Жоспар:
Кіріспе
Кенесары көтерілісінің басталу себептері.
2.Кенесары көтерілісінң қозғаушы күштері.
3.Кенесары көтерілісінің басты мақсаттары.
4.Қарулы күштің күшейген кезеңі.
5.Кенесары Қасымұлының қырғыздармен соғыста қаза табуы
Қорытынды.
Пайдаланылған әдебиеттер.
Кенесары бастаған ұлт-азаттық көтеріліс
Мақсат міндеттері:
Көтеріліс жайында толық мәлімет беру
Көтерілістің алғы шартын және нәтижесін көрсету
Оны өрбу кезеңдерін анықтап көрсету
Халық санасында алатын орнын көрсету
Көтерілісті толық баяндау
Көтерілістің алғы шарттары жайында баяндау;
Көтерілістің мақсаты мен міндетін анықтау;
Көтерілістің жүргізілген кезеңдер мен уақыттарына баяндама беру;
Көтерілістің жетістіктері мен жеңілістерін баяндау.
Тақырыптың өзектілігі: ХҮІІІ ғасырдың 30 жылдарындағы қазақ даласына
Ш.Уәлиханов айтқандай, ХХ ғ. алғашқы жылдар арасында қазақ
Тарихнама.
Ежелгі ата қонысты Көкшетау өңіріне отаршылар түбегейлі енген
Кеңес дәуірі кезінде Кеңесары көтерілісінің жай-жапсарын терең бағалаған
Қазақ атты халық мекендйтін байтық аумақты тұтас қамтыған
Тақырыптың хронологиялық шегі
1937 жылы басталды, Кенесары Ақтау бекінісі қазақтарының тобына
1841 ж. Кенесары Ташкенттке аттанып, жұқпалы аурудың белең
1842 ж. Сібірден Сотников жіберілді.
1843 ж. 27 маусымда Лебедев 300 қазақтан тұратын
1843 ж. тамызда Сұлтан Жантөреұлы, Айшуақұлы полковник
Кіріспе
Сұлтан Кенесары Қасымұлының алғашқы әрекеттері
Абылай ханның отыз ұлының бәрі де атақты адамдар
Абылай уафат болғаннан кейін орнына Обайдолла деген баласы
Абылай ханның отыз ұлының ішіндегі кенжесі Қасым сұлтан,
Көкшетау маңын орыстарға бергенде Кенесары әкесі мен төрт
Саржан, Есенгелді, Кенесары сұлтандар мен Қасымның басқа да
Кенесары басқарған ұлт-азаттық қозғалысының басталу себептері және барысы
ХІХ ғасырдың 30-шы жылдарында патша өкіметі Қазақстанда отарлау
Әкімшілік басқару жүйесін қайта құру барысында қазақ жерлері
Орынбор генерал-губернаторлығына қарады. Олар қазақ жерінде «бөліп ал
Қазақ жеріне кеулеп еніп келе жатқан патша өкіметінің
Қайырымды адамдардың көмегімен абақтыдан аман шыққан Кенесары ата
Осы Ұлытауда жүріп, ол өз өмірін қазақтың тәуелсіз
Ол патша әкімдеріне жазған бір хатында: Есіл, Нұра,
Патшаның жазалаушы отрядтары мен жергілікті сұлтандардың озбырлығы туралы
Кенесары көтерілісінің басты мақсаты
Кенесары көтерілісінің басты мақсаты – патшалық Ресейдің құрамына
Кенесары Қасымұлының қозғалысы бүкіл Қазақстанды қамтыды. Он жылға
1838 жылы Кенесары туының астынан мыңдаған сарбаз жиналған
Шұбыртпалы Ағыбай, Қыпшақтың батыры – Иман, Табынның батырлары
Кенесары жасақтарында қазақтармен бірге қарақалпақтар, түркмен, қырғыз, өзбек
1838 жылдың көктемінен бастап Кенесары жасақтары патша әскерлеріне
Кенесары хан болып сайланғаннан кейін ел билеу тәртібі
Мемлекеттік құрылыс қайта өзгертілді. Хандық кеңес құрылды. Кеңесіп
үндеулерінің ауылдарда таратылуын, түсіндірілуін және орындалуын қадағалап отырды.
Әскери істе де Кенесары және оның көмекшілері бірқатар
Кенесары Ресеймен тату көршілік қатынас орнатуға ұмтылды. Бірақ
1841-1842 жылдары кенесары жасақтары Қоқан қарсы соғыс жүргізді.
1843 жылы Орынбор генерал-губернаторы Перовский
кетіп, оның орнына Обручев келді. Кенесары мен Перовский
Кенесарыға қарсы орыс әскерлерінің жорығы 1843 ж. 24
Қарулы күрестің күшейген кезеңі
1844-1845 жылдары қазақ даласындағы Кенесары бастаған ұлт-азаттық қозғалысы
1844 жылдың жазында Кенесары жасақтарын құртуға, халық қозғалысын
біріктірмеуге, сөйтіп өзінің жасақтарын қоршап алуына
мүмкіндік бермей, оларды бір-бірлеп құрту тактикасын қолдануды жөн
Кенесарының 1844 жылғы шайқастардағы табысы оның даңқын барлық
1845 жылы Кенесары Ұлы жүзге қоныс аударып, Жетісуға
1845 жылы қазан-қараша айларында Кенесары жасақтары Қоқан хандығына
Бұл тұста патша әкімшілігі Кенесарының төңірегіне тор құрып
Кенесарының және оның жақын адамдарының қырғыздармен соғыста қаза
Ол кездерде Кенесары ханмен бірге көшіп жүрген қазақтардың
Осы оймен ол бұрынғы көшіп жүрген қоныстары –
Бұл жерде ханның қасында Қасым ұрпағынан, Қасымнан туған
Кенесары мен Құдаймендіні Қытайдың Құлжадағы әкіміне елші етіп
Ханкене Қарақұмнан қозғалып, Іледен өтіп, Шудың оң жағын
Дулаттың Байзақ датқасы, Белқожа би, Медеу би бастаған
Қырғыздың Орман, Кәрібоз, Жантай деген манаптары ел ішіне
Тек осы ғана болмаса, қазақтар бұл жолы жеңіліп
Хан қатты ашуланып, әскерін өзі басқарды. Мұны естігеннен
Келесі жылы Халша биді барлық адамдарымен киімдерін аттарын
Хатты алғаннан кейін Жантай мен Орман манаптар қырғыздардың
Ұлы жүздің ру басшылары әрқайсысы өз сарбаздарымен келіп
Аспендияров С.Б. «История Казакстана» 224-бет
Жігіт пен ат ұрыста сыналады,
Өлген кісі бұл дүниеге қайтып келмейді.
Қырғыз елінде Қанай немересі
Бедер деген атақты батыр болды.
Ол Наурызбайды жепе-жекке шақырды
Сонда Наурызбай Қызылмұрын деген атпен шықты,
Бұл жолы құдай наурызбайды қолдады,
Батырлар бетпе-бет келіп, найзаларын сындырды.
Сонда Бедер батыр атынан тақиядай жалп етіп құлады.
Меркені жайына қалдырып, хан тау ішіндегі қырғыздарды шауып,
Көшінің соңында келе жаиқан манаптар артында ешкім жоқ
Наурызбай ылдиға түсіп, бытырап жүрген жігіттерін алып, тауға
Бұл кезде хан әскері көп олжамен кейін оралған.
Түс кезінде Наурызбайдың келе жатқаны, Ержанның жау қолында
Ертеңгісін оянғанда олар өздерін қырғыздардың бірнеше рет орап
Қоршауда қалаған қазақтар ассыз, сусыз үш күн соғысты.
адамдарын жинап кеңес құрды.
түрлі кеңес айтқандарымен де, бірі де ханға ұнамады.
Наурызбайдың ақылы басқалардың бәріне де ұнаған еді. Кенесары:
Хан алдында оның айтқанын мақұл көргендерімен де, көпшілік
Сол түні түн қараңғысын пайдаланып, біраз жұрт қашып
Орыстармен талай жыл соғысқан Наурызбай, Ержан, Құдайменді сұлтандар
Қорытынды.
Кенесары Қасымұлы бастаған ұлт-азаттық қозғалысы патшаның отарлау саясатына
Кенесары Қасымұлы бастаған ұлт-азаттық қозғалыс қазақ жерінде үш
Одан кейінгі он жылдық ішінде болған 1853-1858 жылдардағы
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
Аспендияров С.Д. «История Казахстана». Алматы, 1935 г
Ахмет сұлтан Кенесарыұлы «Кенесары және Сыздық сұлтандар. Алматы,
Бекмаханов Е. ХІХ ғ. 20-30 жылдарындағы Қазақтан тарихы.
Күндебайұлы А., Абилев Е. История Казахстана Алматы, 1994
«Қазақстан тарихы» ІІІ том. Алматы, 2002 ж.
Қазақстан тарихы очерктері. Алматы, 2003 ж.
Қазақстан тарихы Көне заманынан бүгінге дейін ІІІ том,
Қуаныш Ахметов «Кенесарыхан Ұлытау өңірінде». Астана, 2002 ж.
9.Маданов Х. «Ұлы дала тарихы». Алматы, Санат, 1994
10.Тынышбаев М. История Казахского народы. Алматы,
1993 г.
25
1