцияға қарсы
құрылуы зор роль атқаруда, жүмыссыздык бірқалыпты деңгейде жүруде.
Төртінші топқа дамушы мемлекеттер элеміне теңгерілген бүрынғы социалистік
Инфляция тежеу шаралары мен әдістері
Инфляцияның элеуметтік-экономикалық зардаптары төмендегі жағдайлардан: тауарлар бағасының өсуінен;
Инфляцияның зардаптарын жойып, ақша айналысын тұрақсыздандырудың негізгі әдістері
• бірінші жаңа ақша жүйесін қүру -ол алғашқыда
• екінші, ақша жүйесінің кейбір елементтерін өзгерту, яғни
Соғыс және революциадан кейінгі жылдары көптеген елдер ақша
Нуллификация - ол құнсызданған ақшаны жойып, орнына жаңа
Реставрация - ол ақша өлшемінің бүрынғы алтын құрамын
Девальвация - ақша өлшемінің алтын құрамын төмендету. Ол
Деноминация - ол "нольдерді сызу" әдісі, яғни баға
Инфляцияыың Қазақстандағы ерекшеліктері
Қазақстанда инфляция барлық ТМД елдері сияқты ел экономикасының
• үлттық өнімді жинақтау қорына бөліп, оның негізінде
• құрал-жабдықтарды өндіру және тұтыну тауарларын өндіру салаларында;
• мемлекеттік баға белгілеу жүйесІнде;
• мемлекеттік бюджеттің кірісі мен шығысында;
• несиелік және қаржылық ресурстарды қалыптастыруда байқалды.
ҚазІргі инфляцияның бір көрінісі - тауар тапшылығы біздің
біріншіден, бұрынғы КСРО-ның 20-жыддар аяғьнан бастап бұрынғы нарықтық
екіншіден, бұрынғы КСРО-ның экономиксында көп жылдар бойы үйлесімсіздік
үшіншіден, бұрынғы КСРО-ның үлттық таңбасының жартысына жуығы жинақтау
Қазақстанда 1992ж. бастап нарықтық өзгерістер аясында жүргізілген баға
Жалпы экономикадағы инфляция деңгейін тұтыну бағасының индексі (ТБИ)
Тэуелсіз Қазақстан тәжірибесі инфляцияға қарсы күресте энергоресурстарына, монополды
Бағалы қағаздар нарығы
Бағалы қағаздардың тарихы мен мәні
Бағалы қағаздар орта ғасырлардан бері қарай қолданыла бастады.
Сол кездегі Лондондық брокерлер келісімді тікелей көшеде немесе
Бүгінгі таңда дүние жүзінің 60-тан астам елінде шамамен
XIX ғасырдың 60-жылдары тағы да бір маңызды оқиға
Ресейге брокерлік бизнес осы Германиядан келді (аз мөлшерде
Сонымен бағалы қағаздар нарығы дегеніміз не? Ол қаржы
Бағалы қағаздар нарығының маңызды бөлігі ақша нарығы болып
Барлық нарықтар сияқты, бағалы қағаздар нарығы да сұраныс
Бағалы қағаздар нарығы тікелей алғашқы және қайталама рыноктан
Акция мен облигациялардың инвестициялық сапасы бірдей емес, яғни
Осыған қарамастан АҚШ - та 120 миллион қызметкердің
Акционер — кәсіпорынның жеке меншік иесі, осы тұрғыдан
Бағалы қағаздардың қозғалысы мынадай үш фазадан тұрады: аптаның
Бағалы қағаздар нарығы несие-қаржы жүйесінің бөлігі ретінде мемлекеттік
Бағалы қағаздардың түрлері
1. Акциялар.
Акция — акционердің қоғамдағы үлесін немесе меншігін куәландыратын
Акцияларды корпорациялар шығарады, акциялар шығарудың өзі корпорациялар ұйымдастырудың
Акция белгілі бір жағдайда акционерлік қоғамның өз капиталын
сатып алатын құқықтан айырылады деген де ереже бар.
нашарлататын болса да қаралған. Заң жүзінде акцияны бөлуге
Акция бірнеше түрге жіктеледі. Бір жағынан, бір акционерден
екіге бөлінсе, екінші жағынан, корпорацияны басқару құқығы бойынша:
Корпорация тек өзінің жарғысында бекітілген акцияларды ғана шығара
Атаулы акдия — иесі міндетті түрде корпорацияның реестірінде
алғандығы туралы жазылған акция иесі ғана акционер деп
Ұсынушыға арналған акция — иесінің аты-жөні корпорация кітабында
Жай акциялар — иеленушілердің корпорацияньң тапқан пайдасының мөлшеріне
беру арқылы корпорацияны басқаруға қатысу құқы және корпорация
Артықшылықты акдиялар — меншік туралы ерекше сертификат. Олар
2. Облигациялар.
Облигациялар деп — эмитенттің белгілі бір шартты орындауға,
міндеттенген жазбаша қарыз құжатын айтады. Ол корпорацияның активіне
Облигацияларды корпорациялар да, үкімет те шығарып отырады. Облигация
өзгерісіне тәуелсіз. Сондықтан да облигацияларды белгілі бір табыс
қызмет мерзімі бойына бірдей үлеспен төленеді.
Облигация мерзімдік қарыз міндеттемесі болғандықтан оның кепілі болып
Жай акциялар тәрізді облигациялар да иесі ұсынушы және
Иесі усынушы облигациялар еш жерде тіркелмейді, ол бойынша
Атаулы облигадиялардың иесі — корпорацияда тіркеуден өтеді. Сыйақы
Облигациялар айырбасталатын және жай облигациялар болып та бөлінеді.
3. Вексельдер.
Өндірістегі жұмыстың айналымдылығы, яғни өнімді өндіру, оны сату
жабдықтаушы көбіне қаржы қорының жетіспеуі сияқты жағдайларға душар
есеп айырысуды кейінге қалдырады. Демек, өнім несиеге сатылады.
пайда болады.
Векселъ - қарызды өтеудегі заңды түрде бекітілген төлем
тауарды несиеге алғанда тауар сатушыға, яғни вексельді иемденушіге
Вексель шығарып және оны пайдалануды дамыту ертеден несие-қаржы
келеді. Себебі, вексельдің мәні — тек қарызды қайтару
Вексель тауар-ақша қатынастарын және коммерциялық несиені дамытуда ертеден
жүйесі дамыған елдердердің ақша айналымында вексель елеулі орын
Бағалы қағаздардың басқа түрлері
Опцион — шартқа енгізілген мерзімдік талапты көрсететін бағалы
Варрант - ерекше бағалы қағаз. Ол корпорацияның айналымдағы
Қазыналық вексельдер — Қаржы министрлігі шығаратьн қысқа мерзімді
Депозиггік сергификат — ол эмитенттің мерзімді салымьн алғандығын
Чек — заңды түрде бектлген ақшалы құжат. Ол
Бағалы қағаздардың басқа да туынды түрлері көп.
Жалған капитал
Жалған капитал — бағалы қағаздар: акциялар, облигациялар, вексельдер
Шын капитал өндіріске жүмсалып, осы салада қызмет атқарады.
Жалған капиталдың құны істегі капиталдың мөлшеріне қарай да
Жалған капитаддың мөлшері бағалы қағаздардан түскен табыстың капиталға
Жалған капиталдың атқаратын негізгі қызметі сатушылардың ақша қаржыларын
бір қызметі ақпараттық хабарламалар тарату. Бағалы қағаздар нарығындағы
Бағалы қағаздар нарығының құрылымы. Алғашқы және
қайталама рынок
Ілгеріде атап көрсеткендей, бағалы қағаздар нарығы алғашқы және
1.Қор биржалары.
Бағалы қағаздардың екінші реттегі нарығьның қайнаған ортасы қор
Биржаның ерекше белгілері.
Белгілі бір ерекшеліктермен сипатталатын қызметтері мен ұйымдық құрылымы
Биржа мынадай қызметтер атқарады:
1. Құнды қағаздарды сатып алушы мен сатушыларды кездестіреді.
2. Құнды қағаздар курсын тіркейді, акция түрлері мен
3. Капиталдың бір саладан басқа салаға ауысуының механизмін
4. Бүкіл елдің және жекелеген салалардың іскерлік белсенділігінің
Биржаны акционерлік қоғам ретінде, яғни жеке кәсіпкерлік шарт
6. Қор нарығындағы алыпсатарлық.
Бағалы қағаздар нарығының толыққанды қызмет істеуін қаласақ, онда
Бірініншіден, бағалы қағаздарды алыпсатарлық потенциалды сатушылардың бағалы қағаздарға
Екіншіден, алыпсатарлық бағалы қағаздардың өтімділігін сақтап, ұлғайтады, сөйтіп
Үшінішден, альшсатарлық бағалы қағздар курсының тұрақталуына, олардың тым
Алайда бағалардың үлкен ауытқулары нарықтағы қағаздардың аздығын, сөйтіп
2. Құрылтай пайдасы.
Қурылтай пайдасы акция құны курсы мен өндіріске жұмсалған
1. Құрылтайшылар акция шығарьш, оны сатады, бұл кезде
2. Пайда алудың бұл жолы капиталдың екіге бөлінуі
Батыс елдері соңғы уақытта заң шығару арқылы мұндай
Валюта жүйесі, валюта курсы, халықаралық есеп айырысу
Валюта, валюта қатынастары және валюта жүйесі.
Валюта (итальян сөзі, сөзбе-сөз - құн) - елдің
Шаруашылық жағдайларын интернационалдандыру және әлемдік еңбек бөлінісін интенсивтендіру
Валюта қатынастары - әлемдік шаруашылықта валюта айналымынан калыптасатын
Сыртқы экономикалық байланыстардың дамуына қарай валюта жүйесі пайда
Тарихи үш түрлі: үлттық, дүниежүзілік және мемлекетаралық немесе
Валюта қоржыны деп бірнеше валюталардың белгілі бір бөліктерІн
Дүниежүзілік валюта жүйесі деген халықаралык валюта қатынастарының үйымдастыру
Аймақтык валюта жүйесі (ЕВЖ) — дүниежүзілік валюта жүйесінің
Дүниежүзілік валюта жүйесінін даму кезеңдері.
Бірінші дүниежүзілік валюта жүйесі алтын монеталы стандарт негізінде
Бірінші дүниежүзілік соғыс кезінде және одан кейін де
үшінші дүниежүзілік валюта жүйесі. 1944 жылы 22 маусымда
Төртінші (казіргі) дүниежүзілік валюта жүйесі 1976 жыддың қаңтарында
Еуропа валюта жүйесі (ЕВЖ) деп аталатын аймақтық валюта
Қазақстан Республикасының валюта жүйесі.
Нарыққа өту кезінде Қазақстан Республикасы егеменді ел ретінде
Қазақстан 1992 жылдың шілдесінде ХВҚ-ға мүше болып кіргеннен
Төлем балансы деген белгілі бір уақыт аралығында мемлекеттің
Есеп айырысу балансы деген бір мемлекетің басқа мемлекеттерге
Белгілі бір күнтізбелік (календарьлық) мерзімнің есеп-айырысу балансының активтік'
Елдің халықаралық есеп айырысу позициясын бағалау үшін белгілі
Валюта бағамы, оның экономикаға әсері.
Халыкаралык экоиомикалық операцияларды жүргізу үшін ұлттық валютаны халықаралық
Валюта бағамы халықаралық валюталық, есеп айырысу несие-қаржылық операцияларды
Валюталық копирвка (баға белгілеу) деп атайды. Валюта валюта
Банкаралық валюта нарығының операцияларында ұлттық валюталарды АҚШ долларына
Банктер сатушы және сатып алушы бағамдарын белгілейді. Сатушы
Халықаралык және аймақтық валюта-несие және қаржы үйымдары
.Халықаралық есеп айырысу банкі (ХЕБ-БМП)
Бүл мекемелер ағымдағы жүзжылдықта пайда болды. Олар халықаралық
Халықаралық есеп айырысу банкІ — алғашқы хелықаралық дәрежедегі
Бұл елдердің орталық банктері ХЕБ-ның әрі құрылтайшылары, әрі
Қазіргі кезде хеб мүшесі болып 30-дан астам мемлекет
ХЕБ-ның қызметін акционерлердің Жалпы жиналысы мен Директорлар кеңесі
ХЕБ әлемдік валюталардың бағамын қолдау мақсатында 60-жылдардың басынан
Халықаралық валюта қоры (ХВҚ — МВФ)және Халықаралық қайта
Екінші дүниежүзілік соғыста Еуропа мемлекеттерінің қираған экономикасын калпына
ХВҚ Біріккен Ұлттар ¥йьшының (Б¥¥ -- ООН) маманданған
Алғашқы кезде Қорға 49 ел мүше болып кіріп,
Қорда ең көп дауыс саны бар — АҚШ
ХВҚ-ың негізгі қызметтері төмендегілер:
халықаралық сауданың және валюталық ынтымақтастықтың дамуына көмек көрсету;
валюталық паритеттің тұрақтылығын сақтау және валюталык шектеудІ жою;
төлем балансының теңелуі үшін кез-келген қатысушы елге несие
Қатысушы елдер ХВҚ-ны үнемі өздерінің алтын валюта резервтері
Қорға мүше болып кіру - мемлекеттің ХҚҚДБ-ге және
Халықаралық қайта кұру және даму банкі (ХҚҚДБ-МБРР) Б¥¥-ның
Банктің күнделікті қызметін атқарушы директорлар КеңесІ басқарады, Кеңес
ӘБ-тің атқаратын негізгі қызметтері:
■ кең спектірлі бағытта, яғни денсаулық сақтау, білім
■ экономикалық мәселелер бойынша талдау және кеңес беру
■ көрсетілетін қызметтердің, сондай-ақ жүргізілетін жобалардың мазмұны мен
■ бай және кедей елдерге ресурстарды қайта бөлудегі
Банк жылма-жыл үнемі пайда тауып, оны өз кажетіне
50-жылдардың орта шеніне дейін ӘБ қызметінің басты бағыты
ӘБ өз облигациялары мен баска да бағалы қағаздарын
Банк өзі қызмет еткен 50 жылда 6000-нан астам
Халықаралық қаржы корпорациясы (ХКҚ — МФК) 1956 ж.
Корпорацияның кәсіпорындардың акционерлік капиталына инвестициялық қаржы салуға құқығы
ХҚК-ның негізгі принциптерІ мыналар: -
- жоба бойынша жалпы шығындар сомасының 25%-ін қаржыландыру;
■ кәсіпорын акцияларының тек 35%-не дейінгісін сатып алу;
■ кәсіпорынды басқаруға қатынаспау.
Қарыз 3 жылдан 15 жылға дейінгі мерзімге беріледі.
Халықаралық даму ассоциациясы / ХДА -МАР / 1960
ХДА заңды дербес үйым болғанымен, көп жағдайларда ӘБ
6 млрд. долл. болатын 125-тен астам жобаларға несие
Инвестициялардың кепілдігі жөніндегі көп жақты агенттік /ИККА-МАГИ/ 1988
алған инвестициясын саяси қауіптен корғау үшін кұрылған. Атап
Қорыта айтқанда, Халыкаралык валюта- несие және қаржы институттары
ХВҚ және ХКҚДБ басқа да халықаралык үйымдармен катар
Аймақтық халыкаралық несие - қаржы үйымдары.
Әлемдік аренада бұл ұйымдардың пайда болуна XX ғасырдың
- 195 ж. Кұрылған Америка аралық даму банкі
- 1964 ж. құрылған Африкалық даму банкі /АфДБ-АфБР/;
- 196бж.кұрылған Азиялык даму банкі /АзДБ-АзБР/; Манилада орналаскан;
- Бұл банктердің құруға осы аймақтардағы дамушы елдерден
- Батыс Еуропа ынтымақтастығындағы аймақтык валюта- несие үйымдарының
- ЕО негізгі аймактық үйымдарына жататындар
- Еуропалык инвестициялық банк /ЕИБ-ЕИБ/Люксембургте орналасқан, 1958 ж.
Банктін жарғылық капиталында оған мүше- дамыған мемлекеттердің үлесі
Банк қаражатын негізінен энегетиканы, көлІкті, телебайланысты дамытуға бағытгалған
ЕО-ның және Еуропалық валюта жүйесінің шеңберінде іс-шаралар жүргізетін
Еуропалық валюта институты /ЕВИ-ЕВИ/. Ол 1973 ж. құрылған
Аймақтык валюта- несие үйымдарының арасында ерекше орынды Еуропалық
ЕҚҚДБ-нің ресурастары ХҚҚДБ ресурстарына сай калыптасады. Бұл банк
1997 ж 143 жаңа жобаларды жүзеге асыру үшін
Қазакстан Республикасы нарыктық экономикаға өту барысында 1992 жылдан
Қазақстан Республикасының халықаралық жөне аймаушқ яесие- қаржы үйымдарына
Ұйымның аты Стату
сы Нормативтік актілер уақыты
1 .Халықаралық валюта
/ХВҚ-МВФ/ Мүше «Қазақстан Республикасының ХВҚ-ға мүшелігі туралы»ҚР-ның заңы
26 маусым
2.Халықаралык кайта құру және даму банкі
/ХҚҚДБ-МБРР/ Мүше «Қазақстан Республикасының Халыкаралық кайта кұру және
Алматы, 1992ж.
26 маусым
З.Халыкаралық қаржы корпорациясы
/ХҚК-МФК/ Мүше «Қазақстан Республикасының Халыкаралық қаржы корпорациясына
26 маусым
4.Халыкаралық ассоциациясы
/ХДА-МАР/ Мүше «Қазақстан Республикасының Халықаралық даму ассоциациясына
ҚР-ның заңы Алматы, 1992ж.
26 маусым
5.Инвестициялардың кепілдігі жөніндегі көп жақты агенттік /ИҚКА-МАГИ/
26 маусым
6.Иивестициялық таластарды реттеу жөніндегі Халықаралық орталығы
/ИТРХО-МЦУИС/ мүше «Қазақстан Республикасының Инвестициялық таластарды
26 маусым
7.Еуропалық кайта құру және даму банкі /ЕҚҚДЕ-ЕБРР/ мүше
8.Азиялық даму банкі /АзДБ- АзБр/
«Қазакстан Республикасының азиялық даму мүшелігі туралы»ҚР-нын заңы Алматы,
4 –ші қараша
9.Исламдык даму банкі /ИДБ- ИБР/
«Исламдық даму банкіне кіру туралы» ҚР-ның заңы
25 наурыз
Орталық Азиялық банк /ОАБ- ЦАБ/
1 .Қазақстан Республикасы,
Қырғызстан Республикасы, Өзбекстан Республикасы арасындағы
8 шілде
Ынтымактастық пен дамудың Орта Азиялық банкін құру туралы
2.Қазақстан Республикасы Президентінің «Қазақстан Республикасы, Қырғызстан Республикасы, Өзбекстан
Алматы, 1994ж.
8 шілде
Әдебиеттер А. Нормативтік құқықтық актілер
1. ҚР конституциясы 30.08.1995 ж.
2. ҚР азаматтық кодексі /жалпы бөлім/ 27.12.1994 ж
3. ҚР Жоғарғы Кеңесінің «ҚР Азаматтық КодексінІң өзгерістерінің
4. ҚР-дағы Ұлттық банк туралы ҚР-ньң
5. ҚР-дағы банктер және банктік қызмет туралы ҚР
6. ҚР «Лицензиялау туралы заңың 17,04.1995 ж
7. ҚР Президентінің «Шаруашылық серіктестік туралы Жарлығы 2.05.1995
8. ҚР Президентінің «Мемлекеттік кәсіпорындар туралы Жарлығы.
9. Указ президентаРК от23.12.1995г. «Об ипотеке недвижимого имущества,
10. ЗакоН РК от 21.01.1997г. «О банкротстве.
11. ЗаконРКот24.12,1996 г. «О валютном регулировании».
12. Закон РК от 5.03.1997 г. «О рынке
ІЗ.ЗаконРКот 29.06.1998 г. «Оплатежах и переводах денег».
14.Указ Президента РіС, имеющий силу закона, от 31.08.1995
Қолданылған әдебиеттер
Б._Ңегізгі әдебиеттер
1. Ақша,несие, банктер. Ғ.С.Сейітқасымовтың жалпы ред. —Алматы: Экономика,
2. Көшенова Б.А. Ақша. Несие. Банктер. Валюта қатынастары.
3. Мақыш С.Б. Ақша айналысы және несие. Оқу
4. Деньги, кредит, банки. Под ред. Лаврушина О.И.
5. Международные валютно-кредитные и финансовые отношения. Под ред.
6. Мақыш С.Б. Коммерциялық банктердің операциялары.- Алматы: Қазақ
7. Банковское дело. Под ред. Лаврушина О.И. —М.;
8. Белов В. Когда законы толкуют произвольно. Бизнес
9. Белов В. Коммерческие банки н налоговая служба,
10. Васильева М Чек как средство платежа Закон
11. Ефимова Л.Г Банковское право, Москва БЕК 1994г.
] 2. Гвирцман М.В Правовое регулирование банковской тайны,
13. Гуревич И,С Очерки банковского права. Изд-во ЛГУ,
14. Гросиан Р.К Как вести дела с банками.
15. Вильнянский С.И Кредитно-расчетные правоотношения: Учебное пособие, Харьков,
16. Олейник О.М Залог в банковском кредитовании; Бизнес
17. Олейник О.М Банковская гарантия и проблемы ее
2